Araştırma kapsamında yer alan işgörenlerin örgütsel adalet algılarının, demografik ve diğer bireysel özelliklerine göre karşılaştırılması amacıyla, iki değişkenli gruplarda (cinsiyet, medeni durum) bağımsız örneklemler için t testi (independent samples t test); ikiden fazla değişken olan gruplarda ise tek yönlü varyans analizi (one way ANOVA) gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte, ikiden fazla değişken olan gruplarda farklılığın hangi gruplar arasında gerçekleştiğini ortaya koymak amacıyla çoklu karşılaştırma (Tukey HSD) analizi yapılmıştır. İşgörenlerin örgütsel adalet algılarının cinsiyetlere göre farklılıklarını belirleyebilmek amacıyla yapılan bağımsız örneklemler için t testi sonuçlarına Tablo 16’da yer verilmiştir:
Tablo 16: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının Cinsiyete Göre Karşılaştırılması
Tablo 16’da yer verilen bağımsız örneklemler için t testi sonuçlarına göre, hiçbir adalet boyutunda cinsiyetlere göre anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0,05). Buna göre, kadınların ve erkeklerin dağıtım, prosedür ve etkileşim adaleti algılarının birbirine yakın olduğu; bu hususta cinsiyetin belirleyici olmadığı şeklinde değerlendirme yapılabilir.
Örgütsel Adalet Boyutları
Cinsiyet n Χ s.s. t p
Dağıtım Adaleti Kadın 453 2,92 0,83 -1,693 0,091 Erkek 827 3,01 0,89
Prosedür Adaleti Kadın 453 2,97 0,79 -0,005 0,996 Erkek 827 2,97 0,88
Etkileşim Adaleti Kadın 453 3,09 0,81 -0,661 0,509 Erkek 827 3,12 0,86
101
İşgörenlerin örgütsel adalet algılarının yaşlara göre karşılaştırılmasına yönelik gerçekleştirilen tek yönlü varyans analizi sonuçları Tablo 17’de yer almaktadır:
Tablo 17: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının Yaşlara Göre Karşılaştırılması
Boyutlar Yaş Grupları n Χ s.s. F p
Dağıtım Adaleti 20 yaş ve altı 228 2,82 a 0,98 5,476 0,000*** 21-25 yaş arası 491 2,92 b 0,82 26-30 yaş arası 278 3,05 c 0,85 31-35 yaş arası 139 3,08 c 0,80 36 yaş ve üzeri 144 3,18 c 0,91 Prosedür Adaleti 20 yaş ve altı 228 2,93 0,91 1,476 0,207 21-25 yaş arası 491 2,93 0,79 26-30 yaş arası 278 2,96 0,87 31-35 yaş arası 139 3,00 0,80 36 yaş ve üzeri 144 3,12 0,89 Etkileşim Adaleti 20 yaş ve altı 228 3,04 a 0,92 2,397 0,049* 21-25 yaş arası 491 3,07 a 0,78 26-30 yaş arası 278 3,09 a 0,88 31-35 yaş arası 139 3,20 b 0,75 36 yaş ve üzeri 144 3,28 b 0,90 ***
p<0,001 *p<0,05 a,b,c Her bir örgütsel adalet boyutu için farklı harfleri içeren gruplar arasındaki fark önemlidir.
Tabloya göre, prosedür adaleti (p=0,207; p>0,05) dışında kalan diğer adalet boyutlarında, işgörenlerin yaşlarına göre anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir (p<0,05). Tablo 17’deki dağıtım adaletine ilişkin ortalamalar incelendiğinde; 36 ve üzerindeki (Χ=3,18), 31-35 (Χ=3,08) ve 26-30 (Χ=3,05), yaş aralıklarındaki işgörenlerin 21-25 yaş (Χ=2,92) arasındaki ve 20 yaş altındaki (Χ=2,82) işgörenlere göre daha yüksek düzeyde dağıtım adaleti algılarının oldukları söylenebilir. Etkileşim adaletine ilişkin ortalamalar incelendiğinde ise dağıtım adaletine benzer bir şekilde, 36 ve üzeri (Χ=3,28) ve 31-35 yaş (Χ=3,20) yaş grubundaki işgörenlerin, 26-30 yaş (Χ=3,09), 21-25 yaş (Χ=3,07) grupları ve 20 yaş altındaki (Χ=3,04) işgörenlere göre daha yüksek düzeyde etkileşim adaleti algılarının oldukları söylenebilir. Bu sonuçlar, işgörenlerin yaşlarının artmasıyla birlikte, dağıtım ve etkileşim adaleti algılarının da yükseldiğini göstermektedir.
102
Tablo 18’de işgörenlerin örgütsel adalet algılarının medeni durumlarına göre farklılıklarını belirleyebilmek amacıyla yapılan bağımsız örneklemler için t testi sonuçlarına yer verilmiştir:
Tablo 18: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının Medeni Durumlarına Göre Karşılaştırılması
Boyutlar Medeni
durum n Χ s.s. t p
Dağıtım Adaleti Bekâr 811 2,90 0,90 -3,957 0,000***
Evli 469 3,10 0,80
Prosedür Adaleti Bekâr 811 2,92 0,88 -2,882 0,004**
Evli 469 3,06 0,77
Etkileşim Adaleti Bekâr 811 3,07 0,88 -2452 0,014*
Evli 469 3,19 0,77
***
p<0,001 **p<01 *p<0,05
Tablo 18’deki bulgulara göre işgörenlerin dağıtım, prosedür ve etkileşim adaleti algılarının, medeni duruma göre anlamlı farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,05). Dağıtım adaleti boyutuna ilişkin evli olanların ortalaması (Χ=3,10) incelendiğinde, bekâr
olanlara göre (Χ=2,90) daha yüksek olduğu görülmektedir. Benzer şekilde, prosedür
adaleti boyutunda da evli olanların ortalamaları (Χ=3,06), bekâr olanlara göre (Χ=2,92)
daha yüksektir. Aynı sonuçlar etkileşim adaleti boyutu için de geçerlidir. Buna göre etkileşim adaleti boyutunda evli olanların ortalamaları (Χ=3,19), bekâr olanlara göre
(Χ=3,07) daha yüksektir. Tüm bu sonuçlar, evli olan işgörenlerin örgütsel adalet algılarının
bekâr olanlara göre daha olumlu olduğunu göstermektedir. Dağıtım adaletine ilişkin farklılık, evli olan çalışanların sorumlulukları dolayısıyla, iş güvencesi konusuna daha fazla önem vermeleri ile mevcut kazanımlarını kabullenmelerinden kaynaklanabilmektedir. Prosedür adaletine ilişkin farklılık, otel işletmelerinin özellikle evli çalışanlarına yönelik uygulamalarının bekâr çalışanlara yönelik uygulamalardan daha adil algılandığı yönünde fikir vermektedir. Etkileşim adaletine ilişkin farklılık ise evli çalışanların sorumlulukları dolayısıyla yöneticileri ile daha iyi ilişkiler kurmalarından kaynaklanabilir.
Tablo 19’da işgörenlerin örgütsel adalet algılarının eğitim düzeylerine göre farklılıklarını belirleyebilmek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi sonuçlarına yer verilmiştir:
103
Tablo 19: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının Eğitim Düzeylerine Göre Karşılaştırılması
Boyutlar Eğitim Düzeyi n Χ s.s. F p
Dağıtım Adaleti İlköğretim 167 3,14 a 1,01 2,722 0,043* Ortaöğretim 685 2,97 b 0,87 Önlisans 256 2,91 b 0,78 Lisans 172 2,93 b 0,87 Prosedür Adaleti İlköğretim 167 3,10 a 0,93 4,397 0,004** Ortaöğretim 685 2,99 a 0,86 Önlisans 256 2,95 a 0,73 Lisans 172 2,78 b 0,82 Etkileşim Adaleti İlköğretim 167 3,27 a 0,92 6,267 0,000*** Ortaöğretim 685 3,13 a 0,84 Önlisans 256 3,08 a 0,78 Lisans 172 2,89 b 0,81 ***
p<0,001 **p<0,01 *p<0,05 a,b Her bir örgütsel adalet boyutu için farklı harfleri içeren gruplar arasındaki fark önemlidir.
Tablo 19’da görüldüğü gibi, işgörenlerin eğitim düzeyleri ile örgütsel adaletin bütün boyutları arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir (p<0,05). Dağıtım adaleti boyutunda ilköğretim mezunlarının (Χ=3,14); ortaöğretim (Χ=2,97), önlisans (Χ=2,91) ve lisans
(Χ=2,93) mezunlarına göre daha olumlu görüşlere sahip oldukları görülmektedir. Bu
durumda ortaöğretim, önlisans ve lisans mezunlarının dağıtım adaleti algılarının önemli bir farklılık göstermediği ancak ilköğretim mezunlarının dağıtım adaleti algılarının diğer eğitim düzeyindeki işgörenlerden farklı olduğu söylenebilir.
Prosedür adaleti boyutuna ilişkin ortalamalar incelendiğinde, ilköğretim ortaöğretim ve önlisans mezunlarının dağıtım adaleti algılarının önemli bir farklılık göstermediği; ancak lisans mezunlarının prosedür adaleti algılarının diğer eğitim düzeyindeki işgörenlerden farklı olduğu görülmektedir. Prosedür adaleti boyutunda; lisans mezunlarının (Χ=2,78),
ortaöğretim (Χ=2,99), önlisans (Χ=2,95) ve ilköğretim (Χ=3,10) mezunlarına göre daha
olumsuz görüşlere sahip oldukları söylenebilir.
Benzer farklılıklar, etkileşim adaleti boyutu için de geçerli görülmektedir. Etkileşim adaleti boyutuna ilişkin ortalamalar incelendiğinde, ilköğretim ortaöğretim ve önlisans mezunlarının etkileşim adaleti algılarının önemli bir farklılık göstermediği ancak lisans mezunlarının etkileşim adaleti algılarının diğer eğitim düzeyindeki işgörenlerden farklı
104
olduğu görülmektedir. Etkileşim adaleti boyutunda; lisans mezunlarının (Χ=2,89), önlisans
(Χ=3,08), ortaöğretim (Χ=3,13) ve ilköğretim (Χ=3,27) mezunlarına göre daha olumsuz
görüşlere sahip oldukları söylenebilir. Örgütsel adaletin bütün boyutlarına ilişkin bilgiler genel olarak değerlendirildiğinde, her bir adalet boyutuna ilişkin görüşlerin eğitim düzeyi arttıkça olumsuzlaştığı anlaşılmaktadır. Dağıtım adaletinde bu durum, örgüte yapılan katkı (eğitim, bilgi, beceri vb.) ve kazanımların karşılaştırılması sonucu gerçekleşebilir. Prosedür adaletinde ise eğitim düzeyi daha yüksek bireylerin haklarını daha iyi bilmesi ve sorgulamasıyla; etkileşim adaleti boyutunda ise yüksek düzeyde eğitim almış kişilerin daha iyi ilişkiler beklemesi ya da kendisini yönetici ile eşit görmesi ile açıklanabilir.
Tablo 20’de, işgörenlerin örgütsel adalet algılarının çalıştıkları departmanlara göre farklılıklarını belirleyebilmek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi sonuçlarına yer verilmiştir:
Tablo 20: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının Çalıştıkları Departmanlara Göre Karşılaştırılması Boyutlar Gruplar n Χ s.s. F p Dağıtım Adaleti Önbüro 229 3,10 a 0,83 2,639 0,048* Yiyecek-içecek 532 2,99 b 0,91 Kat hizmetleri 248 2,91 b 0,81 Diğer 271 2,90 b 0,88 Prosedür Adaleti Önbüro 229 2,98 0,85 0,513 0,674 Yiyecek-içecek 532 2,99 0,87 Kat hizmetleri 248 2,97 0,82 Diğer 271 2,91 0,80 Etkileşim Adaleti Önbüro 229 3,16 0,90 0,649 0,583 Yiyecek-içecek 532 3,11 0,84 Kat hizmetleri 248 3,12 0,84 Diğer 271 3,06 0,80 *
p<0,05 a,b Her bir örgütsel adalet boyutu için farklı harfleri içeren gruplar arasındaki fark önemlidir.
İşgörenlerin örgütsel adalet algılarının çalıştıkları departmanlara göre karşılaştırılmasına yönelik yapılan tek yönlü varyans analizi sonuçlarının yer aldığı Tablo 20’ye göre, prosedür adaleti (p=0,674; p>0,05) ve etkileşim adaleti (p=0,583; p>0,05) boyutlarında anlamlı farklılıklar tespit edilmemiştir. İşgörenlerin yalnızca dağıtım adaleti algıları, çalıştıkları departmanlara göre anlamlı bir farklılık göstermektedir (p<0,05).
105
Tablo 20 incelendiğinde, önbüro departmanı çalışanlarının dağıtım adaleti algılarının, diğer departmanlarda çalışanlardan farklı olduğu görülmektedir. Dağıtım adaleti boyutunda; önbüro departmanı çalışanlarının dağıtım adaleti algılarının (Χ=3,10), yiyecek-içecek
(Χ=2,99), kat hizmetleri (Χ=2,91) ve diğer (halkla ilişkiler, insan kaynakları, güvenlik,
teknik servis, çamaşırhane vb..) departmanlarda (Χ=2,90) çalışanlara göre daha yüksek
olduğu söylenebilir. Her ne kadar önbüro departmanı çalışanlarının dağıtım adaletine ilişkin algıları orta düzeyde olsa da (Χ=3,10), diğer departmanlarda çalışanlara göre fazla
olmasının sebebi; otel içinde yabancı dil bilgisi iyi olan, bilgi teknolojilerini kullanabilen ve iletişim becerileri yüksek kişilerin, yani örgüte yatırımları fazla olanların, bu departmanda çalıştırılması ve dolayısıyla kazanımlarının daha yüksek olmasıyla açıklanabilir.
Araştırmada üzerinde durulan son kontrol değişkeni ise kıdemdir. Bu araştırmada kıdem, hem işletme hem de mesleki kıdem olarak ele alınmıştır. İşletme kıdemi, işletmede çalışma süresi; mesleki kıdem ise sektörde çalışma süresi olarak cevaplayıcılara sorulmuştur. Tablo 21’de işgörenlerin örgütsel adalet algılarının işletmede çalışma sürelerine göre farklılıklarını belirleyebilmek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi sonuçlarına yer verilmiştir:
Tablo 21: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının İşletmede Çalışma Sürelerine Göre Karşılaştırılması Boyutlar Gruplar n Χ s.s. F p Dağıtım Adaleti 5 yıl ve daha az 1020 2,93 a 0,87 8,833 0,000*** 6-10 yıl arası 191 3,20 b 0,81 11 yıl ve üzeri 69 3,10 b 0,93 Prosedür Adaleti 5 yıl ve daha az 1020 2,94 a 0,84 3,188 0,042* 6-10 yıl arası 191 3,10 b 0,85 11 yıl ve üzeri 69 3,02 b 0,88 Etkileşim Adaleti 5 yıl ve daha az 1020 3,08 a 0,85 4,370 0,013* 6-10 yıl arası 191 3,22 b 0,78 11 yıl ve üzeri 69 3,30 b 0,92 ***
p<0,001 *p<0,05 a,b,c Her bir örgütsel adalet boyutu için farklı harfleri içeren gruplar arasındaki fark önemlidir.
Tablo 21’de de görüldüğü gibi, işgörenlerin örgütsel adaletin bütün boyutlarına ilişkin algılarının, işletmede çalışma sürelerine göre anlamlı farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,05). Tablo 21 incelendiğinde, işletmedeki kıdemi 5 yıl ve daha az olan çalışanların
106
dağıtım adaleti algılarının, işletmedeki kıdemi daha fazla olan çalışanlardan farklı olduğu görülmektedir. Dağıtım adaleti boyutunda; işletmedeki kıdemi 5 yıl ve daha az olan çalışanların dağıtım adaleti algılarının (Χ=2,93), 6–10 yıl arası (Χ=3,20) ve 11 yıl ve daha
fazla işletme kıdemi olan (Χ=3,10) çalışanlara göre daha düşük olduğu söylenebilir. Ortaya
çıkan bu bulgu, kazanımların dağıtımının kıdeme göre iyileştiğini göstermektedir. Benzer bulgular, prosedür ve etkileşim adaleti boyutlarında da görülmektedir.
Prosedür adaleti boyutuna ilişkin bulgular incelendiğinde, işletmedeki kıdemi 5 yıl ve daha az olan çalışanların prosedür adaleti algılarının (Χ=2,94), 6–10 yıl arası (Χ=3,10) ve 11 yıl
ve daha fazla işletme kıdemi olan (Χ=3,02) çalışanlara göre daha düşük olduğu
görülmektedir. Yine dağıtım adaletinde olduğu gibi, kıdemi daha yüksek olan işgörenlere yönelik prosedürler ya daha da iyileşmiş ya da alışılmış bir durum olarak değerlendirilebilir.
Etkileşim adaleti boyutuna ilişkin bulgular incelendiğinde ise yine aynı şekilde, işletmedeki kıdemi 5 yıl ve daha az olan çalışanların etkileşim adaleti algılarının (Χ=3,08);
6–10 yıl arası (Χ=3,22) ve 11 yıl ve daha fazla işletme kıdemi olan (Χ=3,30) çalışanlara
göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgular, işletmedeki kıdemi daha fazla olan çalışanların, yöneticileri ile daha uzun süredir ilişkiler kurmasından kaynaklanabilir.
Tablo 22’de işgörenlerin örgütsel adalet algılarının sektörde çalışma sürelerine göre farklılıklarını belirleyebilmek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi sonuçlarına yer verilmiştir:
107
Tablo 22: İşgörenlerin Örgütsel Adalet Algılarının Sektörde Çalışma Sürelerine Göre Karşılaştırılması Boyutlar Gruplar n Χ s.s. F p Dağıtım Adaleti 5 yıl ve daha az 691 2,87 a 0,85 13,698 0,000*** 6-10 yıl arası 377 3,05 b 0,87 11 yıl ve üzeri 212 3,20 b 0,90 Prosedür Adaleti 5 yıl ve daha az 691 2,90 a 0,84 6,140 0,002** 6-10 yıl arası 377 2,99 a 0,81 11 yıl ve üzeri 212 3,13 b 0,90 Etkileşim Adaleti 5 yıl ve daha az 691 3,05 a 0,85 7,368 0,001** 6-10 yıl arası 377 3,11 a 0,81 11 yıl ve üzeri 212 3,30 b 0,85 ***
p<0,001 *p<0,05 a,b,c Her bir örgütsel adalet boyutu için farklı harfleri içeren gruplar arasındaki fark önemlidir.
Tablo 22’de de görüldüğü gibi, işletmede çalışma süresine göre işgörenlerin örgütsel adalet boyutlarına ilişkin farklı algıları, sektörde çalışma süresi için de geçerlidir. Tablo 22 incelendiğinde, sektörde çalışma süresi 5 yıl ve daha az olanların dağıtım adaleti algılarının, daha uzun süredir sektörde çalışanlardan farklı olduğu görülmektedir. Dağıtım adaleti boyutunda; sektörde çalışma süresi 5 yıl ve daha az olanların dağıtım adaleti algılarının (Χ=2,87), 6–10 yıl arası (Χ=3,05) ve 11 yıl ve daha fazla süredir (Χ=3,20)
sektörde çalışanlara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgu, tecrübe ile birlikte kazanımların iyileştiğine işaret etmektedir. Dağıtım adaleti algılarının sektörde çalışma süresine göre değişmesinden kaynaklanan farklılık, prosedür ve etkileşim adaleti boyutlarında da görülmektedir.
Prosedür adaleti boyutuna ilişkin bulgular incelendiğinde, sektörde çalışma süresi 5 yıl ve daha az (Χ=2,94) ve 6-10 yıl (Χ=3,10) arası olanların prosedür adaleti algıları, 11 yıl ve
daha fazla süredir sektörde çalışanlara göre (Χ=3,02) daha düşüktür. Tıpkı işletme
kıdeminde olduğu gibi, daha eski çalışanlara prosedürlerin daha adil uygulandığı söylenebilir.
Etkileşim adaleti boyutuna ilişkin bulgular incelendiğinde ise yine aynı şekilde, sektörde çalışma süresi 5 yıl ve daha az (Χ=3,05) ve 6–10 yıl (Χ=3,11) arası olanların etkileşim
adaleti algılarının, 11 yıl ve daha fazla süredir sektörde çalışanlara göre (Χ=3,30) daha
108
kıdemin etkileşim adaleti üzerinde önemli bir etken olarak değerlendirilebileceğine işaret etmektedir.