Z a m a n ı m ı z m i m a r l ı ğ ı n ı n m o r f o l o j i k a n a l i z i
M i m a r B e h ç e t Ü n s a lI — Giriş
II — Modern teknik ve Mimarlık III - Ürbanlzm IV - Ekonomik İzler V - Ev içleri VI — Hava tehlikesi ve sanat VII - Endüstrlalizm ve malzeme
I. Genel Savaş sonunda Batı elinde artistler arasında muhtelif ekol mensupları türemeğe başladı. Bugün bile re-simde, şiirde, müzikte... Kübist, Dadaist, sürrealist, Fütürist, Rasyonalist, Purist... gibi bir çok artistler çeşidi vardır. Her ne olursa olsun sanat bir manadır ve Mimarlık bu manaya bir maksat katmış, bir fonksiyona hizmeti de düşünmüştür. Bu yüzden yeni mimarlık ne kadar çeşitli olursa olsun müşte-rek bir tarafı vardır.
Biz bu yazıda mimarlığın sübjektif kıymetlerindan bah-setmiyeceğiz. Dokunacağımız şeyler tıpkı bir Bioloji bilgininin uğraştığı şeyler olacaklardır: Objelerle uğraşacağız. Bu ob-jelere mimarlık dilinde (Mimarlık elemanları) diyoruz. Bu elemanların ne halde, niçin, nasıl ve neden öyle olduklarının illetlerini araştıracağız.
Binaenaleyh; şimdiye kadar yazüan yazılar gibi estetik bir tenkidname değildir bu yazı... Şimdiye kadar yazılanlar-da mimarlığın strüktüral bünyesi bir ilim mevzuu gibi ince-lenmiştir. Ya (Mazi) ye karşı fazla ve yersiz hücumlar, ya yeniliğe karşı bir çekinmeden ileri varmadır. Fakat bu yazı; ne yeni mimarlığın bir müdafaa organı ne de geçmişin bir akküzasyonudur.
Bütün bu görüşler bir Batı adamının gözü İledir. Bizde henüz yapılarımız bir (Dış görünüş) den ileri gitmemiştir. Bunda genel kültür seviyemiz âmil olmaktadır. Üzerinde ye-gâne düşünülecek olan bina; Sedadm Ankaradaki İnhisarlar Vekâleti bu yüzden sempati yerine hoş olmıyan bir anlaşa-mamazlığa saplanmıştır.
Bizim memleketteki yapılar mimar eseri yerine mal sa-hibinin (Şahıs veya kurum) hülyası mahsulüdür. Bizim mi-marlık ve şehirciliğimiz için genel kültür seviyesi yükseleceği zamana kadar böylece (ölü) kalacaktır, diyebiliriz...
n. XIX uncu asırdan sonraki medeniyet yepyeni bir modern teknik medeniyetidir. Mimarlık konstrüktlf bir sanat olduğu için bu teknikten çok müteessir olmuştur.
Devirlerin stillerine karakter veren şey strüktür âmiller-dir: Taş, Tahta, Demir, Alçı... Geçmişte olduğu gibi, bugün de strüktüral bir kudretin iradesi zamanımız mimarlığının bünyesini kurmaktadır. Çelik ve demirli beton., görülmemiş yeni serbeslikler kurmaktadır. Bu yeni vakıanın neticeleri:
1° Tradişyonel mimarlık çarelerinin terki, 2° Yeni, mimarlık çarelerinin araştırılmasıdır. Yeni mimarlık çareleri şöyle hazırlanmaktadır: a - Endüstrialize (Standardizasyon). b - Plânda ve her şeyde reform, c - Modern sağlık bilgilerinin tatbikatı, d - Yeni estetiğin ve yeni bir strüktüral mimarlık siste-minin ana temllerini kurmak.
e - Verimli yeni bir ürbanizm prensiplerinin tesbiti. f - Binaların ve şehirlerin hava görünüşü ve müdafaası çarelerinin aranması...
geniş manasiyie, yeni mimarlığın karakteri (Halk mimarlığı) oluşudur. Eski mimarlık işe mabet, saray, kale... den başla-mış ve genişlemiştir. Yeni mimarlığın mevzuu (Ev) dir. Bu-radan işe başlıyarak elde olunacak neticeleri bütün yapı in-şasına teşmil etmek gayreti bugüne alt bir meseledir.
Son zamanlarda böyle bir ünitenin kökleştiği kanaati vardır. Modern teknikten doğan yeni strüktüral bir sistem üzerinde bu ünitenin her yerde şahidiyiz. Bütün modern in-şaat bir kafes iskelet sistemine dayanır. Bu iskelet ya demir veya demirli betondandır. Tamamen milstekil ve statik olan bu hal muhtelif elemanların standardlze edilmesini İmkân dahiline koymuştur.
Bu hal ayni zamanda bina içindeki distribüsyona ser-best bir şekil almasına müsaade eyler, ve ayni zamanda bina inşaatında bir takım (merhale) 1er temin eder. Bu merhale-ler bize binanın kuru (a sec) olarak inşasını verdiği gibi za-mandan yaptığı ekonomi de çök mühimdir.
Planda ve her şeyinde reform yapmış modern mimarlık eseri. Bir villâ projesi. Kat planları ve garb görUnUşU.
Mimar A. Schmidt. Basel <928
Bina slkletlerl böylece muayyen statik bir karkasa tak-sim ve tevzi edilince binada duvarlarıl vaziyeti değişmiş olur. Artık modern binada siklet taşıyan duvar yoktur. Gerek da-hilî bölme gerek harici bölmeler (Pasad) vazifesi değişmiştir.
Yeni zaman mimarları bu bölmelerde şöyle özlükler ara-maktadırlar:
1 - Asgarî hafiflikte olmalı... Bina slkletini lüzumsuz ar-tırıp ekonomik bir tesir yapmasınlar.
2 - Hafif dolgu (Rempllssage) malzeme taharrisi... İn-şaatın statik rejimi üzerinde müessir olmıyacak şekilde...
3 - Eğer ses meselesi bir rahatsızlık yapacaksa sessiz va-sıtalar (İsolent) kullanılması.
Modern İnşaat bir karkas sisteminin içindedir. Eserin este-tiğinden evvel bu sistem en mantıki şekilde halledilmiş
olmalıdır. Bir ev projesi. Mimar M. Stam Rotterdam
İşe yaramayan meyilli çatı ile dUz dam araşında sağlık bakımından olan farK.
Bu prensipler yalnız şakuli bölmeler (duvar) için değil, ufki bölmeler (döşeme, çatı, temel...) için de esastır. Mesele bu safhaya gelince meyilli dik çatıda bir inşaat lâzlmesl ol-maktan çıkmıştır. Çelik veya beton ile ve İzolan endüstrinin bugünkü verimlerlyle düz - damlar inşası kabil oldu.. Düz - da-mın faydası çoktur ve binanın dada-mına çıkıp etrafı seyir et-mek insan psikolojisinin en eski isteklerlndendir.
Bu sistemin sağlık, ekonomik, estetik, istinadgâhları şun-lardır:
Genel bina İskeletinin statik ve neticede maliyette eko-nomik, azlık, suların akışında temizlik ve evin içine alabil-mek imkânı; düz çatıda dilatasyon ve neticesi dam - bahçe amenajmanı, dam - bahçe bütün şehrin panaromasını kav-rayarak yeni bir zevk yaratması, bölmelerle rüzgâra karşı abriler yapmak, saf hava almak, solariumda güneş banyosu, açık havada yemek zevki, açık havada dans. kültür fizik ve duş...
Düz dam ürbanist İçin yeni bir zevk menbaı olmuştur: açık havada, restoran - kahve, dansing, mağaza...
Bu sayede aerodromlar kurmak ve otomobiller için tec-rübe sahası yaparak fabrikaların, atelyelerin hemen yanında
ve yakınında tecrübeleri imkânı... Bütün bunlardan başka düz dam şehirlerin güzelliği yolunda estetik bir sureti hal çaresi de olmuştur.
Statik karkas prensip! (Demir, betonarme) binayı pllo-tis üzerine çıkarmıştır. Esasen her mimar binasını doğru-dan doğruya toprağa oturtmaz. Hiç değilse 60 Cm. bir aralıkla ikinci bir döşeme yapılmaktadır. Bu miktarı 2,50 a çıkarmak daha faidelidir. Bu şekilde bahçe daha genişler, arsa beyhu-de yere işgal edilmemiş olur.
Bu yerin evaltı bahçesi, oyun yeri, gölgelik, arabalar için abri olarak faldesi çoktur.
Yeni inşa prensipl pencere şekillerine mütemadi ve ufki bir manzara vermiştir. Bol güneş, geniş mikyasta manzara-yı... evin içine alır.
Modern tekniğin yapıya tesirli olanları şunlardır: 1° — İnşa tekniği.. 2° — Enstallasyon tekniği.. 3° — Işık tekniği.. 4° — Teshin tekniği.. 5° — Akustik teknik.. W
V V a s m u t h ' s L e x i k o n d e r B a u k u n s t
M i m a r î K a m u sNefreden : Verlag Ernst Wasmuth. Berlin B BOyOk cilt
1929 da 4 clld halinde ve mimarî sahada en tanınmış, salâhiyettar adamların yardımile intişar eden bu kamusa 1937 de zeyil olarak bir beşinci cild ilâve edilmiştir. Bu clldde A dan Z ye kadar mimarî âlemi alâkadar eden bütün kelimeler ye-niden ve bugünün anlayışına göre gözden geçirilmiş, tafsil edilmiştir.
Kamusta, mimari âleminin umumi malûmata ehemmi-yetle istinad ettiği nazarı itibare alındığından yapı sanatı-nı dolaylslle alâkadar eden bütün bilgi sahalarından bahse-dilmiştir. Kablettarih insanlarının iptidaî vasıtaları, muh-telif kiralardaki muhmuh-telif memleketlerin yapı teknik ve sa-natları, tarihi ve modern eserleri hakkında resimli ve esas-lı mufassal malûmat verilmeye çaesas-lışılmıştır. Eserde memle-ketlerin tarihî ve coğrafî hususiyetlerinin yarattığı yapılar ve
âbidelerden başka bugünün beynelmilel kıymet ve revaç ka-zanan yapı tekniği ve malzemeleri hakkında da İzahat veril-miştir.
Mimari kamus, mimarî nazariyat ve malûmat için oku-yucuya esaslı bir umumî fikir verebilecek mahiyettedir.
Bir proje hazırUyan veya bir sanat etüdü yapan bir mi-marın; bu kamusa müracaat ettiği zaman, etüd ettiği mev-zua ait muhtelif misalleri resim ve izahatile beraber burada bulabilmesi eseri hazırlıyanlarca esas gaye olarak alınmış-tır. Ve bunda İmkân derecesinde muvaffak olunmuştur.
