Amortisman Kayıtları

Maddi olmayan varlıkların maliyetleri varlığın yasal ya da tahmin edilen kullanım ömrü boyunca sistematik olarak giderleştirilmelidir. Buna amortis-man ayırma denir. Birçok maddi olmayan varlık tahmini kullanım ömrü te-meline dayalı olarak muhasebeleştirilir ve sınırlı bir kullanım ömrü olan var-lıklar için tahmin edilen gelecekteki kullanımları boyunca amortisman ayrılır (Dyckman, Dukes, & Davis, 1998, s. 595-596). TMS 38 standardı amortis-man terimi yerine “itfa” terimini benimsemiştir. TDMS ise maddi olmayan duran varlıklar için “amortisman” ifadesini kullanmış ve TDHP bunun için 268 Birikmiş Amortismanlar hesabını öngörmüştür. Bu sebeple çalışmada, bu konudaki TMS 38 kriterleri açıklanırken “itfa” terimi, örnek şirketin uy-gulamaları anlatılırken “amortisman” ifadesi kullanılmıştır.

TMS 38 standardına göre sınırlı yararlı ömre sahip bir maddi olmayan du-ran varlığın itfaya tabi tutarı yararlı ömrü boyunca sistematik olarak dağıtılır.

Kullanılan itfa yöntemi, varlıktan beklenilen gelecekteki ekonomik fayda-ların işletme tarafından kullanılma şeklini gösterir. Standartta doğrusal itfa yöntemi, azalan bakiyeler yöntemi ve üretim birimleri yöntemi bu yöntemler arasında sayılmıştır. Ancak itfa yönteminin güvenilir bir şekilde belirleneme-mesi durumunda, doğrusal itfa yöntemi kullanılacağı belirtilmiştir (TMS 38, prg. 97, 98). TSPOR mali işler müdürüyle yapılan görüşmeden ve şirketin mali tablo dipnotlarından 267 nolu hesapta aktifleştirilen futbolcu transfer bedeline yıllık olarak amortisman ayırdığı anlaşılmıştır. Şirket amortisman hesaplama yöntemi olarak doğrusal amortisman yöntemini benimsemiştir.

TSPOR’un bu uygulaması TMS 38 ile uyumludur.

Yukarıda belirtildiği gibi bir maddi olmayan duran varlığa amortisman ayırabilmek için o varlığın kullanım ömrünü tespit etmek şarttır. TMS 38 maddi olmayan duran varlıkların yararlı (kullanım) ömrünü belirleme nok-tasında da çok sayıda kriter belirlemiştir. Bu kriterler içerisinden bir

sözleş-meye dayalı hakların yararlı ömrünü belirlemek ise en kolayıdır. Şöyle ki; bir sözleşme ya da yasalara dayalı haklardan kaynaklanan bir maddi olmayan du-ran varlığın yararlı ömrü, sözleşmeden doğan hakların veya diğer yasal hakla-rın geçerlilik süresini aşamaz (TMS 38, prg. 94). Daha açık bir ifadeyle maddi olmayan duran varlık niteliğindeki sözleşmeden doğan bir hakkın yararlı ömrü en fazla o sözleşmenin geçerlilik süresi kadardır. Dolayısıyla maddi olmayan duran varlık hesaplarından birinde aktifleştirilen bir futbolcu transfer ücretinin kulüp için yararlı ömrü de transfer sözleşmesinin süresi kadardır. TSPOR’un bu konudaki uygulaması araştırıldığında ise şirketin sözleşme süresini var-lığın kullanım ömrü olarak kabul ettiği ve futbolcu lisans bedelini sözleşme süresince eşit tutarlarda giderleştirdiği görülmüştür. Şirketin bu uygulaması da TMS 38 kriterleriyle tam olarak uyumludur.

Buradan hareketle yukarıdaki kayıtların devamı niteliğinde TSPOR’un X futbolcusu için sözleşme süresince (5 yıl boyunca) her yıl yaptığı amortisman kaydı aşağıdaki gibidir.

Kaydın açıklama kısmından da anlaşılacağı üzere X futbolcusunun trans-fer sözleşmesi neticesinde aktifleştirilen 1.100.000,00 TL (1.000.000,00 TL transfer, 100.000,00 TL menajerlik ücreti) sözleşme süresine bölünerek yıl-lık amortisman tutarı hesaplanmıştır. Bu kayıt X futbolcusu başka bir kulübe transfer edilinceye kadar her yıl yenilenecektir. Ancak ondan önce dikkat edi-lecek olursa TSPOR’un amortisman hesaplamasında gözden kaçırılan ya da göz ardı edilen çok önemli bir husus olduğunu belirtmek gerekir. TSPOR ilgili futbolcu için amortismana tabi değeri hesaplarken sadece lisans bedelini yani futbolcuyla yapılan transfer sözleşmesinin şirkete maliyetini dikkate almış fakat futbolcunun başka bir takıma transfer edilmesi (satılması) durumunda şirketin o futbolcu için tahsil edeceği transfer ücretini yani lisans bedelinin ka-lıntı değerini yok saymıştır. Oysa TMS 38 sınırlı yararlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlığın kalıntı değerinin hangi durumlarda sıfır kabul

edilece-ğini açıkça belirtmiştir. TMS 38’e göre; üçüncü bir şahısın, ilgili varlığı ya-rarlı ömrünün sonunda satın alacağını taahhüt etmesi veya varlığın aktif bir piyasasının olması durumlarında varlığın kalıntı değeri sıfır kabul edilemez.

Böyle bir piyasanın varlığın yararlı ömrünün sonunda mevcut olması muh-temel ise varlığın kalıntı değeri bu piyasa aracılığıyla belirlenebilir. Ayrıca kalıntı değerin sıfırdan farklı olması, işletmenin maddi olmayan duran var-lığı yararlı ömrü bitmeden elden çıkarmayı beklediği anlamına gelir. Sınırlı yararlı ömre sahip varlığın itfaya tabi tutarı, kalıntı değeri düşüldükten sonra belirlenir (TMS 38, prg. 100,101).

Bu açıklamalar ışığında lisans bedelinin amortismana tabi değerinin be-lirlenmesinde kalıntı değerinin dikkate alınması gerektiğinin gerekçelerinden ilki tüm dünyada aktif bir futbolcu transfer piyasasının var olmasıdır. İkin-cisi ise futbol şirketlerinin genellikle herhangi bir futbolcuyu sözleşmesinin son gününe kadar elde tutmayı planlamamasıdır. Avrupa’da gerçekleştirilen çalışmalar çoğu zaman futbolcuların sözleşmeleri bitmeden önce satıldığını göstermektedir (Pavlovic, Milacic, & Ljumovic, 2014, s. 22).

Önceleri futbolcunun bir kulüple olan sözleşmesi sona ermiş olsa bile, başka bir kulüp futbolcunun önceki kulübüne transfer ücreti ödemeden o futbolcuyu transfer edememekteydi. Bu kuralın bozulmasına sebep olan ve

“Bosman Kuralları” olarak içtihata giren Bosman davasının sonucunda başta Avrupa’da daha sonra birçok dünya ülkesinde sözleşme süresi dolan futbol-culara serbest kalarak istedikleri kulüple anlaşma yapma hakkı tanınmıştır (Akşar, 2005, s. 11-21). Bu sebeple kulüpler aynı futbolcuyla yeniden sözleş-me yapmayı planlamadıkları sürece sözleşsözleş-me süresinin dolmasından önceki bir tarihte oyuncuyu başka bir takıma satmayı planlarlar. Bu durum çalışma-nın kısıtları bölümünde de belirtilmiştir. Yani bu çalışmada gösterilen muha-sebe kayıtları futbolcunun sözleşme bitiminden önce satılacağı varsayımına göre ele alınmıştır. Bütün bu gerekçeler neticesinde TSPOR’un futbolcu li-sans bedeline ayıracağı amortisman tutarının hesaplanmasında lili-sans

bede-linin kalıntı değerini dikkate almasının TMS 38 açısından daha doğru olacağı söylenebilir. Kalıntı değerinin belirlenmesinde futbolcu transfer piyasasının verilerinden yararlanılarak tahminde bulunulabilir. TSPOR’un X futbolcusu-nun sözleşme süresinin dolmasına yakın bir tarihte 500.000,00 TL bedel karşı-lığında satılabileceğinin tahmin edilmesi durumunda amortisman kaydı TMS 38’e daha uygun olarak aşağıdaki gibi düzenlenmelidir.

Görüldüğü gibi kalıntı değerinin hesaplamalara katılması amortisman kay-dının tutarlarında 100.000,00 TL değerinde bir azalmaya neden olmuştur. Böy-lelikle şirketin ilgili dönemdeki mali tabloları daha yüksek bir oranda gerçeği yansıtmış olacaktır. Ayrıca amortisman hesaplamasında kalıntı değerinin dik-kate alınması ilgili futbolcunun satılması durumunda tahsil edilecek transfer ücretinin kaydını da etkileyecektir. Bu etki çalışmanın bir sonraki bölümünde gösterilmiştir. Son olarak gelecekteki kalıntı değerinin maddi olmayan duran varlığın defter değerinin üzerinde olacağının tahmin edilmesi durumunda ka-lıntı değerinin defter değerinin altına düşmediği sürece o varlığa amortisman ayılmaması gerektiğini (TMS 38, prg. 103) de belirtmek gerekmektedir.