Şiddetli Açlık

Genellikle kıtlık, silahlı çatışma ve iç savaş gibi nedenlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan şiddetli açlık (acute hunger), insanların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli minimum kalori miktarına erişememeleri anlamına gelmekte olup insanların

hayatlarını kaybetmeleri ile sonuçlanmaktadır.12 _{Açlığın dünya kamuoyuna en çok} yansıyan şekli şiddetli açlıktır.

Şiddetli açlığın doğal sonucu açlıktan ölümlerdir (starvation). Açlıktan ölümlerin, doğal afetlerin veya kötü kaderin bir sonucu olduğu düşüncesi yaygın bir yanılgı olarak süregelmektedir. Oysa gerek kıtlık gerekse uluslararası veya uluslararası nitelikte olmayan silahlı çatışmalar nedeniyle ortaya çıkan şiddetli açlık sorunu insanların neden olduğu bir sorundur. Her ne kadar, sel, kuraklık, böceklerin ekinlere hasar vermesi gibi nedenler kıtlığın geleneksel nedenleri olarak sayılsa da bu doğal afetlerle başa çıkmak imkânsız değildir.13

Söz konusu doğal afetler karşısında hükümetlerin yetersiz kalması, kimi zaman kasıtlı olarak kimi zaman ise ihmal ile alınması gereken önlemlerin alınmaması veya uygulanması gereken politikaların uygulanmamasından kaynaklanmaktadır. Sonuç itibariyle, şiddetli açlık sorunu her hâlükârda insanların neden olduğu bir sorun olup sebep

12 _{Sanchez, P./ Swaminathan, M.S./ Dobie, P./ Yuksel, N.: Halving Hunger: It Can Be Done, Earthscan,}

London 2005, s. 2.

13 _{Sanchez ve diğerleri, s. 143-144. İlgili çalışmada, doğal afetlerin özellikle yoksul ülkelerde, kıtlığa}

neden olduğu ifade edilmekte olup bu ülkelerde bile doğal afetlerin sonuçlarının kontrol edilebilir nitelikte olduğu dile getirilmektedir.

olduğu ölümler, gıda hakkı raportörlerinden14 _{Ziegler tarafından insan işi cinayete kurban} gitmek olarak nitelendirilmektedir.15

14 _{Birleşmiş Milletler bünyesinde bazı insan haklarının uluslararası ölçekte taşıdıkları öneme binaen ilgili}

haklara ilişkin koruma mekanizmalarını güçlendirmek ve uygulamada yaşanan sorunları tespit etmek amacıyla özel raportörlükler kurulmuştur. (BM bünyesindeki özel raportörlükler için bkz. OHCHR, Seventeen frequently asked questions about United Nations special rapporteurs, UN Fact Sheet 27, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/FactSheet27en.pdf.)

BM bünyesinde gıda hakkına ilişkin özel raportörlük ise BM İnsan Hakları Komisyonu’nun 2000/10 sayılı kararı ile 17 Nisan 2000 tarihinde kurulmuştur. Gıda hakkı raportörünün yetkileri ilgili kararda şu şekilde ifade edilmektedir: “(a) Açlığın yok edilmesinin acil gerekliliği dahil olmak üzere, gıda

hakkının sağlanması (realization of the right to food) hususunun tüm yönlerine ilişkin olarak bilgi toplama, alma ve alınan bilgilere cevap verme; (b) Gıda hakkına ilişkin BM sistemi içinde hâlihazırda yapılmış olan çalışmaları göz önünde bulundurmak suretiyle, gıda hakkının teşvik edilmesi (promotion) ve etkin bir biçimde uygulanması (effective implementation) için hükümetler, özellikle FAO olmak üzere, hükümetler-arası kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları ile iş birliği kurmak ve gıda hakkının gerçekleştirilmesi için uygun tavsiyelerde bulunmak (c) Dünya çapında gıda hakkına ilişkin ortaya çıkan meseleleri tespit etmek.”

Bkz. UN Commission on Human Rights, Commission on Human Rights resolution 2000/10 The right

to food, 17 April 2000, E/CN.4/RES/2000/10. Daha sonraki süreçte, BM İnsan Hakları Komisyonu’nun

yerini İnsan Hakları Konseyi almıştır. 2007 yılında İnsan Hakları Konseyi’nin 6/2 Sayılı Kararı ile gıda hakkı raportörünün yetkisi tekrar teyit edilmiş ve genişletilmiştir. İlgili kararda, Gıda Hakkı Özel Raportörünün yetkileri şu şekilde sıralanmaktadır: “(a) Gıda hakkının tam olarak sağlanmasına ve

hakkın sağlanması için ulusal, bölgesel ve uluslararası alanda alınan önlemlere katkıda bulunmak; (b) gıda hakkının sağlanmasının önündeki engelleri ortadan kaldıracak yol ve araçları araştırmak; (c) anaakım cinsiyet bakışaçısını sürdürmek ve yetkilerin yerine getirilmesinde yaş boyutunu göz önünde bulundurmak; (d) Milenyum Kalkınma Hedeflerinden 1’in yerine getirilmesine yardım edecek teklifler sunmak; (e) gıda hakkının aşamalı bir şekilde sağlanmasına yönelik muhtemel adımlara ilişkin olarak tavsiyelerde bulunmak; (f) gıda hakkının etkili bir biçimde herkes için sağlanmasının desteklenmesine duyulan ihtiyacı dikkate almak suretiyle tüm devletler, hükümetlerarası kuruluşlar ve hükümet-dışı kuruluşlar, Ekonomik, Sosyal, Kültürel Haklar Komitesi ve diğer ilgili aktörlerle yakın iş birliği içinde olmak; (g) gıda hakkının sağlanmasına katkıda bulunmak amacıyla uluslararası konferanslara ve toplantılara katılmak.”

İnsan Hakları Konseyi’nin konuya ilişkin kararı için bkz. Human Rights Council, Resolution 6/2, Mandate of the Special Rapporteur on the right to food, Adopted in the 20th meeting 27 September 2007.

Günümüze kadar sırasıyla Jean Ziegler, Oliver De Schutter ve Hilal Elver gıda hakkı özel raportörü olarak çalışmalar yürütmüştür. Hilal Elver 2014 yılında gıda hakkı raportörü seçilmiş olup 2020 yılına kadar görevini sürdürecektir. Gıda hakkı raportörleri, gıda hakkı konusundaki küresel sorunları hazırladıkları yıllık raporlarla, BM Genel Kuruluna taşımanın yanı sıra gerçekleştirdikleri ülke ziyaretlerine ilişkin olarak ülke bazında özel raporlar da hazırlamaktadırlar. BM’den bağımsız olarak faaliyetlerini sürdüren raportörlerin gıda hakkının hayata geçirilmesi hususunda yapmış oldukları çalışmalar bu alandaki gelişmeleri hem ulusal hem de uluslararası düzeyde hızlandırmıştır. Özellikle gıda hakkının ulusal anayasalarda koruma altına alınması hususunda gıda hakkı raportörlerinin çalışmalarının itici güç oluşturduğu görülmektedir. Görevini sürdürmekte olan Hilal Elver’in gıda hakkı konusundaki çalışmaları ise özellikle iklim değişikliğinin gıda hakkının korunmasında olumsuz etkisi, gıda hakkının korunması bakımından cinsiyetler arası eşitliğin taşıdığı önem, tarım ilaçlarının gıda hakkı üzerindeki etkileri, günümüzde süregelen silahlı çatışmaların neden olduğu gıda hakkı ihlalleri ve kıtlık sorunu üzerine yoğunlaşmaktadır.

Gıda hakkı özel raportörlerinin raporlarının tamamına ulaşmak için bkz. Office of the United Nations

High Commissioner for Human Rights, Annual Reports,

https://www.ohchr.org/EN/Issues/Food/Pages/Annual.aspx, s.e.t. 07.08.2018.