El Ürünleri (Objeler)

Tarihi olayların izleri kelimeler ve görsellerde olduğu kadar nesnelerde de bulunabilir. Nesneler “materyal kültürü” olarak bilinir fakat aslında onlar kültürün sadece ürünleri ve eserleridirler. Onların yapımındaki esin kaynağı bir kültürü oluĢturan bilgi birikiminden, inançlardan, normlardan ve değerlerden gelir. Bu nedenle nesneler insanların yaĢamındaki fikirleri ve olayları temsil ederler (Kyvig ve Marty, 2000: 147).

Ġnsanlar tarafından yapılan taĢınabilir nitelikteki somut kültürel miras varlıklarını kaynaklar; objeler, el ürünleri, insan yapımı nesneler olarak çeĢitli Ģekillerde adlandırmaktadır (Johnson, 1983; Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990; Kyvig ve Marty, 2000; Danacıoğlu, 2007; Hereduc, 2005, Vella, 2010).

Miras eğitimi çerçevesinde objeleri, arkeolojik objeler ve etnografik objeler olarak ikiye ayırmak mümkündür. El ürünleri ya da objeler diyebileceğimiz bu kavramın içerisine bütün taĢınır somut kültürel miras varlıkları girmektedir.

El ürünleri veya baĢka bir deyiĢle objeler insanoğlunun tüm tarihinin bir parçasıdırlar. Onlar, insanlar tarafından yapılmıĢlardır, tasarlanmıĢlardır ve insanoğlunun zevkinin ya da baĢarma azminin göstergesidirler. Bir objenin yakından incelenmesi, onu yapan medeniyetin sanatsal kapasitesinin, el becerisinin ve bilgi düzeyinin görsel olarak tasvir edilmesidir.

El ürünleri ve objeler bir kültürün ideallerini ve sembollerini barındırırlar. Ġnsan yapımı nesneleri okuyanlar, binaları, iç tasarımları, mobilyaları ve bunun gibi nesneleri bir kültürün baskın özelliklerini ya da baĢka bir kültürden ayıran yanlarını tespit etmek için okuyabilir (Johnson, 1983: 66). Durbin (1991), geçmiĢin materyal kalıntılarına bakmaksızın tarih çalıĢmanın çok eksik bir bakıĢ açısı oluĢturacağını vurgulamaktadır. Sadece yazılı kayıtlar dikkate alınırsa milyonlarca kiĢinin tarihsel kayıt dıĢında kalacağını belirtmektedir (akt., Vella, 2010: 5).

Danacıoğlu (2007: 176), insan ve çevresine ait her türlü nesnenin tarihin tanığı olduğunu ifade etmektedir. Yazılı ve sözlü anlatımları geçmiĢin derinliklerinde

kaldığından tarihi bilgilerine ulaĢılamaz olan toplumlara ait maddi verilerin o dönemlerin tarihini ortaya çıkarmada yegâne yol olduğunu belirtmektedir.

Bu anlamda, objeler öğrencilere yazılı ve sözlü kaynakların sağlayamayacağı bilgileri ve deneyimleri sunarlar. Öğrenciler objeleri görerek, onlara dokunarak geçmiĢteki bir olay arasında duyumsal deneyimler yaĢarlar. Bu sayede objeler, öğretmenlere müfredatı öğretmek için sınıfta, müzelerde, tarihi yerlerde fırsatlar sunarlar.

El ürünleri öğrenme sürecinin her aĢamasında öğretim kaynağı olarak baĢarılı bir Ģekilde kullanılabilir. Dikkatli bir Ģekilde seçilen bir ya da iki obje öğrencilerin gözlem ve düĢünme becerilerini kullanmaları için birçok fırsat sağlar. El ürünlerini ve materyalleri incelemek, objelerle çalıĢmak, hem o nesneleri yapanların hem de kullananların yaĢam tarzları ve değerleri hakkında birçok Ģeyi ortaya çıkarır. El ürünleri değiĢim, süreklilik ve yaratıcılık gibi kavramları inceleme fırsatı sunar, aynı zamanda yerel yerleĢme ve bilimsel bilginin düzeyi hakkında ipuçları sunar (Sunal ve Haas, 2011: 351).

Objeler aynı zamanda duyumsal ve yaratıcı uyarıcılar sağlarlar. Objeler sanat için, yaratıcı yazma ve drama için materyal sağlarlar. Onlar, duygu ve fikirlerin kelimelerden baĢka yollarla nasıl ifade edilebileceğinin örneklerini sunarlar. Objeler soyut olmaktan ziyade gerçektirler ve böylece akılda tutmaya yardımcı olurlar. Fiziksel uyarıcılar, deneyimler ve duygular kelime temelli olgu ve fikirlerden akılda daha uzun süre kalırlar (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 4-5).

Objelerden sağlanan bilgi sadece iki boyutlu tarihi kaynaklardan elde edilen bilgileri desteklemekle kalmaz aynı zamanda bir dönemdeki olayların ve genel değiĢimlerin bireylerin ve ailelerinin fiziksel çevresini ve günlük yaĢamlarını nasıl etkilediğini göstererek bu bilgileri canlandırır (Johnson, 1983: 62–63).

Objeler beceri geliĢtirmede, bilgi elde etmede ve kavram geliĢtirmede kullanılabilir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 4-5):

Objeleri kullanarak geliĢtirilebilecek beceriler Ģunları içerir: YerleĢtirme, fark etme, tanımlama ve planlama,

Dokunma, koruma ve depolama, Gözlemleme ve inceleme,

TartıĢma, hipotez kurma, analiz etme ve değerlendirme, Deney yapma, sonuç çıkarma, karĢılaĢtırma,

Sınıflama, kataloglama,

Yazma, çizme, etiketleme, fotoğraflama, hesaplama,

Yanıtlama, raporlama, açıklama, gösterme, sunma, özetleme, eleĢtirme.

Becerileri geliĢtirmenin en iyi yolu onlara ihtiyaç duymak ve onları gerçek durumlarda kullanmaktır. Aynı zamanda uygulamalarla onları tekrar etmek gereklidir. Objeleri sınıfta kullanırken, gözlem, sonuç çıkarma, dil ve kaydetme gibi becerilerin geliĢtirilmesi objenin çalıĢılması ile birlikte yapılır. Eğer bir tarihi yere gezi yapılacaksa zaman kısıtlı olabilir bu nedenle hangi becerilerin geliĢtirileceği önceden belirlenmelidir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 18).

Objeleri kullanarak bilgi alanını geniĢletme Ģunları içermektedir: Farklı materyaller ve bunların ne için kullanıldığını öğrenmek, Dekorasyon ve yapımla ilgili kelimeleri ve teknikleri öğrenmek, Nesnenin özelliklerinden ekonomik, sosyal ve tarihi içeriği öğrenmek, Zamanın fiziksel etkilerini öğrenmek,

Sembolik Ģekillerin anlamını öğrenmek,

Ġnsanların kendi dünyalarını gördükleri yolu öğrenmek, Sembollerin, biçimlerin ve renklerin anlamlarını öğrenmek,

Belirli müzelerin, galerilerin, koleksiyonların, sitelerin doğasını ve var oluĢ nedenlerini öğrenmek,

Kültürel değerlerin önemini bilmek.

Objelerin çalıĢılması ile geliĢtirilen kavramlar Ģunları içerir: Kronoloji, değiĢim, süreklilik ve ilerleme,

Tasarım ve fonksiyon,

Mümkün olan objelerin tekrar kullanımı, geri dönüĢüm, Estetik kalite,

Önyargı Kendine özgü, Moda, tarz ve zevk Orijinal, sahte ve taklit,

Miras, koruma, koleksiyon ve yaĢatma.

Bir nesnenin beĢ temel özelliği vardır ve bu özellikler bir obje hakkında bütün olguları içerir ve bir biri ile iliĢkilidirler. Nesnenin bu özellikleri onun tarihi, malzemesi, yapımı, tasarımı ve fonksiyonudur. Tarih, bu objenin nerede, ne zaman, kim tarafından, kim için ve ne için yapıldığını, el değiĢtirmeleri, durumunu ve fonksiyonunu içerir. Materyal, objenin ahĢap, seramik, cam, metal v.b. Ģeyleri içerir. Yapım, üretim tekniklerini ve iĢçiliği içerir. Tasarım, objenin yapısını, biçimini, sitilini, süslemelerini, kabartma ya da oymaları içerir. Fonksiyon, bir nesnenin ait olduğu kültürdeki hem beğeni, fayda ve iletiĢim içeren kullanımlarını (tasarlanmıĢ kullanımlar) hem de rollerini (tasarlanmamıĢ kullanımlar) içerir (Fleming, 1974: 156). Bu özellikler bir objeyi okumaya yardımcı olabilecek özelliklerdir. Bir objeyi okumak bir araĢtırmadır. Bakmak, dokunmak ve keĢfetmek bir objeyi analiz etmenin ilk aĢamasıdır. Bu aĢama objenin özellikleri ile ilgili çeĢitli sorular sormayı içerir. ġekil 5‟te tarihi bir objeyi inceleme süreci verilmiĢtir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 7).

ġekil 5. Bir Objeyi Ġnceleme Süreci

Sorular Sormak

Fiziksel Özellikler Yapım Fonksiyon Tasarım Değer

Nasıl Öğreneceğiz?

Gözlem AraĢtırma /Bilgi TartıĢma

Bu Ģekil, bir objeyi incelerken göz önüne alınacak anahtar alanları ve sorulacak soru tiplerini tanımlar. Sınıfta böyle bir Ģemayı kullanarak öğrencilerin bu metodu yardım almadan ve kendi baĢlarına kullanmalarına yardım edilebilir. Objenin çeĢitli özellikleri ile ilgili Ģu sorular sorulabilir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 7-10). Objenin fiziksel özellikleri ile ilgili sorulabilecek bazı sorular Ģunlardır:

Nasıl görünüyor, nasıl kokuyor, nasıl ses çıkarıyor? Rengi, biçimi, büyüklüğü nasıl?

Yapım Hammaddesi ne?

TaĢ ya da kemik gibi doğal bir madde mi?

Plastik ya da cam gibi insanlar tarafından yapılan bir nesne mi? Herhangi eksik bir parçası var mı?

Zamanla nasıl bir değiĢikliğe uğramıĢ? OnarılmıĢ mı?

Kaybolan bir parçası ya da eklenen bir parçası var mı?

Bir objenin fiziksel özellikleri iyi bir baĢlama noktasıdır. Çünkü bütün çocuklar bir obje ile ilgili kendi birinci el deneyimlerine dayalı soruları cevaplayabilirler. Bir objeyi incelemek için neredeyse bütün duyu organları kullanılabilir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 7). Objenin yapım özellikleri ile ilgili sorulabilecek bazı sorular Ģunlardır:

Obje nasıl yapılmıĢ, el ile mi makine ile mi? Tek bir kalıp halinde mi, parçalar halinde mi? Bir kerede mi yapılmıĢ, zaman içerisinde mi? Bir kiĢi mi yapmıĢ yoksa birden fazla kiĢi mi?

YapıĢtırılarak mı, seramiklenerek mi, lehimlenerek mi yapılmıĢ? ÇeĢitli özelliklerini tanımlayınız.

Objenin fonksiyonu ile ilgili sorulabilecek bazı sorular Ģunlardır: Objenin yapılma amacı nedir? (Bu obje niçin yapılmıĢtır?) Obje hangi amaçlar için kullanılmıĢtır?

Bir objenin yapılıĢ amacı ve kullanımı tamamen farklı iki Ģey olabilir. Her ev, ofis ya da sınıfta, belirli bir amaç için yapılmıĢ fakat farklı bir kullanımı olan nesneler vardır. Bazı objeler bilerek yapılan tercihler yoluyla ya da modasının geçmesi veya nadir olmaları nedeniyle süsleme materyali olarak kullanılabilirler. Öğrencilerin, bir objenin orijinal fonksiyonunu ve hali hazırdaki kullanımını söyleyecek ipuçlarını dikkatlice araĢtırmaları gerekmektedir. Ayrıca bu ipuçlarını destekleyecek baĢka kanıtlar da bulmaları gerekmektedir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 9). Objenin tasarımı ile ilgili sorulabilecek bazı sorular Ģunlardır:

Obje kullanım amacı için iyi bir Ģekilde mi tasarlanmıĢ? Basit bir tasarım mı yoksa karmaĢık bir tasarım mı? Tasarım için en uygun materyaller mi seçilmiĢ? Estetik açıdan güzel mi?

Nasıl dekore edilmiĢ? Neden böyle dekore edilmiĢ?

Tasarımı değerlendirmek çocukların objeler hakkında yargılamalarda bulunmalarını içerir. Çocukların bu değerlendirmeleri açık fikirlilikle yapmaları için cesaretlendirilmeleri gerekmektedir. Çocukların üzerinde düĢündükleri nesne dikkat çekici bir Ģekilde çirkin olabilir, bununla birlikte yapıldığı dönemde el üstünde tutulan bir nesne olabilir veya baĢka birisi tarafından bir sanat eseri olarak görülebilir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 9). Objenin değeri ile ilgili sorulabilecek bazı sorular Ģunlardır:

Objenin parasal anlamda, sembolik anlamda, duygusal anlamda, sosyal anlamda değeri nedir?

Objenin tarihi bir değeri var mıdır? Farklı insanlar için ne değeri vardır? Objeyi değerli kılan nedir?

Parasal anlamda değer farklı insan toplulukları için ve farklı zamanlarda çok çeĢitlilik gösterebilir. Bir objenin çok büyük bir parasal değer taĢıması için; yeni, çok iyi tasarlanmıĢ ya da pahalı materyallerden yapılmıĢ olmak zorunda değildir. Rengi solan, kırılan, yıpranmıĢ objeler hala pahalı olabilir. Dahası, objenin yapıldığı materyal bizim

toplumumuz tarafından değerli bulunmayabilir, ancak farklı toplumlar ve farklı zamanlarda değerli olarak görülebilir (Durbin, Morris ve Wilkinson, 1990: 10).