Ai Weiwei ve Ayçiçeği Çekirdekleri

Kendi kültüründen yola çıkarak; dünyadaki güncel sorunları işleyen Çinli sanatçı Ai Weiwei, küresel kültürün yaygınlaştığı bir dünyada; kültürel mirasın yok oluşunu, kendi toplumunun ve diğer toplumların sorunlarını ve küresel meseleleri, kültürel unsurlar üzerinden çalışmalarında işlemektedir. Bu bağlamda Weiwei uzak doğulu bir sanatçı olarak, Çin halkının yüzyıllardır süre gelen önemli geleneksel yerel desenlerinden ve tekniğinden yararlanmaktadır. Dolayısıyla Weiwei, günümüz dünyasındaki toplumsal paradoksların kültürel kodlar üzerinden okunmasına olanak tanır.

1981 yılında Çin’den Amerika’ya giden sanatçı, Marcel Duchamp ve Andy Warhol gibi sanatçıların çalışmalarını yakından incelemiş ve bu çalışmalar sanatçının bugünkü sanatını oluşturmada önemli bir etkisi olmuştur. 1993 yılında ise, Çin’e tekrar dönen sanatçı, yurtdışında elde ettiği bu birikimlerini Çin’in tarihsel ve güncel bağlamda geleneksel el sanatları ile ilişkilendirerek bu yönde çalışmalarını geliştirmiş ve bugünkü noktaya getirmiştir (Sönmez, 2017, 07 Eylül).

Günümüz toplumunun tarihsel dönüşümüne, paradoksal yapısına ve problematiklerine dikkat çeken sanatçı; tarih içinde değişen dünyaya ilişkin kaygılarını, kendi kültürüne ait geleneksel Çin el sanatları dili aracılığıyla ortaya koymuştur (SSM, 2017). Ai Weiwei’nin çalışmaları çoğunlukla Çin toplumunun tarihsel ve kültürel anlamda önemli bir bölümünü oluşturan porselenlerden oluşmuştur. Porselenler Weiwei göre, toplumlararası tarihi ve kültürel bağların görünürlüğünü ifade ettiği için oldukça önem taşımaktadır (Yalçınkaya, 2017, 28 Temmuz). Weiwei kültürel bir metafor olarak porselen vazolardan, tabaklardan, çinilerden vb. Malzemelerden yararlanarak geçmişle günümüzün kültürel unsurları üzerine yoğunlaşmaktadır. Ayrıca geleneksel ile çağdaş sanat uygulamalarını birleştirerek, geleneksel Çin el sanatına ve farklı biçimlerdeki kültürel nesnelere yeni anlamlar yüklemektedir.

Kendisi de göçmen olan Weiwei porselen serisinde, günümüzün toplumsal, kültürel ve siyasal konuları ele alarak gerçekliği sorgulamaktadır. Çin toplumunun bir kültür metaforu olarak porselenlerle ilgili sanatçı şöyle söylemiştir:

Gündelik kullanım için porselenler yapılırdı ama en güzeli, üst seviyedeki porselenler imparatorluk sarayı için üretilirdi. Bu nedenle porseleni döneminin üst düzey estetiği bakımından bir örnek kabul edebiliriz. Bu tür bir iş, zamanının en üst düzeydeki zihinsel yapısını ve güzellik anlayışını temsil eder. Ve bizim bugün çağdaş hayatta ulaşamayacağımız düzeyde bir seviyeye ulaşır. Çünkü biz artık daha demokratik bir çağda yaşıyoruz ve bu seviyede bir kusursuzluk ve seçkinlik çok maliyetli. Dolayısıyla bir zamanların o porselen ya da bronz ya da kumaş ustalığı kayboldu gitti. Ve bir daha geri gelmeyecek, çünkü toplum değişti (Erciyes, 2017, 12 Eylül).

Çin gelenekleri Weiwei’nin sanatının temelini oluşturarak güncel meseleleri irdelemesinde ona farklı kanallar açar. Özellikle kültürel, endüstriyel, sosyal, tarihsel veya siyasal alanlarda Çin toplumuna dair sorunlar, Weiwei’nin sanatının konusu haline gelmiştir (Erciyes, 2017, 12 Eylül). Bununla birlikte dünyadaki meydana gelen savaş, göç, mülteci sorunu gibi küresel sorunlara ve güncel sorunlara da çalışmalarında odaklanmaktadır.

Konseptin bir form olduğunu belirten Ai Weiwei, büyük ölçekli mekâna özgü oluşturduğu yerleştirme çalışmalarını kavramsal sanat ve hazır-yapımlarla ilişkilendirerek bu durumu şöyle açıklamıştır; “Benim tarihi ele alma biçimimde güncel durum bir nevi hazır nesne olarak yer alır. Politik ya da toplumsal durum sanatımın içinde yer alır ki bu gayet kavramsaldır. Ve kavramın kendisi bir zihinsel aktivitedir” (Erciyes, 2017, 12 Eylül).

Resim 2.23. Ai Weiwei, Ayçiçeği Çekirdekleri (Sunflower Seeds), 2010, Tate Modern, Turbine Hall, 100 milyon porselen çekirdek.

Farklı disiplinlerde çalışmalar ortaya koyan Weiwei’nin 2010 yılında Tate Modern’de sergilediği Ayçiçeği Çekirdekleri yerleştirmesi sanatçının en önemli çalışmalarındandır. Ayçiçeği Çekirdekleri gerçek boyutta olup, gerçek biçimde her biri birbirine benzerdir. Ai Weiwei’nin bu çalışması endüstriyel üretimden çok farklı olarak, aralarında ihtiyaç sahibi pek çok insanın da bulunduğu, yüzlerce yetenekli elin ortaya koyduğu emeğin bir ürünüdür. Bu çekirdekler Çin’in yüzyıllardır porselenleriyle ünlü Jingdezhen şehrinde biçimlendirildi, boyandı, fırınlandı ve 100 milyon çekirdek bir araya gelerek görünüşte sonsuz bir manzara oluşturdu. İlk başta bu çalışma üzerinde izleyicilerin yürümesi düşünülmüş olsa da, ürünün porselen yapısından ötürü ortaya çıkan tozların teneffüs edildiği takdirde insan sağlığına olumsuz etkisi göz önünde bulundurularak, bu düşünceden vazgeçilmiştir (Tate Modern, 2010).

Sanatçı porselen yapmayı bilmesine rağmen, porselenlerini kendisi yapmamıştır. Bu çalışmasında, Çin’in güneydoğusunda 9. yüzyılda kurulan ve bir dönem imparatorluk için yüksek kalitede ve büyük miktarlarda porselen üreten bir şehir olma unvanını taşıyan Jingdezhen şehrindeki zanaatkârlarla çalışmıştır. Weiwei, bu görünmez

zanaatkârların isimlerini gizli tutmuştur. Böylece hem kitlesel üretime dikkat çekmiş, hem de her bir çekirdeğin tek tek yapılışındaki zanaatkarların emeğini de öne çıkarmayı amaçlamıştır (SSM, 2017).

Ai Weiwei'nin diğer eserleri gibi Ayçiçeği Çekirdekleri, Çin'deki toplum, siyaset ve ekonomiyle yakından alakalı bir çalışmadır ve yalnızca bu ülkede başarılabilecek bir projedir. Batı tüketimciliğine hitap eden küreselleşme ve kitlesel üretimi, binlerce ucuz işçiliği, devasa fabrikalardaki montaj hatlarını ve sıkıcı işlemleri kapsamaktadır (Faurschou Foundation).

Sanatçı, aynı zamanda günümüzün Made in China algısına ve Çin’in kültürel ve ekonomik değişimine ironik bir şekilde işaret etmiştir (Tate Modern, 2010).

Resim 2.24. Ai Weiwei, Ayçiçeği Çekirdekleri, 2017, Sakıp Sabancı Müzesi, İstanbul, Fotoğraf:

Tuğba Renkçi Taştan.

Ai Weiwei, Sakıp Sabancı Müzesi (SSM)’nde gerçekleştirdiği sergisinde, Ayçiçeği Çekirdekleri çalışmasının tamamını olmasa da, bir kısmını sergilemiştir. Sergide, çalışma ile ilgili şu ifadelere yer verilmiştir: “Çin’in Batı toplumlarının tüketimi için ucuz mal üretmesine gönderme yapan Ai, çalışmasını şöyle tanımlıyor: ‘Bireylerin durmadan yinelenen, küçücük çabalarının birikimi sonucunda ortaya çıkan muazzam ve yararsız bir iş.’ ” (SSM, 2017).

Sanatçı, daha pek çok farklı disiplini bir arada kullandığı çalışmalar sergilemiştir.

Kendisi de bir göçmen olan sanatçı, Mavi-Beyaz Porselen Tabak serisinde günümüzdeki göçlere, savaşlara, mülteci sorunlarına ve göçmenlerin yaşadığı zorluklara, ve kamplara ilişkin olayları kültürel bir motif niteliğinde betimleyerek ortaya koymuştur.