Ölçü kaplar› s›v›lar›n hacminin ölçülmesi amac›yla kullan›l›rlar. En çok kullan›lan ölçü kaplar› mezür (Resim 3.8), ölçülü balonlar (Balon joje) (Resim 3.9), pipet (Re-sim 3.10) ve bürettir (Re(Re-sim 3.11). Balon, erlen, beher, flifle gibi cam kaplar belirli hacimleri gösterseler de yaklafl›k hacmi belirlediklerinden ve üzerlerinde hacim çizgisi bulunmad›¤›ndan ölçü kab› olarak kullan›lmazlar. Ölçü kaplar›n›n üzerle-rinde yaz›l› hacmi do¤ru olarak ölçebilmesi için önceden ayarlanmas› gerekir.
Ayarlama, ak›tt›¤› hacim ve ald›¤› hacim olmak üzere iki farkl› temele dayan›r.
Ak›tt›¤› hacim, ölçü kab› üzerindeki iki iflaret çizgisi aras›ndaki hacim kadar çözel-tinin akt›¤›n› belirtir. Pipetler ve büretler genellikle bu esasa dayan›rlar. Ald›¤› ha-cim ise ölçü kab› üzerindeki çizgiye kadar çözelti dolduruldu¤unda kab›n içinde-ki çözeltinin hacmini verir. Bu iiçinde-ki tür ayarlama aras›ndaiçinde-ki fark, birinin cam›n ›sla-t›lmas› nedeniyle camda kalan çözeltiyi dikkate almas›, ötekinin ise almamas›d›r.
Balon jojeler ve mezürler genellikle ald›¤› hacim esas›na göre ayarlan›rlar. Cam kaplar›n ayarlanmas› genellikle su ile ve oda s›cakl›¤›nda yap›l›r.
Resim 3.7 Vakumlu desikatör
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
2
Mezürler, 5 ml’den 1000 ml’ye kadar çeflitli hacimlerde olabilirler ve çok duyar-l› hacimler için kullan›lmazlar. Yaklafduyar-l›k hacim ölçümleri için kullan›duyar-l›rlar.
Balon jojeler, genellikle seyreltme veya belirli hacimde (10, 25, 50, 100, 250, 500 ve 1000 ml vb) çözelti haz›rlama amac›yla kullan›l›rlar. Bunun için çözelti ba-lon jojeye huni veya pipetle al›n›r. Daha sonra kar›flt›r›larak seyreltilir. Dar boynun-daki hacim çözgisine yaklafl›ld›¤›nda eklemeye damla damla devam edilir.
Pipetler, belirli hacimdeki s›v›n›n aktar›lmas› amac›yla kullan›lan özel cam bo-rulard›r. Kullan›m amac›na göre farkl› tipte pipetler vard›r. Pipet aktar›lacak s›v›ya dald›r›l›r ve puvar yard›m›yla s›v›lar pipetin içine havas› emilerek doldurulur (Re-sim 3.12). Daha sonra pipet göz hizas›na kadar kald›r›l›r ve istenilen miktara yak-lafl›ncaya kadar s›v› damla damla boflalt›l›r. S›v› yüzeyinde oluflan kavisin alt s›n›r›
(renkli s›v›lar için üst s›n›r) hacim çizgisine gelinceye kadar s›v›n›n fazlas› boflalt›-l›r. Az miktardaki s›v›lar›n aktar›lmas› iflaret parma¤› yard›m›yla yap›boflalt›-l›r. S›v›lar pi-pete üst k›sm›ndan a¤›zla emilerek çekilmemelidir. Dar ve musluksuz bürete ben-zeyen pipet normal pipet, ortas›nda genifl bir haznesi bulunan ölçeksiz pipetlere de bullu pipet ad› verilir. Mikrolitre gibi çok küçük hacimlerin aktar›lmas›nda mik-ropipet olarak bilinen mini pipetler kullan›l›r.
Mezür Resim 3.8
Balon jojeler Resim 3.9
Cam pipetler Resim 3.10
Cam büret Resim 3.11
Otomatik pipetler, küçük hacimdeki s›v›lar›n transferinde kullan›l›r. Çeflitli ölçü-de pipetler vard›r, baz›lar› istenilen hacime göre ayarlanabilirken, baz›lar› da sabit hacimlidirler (Resim 3.13). Sadece tek kanall› otomatik pipetler yan›nda ayn› anda, ayn› miktarda s›v› aktarabilen çok kanall› otomatik pipetler de vard›r.Otomatik pi-petlerde s›v›y› içine alan tek kullan›ml›k belirli hacimli uçlar vard›r. Otomatik pipet e¤er 10 µl ve daha düflük hacimleri ölçüyorsa fleffaf (beyaz) uçlar kullan›l›r. 10-100 µl aras›nda sar› uç, 100-1000 µl aras›nda ise mavi uçlar kullan›l›r (Resim 3.14). Ba-z› otomatik pipetlerde küçük siyah bir butona bas›larak bafl k›s›m çevrilir ve pipet-le çekipipet-lecek hacim ayarlan›r. E¤er bir buton yoksa bafl k›s›m çekilir sonra istenipipet-len hacime ayarlan›r. Otomatik pipetlerin, verilen hacim aral›klar›n›n üzerine ayarlan-mas› yap›lmamal›d›r. Otomatik pipetle s›v› transfer edilirken pipetin üst k›sm›nda-ki piston ilk kademeye kadar bas›l› haldeyken s›v›ya dald›r›l›r ve pistona uygula-nan bas›nç yavaflça b›rak›l›r. Bu ifllemle s›v› pipet ucunun içine çekilmifl olur. Ak-tar›lacak kab›n bir kenar›na uç de¤dirilerek tekrar pistona bas›larak s›v› boflalt›l›r.
S›v› transfer ifllemlerinde ilk kademede geçilerek ikinci kademeye kadar piston iti-lir. Bu itme ile pipet ucuna çekilen s›v›n›n tamam› boflalt›lm›fl olur. Baz› pipetlerde ayn› pistonun ya da ikinci bir piston kullan›larak pipet ucu pipetten uzaklaflt›r›l›r.
Resim 3.12 Puvar›n kullan›lmas›
S›v›lar›n ölçümünde kullan›lan malzemeler nelerdir?
Büretler, bir ucu aç›k öteki ucu aç›p kapama muslu¤u bulunan çeflitli hacimler-de (10, 25, 50, 100 ml vb) uzun cam borulard›r. Büret, bir statife (Resim 3.15) tut-turulduktan sonra sol el ile musluk arkadan ilk üç parmakla tutulur. Musluk bafl parmak ve iflaret parma¤› ile aç›l›p kapat›l›r. Sa¤ el ile çözeltinin ak›t›laca¤› titras-yon kab› tutulur. Çözelti, bürete huni yard›m›yla s›f›r çizgisinin biraz üstüne kadar doldurulur (Resim 3.16). Daha sonra musluk alttan yavaflça aç›larak s›v› yüzeyinde oluflan kavisin alt s›n›r çizgisine gelinceye kadar damla damla boflalt›l›r. Bu s›rada musluk ile büretin ucu aras›ndaki k›s›mda hava bofllu¤unun kalmamas›na dikkat edilmelidir. E¤er varsa büret h›zla aç›l›p kapat›larak veya boflalt›l›p 45° e¤imle tek-rar doldurularak bu hava giderilmelidir.
Resim 3.13
Pipet uçlar› (fleffaf, sar› ve mavi)
Resim 3.14
Tek ve çok kanall› otomatik pipetler
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
3
Statif ve büret Resim 3.15
Büretin doldurulmas›
Resim 3.16
Büret gibi silindirik yap›l› kaplarda, s›v› seviyesinin okunmas›nda, s›v›n›n renk-li olup olmad›¤› önemrenk-lidir. Saydam s›v›l›rda çözelti yüzeyinden oluflan kavisin alt s›n›r› esas al›n›rken renkli s›v›larda bu kavis görülemedi¤inden üst seviye esas al›-n›r. Hacim ölçümü yap›l›rken, gözün menisküsle ayn› seviyede olmas›na dikkat edilmelidir. Büret kullan›lmaya bafllanmadan önce deterjan ile iyice y›kanmal›, su ak›t›ld›¤›nda içinde su damlac›klar› b›rak›lmamal›d›r. E¤er büret, musluk k›sm›n-dan ak›t›yorsa muslu¤a vazelin sürülmelidir. Büret içinde, uzun süre çözelti b›ra-k›lmamal›d›r. Baz› kimyasallar cam›n afl›nmas›na ve dolay›s›yla büret hacminin
de-¤iflmesine neden olabilir. Bürette uzun süre bekletilen kimyasal madde kristallene-bilir veya bozunakristallene-bilir. Bu durum, çözeltinin tekrar kullan›lmas›n› ve büretin temiz-lenmesini güçlefltirir.