Bu araştırmada ortaokul öğrencilerinin siyaset okuryazarlık düzeyleri ve temel siyaset bilimine ilişkin görüşleri hem nicel hem de nitel yöntemin bir arada kullanıldığı karma yöntemden (mixed method) yararlanılmıştır. Ortaokul öğrencilerinin siyaset okuryazarlık düzeyleri ve temel siyaset bilimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi amaçlanan bu araştırma karma yönteme uygun olarak tasarlanmıştır. Karma yöntem araştırması, araştırmacı tarafından araştırmayı anlama ve araştırmanın derinliğini artırmak amacıyla nitel ve nicel araştırma yaklaşımlarının kendine özgü bileşenlerinin birleştirilerek oluşturulduğu bir araştırma türü olması nedeniyle tercih edilmiştir.
Bir araştırmanın nicel ya da nitel araştırmalar çerçevesinde yapılması gerektiğini düşünen araştırmacılar olmasına rağmen bu iki yöntemi birleştirerek araştırma sorularına daha derin cevaplar bulunabileceğini kabul eden araştırmacılar da vardır. Nitel ile nicel araştırma, farklı resim veya bakış açıları ortaya koyarken her ikisinin de sınırlılıkları vardır. Araştırmacılar birkaç katılımcıyı nitel yöntemler kullanarak incelerken sonuçları daha çok kişiye genelleme yeteneği ortadan kaybolur. Araştırmacılar, çok sayıda insanı nicel yöntemler kullanarak incelerken tek bir bireye yönelik anlayış azalır. Bu nedenle bir yöntemin sınırlılıkları diğer yöntemin güçlü yanları ile telafi edilebilmekte; nitel ve nicel verilerin bileşimi bir araştırma problemine yönelik bu yaklaşımların kendi başlarına sağladığından çok daha bir anlayış sağlar (Creswell ve Clark, 2015, s.10). Nicel araştırmaların “derinlik”, nitel araştırmaların ise “genelleme” noktalarındaki zayıflıklarını gidermesi her iki araştırma yönteminin birleştirilmesiyle mümkün olabilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2016, s.354). Karmaşık yapıya sahip olan araştırma problemlerini derinlemesine anlama gayreti, nicel araştırmaların sayılarla ve nitel araştırmaların kelimelerle sağladığı bilgileri, tek başlarına yetersiz kılmakta ve her iki yöntemin birleştirilmesini gerektirmektedir. Karma yöntem araştırması, araştırma problemini çözmeye yönelik nitel ve nicel araştırmaların tüm yöntemleri kullanabilmesi yönünden pratiktir. Pratik olmasının diğer bir nedeni bireylerin hem sayıları hem de kelimeleri
kullanarak problem çözme eğiliminde olmasıdır. Bundan dolayı araştırmacıların dünyayı anlamak için karma yöntem araştırmasını tercih etmeleri doğaldır (Creswell, 2015, s.15).
Alanyazında karma yöntemle ilgili farklı desenler önerilmektedir. Alanyazında karma yöntemle ilgili farklı desenlerin önerildiği dikkat çekmektedir. Bunlardan birinde paralel karma desen, açımlayıcı (sıralı) karma ve keşfedici (sıralı) karma olarak üç ana desenin yanında bunların içinde yer aldığı iç içe, dönüştürücü ve çok aşamalı karma desen de bulunmaktadır (Creswell, 2014; Creswell ve Plano Clark, 2014). Çalışılacak desenin seçilmesinde ise bazı önemli etkenler yer almaktadır. Beklenen sonuçlar, verilerin birleşik veya ayrı sunulması, verilerin toplanma zamanına ve veri setine verilen önem uygun alan desen seçimindeki etkenleri ifade etmektedir (Creswell, 2014, s.154).
Şekil 3. 1. Araştırmanın yol haritası
Bu çalışmada desen seçimine yönelik sınıflama dikkate alındığında özellikle nicel ve nitel verilerin eş zamanlı toplanması ve bu verilerin birleştirilerek sunulmasına bağlı olarak, nitel ve nicel aşamaların eş zamanlı gerçekleştirilmelerine ve yorumlama sırasında birleştirilmelerine bağlı olarak da bahsi geçen üç ana desenden paralel karma desen kullanılmıştır. Paralel karma desen dört aşamada gerçekleştirilmektedir (Creswell ve Plano Clark, 2014):
• İlk aşamada; çalışmanın araştırma soruları için nicel ve nitel veriler aynı anda toplanır, fakat bir veri seti diğer veri setinin sonuçlarına dayandırılmadığından birbirinden ayrıdır.
• İkinci aşamada; elde edilen verilerin her biri kendi (nitel veya nicel) analiz sürecine göre analiz edilir.
• Üçüncü aşamada; birbirinden bağımsız bu iki veri türünü ilişkilendirmeyi veya karşılaştırmayı kolaylaştırmak için elde edilen veriler sonuçlara dönüştürülür.
• Son aşamada ise, iki sonuç grubunun (nicel ve nitel bölüm) hangi yollarla ve ne ölçüde birbirlerini desteklediği veya ayrıldığı yorumlanarak birleştirilir.
3.1.1. Nicel Bölüm
Çalışmanın nicel bölümünde tarama (survey) araştırmasından yararlanılmıştır. Tarama araştırması; belli bir örneklem ile yürütülen çalışmalar neticesinde herhangi bir konuda sayılarla ifade edilen eğilim, tutum veya görüşlerin tüm evrene genellenmesine fırsat veren bir nicel araştırma desenidir (Creswell, 2014, s.154-155). Christensen ve diğerleri, 2015, s.368) göre tarama araştırması, zaman içinde gerçekleşen değişiklikleri ya da belirli bir durumun farklı boyutlarını ortaya çıkarma amacıyla uygulanmaktadır. Tarama araştırmalarında genellikle hedef kitlenin cinsiyet, yaş ve sosyo-ekonomik durum gibi kişisel özellikleri ile bir olguya ilişkin var olan performans, görüş, düşünce ve tutumlar tekil ya da bazı faktörlerle ilişkileri bakımından betimlenir (Büyüköztürk, 2014, s.2).
Bu çalışmada tarama araştırmasının kullanılmasıyla çalışmanın diğer ayağı olan nitel araştırma sürecinden elde edilen verilerin çeşitlemesine imkân tanınmıştır. Bu tür araştırmalarda asıl amaç incelenen durumu derinlemesine tanımlamak ve açıklamaktır. Betimleme yöntemine dayandırılan araştırmalarda amaçların ifade ediliş biçimi genellikle soru cümleleri ile olur. Bunlar “Ne idi?”, “Nedir?”, “Ne ile ilgilidir?” ve “Nelerden oluşmaktadır?” gibi sorulardır (Karasar, 2002, s.77). Bu desenin tercih edilmesinin sebebi, öğrencilerin siyaset okuryazarlığı konusunda bilgi sahibi olmamasıdır. Bu nedenle çalışmada tutum ölçeği geliştirmek yerine siyaset okuryazarlığının üç boyutuyla (başarı, duyuşsal eğilim ve beceri-davranış) ilgili bilgilerin ortaya çıkarılması amacıyla siyaset okuryazarlık ölçeği geliştirilmiştir (Bakınız Ek-2, Ek-3, Ek-4).
3.1.2. Nitel Bölüm
Araştırmanın nitel bölümü öğrencilerin siyaset bilimine yönelik bakış açılarını, algılarını, deneyimlerini kısaca temel siyaset bilimi ile ilgili var olan durumu derinlemesine
resmedebilmek amaçlandığından araştırma süreci nitel temel araştırma yöntemine uygun olarak yürütülmüştür. Bu yöntemde farkında olunan ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olunmayan olguları ortaya çıkarmak için görüşmeler yapılır. Görüşmenin araştırmacılara sunduğu etkileşim ve esneklik yoluyla irdeleme özelliklerinin kullanılması gerekmektedir. Araştırmacının görüşülen bireyle güven ve empatiye (ki siyaset gibi hassas olunan konuda buna fazlasıyla dikkat edilmelidir.) dayalı bir etkileşim ortamı oluşturabilmesi önemlidir. Böyle bir ortamda bireyler kendilerinin bile daha önce farkında olmadıkları ya da üzerinde fazla düşünmedikleri yaşantıları ve anlamları ortaya koyabilirler (Büyüköztürk ve diğerleri, 2012, s.20). Bu bakımdan nitel araştırmalarda katılımcıların bakış açılarının ortaya çıkarılması önemlidir. Nitel araştırmalarda katılımcıların neyi önemli ve anlamlı gördüklerine göre araştırma yönlendirilir (Özden ve Saban, s.8-9).
Bu araştırmada belirli soruların cevabını bulma ve görüşme esnasında ek bilgi ile karşılaşabilme ihtimalleriyle yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır (Ek-5). Yarı yapılandırılmış görüşmede araştırmacı önceden hazırladığı sorulara sadık kalarak hem önceden hazırlanmış soruları sorma hem de bu sorular konusunda daha ayrıntılı bilgi alma amacıyla ek sorular sorma özgürlüğüne sahiptir (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.150). Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin araştırmacıya sunduğu en güçlü yanlar esneklik, yanıt oranı, sözel olmayan davranış, ortam üzerindeki kontrol, soru sırası, anlık tepki, veri kaynağının teyit edilmesi, tamlık ve derinlemesine bilgi olarak sıralanabilir (Biley’ den aktaran Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.148-149).
Mülakat verileri çeşitli şekillerde kaydedilmektedir. Bunlar; teyp veya herhangi bir kayıt cihazıyla kayıt yapmak, mülakat boyunca katılımcının söylediği önemli noktaları not almak ve mülakattan sonra hatırlanan önemli noktaları yazmak suretiyle mülakat verileri araştırmacı tarafından kaydedilmektedir (Çepni, 2005, s.70). Bu araştırmada, araştırmacı veri kaybını en aza indirmek için ses kayıt cihazı kullanmıştır.