M i m a r î
e s e r l e r i m i z v e m i m a r l a r ı m ı z
M i m a r K e m a l AltanIT.
İstanbuldaki ilk sıra mühim eserlerden evvel Edirrrede milâdi (1447) tarihinde inşa edilen «Üç şerefeli cami»; plân ve kuruluş şekli itibarile öz biçimi tamamlıyan ilk klâsik örneğimizi teşkil eder.
1— Selçııkilerin süs motiflerinden alman istalâktit tez-yinat ile ağır sütun başlıkları icat edilerek ortaya konul-ması :
2 — Münferit sütunlarla camiye girilmezden evvel -revaklı avlu teşkili:
3— Mabed içerisinde; orta kısım büyük kubbe genişliği altında bulunmak ve yan kısımlar ayrı ikişer kubbe ile örtülü olmak üzere 6 köşeli kalın iki ayak tertibile ve bu ayaklar üzerinden verev şekilde çevrilen geniş kemerlerle 6 köşe bir mudallâ halinde büyük kubbeyi taşımağa mahsus fennî esasların tatbiki:
Bunlar ilk defa üç şerefeli camiinde görülmüştür. Hal-buki bu yeni esasların mucitlik şerefini I I Beyazıdm mimarı Hayreddine verirler ki hiç doğru değildir.
Öz san'atta; ayrı ayrı bir detay güzelliği ve tenevvü zevklerile üç şerefeli gibi eıı mükemmel bir tipi yaratan ustamızın adı bilinmiş olsaydı, şüphesiz ilk «klâsik rnübdi» olarak tanımış olurduk.
İstanbulda Fatih camii yapılırken Atik Sinan başmi-mardı.
Fatih camiinin bulunduğu yerde vaktile Büyük Kos-tantinin oğlu tarafından inşa edilen meşhur Havariyyun ki-lisesinin yıkıntıları kalmıştı.
İstanbuldaki bir çok Bizans mabedlerini harap ve sa-raylarını hurduhaş eden «milâdî 1204» tarihinde vukua gelen lâtin istilâsı olmuştu.
Fatih camiinin mevkii; 7 sırt üzerine olan İstanbulun 4 üncü tepesini teşkil eder. Camiin ilk yapılış şekli ile son değişen işekli arasında bir münasebet bulamayız. Hattâ mabede girilmezden evvel «haı-im» denilen revakların, ilk inşasına ait bulunduğu da iddia edilemez. Yalnız camiin etrafında «Sahııı seman» denilen (8) medrese vardır ki bunlar camiin ilk inşasile beraber yapılarak kalmıştır.
Mimar Atik Sinan, Fatih camiinin ikmalinden bir seııe sonra ölmüştür. - Fatihde Boyalı Nişancı Mehnıed Paşa
camii civarında - kendi eseri hayrı olan «Kumrulu Mescid» haziresınde gömülüdür. Mermerden çok san'atlı işlenmiş olan lâhdinin kitabesinde ölümünün tarihi hicrî (876) dır.
Atik Sinandan sonra gelen (Mimar Ayas) da Fatihde - Saı-açhanebaşı caddesi köşesinde - kendi adını taşıyan (Mimar Ayas camii) nin haziresinde yatar. Ayni caddenin sokağında Fatihin bayrakdarı Haydar Hüseyin Dedenin ca-mii vardır. Yakınlarda yıkılıp yalnız meşruta binaları kal-mıştır. Mahallesine de «Haydarhane» derler.
İstanbul içinde Fatih devrine ait çoğu harap ve mev-cut kalanları da sonradan tadile uğramış eserlere raslaııır. Bunlardan bir kaçını - tarihî önemi olanları - sıralıyarak yazıyorum:
1— İstanbulun alındığı hicrî 857 tarihi ile beraber ilk yapılan cami; Uzunçarşı civarında - Samanemini Süleyman ağaya ait - Saıııanveren, yahut «Çukurçeşme camii» diı-.
2— «Gedik Ahmed Paşa camii» kendi adını taşıyan Gedikpaşada cadde üzerindedir. Camiin üstü müsakkaftır, kubbe değildir.
3— «Kasımçavuş camii» Eyüpte (Eskiyeni) mahalle-sindedir. Kasımçavuş Fatihle beraber İstanbula ilk giren gazilerdendir. Cami tadile uğramış ve sonradan yapılan minaresinin mimarî şekli çok güzel ve enteresandır.
Yine Fatihle beraber İstanbula giren gazilerden Kadı Mehmede ait Kasımpaşada «Tahtagazi» adında bir cami kalmıştır.
4— (Okmeydanı camii). Eski (tirendaz) ların ve ke-mankeşlerin «spor sahası» olan Okmeydanında Fatihin yap-tırmış olduğu bu cami harap bir halde durmaktadır. Tarihî önemi itibarile ihyası çok lâzımdır.
5— (Bereketzade camii). Yüksekkaldırımda Kuledıbi civarında Fatihin müezzini Bereketzadeye aittir. Bir de gü-zel çeşmesi vardır. Bu çeşmeyi I I Mahmudun annesi çok san'atlı şekilde ihya etmiştir.
E y ü b d e Kasım çavuş camii. Eski Edirne saraylarında CihannUma kasrı. ( Y a n m a d a n evelki hali)
Üç ş e r e f e l i caminin avlu kapısı
O r t a d a : Üç ş e r e f e l i d e j i l k defa tatbik e d i l e n revak. S a ğ d a : B e ş i k t a ş d a ( a t i k s i n a n p a ş a ) camii plânı - üç ş e r e f e l i n i n plânı t i p i n d e d i r . Solda: Üç ş e r e f e l i m i n a r e n i n ayrı üç m e r d i v e n
