Araştırmada kullanılan ölçeklerin geçerlik ve güvenirliğine yönelik bilgiler Tablo 9 ve Tablo 10’da sunulmuştur. Örnekleme yeterliliğini ölçmek için Kaiser-Meyer-Olkin testi yapılmıştır. Faktör analizine devam edebilmek için bu test değerinin 0,50’den büyük olması gereklidir (Çokluk vd. 2012, s.207; İslamoğlu, 2011, s.238).
Tablo 9’da yer verilen örgütsel adalet ölçeği faktör analizi sonuçlarına göre, Kaiser-Meyer- Olkin değeri örneklem hacminin yeterliğini (KMO=0,962); Bartlett’s testi ise faktör analizinin uygulanabilirliğini (χ2 =14677,05; p<0,001) göstermektedir. Ölçeğe ilişkin faktör analizi sonuçlarına göre, ölçeğin toplam varyansın %62,079’unu açıklayan 3 boyuttan (dağıtım adaleti, prosedür adaleti ve etkileşim) oluştuğu görülmektedir. Scherer, Wiebe, Luther ve Adams’a (1988) göre, sosyal bilimlerde açıklanan varyansın %40-60 arasında olması yeterli görülmektedir (Çokluk vd. 2012, s.197). Buna göre, örgütsel adalet ölçeğinin toplam varyansı açıklama oranı yeterli kabul edilmektedir. Ölçekte yer alan etkileşim adaleti boyutu, toplam varyansın %26,068’ini açıklayan ilk boyut olmuştur. Prosedür adaleti boyutu toplam varyansın %18,558’ini açıklarken, dağıtım adaleti boyutu ise toplam varyansın %17,452’sini açıklamaktadır.
90
Tablo 9: Örgütsel Adalet Ölçeğine İlişkin Faktör ve Güvenirlik Analizi
İfadeler Faktörler*
1 2 3
1 Çalışma programım adildir 0,751
2 Ücretimin adil olduğunu düşünüyorum. 0,753
3 İş yükümün adil olduğu düşünüyorum. 0,755
4 Bir bütün olarak değerlendirildiğinde işyerimden elde ettiğim kazanımların adil
olduğunu düşünüyorum.
0,716
5 İş sorumluluklarımın adil olduğu kanısındayım. 0,699
6 İşe ilişkin kararlar yöneticiler tarafından tarafsız bir şekilde alınmaktadır. 0,632
7 Yöneticiler, işle ilgili kararları almadan önce bütün çalışanların görüşlerini alırlar. 0,725
8 Yöneticiler işle ilgili kararları vermeden önce doğru/eksiksiz bilgi toplarlar. 0,728
9 Yöneticiler, alınan kararları çalışanlara açıklar/istendiğinde ek bilgiler verirler. 0,685
10 İşle ilgili bütün kararlar, bunlardan etkilenen tüm çalışanlara ayrım gözetmeksizin
uygulanır.
0,665
11 Çalışanlar, yöneticilerin işle ilgili kararlarına karşı çıkabilirler ya da bu kararların
üst makamlarca yeniden görüşülmesini isteyebilirler.
0,638
12 İşimle ilgili kararlar alınırken yöneticilerim bana saygılı davranırlar/önem
verirler.
0,696
13 İşimle ilgili kararlar alınırken yöneticilerim kişisel ihtiyaçlarıma karşı duyarlıdır. 0,703
14 İşimle ilgili kararlar alınırken yöneticilerim bana karşı dürüst/samimidirler. 0,711
15 İşimle ilgili kararlar alınırken yöneticilerim bir çalışan olarak haklarımı gözetirler. 0,733
16 Yöneticilerim işimle ilgili alınan/alınacak kararların doğuracağı sonuçları benimle
tartışırlar.
0,690
17 Yöneticilerim işimle ilgili kararlar için uygun gerekçeler gösterirler. 0,650
18 İşimle ilgili kararlar alınırken yöneticilerim bana akla uygun açıklamalar yaparlar. 0,692
19 Yöneticilerim işimle ilgili her kararı bana net olarak açıklarlar. 0,709
20 İşimle ilgili kararlar alınırken yöneticilerim bana saygılı davranırlar/önem
verirler.
0,702
Özdeğer 5,214 3,712 3,490 Varyansı Açıklama Oranı (%) 26,068 18,558 17,452 Toplam Varyansı Açıklama Oranı 62,079
Faktörlere İlişkin Güvenirlik Düzeyi 0,920 0,864 0,870 Genel Güvenirlik Düzeyi 0,944
*: 1.Faktör: Etkileşim adaleti 2.Faktör: Prosedür adaleti 3.Faktör: Dağıtım adaleti,
Kaiser-Meyer-Olkin değeri (KMO) = 0.962; Bartlett's Testi: χ2 = 14677,05; P = 0.001.
Tablo 9’a göre, ilk 5 ifade dağıtım adaleti, 6-11’inci ifadeler arası prosedür adaleti ve 12- 20’inci ifadeler arasında yer alanlar ise etkileşim adaleti boyutunu oluşturmaktadır. Yine örgütsel adalet ölçeğine ilişkin her bir ifade incelendiğinde, faktör yüklerinin tamamının 0,40’tan büyük olduğu ve sosyal bilimler için kabul edilebilir büyüklüğün (Çokluk vd. 2012, s.194) üzerinde olduğu tespit edilmiştir.
91
Örgütsel adalet ölçeği için genel güvenirlik katsayısı Cronbach’s Alpha α=0,944 olarak hesaplanmış olup; dağıtım adaleti boyutu için Cronbach’s Alpha α=0,920, prosedür adaleti boyutu için Cronbach’s Alpha α=0,864 ve etkileşim adaleti boyutu için Cronbach’s Alpha α=0,870 değerleri elde edilmiştir. Güvenirlik (Cronbach’s Alpha) katsayısının bulunabileceği aralıklar ve ölçeğin güvenirlik durumu; “0,60≤α<0,80” ise ölçek oldukça güvenilir, “0,80≤α<l,00” ise ölçek yüksek derecede güvenilir olarak kabul edilmektedir (Kayış, 2009, s.405). Bu durumda örgütsel adalet ölçeğinin yüksek derecede güvenilir olduğu söylenebilir. Tablo 10’da duygusal emek ölçeğine ilişkin faktör ve güvenirlik analizi sonuçlarına yer verilmiştir:
Tablo 10: Duygusal Emek Ölçeğine İlişkin Faktör ve Güvenirlik Analizi
İfadeler Faktörler*
1 2 3
1 Müşteri ile ilgilenirken içimden geldiği gibi davranmam, rol yaparım. 0,725
3 Müşteri ile ilgilenirken gösteri yaparım. 0,714
4 İşimin gerektirdiği duyguları gösterebilmek için rol yaparım. 0,778
5 İşimin gerektirdiği duyguları sergileyebilmek için farklı yüz ifadeleri takınırım. 0,708
6 Müşterilere karşı gerçekten hissettiklerimden farklı davranırım. 0,773
7 Müşterilerle ilgilenirken sahte duygular gösteririm. 0,721
8 Müşteriye sergilemem gereken davranışları gerçekten yaşamaya çalışırım. 0,780
9 İşimin gerektirdiği davranışları sergilemek için çaba sarf ederim. 0,826
10 Müşterilere göstermem gereken davranışları hissedebilmek için kendimi
zorlarım.
0,798
11 Müşterilere göstermem gereken içimdeki duyguları geliştirmek için çalışırım. 0,799
12 Müşterilere gösterdiğim duygular gerçektir. 0,878
13 Müşterilere gösterdiğim duygular doğaldır. 0,888
14 Müşterilere karşı hislerim o an hissettiklerimle aynıdır. 0,862
Özdeğer 3,408 2,824 2,397
Varyansı Açıklama Oranı (%) 26,215 21,723 18,436
Toplam Varyansı Açıklama Oranı 66,374
Faktörlere İlişkin Güvenirlik Düzeyi 0,848 0,853 0,867
Genel Güvenirlik Düzeyi 0,830
*: 1.Faktör: Yüzeysel davranış 2.Faktör: Derin davranış 3.Faktör: Doğal davranış
Kaiser-Meyer-Olkin değeri (KMO) = 0.867; Bartlett's Testi: χ2 = 7422,90; p = 0.001.
Tablo 10’da yer verilen duygusal emek ölçeğine ilişkin faktör analizi sonuçlarına göre, ölçeğin toplam varyansın %66,374’ünü açıklayan 3 boyuttan (yüzeysel davranış, derin davranış ve doğal davranış) oluştuğu görülmektedir. Ölçekte yer alan yüzeysel davranış boyutu, toplam varyansın %26,215’ini açıklayan ilk boyut olmuştur. Derin davranış boyutu
92
toplam varyansın %21,723’ünü açıklarken, doğal davranış boyutu ise toplam varyansın %18,436’sını açıklamaktadır. Tablo 10’a göre, 1-7’inci ifadeler arası yüzeysel davranış, 8- 11’inci ifadeler arası derin davranış ve 12-14’üncü ifadeler arasında yer alanlar ise doğal davranış boyutunu oluşturmaktadır.
Duygusal emek ölçeği için yapılan analiz sonuçlarına göre, Kaiser-Meyer-Olkin değeri (KMO=0,869) ve Bartlett’s testi sonuçları (χ2 =7595,16; p<0,001) olarak elde edilmiş olup faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizi sonuçlarına göre ölçekteki 2. madde sosyal bilimler için kabul edilebilir büyüklük değeri olarak ele alınan 0,40’tan (Çokluk vd., 2012, s.194) küçük olduğu (0,118) için ölçekten çıkarılmış ve faktör analizi tekrar yapılmıştır. Tablo 10’da yer verilen duygusal emek ölçeği faktör analizi sonuçlarına göre, Kaiser- Meyer-Olkin değeri (KMO=0,867) ve Bartlett’s testi sonuçları (χ2 =7422,90; p<0,001) olarak elde edilmiş olup, bütün faktör yükleri 0,40’ın üzerinde hesaplanmıştır.
Duygusal emek ölçeği için genel güvenirlik katsayısı Cronbach’s Alpha α=0,830 olarak hesaplanmış olup; yüzeysel davranış boyutu için Cronbach’s Alpha α=0,848, derin davranış boyutu için Cronbach’s Alpha α=0,853 ve doğal davranış boyutu için Cronbach’s Alpha α=0,867 değerleri elde edilmiştir. Bu durumda örgütsel adalet ölçeği için olduğu gibi, duygusal emek ölçeğinin de yüksek derecede güvenilir olduğu söylenebilir.
Sonuç olarak, yapılan faktör ve güvenirlik analizlerine göre hem örgütsel adalet ölçeğinin hem de duygusal emek ölçeğinin geçerli ve güvenilir olduğu görülmektedir. Araştırmada ölçeklere ilişkin ifadelere ilişkin bulgulardan önce, ankete katılanlara ilişkin bilgilere yer verilmiştir.