Azerbaycan’da Bağlı ve Destek Endüstrilerin Değerlendirilmesi

Bir ülkenin rekabet gücünü belirleyen bir diğer önemli faktör de bağlı ve destek endüstrilerin varlığıdır. Bir ülkede bağlı ve destek endüstrilerin varlığı, firmanın girdi temininde, yeniliklerin geliştirilmesi ve uygulanmasında ve faaliyetin uluslararasılaştırılmasında, dolayısıyla rekabet gücünü arttırmakta etkili olmaktadır. Bu nedenle ülkelerin rekabet gücünün yaratılmasında, ülkelerin yoğunlaştığı sektörlerle bağlantısı bulunan diğer sektör ve endüstrilerle, bunlara her türlü desteği sağlayan tedarikçi işletmelerin gelişmişlik düzeyi ve rekabet gücü önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, ülke içindeki ara mal üreticilerinin sayı olarak fazla olduğu ve birbirleriyle yoğun bir rekabet içinde bulunduğu ortamlarda ara mal üreten firmaların en hızlı ve en ucuz şekilde girdi sağlamaya çabalayacakları ve böylece ülkenin rekabet gücünü arttıracakları düşünülmektedir. Tüm bunlardan yola çıkarak Azerbaycan’da bağlı ve destek endüstrilere etki eden faktörlerle ve ana kriterleriyle aşağıdaki tabloda incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Tablo 9: Bağlı ve Destek Endüstrilerin Değerlendirilmesi

Bağlı ve Destek Endüstrilerin Kriterleri

Azerbaycan’ın Ulusal Rekabet Gücünün Değerlendirilmesi

Genel Kanaat

Tedarikçi Đşletmelerin Geliştirilmişlik Düzeyi

Grupların belirttiği gibi, Azerbaycan’da tedarikçi işletmelerin geliştirilmişlik düzeyi düşüktür. Bundan dolayı sektörler yerel tedarikçiler bakımından oldukça zayıf bir konumdadırlar. Ülkede işletmeler ve tedarikçiler arasında düzenli bir sistemin olmaması da tedarikçi işletmelerin gelişmesini olumsuz etkiliyor. Bu sistemin olması, işletmelerin verimliliğinin karlılığının artmasına ve faaliyetlerini güvenli bir şekilde sürdürmesine katkıda bulundurur. Azerbaycan’da var olan yerli tedarikçi işletmelerin ise en büyük sorunu, yüksek olmayan eğitim seviyesi, finansal durumlarının aşağı olması, paten gibi belli alanlarda uzmanlıklarını geliştirmemeleridir. Bu yüzden işletmelerin çoğu yabancı tedarikçi işletmelerden yararlanırlar.Katılımcılar ülkede yerel tedarikçi işletmelerinde, tedarikçinin güvenirliği, işlem stili, beceri ve kabiliyetleri ile finansal statüsü çok aşağı olduğunu söylemektedirler. Bundan dolayı tedarikçi işletmeler aynı zamanda işletmenin amaçlarını, hedeflerini, misyon ve kültürünü anlamakta zorlanıyorlar. Tüm bunlar sebebedir ki yerel işletmelerin çoğu, niteliklere ilave olarak tedarikçi, teknolojik yenilikleri, müşteri tatminini ve kaliteyi geliştirmeyi sağlayacak taahhütlerde bulunamıyorlar. Bir tedarikçiyi ortalama diğer bir tedarikçiden üstün ve farklı kılan, tedarikçinin eşsiz hizmet kabiliyetine sahip olmasıdır ki ülkede ki tedarikçi işletmelerin yabancı tedarikçiler karşısında rekabet edemiyorlar.

Tablo 9 ‘un devamı

Bağlantılı Endüstrilerin Desteği

Azerbaycan’da işletme kümeleri, sayı bakımından kısıtlı ve oldukça yetersizdir. En büyük işletme kümelerinde bile başarılı olmaya yetecek rekabetçi teknoloji bulunmamaktadır. Bu kümelerin makine ve teçhizat ihtiyacının, destek endüstrilerden daha çok, ihracat yoluyla giderilmesi, ülke gelişimine katkıda bulunacak sinerjinin oluşmasını da engellemektedir.

Ülkedeki sektörlerde faaliyet gösteren yerel işletmelerin, ileri ve geri bağlantılar açısından bakılacak olursak, bunların büyük bir kısmının tarım, madencilik ve kimya bağlantıları olan sanayiler, kısaca hammaddeye ve doğal kaynaklara dönük sektörler olduğu görülür. Maalesef bu sektörler bile bir birlerine bağlı olsalar bile bir birlerini tam destekleme kapasiteleri yoktur.

Vasat

Ara Mal Üreten Firmalar ve Bunların Yoğun Rekabeti

Sovyetler Birliği zamanında, Azerbaycan’da milli gelirin yalnız %23’ü cumhuriyetin kendi kullanımına kalmıştır. Ülkede üretilen malların %80’i hammadde ve yarı mamul mal şeklindedir. 70 yıl sosyalizm düzeninde yaşayan Azerbaycan’da bu sürenin sonunda bile mamul mal üretir düzeye gelememiştir. Bu tüm sektörleri kapsamaktaydı. Ülkede petrol alanındaki büyük üretim tesisleri, örneğin, petrol teçhizatı üzere üterim yapan Sattarhan adına fabrikanın 1988 yılına kadar ürettiği petrol teçhizatları için gerekli ara mal ve ham madde girdisinin %70’i diğer Birlik ülkelerinden karşılanmaktaydı. Tüm bunlar bilinçli bir politikanın sonucu olmuştur. Eski SSCB hiçbir ülkenin, özellikle doğal kaynaklar itibariyle zengin olan ülkelerin ekonomik olarak kendi kendine yeterli olmasına fırsat vermemiş, söz konusu ülkeleri ekonomik bağlarla bir birlerine bağımlı hale getirmiştir.

Fokus gruplarda toplanan verilerilerden görmekteyiz ki, Azerbaycan sanayisinin yaklaşık olarak yarısını ağır sanayi, beşte birini hafif sanayi ve üçte birini gıda sanayi meydana getirmektedir. Sanayinin yarısını oluşturan ağır sanayi genelde ara mal ve yarı mamul üretmektedir. Sanayi, beşte birini hafif sanayi ve üçte birini gıda sanayi meydana getirmektedir. Sanayileşmede ilkin aşamaları gerçekleştiren Azerbaycan, genel olarak dış dünyadan yatırım malları ve bir kısım ara malları ithal etmektedir. Çünkü ülkenin gelişme düzeyi söz konusu bu malları da ülke içinde üretmeye yeterli olmamaktadır. Đthal teknoloji sayesinde ülke içinde hafif sanayi geliştirilmekte, temel tüketim malları ülke içinde üretilmektedir. Fakat bu durum ülkenin ithal bağımlılığını ortadan kaldırmamaktadır. Bu kez ithal bağımlılığı yatırım malları yönüyle gerçekleşmektedir. Ayrıca, Azerbaycan’da genel olarak yatırım ve ara malı bakımından üretim çok az miktarda ve gereken kalitede yapılmamaktadır. Bu da ülkenin dış bağımlılığını doğuran en önemli sebeplerden biri olarak ele alınmaktadır.

Ülkede petrol sanayisine bağlı alanlardaki belirli gelişmeler sonucunda ithalat yapı itibariyle değişiklik göstererek yatırım ve ara mallarına yönelme eğilimi ortaya çıkmıştır. Ülkede sanayi ve savunma bakanlığına bağılı olan 17 ve genel olarak ara mal üreticisi işletmelerin alt yapı ve modernizasyon sorunlarını çözmek ülkenin en önemli vazifelerinden biridir. Genel olarak ise ara mal üreten işletmeler arasında rekabet yok denecek kadardır. Hatta yurt dışından gelen ara malların birçok yerli ara mal üreten işletmelerin faaliyetlerinin sonlanmasına sebep oluyor.

Tablo 9 ‘un devamı

Fiyat Efektif Girdilere Hızlı Erişim

Đş adamlarıyla mülakatlarda söyledikleri şey, ülkede sektörlerin, fiyat efektif girdilere hızlı erişim için ve girdi maliyetlerinin minimize edilmesi yönünde çaba sarf eden, ihtiyaç duyulan ham maddeyi ve yardımcı malzemeyi uygun şartlarda araştırıp temin eden bir birime ihtiyaç vardır. Bu tür faaliyetlerin gerçekleştirilebileceği bir satın alma birimi, her işletmede mevcut değildir. Dolayısıyla ülkede, alımlar yüksek maliyetle yapılmakta, bu da üretim maliyetlerini ve dolayısıyla işletmelerin rekabetçiliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Bundan dolayıdır ki, üretim girdilerinin yüksek maliyetle temini sebebiyle bunların fiyatlara yansıtılması mecburiyeti, dış piyasalardaki rekabette en önemli dezavantajlar arasında yer almaktadır. Uluslararası alandaki en zor konulardan biri de uygun fiyatın tespitidir. Sektörlerde girdi maliyetlerinin yüksekliği, işletmelerin rekabet avantajını ortadan kaldırmaktadır.

Vasat

Yerel Yan Sanayicilerle Sürekli Koordinasyon

Şeklinde Çalışmak

Azerbaycan’ın en önemli işletme kümeleri detaylı bir şekilde incelendiğinde makine ve özellikli girdiler sektöründe önemli problemlerin olduğu görülmektedir. Azerbaycan’ın en önemli işletme kümeleri petrol sektörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Fokus grup iştirakçilerinin da belirttikleri gibi, gelecekte ülke ekonomisine katkıları büyük olacağı tahmin edilen tarım ve turizm sektöründe kümelenme olabilir.

Yerel yan sanayiciler arasında ki koordinasyon eksikliğinin sebeplerinden biride ilgili alanlarda işletmelerin az olmasıdır. Azerbaycan sanayisinin yeniden yapılanmasına ve modernleşmesine büyük ihtiyaç vardır. Mevcut tesislerin büyük oranda atıl durumundadır. Kullanılan teknolojilerin ve ekipmanların çoğu verimsizdir. Azerbaycan yerel yan sanayicilerin koordinasyonunda biraz devletin payı çok olan sektörlerde görülmektedir. Bu sektörler esasen, kimya, elektrik, gaz, makine, gibi büyük sehimler getiren alanları kapsamaktadır. Yurt dışında da örneklerinde gördüğümüz gibi bir kümelenme çalışmasını devlet, özel sektör, bir sivil toplum kuruluşu yada bir üniversite başlatmış olabilir. Ancak ilk kıvılcımı yakmak kümeyi yöneteceğiniz anlamına gelmez. Çünkü asıl olan ortak akılın ortak hedef ve iş planı çerçevesinde ortak yönetilmesidir ki ülkede en büyük sıkıntıyı burada yaşıyor.

Olumsuz

Dünya Çapındaki Yan Sanayi Üreticileri Alıcı Firmalarla Yeni Teknolojileri

Uygulamaları Đçin Yeni Metot ve Fırsatları Algılamalarına Yardım Eder

Azerbaycan’da dünya çapında faaliyet gösteren firmaların büyük kısmı petrol sektöründe veya petrol yan sanayi sektöründe yatırım yapmış ve yoğunlaşmışlardır. Girişimci kişilerin söylediklerini analiz ettiğimizde, ülkede ise faaliyet gösteren yerli işletmelerden bu firmalardan teknolojik anlamda yararlanması çok az görülmüştür. Bunlardan biri: Azerbaycan’da otomotiv yan sanayine yönelik ciddi bir üretimde bulunmaktadır. ARTAKO Filters and Radiators firması Azerbaycan’da otomotiv, sanayi filtirleri ve radyatörleri üretmektedir. Firma Đtalyan OMSGROUP ve Meksikalı HAVOMEX firmalarının teknolojilerinden yararlanmaktadır. Diğer sektörlerde ise teknoloji sorunları ciddi anlamda devam etmektedir.