AraĢtırma Metodolojisi

1.3.1. AraĢtırma Probleminin Tespiti

Türkiye, üç kıtanın geçiĢ yollarındaki coğrafi konumu nedeniyle önemli bir ulaĢım ağının merkezinde yer almakta ve bu nedenle de bölgesinde önemli bir lojistik merkez olma potansiyeline sahiptir. Denizcilik sektörümüzde özellikle ticari nitelikteki deniz ekonomisi unsurlarımızdan limanlarımızın ve bütünleĢmiĢ ulaĢım sistemlerinin, gemi inĢa sektörümüzün ve alt kollarının, deniz taĢımacılığımızın ve deniz ticaret filomuzun kapasitesinin ve niteliğinin geliĢtirilmesinin ülke kaynaklarının verimli kullanımı açısından önem arz ettiği düĢünülmektedir. Ancak denizcilik sektörümüzün ülkemizin mevcut denizcilik potansiyeli ile kıyaslandığında beklenen geliĢmeyi gösterememesinin beraberinde ülke ekonomisinde önemli düzeyde kayıplara neden olduğu düĢünülmektedir.

Denizcilik sektörümüzün geliĢimi için diğer sektörlere kıyasla daha fazla vergisel istisnalar ihdas edilmesine rağmen sektörün beklenen geliĢimi gösterememesi dikkati çekmektedir. Özellikle ithalat odaklı teĢvik düzenlemelerinin denizcilik endüstrimizde geliĢimin önünde en önemli engellerden olduğu düĢünülmektedir. Ayrıca deniz ticaret filomuzun geliĢimine dönük vergi istisnası düzenlemeleri de filomuz kapasitesinde meydana gelen kayıpları önleyememektedir.

Liman hizmetleri ile liman inĢası, yenilenmesi ve geniĢletilmesi ile ilgili vergisel istisnaların kapsamının sınırlı oluĢu ve diğer kıyı alanlarımızdaki inĢa, yenileme ve geniĢletme çalıĢmalarını kapsamıyor oluĢu denizcilik hizmetlerinin verildiği kıyı alanlarımızın geliĢiminde sorunlara neden olduğu düĢünülmektedir.

1.3.2. AraĢtırmanın Amacı

Denizcilik sektörüne iliĢkin vergi ve gümrük kanunlarında diğer kanunlara nazaran daha fazla istisna ve muafiyet olmasına rağmen bu istisna ve muafiyetlerin kapsamının deniz ekonomimizdeki unsurları tam olarak kavramamasından dolayı istisnaların sektörün geliĢimini sağlayamadığı düĢünülmektedir.

Sektörün geliĢiminin önündeki vergisel engellerin kaldırılması, özellikle dıĢ rekabet karĢısındaki vergisel dezavantajlarının giderilmesi, uygulamada ortaya çıkan aksaklıkların giderilerek uygulama birliğinin ve uygulama kolaylıklarının sağlanması, yeni istisna ve muafiyet düzenlemelerinin yapılmasının sağlanması için Türk liman iĢletmelerinde vergi istisna uygulamaları üzerine bir inceleme yapılması amaçlanmaktadır.

1.3.3. AraĢtırmanın Ġçeriği

AraĢtırmamızın amacına uygun ve ekonomik süreç içerisinde verilerin toplanmasını ve analizini mümkün kılmak amacıyla araĢtırma modelimizde veri ve bilgiler toplanmak suretiyle araĢtırma sorumuzu cevaplamak, analiz etmek ve değerlendirilmek üzere araĢtırma modeli olarak ikincil kaynak araĢtırması seçilmiĢtir.

AraĢtırmamız üç bölümden oluĢmakta olup ilk bölümde kuramsal ve pratikteki vergi ve gümrük mevzuatı istisna düzenlemelerinin temel nitelikleri, vergiyi doğuran olaylar bazında alternatif durumlarla birlikte tartıĢılmakta, sektörün rekabet dezavantajlarını giderici nitelikteki önerilerin ve uygulamaların ortaya konulması, ikinci bölümde ise denizcilik sektörümüzde uygulanan istisna düzenlemeleri sonucunda sektörün vergisel, makro ekonomik ölçekte istatistiki durumundan hareketle istisna uygulamalarının beklenen geliĢimi göstermediğinin analiz edilmesi, sonuç bölümde ise mevcut durumun analiziyle birlikte vergi ve gümrük mevzuatı istisna düzenlemelerinde sektörün geliĢiminin sağlanması amacıyla yapılması gereken düzenlemelerin belirlenmesi amacıyla ikincil kaynak araĢtırmasından faydalanılmıĢtır.

Ġkincil kaynak veriler incelenirken anayasa, kanun, kanun gerekçeleri, bakanlar kurulu kararları, yönetmelikler, tebliğler, sirkülerler, muktezalar, uygulama tamimleri, vergi mahkemesi kararları ve vergi mahkemelerinde açılan davalara iliĢkin nihai merci olan DanıĢtay kararları, çeĢitli dergilerde yer alan makalelerdeki görüĢler, sektöre iliĢkin basında çıkan haberler, sektörde faaliyet gösteren müteĢebbislerin görüĢleri, temel vergicilik prensiplerine iliĢkin kaynaklar, sektördeki mükelleflerin faaliyet konularına iliĢkin bilgileri içeren internet yayınları, makro ekonomik ve vergisel nitelikteki istatistiki veri ve bilgiler analiz edilmiĢtir.

Yukarıda belirtilen ikincil kaynak modeli içerisinde var olan ancak görülemeyen nitelikteki iĢlenmemiĢ veriler kullanılmak suretiyle amaçlanan bilgiyi ortaya çıkartmak üzere yapılan analizlerde de tarama modeli kullanılarak sağlanan verilerle denizcilik sektöründe vergi ve gümrük mevzuatı istisna uygulamalarına iliĢkin uygulamaların sektörde beklenen geliĢimi sağlayamadığı analiz edilerek modelimizde ortaya konulmuĢtur.

1.3.4. AraĢtırmanın Kısıtlamaları

AraĢtırma problemimizin oldukça teknik, tartıĢmalı ve kapsamlı bir konu olması problemin irdelenmesinde kısıtlamalara neden olmuĢtur. ÇalıĢmamızın belirli bir zamanda hazırlanması gereğinden dolayı zaman önemli bir kısıt oluĢturmaktadır. Ayrıca mevzuattaki değiĢiklikler nedeniyle elde edilen ikincil kaynak verilerin güncel olmama sorunu ile de karĢılaĢılmıĢtır.

Denizcilik sektöründeki firmaların ekonomik verilerini paylaĢmada ketum davranmaya dönük tavırlarından dolayı istisnaların uygulanmasına dair mikro ekonomik analizlerin firmalar bazında yapılması imkânı bulunmamaktadır. Ayrıca sektördeki vergisel istisnaların uygulanmasına dönük vergi ve gümrük idarelerinin istatistikî bilgilerinin olmayıĢı, mevcut vergisel istatistiklerin sektöre dönük olmayıĢı da denizcilik sektöründeki istisna uygulamalarının ekonomik ve vergisel analizini yapmakta kısıtlamalara neden olduğu görülmektedir. Dolayısıyla firmalar ve kamu kurumlarının istatistiki verilerine ulaĢmada eriĢim kısıtı bulunmaktadır.

Denizcilik sektörünün geliĢiminin önündeki engellerin kaldırılması, geliĢiminin sağlanması amacıyla vergi ve gümrük kanunlarındaki mevcut düzenlemelerin kapsamındaki sorunlar, mevcut düzenlemelerin uygulamada ortaya çıkarttığı olumsuzluklar ve deniz ekonomimizin geliĢimi için sağlanması gerekli vergisel teĢviklere iliĢkin ayrıntılı bir inceleme ve araĢtırmanın daha önceden yapılmamıĢ olması nedeniyle sorunların kavranması hususunda da kısıtlamalarla karĢılaĢılmıĢtır.

Konu ile ilgili olmak üzere yaĢanan sorunlar ve tartıĢmalı hususlar bağlamında oldukça az sayıda görüĢün bulunduğu görülmektedir. Sayıca oldukça sınırlı olan mevcut basılı eserlerde de denizcilik sektörüne iliĢkin konularda genellikle uygulamaya ait düzenlemelerin yayımlandığı ancak sektördeki vergisel düzenlemelere iliĢkin görüĢlerin yayımının sayıca

oldukça az olduğu ve bu yayımların önemli bir kısmında ise sektörün geliĢimi için herhangi bir önerinin de yer almadığı görülmektedir. Bu yayımların alt sektörel kollarda yaĢanan bir veya birkaç vergisel duruma iliĢkin görüĢleri içeren yayımlar olması da sorunların tespiti yönünde kısıtları oluĢturmaktadır.

Sektörde faaliyet gösteren kurumların vergi ve gümrük mevzuatlarından kaynaklanan problemlerini örgütlü veya bireysel olarak ifade edemedikleri ve tanımlayamadıkları da görülmekte olduğundan problemi yaĢayanlarca belirgin bir tanımlamanın getirilemediği de anlaĢılmaktadır. Bu konunun da literatüre aktarılmaması nedeniyle sıkıntılar yaĢanmıĢtır.

1.3.5. AraĢtırmanın Yargılanması

Türk liman iĢletmelerinde vergi istisna uygulamaları üzerine yapılan incelememiz yapılırken özellikle mevcut hukuksal düzenlemeler doğrultusunda açıklamalarda bulunulmuĢ olup hukuksal düzenlemelerle ilgili tartıĢmalı hususlarda da konular sektörün geliĢimi yönünde incelenerek edilerek önerilerde bulunulmaya çalıĢılmıĢtır.

Bu kapsamda Türk liman iĢletmelerinde vergi istisna düzenlemelerinden sektörde en yaygın olarak uygulamada yer alanlar ile sektörün geliĢimi yönünde engel oluĢturanlar ayrıntılı ve kapsamlı olarak ele alınmıĢtır. Ayrıca vergi ve gümrük mevzuatlarında yer alan ve limanlarımızın geleceği açısından özel bir düzenleme içermemekle birlikte tüm mükelleflerin tabi olduğu uygulamalarda karĢılaĢılan sorunlara da değinilmemektedir. Sorunların genel nitelikte oluĢu ve konu ile ilgili sektör ayrımı gözetilmeksizin tüm mükellefleri ilgilendiren sorunlara iliĢkin değerlendirmeler yapısal nitelikte ve genel olması nedeniyle araĢtırma konumuza dahil edilmemiĢtir.

1.3.6. AraĢtırmanın Modeli

AraĢtırmamıza iliĢkin kavram ve terminolojinin belirlenerek araĢtırmamızda incelenmesi gereken hususların da ortaya çıkarılması, araĢtırmamızda verilerin toplanmasını ve analizini mümkün kılmak amacıyla araĢtırma modeli olarak keĢifsel araĢtırma modeli seçilmiĢtir. Verilerin toplanmasında ise ikincil kaynak araĢtırmasından faydalanılmıĢtır.

Ġkincil kaynak veriler mevcut problemin tespiti için uygun olduğundan zaman tasarrufu

sağlanmıĢ, düĢük maliyetle ulaĢılabilirliği ve elde edebilirliği mümkün olduğundan araĢtırmamızda kullanılmıĢtır.

1.3.8. AraĢtırmanın Veri ve Bilgi Toplama Yöntem ve Araçları

“Türk Liman ĠĢletmelerinde Vergi Ġstisna Uygulamaları Üzerine Bir Ġnceleme” konulu doktora tez çalıĢmasında öncelikli olarak Kurumlar, Gelir, Katma Değer, Gümrük Vergisi Kanunları ile denizcilik sektörüne iliĢkin istisna ve muafiyet düzenlemelerinin yer aldığı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu düzenlemelerinden faydalanılmıĢtır.

Bu düzenlemelere iliĢkin anayasa, kanun, kanun gerekçeleri, Bakanlar Kurulu Kararları, yönetmelikler, tebliğler, sirkülerler, muktezalar, uygulama tamimleri uygulamadaki iĢleyiĢi ve tereddütleri ortaya koymak için veri olarak kullanılmıĢ, uygulamada ortaya çıkan ihtilaflara iliĢkin olmak üzere vergi mahkemesi kararları ve vergi mahkemelerinde açılan davalara iliĢkin nihai merci olan DanıĢtay kararları da idari uygulamalara dönük farklı bir bakıĢ açısını yansıttığı için ele alınmıĢtır.

ÇeĢitli dergilerde yer alan makalelerdeki görüĢlere de yer verilerek çalıĢmamızda farklı görüĢlere de yer verilmiĢ veya görüĢlerimiz desteklenmiĢtir. Ġncelediğimiz konularda sınırlı da olsa sektörde faaliyet gösteren müteĢebbislerle görüĢülmüĢ ve faaliyet alanları itibariyle yaĢadıkları sorunlar ile ele aldığımız konuların örtüĢtüğü teyit edilerek yeni alanlar oluĢturulmuĢtur.

Özellikle yasal mevzuat içerisinde yaĢanan sorunlara iliĢkin kurgular yapılarak olası durumlara iliĢkin yorum ve önerilerde bulunulmuĢtur. Ġnternet ortamında yayımlanan haberler taranmak suretiyle deniz ekonomimizin geliĢememesine neden olan vergisel düzenlemeler makro bazda belirlenmiĢtir.

Temel vergicilik prensiplerine iliĢkin kaynaklar taramak suretiyle ve vergi, gümrük hukuku konusunda uygulamanın içindeki ihtisas sahibi kiĢilerle görüĢülerek hukuk ilkeleriyle ele aldığımız konuların örtüĢmesi sağlanmıĢtır. Konunun içinde yer almaları nedeniyle öğretim görevlilerinden çalıĢmanın akıĢı doğrultusunda destek alınarak bilimsel açıdan çalıĢmamıza yön verilmiĢtir.