Bilimsel Araştırma Yöntemleri

(1)

Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Etik

(2)

Bugün Neler Konuşacağız?

 Etik

 Araştırma Etiği (Bilimsel Etik)

 Bilimsel Yanıltma

 Bilimsel Yanıltma Türleri

 Etik İhlallerin Olası Nedenleri

 Etik İhlallerin Önlenmesi

(3)

ETİK

 Etik, insanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan değerleri, ahlaki bakımdan iyi ya da kötü; doğru ya da yanlış olanın niteliğini ve temellerini araştıran felsefe dalı olarak

tanımlanmaktadır (Uzbay, 2002).

 Etik doğru ve yanlışın ne olduğu

problemi ile ilgilidir. Kişi, etik olarak

davranmakla, doğru olanı yapmaktadır (Fraenkel ve Wallen, 2006).

(4)

ETİK

 Psikoloji Sözlüğünde etik, “felsefenin, insan davranışının normlarıyla ilgili ilkelerini, neyin doğru neyin yanlış olduğu konusundaki ahlaki değer yargılarını, inanç sistemlerini vb.

inceleyen bilim dalı”, “bir meslek grubunun, ahlaki açıdan doğru kabul edilen mesleki davranış standartları”

olarak tanımlanmıştır.

(5)

Bilimsel Etik

 Bilim bir “gerçeği arama” eylemidir.

Bilimsel bilgi gerçeklerin toplanmasından, düzenlenmesinden ve yorumlanmasından ortaya çıkar.

 Bilimsel etik “gerçeği arama” eyleminde ahlaklı, doğru, hakka saygılı ve içten olmayı gerektirir (Öztürk, 2001).

(6)

Bilimsel Yanıltma

 Araştırma etiği, araştırmalarda ve yayınlarda

yüksek ahlak, dürüstlük ve açıklık prensiplerinin uygulaması olarak kabul edilebilir (Kansu,

1996).

 Bilimsel yanıltma (scientific misconduct)

araştırmanın değerini veya güvenirliğini azaltan hertürlü girişim olarak tanımlanmaktadır.

(7)

Bilimsel Yanıltma

(8)

Bilimsel Yanıltma

 Yazarlık hakkı sorunları,

 Korsanlık/İntihal (plajerizm),

 Uydurmacılık (fabrikasyon),

 Çoklu yayın (duplikasyon),

 Bölerek yayınlama (salamizasyon),

 İnsan-hayvan etiğine saygısızlık,

 Kaynakların taraflı seçilmesi,

 Sahtecilik

(9)

Yazarlık Hakkı

Sağlıkla ilgili dergilerin editörlerinin ortak

tutumunu belirleyen Vancouver Anlaşması’na göre (1994) bir bilimsel yayında yazarlar

arasında yer alabilmek için;

 Çalışmanın planlamasına, tasarımına katılma,

 Verilerin incelemesine ve yorumlarına katılma,

 Bilimsel yayını hazırlama, önemli oranda düşünsel katkı ve düzeltme yapma,

 Son biçimini gözden geçirme, yoruma katılma ve onay verme.

(10)

Yazarlık Hakkı

(11)

Yazarlık Hakkı

 Yazar Sıralaması

 Hayali Yazarlık

 Armağan Yazarlık

(12)

Korsan (İntihal)

 İntihal bir başkasına ait olan bir fikrin, buluşun, araştırma sonuçlarının veya araştırma ürünlerinin bir bölümü ya da tümünün, kaynak gösterilmeksizin istemli olarak kopya yada tercüme edilip yazarın kendi üretimi gibi gösterilmesidir

(Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi, 2002 ).

 intihal sadece yararlanılan kaynağa atıf yapılmaması olarak anlaşılmamalıdır. Kaynak göstermeden intihal yapılabileceği gibi kaynak göstererek de intihal yapılabilir.

(13)

Uydurmacılık

En ciddi bilimsel yanıltma türlerinden birisi olan uydurmacılık gerçekte

yapılmamış bir çalışmanın sanki yapılmış gibi deney, ölçüm ve hesapların

gösterilmesi ve bulgu, keşif ve sonuçların ortaya atılmasıdır (TÜBA, 2008; Erkuş,

2009).

(14)

Çoklu Yayın

Çoklu yayın, aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında

verilmesi anlamına gelmektedir. Aynı makaleyi değişik dillerde yayınlamak da bu gruba girmektedir.

(15)

Bölerek Yayınlama

 Tek bir yazıda sunulabilecek veri,

bulgu ve fikirleri yapay olarak bölerek birden fazla yayın haline getirmektir.

(16)

İnsan ve Hayvan Etiğine Saygısızlık

 Deneklerin (insan ya da hayvan) fiziksel, psikolojik, sosyolojik ve hukuksal açıdan zarar görmemelerini sağlamak, özel hayatlarına zarar vermemek ve özgün iradelerine saygı göstermek birinci koşuldur (Fraenkel ve Wallen, 2006; TÜBA, 2002;

Balcı, 2009).

 Hayvan Hakları

 Bilgilendirilmiş Onam Formu

(17)

Bilgilendirilmiş Onam Formu

 Araştırmaya iştirak edecek gönüllüye veya gerekli durumlarda yasal temsilcisine,

araştırmaya ait her türlü bilgi, uygulama ve riskin insan sağlığı açısından önemi hakkında bilgi verildikten sonra, gönüllünün tamamen serbest iradesi ile araştırmaya iştirak etmeye karar verdiğini gösteren yazılı belgeyi veya gönüllü okur-yazar değilse, araştırmadan bağımsız en az bir tanığın huzurunda ve

tanığın imzası alınmak suretiyle gönüllünün sözlü olurunu gösteren belgedir.

(18)

Taraflı Yayın

 Tartışma bölümünde yapılan yanlılıklar

 Ticari kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen çalışmalarda durum

(19)

Sahtecilik

 Araştırma kayıtları ve verileri tahrif etmek

 Kullanılmayan yöntem,cihaz ve

materyalleri kullanılmış gibi göstermek

 Araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirmeye almamak

 İlgili teori ve varsayımlara uydurmak için veriler ve/veya sonuçlarla oynamak

(20)

Etik Problemlerin Olası Nedenleri

 Yetersiz araştırma eğitimi,

 Proje desteği alma ve yayın yapma konusunda çeşitli baskılar,

 “Fazla yayın= FAZLA PRESTİJ”,

 Hızlı yükselme arzusu ve yarış,

 Bilim dünyasında tanınma isteği,

 Mali kazanç,

 Psikolojik bozukluklar

(21)

Etik İhlallerin Önlenmesi

 Yaptırımlar cezalar

 İntihal için kullanılan özel yazılımlar

 Gerekli eğitimlerin verilmesi

 Bilinçli bireyler yetiştirmek