1.1. The Low Countries’in XVI Yüzyıldaki Dini, Sosyal ve Siyasi Durumu
1.1.2. Anabaptistlerin Ortaya Çıkışını Hazırlayan Sebepler
16. yüzyılda Batı dünyasında meydana gelen en büyük dini hareket, Reform hareketidir. Reform hareketinin en önemli özelliği, Hristiyanlığın içinde Luteranizm, Kalvinizm ve Zwinglian adındaki dini hareketlerin kendini göstermesidir. Reform hareketinin bir parçası olmasına rağmen, bu hareketlere ek olarak dördüncü bir reform
34 Dyck, Cornelius, J., a.g.e., s. 30- 31.
hareketi de36 Lutheran, Kalvinizm ve Zwinglian reform dini hareketlerinden ayrılan Radikal Reform hareketidir. Doktrinlerdeki farklı görüşleri sebebiyle37 Radikal Reform hareketi, üç ana topluluktan oluşur. Bu üç ana topluluk, Anabaptistler, Spiritualistler ve Evanjelik Rasyonalistler’dir. Bugünkü mezhepler, kendilerinin direkt veya dolaylı yollardan bu üç ana topluluktan geldiklerini iddia eder. Mennonitler, Amişler ve Hutterite mezhebi, ilk topluluk olan Anabaptistlere bağlıdır. Bu mezhepler, vaftiz meselesi ile ön plana çıkmaktadır.38
Anabaptistlerin, Spiritualist hareketten etkilendiğini öne süren araştırmacılar vardır. Çünkü bu iki hareketin ortak noktaları mevcuttur. Anabaptistler ile Spiritualistler arasındaki ortak nokta, Ruh ile ilgili olan görüşleridir.39 Her üç topluluğun kristolojideki
ortak noktası ise İsa’nın son akşam yemeği inancıdır. Spiritualistlerin ve Anabaptistlerin en belirgin ortak özellikleri, ekmek şarap ayinini, mistik veya fiziksel olarak kabul etmeleri, devlet ve kiliseye karşı direnmeleridir. Bu dirençte papa ve yöneticilere karşı olan reformistlere sol kanat denilmiştir. Bu kanat kral, prens, papa ve şehir meclisinin yaptığı haksızlığa karşı gelen bir topluluktur.40 Kilise nüfuzu ise sağ kanadı oluşturmuştur. Reformistler bu durumda kiliseden ayrıldıkları için politik açıdan solcu, kilise ise sağcı olarak tarihteki yerini alacaktır.41
Radikal Reformu oluşturan Anabaptistlerin, Spiritualistlerin ve Evanjelik Rasyonalistlerin kiliseden eklesiyastik ve egemenlik bakımından ayrıldığı öne sürülmektedir. Ayrıca Hristiyan toplumu ile politik açıdan da bağlarını koparmış olmaktadırlar.42 Bu şekilde eklesiyastik olarak gelenekleri bozmaktadırlar. İncil’i
herkesin yorumlayabileceği ve diğerlerinin görüşlerine karşı hoşgörülü olunması gerektiğine dair fikriyle de radikal grubun Evanjelik Hümanist kanadı olmuşlardır.43
36 Edit. Williams, H. George; Mergal, Angel M., Spiritual and Anabaptist Writers, Louisville,
Kentucky, 2006, s. 19.
37 Goertz, Hans- Jürgen, “Radical Religiosity in The German Reformation”, A Companion to the
Reformation World, Edit. R. Po-chia Hsia, Blackwell Companions To European History, Blackwell Publishing, Malden, USA, 2004, s. 70.
38 Edit. Williams, H. George; Mergal, Angel M., a.g.e., s. 20. 39 Goertz, Hans- Jürgen, a.g.böl., s. 74.
40 Edit. Williams, H. George; Mergal, Angel M., a.g.e., s. 21. 41 Dosker, Henry Elias, a.g.e., s. 28.
42 Edit. Williams, H. George; Mergal, Angel M., a.g.e., s. 22.
43 Harris, Mark W., Historical Dictionary of Unitarian Universalism, Lanham, Maryland, Oxford,
Radikal Reform hareketi kendilerinin, apostolik bir geçmişe ve apokaliptik bir geleceğe dayandıklarını öne sürerek, kendilerini 16. yüzyıl Almanya Anabaptistleri olarak tanımlarlar.44
Radikal Reform hareketi, çeşitli dini görüşlere ayrılmıştır. Anabaptistlerin ortak özelliği yetişkin vaftizini kabul etmeleridir. Bu yüzden onlar, Anabaptist karşıtları tarafından dini ve sosyal açıdan zarar getiren, heretik ve tehlikeli devrimciler olarak görülmektedir. Anabaptist hareketin zirve yaptığı şehir ise Münster’dir. Bu yüzden bu şehir Münster Krallığı olarak anılmıştır. Ancak Münster Krallığı, hazin bir sonla bitmiştir. Bununla birlikte, Münster Krallığı’nın sona ermesine rağmen Anabaptist hareket varlığını devam ettirmiştir.45
Reform liderlerinden bazıları, sakramentlerin İsa tarafından belirlenen ayinler olduğunu, bu ayinlerin sadece ekmek şarap ayini ve vaftiz olduğunu iddia etmiştir.46 Bu
reform liderlerinin kurduğu hareket, Sakramentaryan olarak adlandırılır. 1526 yılında, The Low Countries’in temsilcileri, sakramentlerin sembolik anlamlarına dair görüşlerini paylaşmıştır.47
Sakramentaryanlar, vaftizi teolojilerinin ana teması olarak kabul etmezler. Vaftiz, yeni bir doğumu temsil etmemektedir. Onlara göre vaftiz, Tanrı’nın temizleyiciliğinin bir sembolüdür, inanç itirafıdır ve kiliseye katılımı temsil eder. Sakramentaryanlar için dış vaftizdense iç vaftiz daha önemlidir. Ekmek şarap ayinini, sembolik olarak kabul etmelerinin yayılmasıyla birlikte, Doğu Friesland’da Sakramentaryanizmin resmi olarak kurulması sağlanmıştır. Bundan sonra Andreas Karlstadt ve Melchior Hofmann buraya vardıklarında, kendi görüşlerini yayacak uygun bir ortam bulmuşlardır.48
44 Schaff, Philip, History of the Christian Church, Volume VIII, Modern Christianity, The Swiss Reformation, Third Edition, Dallas, 2002, s. 48- 49.
45 Stayer, James M. “Anabaptist”, Encyclopedia The Renaissance and The Reformation, Newyork,
2004, s. 15.
46 Spinks, Bryan D., The Cambridge Dictionary of Christian Theology, Cambridge University,
Newyork, 2011, s. 453.
47 Krahn, Cornelius, a.g.e., s. 39.
48 Bernard, David K., A History of Christian Doctrine, The Reformation to the Holiness Movement
A. D. 1500- 1900, Vol. 2, Word Aflame Press, Hazelwood, America, 1996, s. 81; Krahn, Cornelius, a.g.e., s. 40.
Wittenberg Üniversitesi teoloji profesörü olan Andreas Karlstadt, dini uygulamalarda reform yapmaya başlamıştır. Özellikle ekmek şarap ayini üzerine yaptığı reform dikkat çekici olmuştur. Karlstadt, cemaat üyelerini bir masanın etrafında toplamış ve ekmek şarap ayinini uygulamalı olarak göstermiştir. Sıradan bir ekmek parçasını törene katılanların ellerine koymuştur.49 Ekmeğin gerçekten İsa’nın eti olduğu
ve şarabın da gerçekten İsa’nın kanı olduğu inancını reddetmiştir. Ancak Luther, Karlstadt’a karşı cephe almış ve bu görüşlerin yayılmasını engellemeye çalışmıştır. Yine de bu görüşler, Aşağı Ren bölgesinde, Hollanda’da, İsviçre’de ve Strasburg’da yayılmıştır. Böylece Karlstadt, bu görüşleriyle birçok reformisti etkilemiştir.50 Bu
uygulama, The Low Countries’in Sakramentaryan uygulamasının ilk defa kullanılmasıdır.51 1526 yılında Menno Simons, Luther’in kitaplarının yanı sıra bu
görüşlerin yazıldığı kitapları da okuyarak etkilenmiştir.52
1528 yılında bu ve diğer görüşler inanç ikrarı olarak sunulmuştur.53 Bununla
birlikte Sakramentaryanlar, Tanrı’nın Krallığı’nı sağlayacak şeylerin, kişi, yer, ilahiler, mumlar, kutsal günler olmadığını ileri sürmüştür. Tanrı’nın Krallığı’nın, doğruluk, barış Kutsal Ruh’ta mutluluk ile zaten onlarla birlikte olduğu görüşü yayılmıştır. Sakramentaryan liderler, Tanrı’nın Krallığı beklentisi içine girmiştir. Ancak birçok Sakramentaryan lider, çeşitli illerde idam edilmiştir. Buna rağmen Sakramentaryan Hareketi, 1525 ile 1530 yılları arasında büyüme göstermiştir. Kasaba ve köylere kadar ilerlemiştir. Böylece 1530 yılında reform hareketi insanların ortak hareketi haline gelmiştir.54
Ekmek şarap ayini, bir kişinin kurtuluşu için gerekli görülen bir uygulamadır. Bununla birlikte reformun ortaya çıkmasıyla bu ayin asla terkedilmemiştir. Sadece bu ayinin anlamı ve önemi üzerinde tekrardan düşünülmüştür. Ekmek aslında İsa’nın gerçek eti, şarap da gerçek kanı değildi. Yani ekmeğin ve şarabın İsa’nın gerçek eti ve
49 Hill, Kat, Baptism, Brotherhood and Belief in Reformation Germany, Oxford University Press,
Newyork, 2015, s. 47.
50 Krahn, Cornelius, a.g.e, s. 53.
51 Bernard, David K., a.g.e., s. 81; Krahn, Cornelius, a.g.e., s. 40. 52 Krahn, Cornelius, a.g.e, s. 33.
53 Bernard, David K., a.g.e., s. 81; Krahn, Cornelius, a.g.e., s. 40.
54 Isaak, Helmut, “The Struggle for an Evangelical Town”, The Dutch Dissenters: A Critical
Companion to Their History and Ideas, Edit., Horst, Irvin Buckwalter, Leiden, Netherlands, 1986, s. 74.
kanına dönüştüğü inancı reddedilmiştir. Bu reddiye, daha sonra 1545- 1563 yılları arasında düzenlenen Trent Konsili’yle resmileşti. Böylece kilisenin bir heretik uygulamadan temizlendiği belirtilmiştir.55
Gerçek anlamından uzaklaşıldığı düşünülen diğer bir sakrament de vaftizdir. Vaftiz konusunda ilk adımı atan kişi Karlstadt olmuştur. Karslstadt ve meslektaşları bebek vaftizinin uygulamasına devam etmeme kararı aldığı gibi Luther’in kader anlayışını da reddetmiştir. Ona göre, ekmek şarap ayini, kilise, vaftiz gibi uygulamaları sadece İncil’e göre uygulamak gerekiyordu. Bu yüzden bebek vaftizi uygulamasını bırakarak, bu uygulamanın bir sakrament olmadığını iddia etmiştir. Gerçek vaftizin, yetişkin vaftizi olduğunu savunmuştur.56
Katolik Kilisesi, bu inanılmaz ve şok edici haberi aldığı zaman bu fikirleri heretik olarak ilan etmiştir. Bu heretikliğin sorumlusu olarak da Hristiyan Hümanizmini göstermiştir.57 Çünkü Hümanizm, iyi birer Hristiyan olmayı ve bu yolda sadece Kutsal
Kitap’a göre hareket edilmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Hümanizmin önde gelen savunucularından biri olan Desiderius Erasmus’un kitapları, The Low Countries’de yankı yapmış Zwingli’yi, Bucer’i,58 Spritualistleri ve özellikle Anabaptistleri
etkilemiştir. Erasmus, Kutsal Kitap’a geri dönüş yapılması için çağrıda bulunmuştur. Gerçek Hristiyanlığın Pavlus ve Petrus tarafından öğretildiğini ve kendilerinin de eski zamanlara geri dönmeleri gerektiğini vurgulamıştır.59
Hollandalı bilim adamları, Hollanda Reformu’nun Almanya’da meydana gelen reform olmadığını iddia eder. Yani Hollanda Reformu’nun, kendi halkının oluşturduğu bir hareket olduğu ileri sürülmektedir. Bu konuda Hollandalı bilim adamları, Hollanda reformunun diğer reformlardan etkilendiğini, ancak Hollanda’da birçok ilklerin
55 Krahn, Cornelius, a.g.e., s. 47.
56 Weaver, J. Denny, Becoming Anabaptist: The Origin and Significance of Sixteenth- Century
Anabaptism, Scottdale, Pennsylvania, Waterloo, Ontario, 1987, s. 30.
57 Krahn, Cornelius, a.g.e., s. 47.
58 Martin Bucer (1491- 1551), Güney Almanya Reform Kilisesi’nin lideridir. Strasburg, Avrupa ve
İngiltere’de çalışmaları vardır. 1549 yılında Cambridge’de profesör olmuştur. İngiliz kilise Reformuna büyük katkıları vardır. Anabaptistlere karşı zulüm yapılmasını desteklememiştir. Anabaptistlerle barışçıl bir şekilde tartışan bir liderdir. Anabaptistleri inançlarından geri döndürmenin farklı yolları olduğunu ileri sürmüştür. Bu şekilde bazı Anabaptistlerin geri dönüş yapmasını sağladığı belirtilir. Bkz. Peter Matheson, “Martin Bucer and The Old Church” Martin Bucer Reforming Church and Community, Edit. D. F. Wright, Cambridge University Press, 1994, s. 1; Martin Greschat, “The Relation Between Church and Civil Community in Bucer’s Reforming Work”, Martin Bucer Reforming Church and Community, Edit. D. F. Wright, Cambridge University Press, 1994, s. 26, 28.
meydana geldiğini belirtir. Hollanda Mennonit tarihçisi W. J. Kühler, Hollanda Anabaptizminin Erasmus, Sakramentaryanizm ve Brothers of The Common Life hareketlerine dayandığını ileri sürmektedir. Brothers of The Common Life hareketi, Anabaptizm ile birçok yönden paralellik göstermektedir. Ancak direkt bir tarihsel bağlantıları yoktur. Sakramentaryanlar, 1530 yılından daha önce kendilerini Anabaptist olarak göstermiştir. Bu şekilde Hollanda’ya Anabaptisliğin başlangıcı 1530 yılından önce geldiği ileri sürülür.60
Sakramentaryanlar, bütün Hristiyan kardeşlerinin İsa’nın İncilini okuyabilme özgürlüğünü verdiklerini ileri sürmüştür. O zamana kadar kendilerine yakışmayan bir hayat sürdürdüklerini, bundan sonra evanjelik öğretilere göre bir hayat sürdürmek istediklerini, bir insanın İsa’ya hizmet ederek yaşam sürmelerine izin verilmesi gerektiğini söylemişlerdir.61 Bazı araştırmacılar, bütün bu görüşlerin Menno Simons’un
fikirleriyle örtüşmesi sebebiyle, Menno Simons’un Sakramentaryan hareketten etkilendiğini öne sürmektedir.62