2.2.1. Mitoloji
Tanrıların ilişkileri, hırsları, kıskançlıkları, etki alanları ve sorumlulukları; edebi eserlerin ve güldürülerin konusu olmuştur. Yunan mitolojisinin en önemli tanrıları, Olympos Dağı’nda yaşamaları nedeniyle “on iki Olymposlu” olarak adlandırılır. Temelde on üç önemli ve görece önemsiz tanrılar ve tanrıçalar vardır. Tanrıların en yücesi, gökyüzünü temsil eden Uranos ve Zeus’tur. Uranos, yeryüzünü temsil eden Gaia ile birlikte olur ve bu birliktelikten pek çok çocuk dünyaya getirir. Bunların en küçüğü Kronos’tur. Çocuk doğurmaktan bıkmış olan Gaia’nın isteğiyle, Kronos babasının üreme organını keser ve denize atar. Daha sonra Kronos, kız kardeşi Rhea ile evlenir ve kaderinde öz oğullarından birinin onu tahtından edeceğini bildiği için Rhea’dan doğan üç kızını ve iki oğlunu doğar doğmaz yutar. Rhea, oğlu Zeus’a hamileyken Girit adasına kaçar ve Zeus’u İda dağındaki bir mağarada dünyaya getirir. Bebeği nymphalara (perilere) emanet ederek orada bırakan Rhea, döndüğünde Kronos’a bir bez parçasına sarmış olduğu taşı verir ve Kronos yeni doğan oğlu olduğunu sanarak taşı yutar. Zeus büyüdüğünde, babasının yuttuğu tüm çocukları geri çıkartmaya zorlar. Daha sonra çocuklar hep beraber babasına karşı savaşıp onu yener ve yeraltındaki Tartaros’un
28 Coulanges, s. 162.
derinliklerine ebediyen hapseder. Daha sora Zeus kardeşleriyle ve ailesiyle güçleri nasıl paylaşacağına dair karara varırlar.29
Zeus tanrıların tanrısı, tanrıların babasıdır. Gökyüzüne hükmeder. Şimşek ve gök gürültüsü tanrısıdır. Betimlenirken elinde şimşek demeti, asa ve kutsal kuşu kartal ile betimlenir. Zeus’u karısı ve kız kardeşi olan Hera’ya kadına ilişkin özellikleri atfedilir.
Zeus’un karısı olduğu için tanrıların da kraliçesidir. Zeus’un kardeşi denizlerin tanrısı Poseidon, yunus ve üç adet ucu olan çatallı mızrak tutarken betimlenir. Afrodite ise aşkın ve güzelliğin tanrıçasıdır. Yarı çıplak tanrıça Daga, zaman zaman Eros ile tasvir edilir.
Ara sıra ise elinde elma ile de tasvir edilir. Odysseia’da geçen hikayelerden birinde, Afrodite’in kocası olan demirci tanrı Hepaistos, karısı Afrodite’nin kendisini savaşçı tanrı Ares ile aldattığını öğrendiğinde, onlar için yatak altından tuzak tertip eder. Tuzaktan haberi olmayan Afrodite ve Ares birlikte olurlarken bir anda tuzağın içinde kalırlar. Bu tuzak içinde mahsur kalma olayı tanrılar arasında alay konusu yapılır. Hepaisyos Zeus ve Hera’nın demirci oğludur. Çoğunlukla dizinde kalkan tavlarken tasvir edilir; kafasında koni biçiminde başlık bulunur. Zeus’un kızı Athena aklın ve zanaatin tanrıçasıdır. Athena, bir yandan da Atina’nın koruyucusudur. Miğferi mızrağı ve kalkanıyla betimlenen Athena; kutsal kuşu baykuş ile tasvir edilir. Ayrıca göğsünde, aigis adında göğüslük taşır.
Savaş zamanında insanlara yol gösterir ve zor durumda olanların yardım eder. Zeus ve Leto’nun oğlu Apollon ise, güneşin ve ışığın tanrısıdır. Çobanların ve sürülerin koruyucusu, kehanetin, zanaatin ve müziğin tanrısıdır. Kithara ile tasvir edilen tanrı, zaman zaman da defne ve yay tutarken de görülür. Zeus ile Hera’nın olan Ares ise, savaşın tanrısıdır. Zaman zaman çıplak tasvir edilse de genellikle savaş zırhı, miğferi, kalkanı ve mızrağı ile tasvir edilir. Artemis de, Apollon kız kardeştir. Gençlerin koruycusu olan
29 Lucilla BURN, Yunan Mitleri (Çev.: Nagehan Tokdoğan), Phoenix Yay., B.: 2, Ankara 2012, s. 17.
Artemis, avın ve ayın tanrıçasıdır. Zaman zaman geyiği ile betimlenen Artemis’in yanında oku ve yayı vardır. Asklepios, sağlığın ve şifanın tanrısıdır. Olgun erkek şeklinde tasvir edilir. Elindeki asanın üzerine bir yılan dolanmıştır. Zaman zaman adı Teleshporos olan bir çocukla tasvir edilir. Zeus ve Maia’nın oğlu Hermes; tanrıların habercisidir. Bu sebeple de ayağında kanatları olan sandaletlerle tasvir edilir. Diğer yandan da seyahat edenkerin, tüccarların ve zanaatkarların koruyucusudur. Kerykeion adı verilen yılanlı asa onun en büyük simgesidir. Helios ise güneş tanrısıdır. Kafasının üzerinde bulunan taç biçimsel olarak güneş ışınlarını simgeler. Zaman zaman gökyüzünde atlı arabasıyla dolaşır. Demeter ise, bereketin, tarımın ve evliliğin tanrıçasıdır. Aşı örtülü olarak tasvir edilen Demeter, buğday başakları tutarken tutarken tasvir edilir. Thyrsos, Kantharos Dionysos şarap ve bağ bozumu tanrılarıdır. Genellikle de üzüm salkımlarıyla tasvir edilir.
Ayak uçlarında panter ile de betimlenir. Zeus ve Poseidon’un erkek kardeşi Hades;
yeraltının ve ölüler diyarının tanrısıdır. Üç başlı canavar Kerberos’la tasvir edilir. Hygieia sağlık tanrıçasıdır. Hygieia; Asklepios’un karısıdır. Yine Asklepios gibi elinde tuttuğu phiale (bir tür kap) yılan beslerken betimlenir.30
2.2.2. İlyada
İlyada ilk kelimesinden itibaren Akhilleus’un öfkesini anlatır. Konusunun hakkını vermek gerekirse, edebi eserin yazarı Homeros, Akhilleus’a yoğun biçimde odaklanmak için (aslında İlyada’da tasvir edilmeyen ve Odysseia’da geri sarma yöntemiyle anlatılan) onu Truva’nın düşüşünü çevreleyen mythos ve efsane yığını arasından seçmiştir. Bu kahraman, ölümlü bir baba ve tanrısal bir annenin (Thetis) oğlu Teselya’lı Akhilleus’tir.
Akhilleus’un öfkesini, eşi Helen’i almak için Truva’ya Dardanel (Hellespont) üzerinden
30 Lucilla BURN, Yunan Mitleri (Çev.: Nagehan Tokdoğan), Phoenix Yay., B.: 2, Ankara 2012, s. 98.
sefer düzenleyen, bütün Yunanlıların lideri Agamemnon’a yönelmiştir. Akhilleus’un öfkesini uyandıran, Agamemnon’un haksız kefalet isteğiyle, Akhilleus’un en sevdiği kadın esirini (Briseis) elinden alması ve bu yolla mühim kahraman konumuna zarar vermesi yoluyla ona hakaret etmesiydi. Ancak Agamemnon kavgayı kendisinin çıkarmadığını iddia etmişti. Kendi en sevdiği esirini (Chryseis) vermek zorunda bırakılmasına karşı, tanrıların müdahalesiyle verilmiş adil bir karşılıktı. Bu yüzden bütün destan kahramanların kadınlarını kaybetmelerine verdikleri karşılıkla ilgilidir çünkü bu kadınlara sahip olmaları kamu önündeki statülerini ölçmede belirleyicidir. Ozanın destanı seçici bir biçimde işlemesine izin verdiği ölçüde, sonuca Akhilleus ve Akhilleus’un tek bir dövüşte parçalara ayırdığı ve cesedinin korkunç bir şekilde kirletildiği Truva kahramanı Hektor’un babası arasında uzlaşmaya vararak ulaşır. Ancak Truva düşmekte ve Helen geri alınmak üzeredir… Siyasi açıdan bakıldığında her şey başka şeylerle ilgilenen ozanın eline bırakılmış gibidir.
2.2.3. Odysseia
Truva Savaşının siyasi sonucunda belirleyici olan Truva atı fikrinin sahibi;
Odysseia’nın aynı isimli kahramanıdır. Kahramanla aynı adı taşıyan destan; Truva savaşından geri dönüş yolunda Odysseus’un Batı Anakara Yunanistanı’ndan çok uzaktaki seyahatlerini ve çektiği eziyetleri anlatır. Truva’daki İthaka adındaki bu küçük dağlık ada krallığına ve sadık eşi Penelope’ye dönmesi on yılını almıştır. Odysseus’un en önemlisi Truva atı olan “çok sayıda numarası” edebi teamüllerle biçimlendirilmiştir. Ancak savaşmak için sayısız “eza çektiğinden de” bahseder. Bunlar arasında her şeyden önce güçlü tanrı Poseidon’dan gelenler vardır. (9. Kitapta tanrının canavar oğlu tek gözlü
Kyklops’u kör etme sahnesi hafızalara kazınmıştır. Diğer yandan Odysseus Athena’da büyük bir tanrısal destek bulur ve sayesinde yuvasına -bir başına- dönebilir.31