Ünsüz Düşmes

Karaman ili ağızlarında çok sık rastlanan ses olaylarından birisi de ünsüz düşmeleridir. Bölge ağızlarında ön seste “g-, h-, ķ-, y-”, ; iç seste “-b-, -f-, -ğ-, -h-, -k-, -ķ-, -l-, -m-, -n-, -ñ-, -r-, -t-, -v-, -y-, -z-”; son seste “-h, -k, -ķ, -l, -m, -n, -r, -t, -y, -z” seslerin düşürüldüğü görülmektedir. Pek çoğu iç seste gerçekleşen bu ünsüz düşmeleri sonucunda bazen düşen sesin yanındaki ünlülerde uzunluklar oluşmaktadır. Ünsüz düşmelerinin çoğunlukla iç seste gerçekleştiği belirlenmiştir.

2.1.2.8.1 Ön seste ünsüz düşmesi

Ön ses ünsüz düşmeleri “g, h, ķ, y” seslerinin düşmesi şeklinde olmaktadır. Arka arkaya gelen sözcüklerde birincisi ünlü ile biten ve ikincisi “g-, h-, k-” ünsüzleri ile başlayan durumlarda bu seslerin düştüğü görülmektedir. Ayrıca ulanmalı örneklerde ön seste yer yer ünsüz düşmeleri görülmektedir.

g->Ø

perşembe¶ün “perşembe gün” M032/3-M131/7, ün “gün” M047/65, o ün “o gün” M060/30-M107/14, ẹrtesi¶ün “ertesi gün” M094/28, lāle¶ibi “lale gibi” M098/8, o¶ẹcede “o gecede” M127/27

h->Ø

bir¶afta “bir hafta” M003/79, bir¶ava “bir hava” M009/188, ocaydı “hocaydı” M036/36, elkeye “helkeye” M067/21, afta “hafta” M074/5, ele “hele” M089/24, ani “hani” M091/18-M129/8, aporlo “hoparlör” M101/49, arman “harman” M102/16, emşerim “hemşehrim” M127/71, em “hem” M131/13

ķ->Ø

iki¶aP “iki kap” M010/98, adar “kadar” M017/23, erbişimā¶dar “Erbişim’e kadar” M031/40, ġara¶ışda “kara kışta” M054/10, şu¶ādar “şu kadar” M061/3, elli uruş “elli kuruş” M092/24, bu¶ādar “bu kadar” M105/70

y->Ø

ilançıķ “yılancık” M009/150, üz “yüz” M036/2, doķuz¶üz “dokuz yüz” M087/5, ıldız “yıldız” M123/58, ilan “yılan” M124/40, dört¶üz “dört yüz” M128/4

2.1.2.8.2 İç seste ünsüz düşmesi

İç seste karşılaşılan ünsüz düşmeleri, bölge ağızlarında yoğun olarak görülen ses olaylarındandır. İç seste meydana gelen ünsüz düşmeleri sonucunda kimi sözcüklerde düşen ünsüzün yanında bulunan ünlülerde uzunluklar, kimi sözcüklerde ise ikiz ünlülerin oluştuğu görülmektedir.

Karaman ili ağızlarında iç seste “-b-, -f-, -ğ-, -h-, -k-, -ķ-, -l-, -m-, -n-, -ñ-, -r-, - t-, -v-, -y-, -z-” ünszlerinin düştüğü görülmektedir. Konuyla ilgili verebileceğimiz örnekler şunlardır:

-b->Ø

cēmize “cebimize” M011/6 -f->Ø

çitçilik “çiftçilik” M014/6, miseirleriñ “misafirlerin” M021/24, yuķadan “yufkadan” M076/2

-ğ->Ø

sourdu “soğurdu” M021/16, çoaldı “çoğaldı” M028/61, deil “değil” M039/2, ūraşırlar “uğraşırlar” M047/168, eitimlerį “eğitimleri” M050/47, ōlan “oğlan” M056/2, ōlum “oğlum” M066/1, evlendįmi “evlendiğimi” M073/7, yüksēmizde “yükseğimizde” M095/19, böecįk “Böğecik” M104/104, daılır “dağılır” M111/33, aız “ağız” M126/21

-h->Ø1

heralda “herhalde” M001/17, ġāve “kahve” M003/55, cianbeyinde “Cihanbeyi’nde” M010/41, taranā “tarhana” M014/10, abdıramanıñ “Abdurrahman’ın” M020/2, toumu “tohumu” M027/22, tātanıñ “tahtanın” M028/52, deşet “dehşet” M031/52, lefalardan “levhalardan” M032/38, nouT “nohut” M035/3, müendis “mühendis” M049/43, mes ẹdiyim “meshedeyim” M065/80, cepe M075/4, meraba “merhaba” M085/10, meşur “meşhur” M094/13, şeitlikler “şehitlikler” M104/18, velāsılı “velhasılı” M119/44, saur “sahur” M123/59, teris “terhis” M126/11

-k->Ø

ēşi “ekşi” M008/39, gücücük “küçücük” M060/88, ēsik “eksik” M075/45, gelecesin “geleceksin” M119/25

-ķ->Ø

āşam “akşam” M009/73, āşama “akşama” M047/92, āşamā¶dar “akşama kadar” M060/37, olacāsa “olacaksa” M060/101

-l->Ø

anadıñ “anladın” M002/1, ġaķar “kalkar” M011/9, ġaġmañ “kalkmayın” M012/22, cibiliyetsiz “cibilliyetsiz” M033/21, çili “çilli” M047/201, atmış “altmış” M060/10-M073/7, ġaĥıñ “kalkın” M083/3, ġaķadıñ “kalkardın” 103/16, ġısadıllar “kısaltırlar” M115/25, onar “onlar” M120/68

-m->Ø

bizikini “bizimkini” M021/58, ġōşumduydu “komşumduydu” M065/14, beniki “benimki” M100/43

-n->Ø

taķçıydım “tankçıydım” M001/47, nalbat “nalbant” M002/53, geÇler “gençler” M003/35, işallah “inşallah” M021/60, geşler “gençler” M046/26, deg gelirse “denk gelirse” M071/50, geşlik “gençlik” M094/16, pezevek “pezevenk” M106/111, piriş “pirinç” M120/29, irekli “renkli” M120/46

1 _{İç seste görülen -h->Ø düşmesi, bölge ağızlarında oldukça yaygındır. Sözcük içinde kapalı heceden}

sonra gelen, iki ünlünün arasında kalan “h” ünsüzleri düşmektedir. Düşerken yanındaki ünlüyü uzattığı gibi uzatmadan düştüğü örnekler de vardır.

-ñ->Ø

sōra “sonra” M067/53 -r->Ø

bitidiñ “bitirdin” M001/26, bili miyim “bilirmiyim” M013/50, aķadaş “arkadaş” M027/57, haşlıķ “harçlık” M029/5, baķıyomuş “bakıyormuş” M065/49, bibirimizi “birbirimizi” M067/80, getirike “getirirken” M085/20, yıttım “yırttım” M106/25, yimi “yirmi” M109/77

-t->Ø

teksile “tekstile” M002/5, çifçiyim “çiftçiyim” M049/25, çiflik “çiftlik” M104/99 -v->Ø

güeyine “güveyine” M003/122, evel “evvel” M008/36, deşiri “devşiri” M021/7, austurya “Avusturya” M037/7, deām “devam” M049/8, fēzi “Fevzi” M075/75, cühere “cevhere” M083/18, ēmize “evimize” M092/56, töbe “tövbe” M096/28, evela “evvela” M104/87

-y->Ø

anen “aynen” M002/52, b–le “böyle” M009/18, sülüman “Süleyman” M068/41, çereg “çeyrek” M074/75, tēze “teyze” M093/5, peġamberiñ “peygamberin” M096/6, – leydi “öyleydi” M110/3, ġarula “karyola” M127/54, s–lerdi “söylerdi” M131/17

-z->Ø

acıġ “azıcık” M028/18-M057/38, ıcıġ “azıcık” M012/19 2.1.2.8.3 Son seste ünsüz düşmesi

Bölge ağızlarında son seste düşen ünsüzler şunlardır: “h, k, ķ, l, m, n, r, t, y, z.” Özellikle “bir” ve “şey” sözcüklerinde karşılaşılan ünsüz düşmeleri dikkat çekicidir. Sözcüklerde görülen bu düşmeler sonucunda düşen sesin yanındaki bazı ünlülerde uzunluklar ortaya çıkmaktadır. Örnekler şunlardır:

-h>Ø

-k>Ø

incidece “incitecek” M021/29, diyce “diyecek” M065/39, keşge “keşkek” M074/44, buça “bıçak” M084/3, virece olular “verecek olurlar” M105/48

-ķ>Ø

olaca olan “olacak olan” M058/16, alaca oldum “alacak oldum” M075/21, çalaca oldular “çalacak oldular” M096/25, ço “çok” M109/83

-l>Ø

nası “nasıl” M001/26, yaşı “yeşil” M033/32, a “al” M036/20, ge “gel” M062/37 -m>Ø

gẹdeyi mi, gẹtmeyi mi didim “gideyim mi, gitmeyeyim mi” M123/40 -n>Ø

gēderke “giderken” M008/11, dẹrke “derken” M009/87, zātē “zaten” M027/33, dẹmişleyi “demişleyin” M036/2, ẹnerke “inerken” M047/167, uçu “için<uçun” M069/40, görürke “görürken” M072/7, getirike “getirirken” M085/20, fila “falan” M109/67, ġarıķa “kar iken” M120/12, oynarķa “oynarken” M130/3

-r>Ø

bilmiyo “bilmiyor” M001/25, olu “olur” M004/7, va mı “var mı” M007/2, bi “bir” M016/3-M022/8-M125/50, yẹtiyo “yetiyor” M028/60, olmuyo “olmuyor” M065/25, vē “ver” M065/60, oturu “oturur” M097/16, ġarıştırıyo “karıştırıyor” M106/47, açılmıyo “açılmıyor” M123/54, alılla “alırlar” M129/9

-t>Ø

direk “direkt” M001/34, dürüs “dürüst” M006/55, turis “turist” M099/9, abdes “abdest” M100/32, dos “dost” M113/11, üs “üst” M120/81

-y>Ø

şi “şey” M025/17-M035/14-M063/5, şe “şey” M013/40-M076/4 -z>Ø

2.1.2.8.4 Vurguya dayalı ünsüz düşmesi

Çalışma sahamızda karşılaştığımız ünsüz düşmesi çeşitlerinden birisi de “k” ve “ķ” ünsüzlerinin metinlerimizde (’) işareti ile gösterdiğimiz tonsuz, gırtlak ünsüzüne dönüşmesi olayıdır. Tespit ettiğimiz örnekler şunlardır:

İç seste vurguya dayalı ünsüz düşmesi: -k->Ø

e’me’ “ekmek” M001/9, be’ledim “bekledim” M001/19, e’me’den “ekmekten” M098/21

-ķ->Ø

çoaldı’çā “çoğaldıkça” M023/11 Son seste vurguya dayalı ünsüz düşmesi: -k>Ø

e’me’ “ekmek” M001/9, pe’ “pek” M007/14, yẹme’ “yemek” M021/4 -ķ>Ø

ba’ “bak” M005/7, yō’ “yok” M010/85, yō’ “yok” M017/11, yoķlu’ “yokluk” M021/6 yọ’ “yok” M070/32