Ş e h i r l e r i n m ı n t ı k a l a r a a y r ı l m a s ı v e t e r t i b i M i m a r N a c i C e m a l
Şehirlerin tanzimindeki gaye, yeniliklerden istifade ederek, insanları cemiyet halinde yaşa- mağa sevkeden ihtiyacın, ticaret ve hayatın en iyi bir tarzda tanzimi suretile, iyi ve mükem- mel bir surette tatmin edilmesidir.
Medenileşmiş bir insanın evinde intizam ol- ması zaruridir. İkametgâhta bu zaruret olunca, bu intizam bir zümre içinde bilhassa büyük bir şehir zümresi içinde de o kadar lüzumludur.
Büyük fabrika, tezgâhlar, gayrisıhhî ve bel- ki de sıhhate tehlikeli sanayiin lüzumundan fazla halk bulunan mahallelerde, yüksek bina- ların, sahibi belli olmıyan arazi boşlukları ara- sında birbirine karışmış bir şehir gayrimunta- zam bir şehirdir.
Şehri mınıtakalara ayırmanın gayesi şehrin tanzimidir.
Bir şehri mıntakalara ayırmak demek o şehrin müzepzep vaziyetine biraz intizam ver- mek demektir. Binaenaleyh mıntakaya ayırma fikri, bir lüks fikri değil sade ve mantıki bir fi- kir mahsulüdür. Bu fikir yarım asırdanberi di- ğer Avrupa memleketlerinde mer'î ise de henüz memleketimizde lâyık olduğu ehemmiyetle te- lâkki edilmemektedir.
Diğer Avrupa memleketlerindeki mıntakaya ayırma usullerini tetkik edersek şunları görü- rüz:
A — Almanya: 30 senedenberi Alman şe- hirlerinde mıntaka usulü ıtatbik edilmektedir.
Alman mıntaka plânları yalnız bir mahal- lenin nerelere tahsis edildiğini göstermekle kal- maz. Bu plân ayni zamanda inşaatın nevini ya- ni kat irtifaını ve inşaat şeklini de gösterir.
Mıntaka plânı araziyi beş kısma tefrik eder.
1 - Yalnız ikamete tahsis edilen mıntaka, 2 - İş mıntakası, 3 - sınaî mıntaka, 4 - Muhtelif mırutakalar, 5 - Serbest sahalar.
B — Avusturyada: Viyana dört mıntaka üzerine ayrılmıştır.
1 - İkamete mahsus mıntaka, 2 - Ticaret ve sıhhate muzır olmıyan sanayii le müşterek ikametgâh mıntakası, 3 - Sanayi mıntakası, 4 - Dokların mıntası.
İnşaat sınıfı da beşe ayrılır.
C — İsviçrede: Büyük şehirlerin hepsinin bir mıntaka taksimatı vardır.
Ceneva 1929 senesinde çıkan bir kanun mu- cibince 5 mıntakaya ayrılmıştır.
1 inci mıntaka — Eski şehir. Burada altı kata kadar inşaata müsaade vardır.
2 inci mıntaka — Eski tahkimat sahasında- ki yeni mahalleler. Gene altı kata kadar inşaat yapılır.
3 üncü mıntaka — Tadilât yapılmakta olan mıntaka. Burada beş kata kadar müsaade var- dır.
4 üncü mıntaka — Villâlar ve kira evleri tarafından işgal edilen saha. 4 kata kadar mü- saade verilir.
D — İngilterede: Mıntaka usulü her yerde tatbik edilmektedir.
Meselâ Bristol ve Bat sahalrının tertibinde- ki gayede:
1 — Mıntakanm iktisadi inkişafının kolay- laştırılması,
2 — Bediî güzelliğinin muhafazası, 3 — Halkın sıhhatini korumak düşünceleri göze çarpmaktadır.
Bu mıntakanın teşkilâtında başlıca on iki kısım vardır.
Bu kısımlardan ikamete mahsus mıntakada hektar başına 10, 20, ilâ 30 evf geçmez.
Ziraî ve ikamete mahsus mıntakada hektar başına ancak 5 eve müsaade edilir.
Her mıntakada bir levha o mıntakada ya- pılacak inşaatın cinsini, hususî bir müsaade al- mak suretile yapılacak inşaatı, yapılması mem- nu olan inşaatı gösterir.
İkamete m a h s u s mıntakada sınai tesisata müsâade edilmediği gibi sınaî mıntakada da ikametgâh inşasına müsaade edilmez.
E — İtalyada: Milân şehrine diğer 11 kaza- nın raptedidmiş olmasına rağmen 1932 senesinde neşredilen bir rapora nazaran imar faaliyeti çok intizamsız bir şekilde cereyan etmiş olduğu için ve yalnız yeni mahallelerin evvelceden ka- rarlaştırılmış bir plân dahilinde yapılmış oldu- ğundan ve civar mahallelerin gelişigüzel inkişaf etmiş olmasından dolayı şimdilik muntazam bir şekil alması gayri m ü m k ü n görüldüğü anlaşıl- mıştır.
F — Cenubi Amerikada: Mıntaka usulü bu- rada da tatbik edilmektedir.
Buenos-Aires'te belediye bediiyat komisyo- nu, inşaat yapanların ve bu yüzden ihtikâr ya- panların şerrinden halkı m u h a f a z a etmek için bir nizamname yapmak lüzumunu hissetmiştir.
Bunun için de şehri her birinin kendisine göre tâli nizamnamesi olan altı mıntakaya taksim etmiştir.
Şehrin merkezi iş mıntakası olarak kabul edilmiş ve bina irtifaları burada çok yüksek olarak bırakılmıştır.
Buna mukabil merkezden uzaklaştıkça bi- na inşa edilmiş saha nisbeti gittikçe azalmak- tadır.
Rio de Geneyro'da şehrin imar projesi 5 mıntakaya ayrılmıştır.
1 - Merkezî mıntaka, 2 - Sınaî mıntaka, 3 - İkametgâh mıntakası, 4 - Şehir ve civarı mınta- kası, 5 - rual mıntaka.
3 üncü mıntakada gene inşaat sahalarının nisbeti ve katların adedine azaran 4 kısma ay- rılmaktadır.
Şehir civarı mmtakalarında evlerin k a t ade- di bire inhisar etmektedir ve binaile meşgul sa- h a nisbeti % 10 ilâ % 2.5 a kadar inmektedir.
G — Birleşik Amerika hükümeti: Nevyork şehri t a r a f ı n d a n 1916 senesinde mıntakaya ayırma usulü kabul edildikten sonra bunun iyi neticeleri gözükmeğe başlamıştır.
Son 10 sene zarfında Birleşik Amerikanın şehir halkının % d e 67 si mıntakaya t a k - sim esasıı kabul etmiş bulunuyor.
H — Afrikada: Halihazırda Afrikanm 93 şeh- rinin 82 sinde ve ikinci derecede 800 şehrinde mıntaka usulü kabul edilmiş bulunmaktadır.
Aksayışarkta bile şehirlerin m ı n t a k a usulü kabulüne doğru gidilmektedir.
İstanbulun evvelce mıntakaya ayrılmama- sının neticelerinden bahsetmek bile fazladır.
Bunun menfi neticelerini her vakit görmekteyiz.
Haliçteki tuğla fabrikaları o havaliyi du- m a n içinde bırakmıştır. Son zamanlarda K a r a - ağaçta yapılan saçma fabrikasının kurşun dö- küm kulesine ve makinelerine tuğla h a r m a n l a - rından çıkan dumanlar zarar iras etmemiş ol- saydı d a h a tuğla h a r m a n l a r ı n a baca yapmaları mecburiyeti belki de hatıra gelmiyecekti.
Halicin mezbahadan n e k a d a r şikâyetçi ol- duğu denizin renginden, Kuruçeşmedeki evlerin kömür depolarından nekadar müteessir oldukla- rı haricî vaziyetlerinden pek âlâ anlaşılır. Bi- zansların pek haklı olarak altın sahil tabir ettik- leri adalara nazır Anadolu sahilinin de o civarda yapılan çimento fabrikasının d u m a n ı n d a n ak- şamları daimî bir sis içinde kaldığı çok defa görülmüştür.
Her vilâyette vilâyetin kendi hususiyeti göz önünde tutularak bir mıntaka plânı hazırlan- ması o vilâyetin ileride alacağı vaziyet üstünde mühim roller oynıyacağmdan bu işte geç kalmış bulunsak bile mıntakaya ayırmak usulünün şe- hirlerin istikbali noktai nazarından mühim faydalar vereceği şüphesizdir.
•
