Azerbaycan’da Talep Koşullarının Değerlendirmesi

Elmas modeliyle ulusal rekabet gücünü belirleyen diğer önemli bir faktör de ülke içi talep koşullarından kaynaklanmaktadır. Đç pazardaki talebin yapısı ve bileşimi, iç talebin genişliği ve büyüme kalıbı ve iç talepteki tercih yapısının dış piyasalara yansıma mekanizmaları ülkelerde ilerleme ve yeniliğin hızının ve niteliğinin belirlenmesinde önemli üç değişken olarak göze çarpmaktadır. Yukarıda sayılan koşulları yerine getiren bir piyasa uluslararası rekabet gücünü büyük ölçüde artırır ve destekler. Gelişmiş bir iç talebe sahip ülkelerin firmaları, dış piyasalarda rekabet üstünlüğü elde etme açısından daha avantajlıdırlar. Đç talepte yüksek ve geniş payın olduğu alanlarda ülkeler rekabet gücü elde etmektedir. Aşağıdaki tabloda Azerbaycan’ın ulusal rekabet gücünü talep koşulları kriterleriyle değerlendirilmektedir.

Tablo 7: Talep Koşularıyla Değerlendirme

Talep Koşulları Kriterleri

Azerbaycan’ın Ulusal Rekabet Gücünün Değerlendirilmesi

Genel Kanaat

Đç Pazarda Talebin Yapısı ve Bileşimi

Grup çalışmalarından elde edilen veriler incelendiğinde, ülke genellikle sınırlı piyasa (talep) koşulları içinde bulunmaktadır.

Đhracat dolayısıyla, iç pazara ilave olarak belirli bir ölçüde de olsa, dış pazar sağlanarak, iç pazarın sınırlılık derecesi azaltılmış olmaktadır. Çünkü iç talebin yapısı ulusal rekabet gücünde önemli unsurlardandır.

Azerbaycan’da ulusal firmaların ürettiği ürünlere talep azdır. Bunun nedeni ürünlerin kalitesiz olmasından kaynaklanıyor. Ama bazı işletmeler manevra ederek iç pazarda ürettiği ürünlere mecburu talep politikası izlemektedirler. Genellikle ise iç pazarda talep daha çok ithal ürünlerden karşılanıyor. Bundan dolayıdır ki, ulusal pazarlarda talebe yeterince cevap vere bilmeyen işletmeler dış pazara açılamıyorlar. Ayrıca, kalite hariç insanların ekonomik durumlarının aşağı olmasından dolayı daha ucuz ürünlere talep yapısı mevcuttur. Çünkü Azerbaycan’da parasal bir talep yetersizliği söz konusu olmamaktadır. Para miktarı yetersiz olsa bile, üretim miktarına oranla fazla bulunmaktadır. Bu bakımdan, piyasada talep değil arz yetersizliği sorun oluşturmaktadır. Üstelik arz daha çok inelastiktir, yani arzı artırmak zor olmaktadır. Verilere göre, bazı sektörlerde, iç talepteki daralma üreticileri iç pazar yerine dış pazar aramaya yönlendirmiştir. Çünkü iç pazarda yaşanan talep yetersizliği gerekse yeterli seviyede ihracat yapılamaması dolayısıyla üretim kapasitesi tam olarak kullanılmamakta. Kapasitenin neredeyse yarısı oranında üretim yapılmaktadır ki buda ülkenin ulusal rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir.

Vasat

Đç Talebin Genişliği ve Büyüme Kalıbı

Katılımcıların da belirttiği gibi, ülkede kalkınmanın sağlanması, öncelikle ülke içi talep artışını ve genişliğini gerektirmektedir. Bu nedenle gelir dağılımını düzenlemek, iç pazarı genişletip toplam talebi arttırarak sanayii teşvik edecektir.

Azerbaycan’da iç talebi genel olarak ülke nüfusunun genç olması, yeni evlilikler, konutlaşma oranının artması ve eskiyen ürünlerin yenilenmesi seklinde olmaktadır. Kişi başına düşen düşük milli gelir neticesinde modayı takip etmek adına mal alan kişi sayısı oldukça azdır. Ama Azerbaycan hızlı büyüyen nüfusu ile gelişmekte olan bir ülkedir. Đç pazar da bu nedenle sürekli yükselen bir trend izlemektedir.

Son yıllarda uygulanan geniş çaplı sosyal programlar ve halkın gelirlerinin hızlı bir şekilde artması, ekonominin hem petrol, hem de petrol-dışı sektörlerinde yüksek yatırım düzeylerine ulaşması sonucunda toplam talep önemli miktarda artmış ve bu da mal ve hizmet fiyatlarının yükselmesine neden olmuştur

Tablo 7 ‘nın devamı

Đç Talepteki Tercih Yapısının Dış Piyasalara Yansıma Mekanizması

Đç talebin yapı ve bileşimi (niteliği); iç talebin genişliği ve büyüme kalıbı; iç talepteki tercih yapısının dış piyasalara yansıma mekanizmaları rekabet avantajı yaratmak açısından talebin niteliği belirleyicidir. Tüketici ihtiyaçlarının firmalarca algılanması bu unsuru belirliyor. Firmanın rekabet avantajı yaratmada, iç talepten kaynaklanan baskılar, dışarıdan gelen baskılardan daha önceliklidir.

Yapılan araştırmalarda ve toplanan verilerin analizinde Azerbaycan’daki firmaların dinamik bir iç pazara sahip olmadıklarından dolayı ve uluslararası rekabet güclerinin düşük olması nedeniyle dış satınalmaları az olmaktadır. Bunun sebebi ülkede faaliyet gösteren firmalarda girişimcilik ruhunun aşağı olması ve deneyimsizliklerinden kaynaklanmaktadır. Coğrafi bakımdan ülkede faaliyet gösteren firmaların dış piyasalara yansıması için büyük şanslar var. Firmalar iç pazarda ki sorunları çöze bilseler bu şansı elde ederek dış piyasalara açılmakla rekabet gücü kazana bilirler.

Olumsuz

Firmalarda Đlerleme ve Yenilikçilik

Firmaların yenilikçi davranışlarını etkileyen tüm faktörleri ulusal düzeyde incelemek oldukça zordur. Ayrıca, yenilik sistemlerini ulusal boyutta araştırmak birçok problemi ortaya çıkarmaktadır. Fokus grup iştirakçileri Azerbaycan’ın milli stratejilerinden biri küresel yenilik sistemi içerisindeki konumunu ön sıralara çıkarmak isteğinin olmasını belirtmektedirler. Çünkü ülke inovasyon yatırımlar gerçekleştirmediği için, yerli firmaların teknolojiye ulaşma imkanı kısıtlı olduğundan dolayı yabancı işletmeleri petrol dışı sektörlere çekmekte zorluluklarla karşılaşıyor. Ne yazık ki, Azerbaycan’daki işletmeler inovasyon performansı açısından Avrupa ülkeleri arsında son sıralarda yer almaktadırlar.

Azerbaycan’da firmalar, araştırma-geliştirme ve yenilik çalışmalarına yönelik faaliyetlerde başarılı performansları düşüktür. Bundan dolayı yeni ürünlerle ve süreçlerle üretim maliyetlerini düşürmemekte, pazar paylarını da arttıramamaktadırlar. Azerbaycan’ın ulusal firmalarının daha çok küçük ve orta boy firmalar ülkede araştırma geliştirme departmanına sahip olup/olmadıkları değerlendirildiğinde; araştırma geliştirme departmanına sahip olan firmalar, üretim süreçlerini iyileştirmeye yönelik ve ürünün gözden geçirilmesi, tasarımın doğrulanması, müşteri şikayetlerinin değerlendirilmesi, yurtdışı yeni teknolojilerin elde edinilmesi faaliyetlerini yerine getirmemektedirler.

Görüşmelerden edinilen izlenim doğrultusunda ülkede faaliyet gösteren firmaların yaratıcılık ve yenilikçilik konusunda çekingen davrandığı ve yenilikçilik ve yaratıcılığın stratejik, uzun dönemli bir hedef olarak algılanmadığı saptanmıştır. Dolayısıyla, teknolojik yenilenme ve gelişme için ülke içinde küme oluşturan endüstrilerde bulunan firmalar hem sayı itibariyle hem de birbirlerini destekleme açısından yetersiz olabileceklerini belirtmektedir. Ülkede firmalar arasında işbirliği ve inovasyon ağlarının olmaması da firmaların yenilik yapmalarını olumsuz etkilemektedir.