TÜRKİYE ELEKTRİK DAĞITIM A.Ş.
(TEDAŞ)
2011 YILI RAPORU
“Bu rapor, 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Kanun ile 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun uyarınca düzenlenmiştir.”
Kuruluşun ünvanı : Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) Merkezi : Ankara
İlgili bakanlık : Maliye Bakanlığı (Özelleştirme İdaresi Başkanlığı) Esas sermayesi : 4.950.000.000,- TL(*)
Ödenmiş sermayesi : 4.950.000.000,- TL
(*) Sermaye, 31.01.2012 tarihinde 4.950.000.000,- TL’den 5.950.000.000,- TL’ye yükseltilmiş ve tamamı ödenmiştir.
D e n e t ç i l e r Denetim
organındaki ünvanı
Adı ve soyadı Temsil ettiği bakanlık veya kuruluş
Kuruluştaki görevi veya mesleği
Görevli bulunduğu süre Başlama
tarihi
Ayrılma tarihi 1- Denetçi Şehmuz GÜNAYDIN Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Aydın Vali Yardımcısı 15.06.2010 Devam ediyor 2- Denetçi Adnan ERTÜRK ,, ,, ,, Gelir İdaresi Başkan Yardımcısı 23.10.2009 14.07.2011 ,, Sadettin KALKAN ,, ,, ,, TBMM Genel Sekreteri 14.07.2011 Devam ediyor
Karar Organı (Yönetim Kurulu) Karar
organındaki
ünvanı Adı ve soyadı
Temsil ettiği bakanlık veya kuruluş
Kuruluştaki görevi veya mesleği
Görevli bulunduğu süre Başlama
tarihi
Ayrılma tarihi 1-Başkan Haşim KEKLİK Özelleştirme İdaresi Başkanlığı TEDAŞ Genel Müdürü 21.02.2003 Devam ediyor 2-Üye Nülüfer YÜCEL ,, ,, ,, ÖİB Basın ve Halk. İlişkiler Dairesi Bşk. 12.11.2009 Devam ediyor 3-Üye İsa ALTINTAŞ ,, ,, ,, ÖİB Proje Grup Başkanı 30.10.2008 Devam ediyor 4-Üye Hasan ŞAHİN ,, ,, ,, Maliye Bakanlığı Mal. Yük. Eğit. Mer. Bşk. 16.04.2008 Devam ediyor 5-Üye Fatih HASDEMİR ,, ,, ,, ÖİB Proje Grup Başkanı 30.10.2008 Devam ediyor 6-Üye Osman DEMİRCİ ,, ,, ,, Enerji ve Tabii Kay. Bakanlığı Bakan Danış. 15.01.2009 15.12.2011 ,, Mustafa TAŞDEMİR ,, ,, ,, TEDAŞ Genel Müdür Yardımcısı 31.08.2012 Devam ediyor
KISALTMALAR ABD Amerika Birleşik Devletleri
ABYS Abone Bilgi Yönetim Sistemi AG Alçak Gerilim
AR-GE Araştırma ve Geliştirme AYB Avrupa Yatırım Bankası AYKOME Altyapı Koordinasyon Merkezi
BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi BTV Belediye Tüketim Vergisi
BYDK Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu BYS Bilgi Yönetim Sistemi
CBS Coğrafi Bilgi Sistemi
ÇEAŞ Çukurova Elektrik Anonim Şirket DASK Zorunlu Deprem Sigortası DİE Devlet İstatistik Enstitüsü DMM Demontajdan Montaj İş Miktarı DMS Dağıtım Yönetimi Sistemi DPT Devlet Planlama Teşkilatı DSİ Devlet Su İşleri
EİEİ Elektrik İşleri Etüd İdaresi EDAŞ Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi ENH Enerji Nakil Hattı
EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ESA Elektrik Satış Anlaşması
ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EÜAŞ Elektrik Üretim Anonim Şirketi
GPRS Mobil iletişim üzerinden paket anahtarlamalı olarak veri iletimi sağlayan teknoloji GSMH Gayri Safi Milli Hasıla
GSYİH Gayri Safi Yurt İçi Hasıla GWh Giga Watt saat
İBRD- DB Dünya Bankası
IEA Uluslar arası Enerji Ajansı İHD İşletme Hakkı Devri
İHDS İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi İMKB İstanbul Menkul Kıymetler Borsası İŞKUR Türkiye İş Kurumu
İTİS İşletme Toplu İş Sözleşmesi KAMU-İŞ Kamu İşletmeleri İşverenler Sendikası KDV Katma Değer Vergisi
KHK Kanun Hükmünde Kararname KİK Kamu İhale Kurumu KİT Kamu İktisadi Teşebbüsü kV kilo Volt
kVA kilo Volt Amper kWh kilo Watt saat
MBF Maliyet Bazlı Fiyatlandırma MTA Maden Tetkik Arama MVA Mega Volt Amper MW Mega Watt MWh Mega Watt saat OG Orta Gerilim
ÖİB Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ÖYK Özelleştirme Yüksek Kurulu PTT Posta ve Telgraf Teşkilatı PMUM Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi PYS Piyasa Yönetim Sistemi
SCADA Denetimli Kontrol ve Veri Toplama SGK Sosyal Güvenlik Kurumu TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TCMB Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TEAŞ Türkiye Elektrik Üretim İletim Anonim Şirketi TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi TEFE Toptan Eşya Fiyat Endeksi
TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TEK Türkiye Elektrik Kurumu
TES-İŞ Türkiye Enerji Su ve Gaz İşçileri Sendikası TETAŞ Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi TKİ Türkiye Kömür İşletmeleri
TMS Türkiye Muhasebe Standardı TTK Türk Ticaret Kanunu TM Transformatör Merkezi TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi Twh Tera vat saat
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu ÜFE Üretici Fiyat Endeksi YG Yüksek Gerilim YPK Yüksek Planlama Kurulu
İ Ç İ N D E K İ L E R
Sayfa No
I. TOPLU BAKIŞ……… I
A-Elektrik enerjisinin dünya ekonomisindeki yeri……… I B-Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi I
C-Öneriler……….. XI
II. İDARİ BUNYE……… 1
A-Mevzuat………. 1
B-Teşkilat……….. 11
C-Personel durumu……… 21
III. MALİ BÜNYE……… 33
A-Mali durum……… 34
B-Mali sonuçlar………. 41
IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI……….. 47
A-İşletme bütçesinin genel durumu………... 47
B-Finansman………. 51
C-Giderler………. 54
D-Tedarik işleri………. 58
E-Üretim ve maliyetler……….. 69
F-Pazarlama……… 82
G-Sigorta işleri………... 99
H-İşletme sonuçları……… 100
I-Bağlı ortaklık ve iştirakler………... 109
J-Kalkınma planı ve yıllık programlar……….. 120
V. BİLANÇO……… 177
-Aktif………. 180
-Pasif……….. 202
VI. GELİR TABLOSU………. 220
VII. EKLER………. 230
I I. TOPLU BAKIŞ
A- Elektrik enerjisinin dünya ekonomisindeki yeri:
Toplumların kalkınmasında en önemli parametrelerden biri olan enerjinin sürekli, ucuz ve güvenli bir şekilde temini, hemen tüm dünya ülkelerinin gündeminde olan bir konudur. Ülkeler, bir taraftan çevre kirliliği nedeniyle uluslararası hukuk düzenlemeleri oluştururken diğer yandan en ucuz, sürekli ve çevre kirliliğine etkisi en az olan enerji türleri konusunda AR-GE çalışmalarını sürdürmektedir.
Günümüzde, pek çok ülkede sürdürülebilir kalkınmayı enerji yolu ile elde etmeye yönelik ulusal programlar tatbik edilmesi ve belirlenmiş hedeflere ulaşmak için stratejiler geliştirilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Bu bağlamda, özellikle geçiş ekonomisine sahip pek çok ülkede enerji verimliliğinin arttırılması ve kaynakların çeşitlendirilmesine yönelik gayretler devam etmektedir.
Sekonder (ikincil) bir enerji olan elektrik, primer (ilk) enerji kaynağına sahip veya bu kaynağı temin edebilen ülkelerin üretebildikleri bir enerji türü olup, diğer enerji türlerine (özellikle mekanik, ısı, ışık) kolayca dönüştürülebilir olması, hazır sekonder enerji olarak ele alındığında, kullanma anında veya kullandıktan sonra geriye bir atık bırakmadığından temiz ve çevre dostu bir enerji türü olması gibi çeşitli avantajlara sahiptir.
Belirtilen bu üstünlük ve kolaylıklar sayesinde elektrik enerjisi, özellikle kalkınmış ve kalkınmakta olan ülkelerde yoğun olarak tüketilmekte ve toplumların refahı ve gelişmişlik düzeyi açısından nesnel bir ölçüt olarak kabul edilmektedir.
Toplumların refahı ve gelişmişlik düzeyi artıkça, ihtiyaçlar da o nispette çeşitlenmektedir. Dünyadaki hızlı değişime uyum sağlanması ve ulusal ekonomide güvenli bir yapı oluşturulmasında enerjinin payı hayati bir önem taşımaktadır.
B- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi:
Dünyada ilk elektrik santralı 1882 yılında İngiltere'de tesis edilmiştir.
Türkiye'de ilk defa elektrik üretimi ve dağıtımı ise özel sektör tarafından 1902 yılında Mersin iline bağlı Tarsus ilçesinde gerçekleştirilmiştir. 1913 yılında da, bir kamu işletmesi olarak İstanbul Silahtarağa Termik Elektrik Santralı faaliyete geçirilmiştir.
Ülkenin elektrik enerjisi ihtiyacı, başlangıçta yerel yönetimler, sanayiciler ve özel şirketler tarafından kurulan bölgesel üretim ve dağıtım tesislerinden karşılanmıştır.
II 10.06.1921 tarihinde kabul edilen “Menafi-i Umumiyeye Müteallik İmtiyazat Hakkında Kanun” ile, ülkeye teknolojik yenilik getiren, istihdam yaratan ve milli ekonomiye katkı sağlayan şirketlere imtiyazlar sağlanmıştır.
Cumhuriyetin ilanını takip eden yıllarda, devlet politikasında endüstrileşme süreci başlatılmış ve elektrik enerjisi sektöründe özel girişimcilik serbest bırakılmıştır.
Yabancı şirketler tarafından ülke genelinde bölgesel elektrik santralleri kurulmuş, elektrik üretim ve dağıtım hizmetleri yaygın bir biçimde yerli ve yabancı imtiyazlı şirketler, belediyeler, özel idareler, köy birlikleri ve diğer tüzel kişiliklerce yürütülmüştür.
Devletin elektrik işletmeciliğiyle ilgisi, 1935 yılında 2805 sayılı Kanunla Etibank'ın kurulmasıyla başlamıştır.
1948 yılından itibaren, Maden Tetkik Arama (MTA), Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ), İller Bankası ve Devlet Su İşleri (DSİ)'nin katkılarıyla inşaatı tamamlanan çok sayıda termik ve hidrolik santraller ulusal enerji iletim sistemine bağlanmıştır.
1953 yılında imtiyazlı elektrik şirketleri statüsünde Çukurova Elektrik A.Ş.
(ÇEAŞ), Kepez Elektrik A.Ş. (KEPEZ), Ege Elektrik Türk A.Ş. ve Kuzey Batı Anadolu Elektriklendirme T.A.O. kurulmuştur.
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967) ve İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972) dönemlerinde; elektrik enerjisi sektöründe dağınıklığın giderilmesi, yerli ve yabancı ortaklıkların tasfiye edilmesi, ülke sathında enterkonnekte sisteme bağlı elektrik enerjisi üretim, iletim, dağıtım ve satış faaliyetlerinin tekel konumunda kamusal bir sektör kurumu çatısı altında birleştirilmesi öngörülmüştür.
Bu hedef ve strateji uyarınca, 15.07.1970 tarih ve 1312 sayılı Kanunla, devletin genel enerji ve ekonomi politikasına uygun olarak, yurdun ihtiyacı bulunan elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretinin entegre bir sistem içinde yapılması amacıyla, kamu iktisadi kuruluşu statüsünde, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuştur.
09.09.1982 tarih ve 2705 sayılı Kanunla, ülke genelinde belediye ve köylerle bunların birliklerinin ve diğer müessese ve kuruluşların elektrik işletmeleri TEK'e devredilmiştir.
TEK yönetim kurulunun 03.12.1982 tarihli toplantısında, elektrik dağıtım hizmetlerinin yürütülmesi için dağıtım müesseselerinin kurulması kararlaştırılmış ve bu doğrultuda oluşturulan müessese sayısı 1983 yılında 18 iken, 1986 yılında 19, 1987 yılında 21, her ilde bir müessese kurulmasının benimsenmesi üzerine 1991 yılında 71 ve sonraki yıllarda da 79’a kadar çıkmıştır.
III 04.12.1984 tarih ve 3096 sayılı Kanun, elektrik dağıtım faaliyetinde bulunacak özel şirketlerin görev bölgelerinin yönetmelikle belirlenmesini hükme bağlamıştır. Bu doğrultuda “Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nca hazırlanan Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Görevlendirilecekleri Bölgeleri Gösterir Yönetmelik”
16.08.1985 tarih ve 85/9800 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak, 04.09.1985 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Daha sonra, 14.09.2000 tarih ve 2000/1404 sayılı Kararname ile bu yönetmelikte değişiklik yapılarak, dağıtımla ilgili olarak ülke genelinde 33 görev bölgesi oluşturulmuştur.
3096 sayılı Kanun çerçevesinde, TEDAŞ’a ait dağıtım tesislerinin işletme haklarının devrine ilişkin özelleştirilme çalışmalarına 1996 yılında başlanmış ve bu kapsamdaki firmalar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından ihale sonucunda belirlenmiştir. Bakanlar Kurulu’nun muhtelif kararları ile özel firmalara dağıtım görevi verilmesine bağlı olarak, işletme haklarının devredilmesi ve ilgili sözleşmelerin yapılması hususları hüküm altına alınmış, birçok bölgede imtiyaz ve özel hukuk hükümlerine göre hazırlanan sözleşmeler imzalanmış ve bazılarında devir kurulları da oluşturulmuştur.
Ancak, yeni şartlara uyum doğrultusunda mevcut sözleşmelerde öngörülen değişikliklerin gerçekleştirilememesi, özelleştirme işlemlerinin birçok bölgede yargıya intikal etmesi ve başkaca nedenlerden dolayı 1996 yılından itibaren sürdürülen işletme hakkı devri çalışmaları tüm dağıtım şirketlerinde tamamlanamamıştır. Bu bağlamda, Kayseri ilini kapsayan 10 uncu ve İstanbul İlinin Anadolu yakasını kapsayan 16 ncı görev bölgelerindeki elektrik dağıtım tesislerinin işletme hakkı, 1990 yılında özel şirketlere devredilmiştir. Ancak İstanbul İlinin Anadolu yakasındaki elektrik dağıtımı Danıştay kararı doğrultusunda 01.04.2002 tarihi itibariyle tekrar TEDAŞ’a geçmiştir.
Daha sonra Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (1985-1989), Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında (1990-1994), 05.04.1994 tarihli Ekonomik Önlemler Uygulama Planında, 1995 yılı Geçiş Programı İcra Planı'nda ve Hükümet Programlarında TEK'in özelleştirilmesi öngörülmüş, bu hedef ve strateji doğrultusunda elektrik sektöründe özelleştirme çalışmalarının sürdürülmesi, kamu ve özel kesim firmalarının bir arada faaliyet gösterebileceği yeni bir yapılanmaya geçiş için çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Sektörde özelleştirme uygulamalarının başlatılması amacıyla Bakanlar Kurulu'nun 12.08.1993 tarih ve 93/4789 sayılı Kararıyla TEK, Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş. (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) unvanlı iki ayrı iktisadi devlet teşekkülü halinde yeniden teşkilatlandırılmıştır.
IV Bu yapılanmada, TEK'in elektrik dağıtım müesseselerinin mevcut faaliyetleri, ticaret unvanları yeni duruma göre tescil edilmek suretiyle TEDAŞ bünyesinde kalmıştır.
Daha sonra, 25.11.1993 tarih ve 93/T-103 sayılı Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Kararı ile bazı müesseselerin birleştirilmesi suretiyle 15 müessesesinin 7’si bağlı ortaklık haline dönüştürülmüş ve TEDAŞ’ın 79 olan dağıtım müessesesi sayısı 64’e düşmüştür.
20.02.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 03.03.2001 tarih ve 24335 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun ile elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreye uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması amaçlanmıştır.
Elektrik enerjisi piyasası 03.09.2002 tarihinde açılmış ve böylece piyasadaki her faaliyet için lisans alınması zorunlu hale gelmiştir.
Bu doğrultuda, mevcut faaliyetlerini sürdürmeleri için 64 müessese ve İstanbul İli Anadolu Yakası Koordinatörlüğünün faaliyet alanını bir bölge kabul edilmek suretiyle TEDAŞ’a, kendi faaliyet alanları için de her bağlı ortaklık için toplam 8 bölgede, 13.03.2003 tarihinden itibaren 10 yıl geçerli olan “Dağıtım Lisansı” ve
“Perakende Satış Lisansı” EPDK tarafından verilmiştir.
İstanbul Anadolu Yakasındaki dağıtım faaliyetleri, tüzel kişiliği bulunmayan ve TEDAŞ Genel Müdürlüğüne doğrudan bağlı olan “İstanbul Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım İşletmesi Koordinatörlüğü” tarafından yürütülmekte iken, ÖİB’nin 02.08.2004 tarihli Olur’u ile bu bölgede görev yapmak üzere “İstanbul Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş.” kurulmuştur. Şirketin 4046 sayılı Kanuna göre hazırlanan ana sözleşmesi ÖİB tarafından 13.08.2004 tarihinde onaylanmıştır.
Adana, İçel, Osmaniye ve Hatay illerini kapsayan 1 inci ve Antalya ilini kapsayan 2 nci görev bölgelerinde ÇEAŞ ve KEPEZ şirketleri tarafından işletilen tüm elektrik üretim, iletim ve dağıtım tesislerine, 12.06.2003 tarihi itibariyle sözleşme şartları doğrultusunda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca el konulmuştur. Bu çerçevede söz konusu bölgelerdeki anılan şirketlerce sürdürülen elektrik dağıtım faaliyetlerinin aksatılmadan yürütülmesi için ilgisi dolayısıyla TEDAŞ görevlendirilmiştir. Böylece bu bölgelerde söz konusu şirketler ve TEDAŞ’ın dağıtım müesseseleriyle birlikte yürütülmekte olan elektrik dağıtım faaliyetleri tek elde toplanmıştır.
V 4628 sayılı Kanun, enerji sektöründeki özelleştirmelerin 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından gerçekleştirileceği hükmünü getirmiştir. Kanunda ayrıca, 3096 sayılı Kanun kapsamında sürdürülen işletme hakkı devir çalışmalarının sözleşmelerde gerekli tadilatların yapılmasını müteakip mevcut sözleşmeleriyle sonuçlandırılabileceği, verilen sürelerde sonuçlanmaması halinde ise sözleşmelerin iptal edileceği hususları da yer almıştır.
Daha sonra özelleştirmeye hız kazandırılması ve belirsizliklerin giderilmesi amacıyla “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi”
hazırlanmış ve Yüksek Planlama Kurulu’nun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile onaylanmıştır. Belgede, söz konusu özelleştirmelerin 4628 sayılı Kanun gereği, 4046 sayılı Kanun kapsamında yürütülmesi ve sektördeki özelleştirmelere öncelikle dağıtımdan başlanması yer almıştır.
Söz konusu belgede, dağıtım bölgeleriyle ilgili olarak işletme ve çevresel koşullar yanında mevcut sözleşmelerin varlığı ile mevcut hukuki süreçler dikkate alınarak, Türkiye genelinde en fazla 21 dağıtım bölgesi oluşturmak üzere gerekli düzenlemelerin yapılması öngörülmüş, elektrik dağıtımının özelleştirilmesinde uyulacak bazı kurallar ile bir eylem planı yer almıştır. Buna göre, dağıtımdaki ihale sürecinin 31.03.2005 tarihinden itibaren, hazırlıkları tamamlanan bölgelerden başlatılması ve 2006 yılı sonuna kadar tüm dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesinin tamamlanması hedeflenmiştir.
Eylem planı çerçevesinde, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 02.04.2004 tarih ve 2004/22 sayılı Kararı ile; müessese ve bağlı ortaklıklar dahil TEDAŞ’ın tamamı özelleştirme kapsam ve programına alınırken, özelleştirme işlemlerinin 31.12.2006 tarihine kadar tamamlanması istenmiştir. Ancak Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 27.12.2006 tarih ve 2006/107 sayılı Kararı ile özelleştirme işlemlerinin tamamlanmasına ilişkin belirtilen süre iki yıl (31.12.2008’e kadar) uzatılmıştır.
TEDAŞ’ın ana sözleşmesi, 4046 sayılı Kanuna göre yeniden düzenlenerek Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 11.06.2004 tarihinde onaylanmış ve 01.07.2004 tarih ve 6083 sayılı T.Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmıştır.
Ayrıca mevcut bağlı ortaklıkların 4046 sayılı Kanuna göre yeniden düzenlenen ana sözleşmeleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 13.08.2004 tarihinde onaylanmış ve böylece söz konusu ortaklıklar bağlı anonim şirketler haline getirilmişlerdir.
Daha sonra, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından strateji belgesi doğrultusunda ülke genelinde 21 adet dağıtım bölgesi oluşturulmuş ve buna göre
VI Kayseri İli dışında kalan 20 bölgede TEDAŞ’ın mevcut 64 müessese ve 8 bağlı ortaklığı yeniden yapılandırılmıştır.
Bu yapılanmada, Körfez EDAŞ ile Karaelmas EDAŞ’ın tüzel kişilikleri kaldırılarak sırasıyla Sakarya EDAŞ ve Başkent EDAŞ ile birleştirilmiş, kalan 14 bölgede ise yeni 14 şirket oluşturulmuştur. Böylece, TEDAŞ’ın bağlı şirket sayısı 01.03.2005 tarihinden itibaren 20 olmuştur. TEDAŞ’a bağlı bulunan 64 müessesenin 5’i mevcut şirketlere, kalan 59’u ise yeni kurulan 14 şirkete bağlanmıştır. Aynı yıl içinde, müesseselerin tüzel kişiliklerine son verilerek bunlar ilgili şirketlerin il müdürlüklerine dönüştürülmüşlerdir.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, 4046 sayılı Kanun kapsamında elektrik dağıtım şirketlerinin %100 oranındaki hissenin, blok olarak satışı yöntemi ile özelleştirilmelerini, buna paralel olarak da şirketlerin faaliyet alanında bulunan mevcut dağıtım hat ve tesisleri ile bunların işletilmesi için varlığı zorunlu diğer taşınmazların mülkiyetlerinin TEDAŞ’ta bırakılarak işletme haklarının ilgili şirketlere verilmesini kararlaştırmıştır.
Bu amaçla, şirketlere ait taşınmazların mülkiyetlerinin TEDAŞ’a devri 31.03.2006 tarihi itibariyle gerçekleştirilmiş ve İşletme Hakkı Devir Sözleşmeleri 24.07.2006 tarihinde TEDAŞ ve şirket yetkililerince imzalanmıştır.
Kendi adına lisans sahibi olan şirketler bölgelerinin elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak amacıyla, 21.06.2006 tarihinde Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) ile geçiş dönemi süresince uygulanacak olan elektrik enerjisi satış anlaşmaları (ESA) imzalamışlardır. Geçiş dönemi tarifeleriyle birlikte anlaşmaların yürürlük tarihi 01.09.2006 olarak belirlenmiştir.
Aydın, Denizli ve Muğla illerini kapsayan bölgede elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticareti hizmetlerini yürütmek üzere, 04.12.1984 tarih, 3096 sayılı Kanuna göre istihsal edilen 09.10.1991 tarih ve 91/2325 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla AYDEM Güneybatı Anadolu Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. görevlendirilmiştir. Konu mahkemeye intikal etmiş ve neticede anılan şirket ile ETKB arasında 22.09.2000 tarihinde uygulama sözleşmesi imzalanmıştır. Buna istinaden de TEDAŞ ile şirket arasında 29.03.2001 tarihli işletme hakkı devir sözleşmesi imzalanmıştır. Ancak, 4628 sayılı Kanun gereği yapılması istenen uygulama sözleşmesinin enerji piyasası şartlarına göre tadili ile ilgili çalışmalarının sürmesi nedeniyle devir yapılamamıştır.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 10.07.2007 tarih, 9123 sayılı yazısı ile;
belirtilen uygulama sözleşmesinin 4628 sayılı Kanun çerçevesinde, serbest rekabet koşullarını kapsayacak şekilde tadil edilmesini sağlayan ve AYDEM ile ETKB
VII tarafından 08.07.2007 tarihinde imzalanmış olan 1 Numaralı Uygulama Tadil Sözleşmesi gereği için TEDAŞ’a gönderilmiştir.
Bu aşamadan sonra mevcut uygulama ve devir sözleşmelerinin EPDK tarafından tadil edilmesi gündeme gelmiştir. Mevcut Uygulama Sözleşmesi 08.07.2007 tarihinde 1 Numaralı Uygulama Tadil sözleşmesi ile, İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi de 13.03.2008 tarihli 1 Numaralı Devir Tadil sözleşmesi ile tadil edilmiştir. Mevcut sözleşmelerin yenilenmesinden sonra AYDEM 08.04.2008 tarihinde söz konusu bölgede faaliyette bulunmak üzere EPDK’ya lisans başvurusu yapmıştır.
EPDK tarafından AYDEM A.Ş.’nin lisans başvurusu uygun bulunmuş ve 17.07.2008 tarih ve 1687/1 sayılı kurul Kararı ile fiilen devir tarihinden geçerli olmak üzere adı geçen şirkete 30 yıl süreli dağıtım ve perakende satış lisansı verilmiş, 1687/2 sayılı kararla da aynı zamanlı olarak Menderes EDAŞ’ın dağıtım ve perakende satış lisansı iptal edilmiştir. Bu suretle Menderes EDAŞ yetkisiz bir şirket konumuna gelmiştir. Daha sonra çeşitli girişimler sonunda, EPDK’ca dağıtım lisansı verilmiş, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 23.07.2009 tarih ve 2009/47 sayılı kararı ile Menderes EDAŞ tekrar özelleştirme kapsam ve programına alınmış ve özelleştirme işlemlerinin 31.12.2010 tarihine kadar tamamlanması kararlaştırılmıştır. Bu karar üzerine Maliye Bakanlığı’nca Şirkete yönetim ve denetim kurulu üyeleri atanmıştır.
Kahramanmaraş ve Adıyaman illerini kapsayan bölgede elektrik dağıtım ve satış faaliyetlerini sürdüren Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş., ÖYK’nın 14.01.2009 tarih ve 2009/06 sayılı kararı ile özelleştirme kapsam ve programından çıkartılmış, daha sonra 07.03.2011 tarih ve 2011/22 sayılı ÖYK Kararı ile özelleştirme kapsam ve programına tekrar alınmıştır.
İhale işlemleri tamamlanan; Başkent EDAŞ 28.01.2009 tarihinde, Sakarya EDAŞ 09.02.2009 tarihinde, Meram EDAŞ 30.10.2009 tarihinde, Osmangazi EDAŞ 31.05.2010 tarihinde, Uludağ EDAŞ ve Çamlıbel EDAŞ 31.08.2010 tarihinde, Çoruh EDAŞ da 30.09.2010 tarihinde Yeşilırmak EDAŞ 29.12.2010 tarihinde, Fırat EDAŞ 31.12.2010 tarihinde, Trakya EDAŞ 30.11.2011 tarihinde ve Göksu EDAŞ’da 30.05.2012 tarihinde alıcılarına devredilmişlerdir.
İhale ve devir işlemleri sürdürülen Akdeniz, Boğaziçi, Dicle, Gediz, İstanbul Anadolu Yakası, Toroslar ve Vangölü dağıtım şirketleri ile ihaleye itiraz nedeniyle yargı süreci devam eden Aras dağıtım şirketi, TEDAŞ Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyetlerine devam etmektedir.
TEDAŞ’ın son beş yıllık faaliyetlerine ilişkin bazı sayısal verileri konsolide olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.
VIII
Toplu bilgiler (Konsolide) Ölçü 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl
farkı Artış veya azalış (%)
Esas sermaye Milyon TL 3.450 3.450 3.450 4.950 4.950 - -
Ödenmiş sermaye " 3.398 3.450 3.450 4.943 4.950 7 0,1
Öz kaynaklar " 1.415 - 1.722 512 1.185 673 131,4
Yabancı kaynaklar " 15.885 21.672 28.876 22.754 17.450 (5.304) (23,3)
Finansman giderleri Bin TL 6.007 23.486 369.821 443.218 171.710 (271.508) (61,3)
Maddi duran vanlıklar (edinme değeri) Milyon TL 9.076 9.811 9.761 9.270 9.166 (104) (1,1)
Maddi duran varlıklar birikmiş Amortis. " 3.534 3.799 4.051 4.310 4.556 246 5,7
Yatırımlar için yapılan nakdi öd. Bin TL 879.409 1.260.335 720.582 618.997 523.079 (95,9) (15,5)
Yatırımların gerçek. oranı(nakdi) % 93,2 91,3 87,4 96,1 108,5 12,4 12,9
Bağlı ortaklıklara ödenen sermaye. Milyon TL 2.876 2.758 2.185 1.377 1.257 (120) (8,7)
Bağlı ortaklıklar temettü gelirleri Bin TL 679.674 - 16.788 88.153 231.669 143.516 62,8
Tüm alım tutarı Milyon TL 14.782 20.219 19.187 17.741 13.461 (4.280) (24,1)
Satın alınan enerji miktarı GWh 148.028 156.899 129.789 94.999 88.950 (6.049) (6,4)
Satın alınan enerji maliyet tutarı Milyon TL 15.599 19.469 18.474 14.459 12.907 (1.552) (10,7)
Satın alınan enerji birim maliyeti Kr/kWh 11,58 12,11 13,77 14,63 14,82 0,19 1,3
Kayıp-kaçak oranı % 14,8 14,4 17,8 20,3 26,7 6,4 31,5
Satılan enerji miktarı GWh 125.619 134.360 106.756 75.671 65.226 (10.445) (13,8)
Net satış tutarı Milyon TL 15.026 20.648 19.543 15.032 14.233 (799) (5,3)
Ortalama satış fiyatı (Net) Kr/kWh 11,92 15,37 18,3 19,87 21,82 1,95 9,8
Ortalama satış maliyeti Kr/kWh 13,46 16,43 19,87 20,94 26,36 5,42 25,9
Stoklar:
Malzeme Bin TL 173.624 199.047 165.894 114.128 105.267 (8.861) (7,8)
Diğer stoklar Bin TL 6.851 3.159 7.360 6.137 85.506 79.369 1.293,3
Memur (Ortalama) Kişi 995 941 768 669 497 (172) (25,7)
Sözleşmeli (Ortalama) Kişi 7.859 7.460 5.887 4.134 3.488 (646) (15,6)
İşçi (Ortalama) Kişi 20.197 18.490 14.028 9.596 7.687 (1.909) (19,9)
Personel için yapılan tüm gider. Milyon TL 1.171 1.240 994 823 657 (166) (20,2)
Cari yıla ilişkin:
-Memurlar için yapılan giderler Bin TL 37.574 39.026 32.653 30.741 37.770 7.029 22,9
-Memur başına aylık ort. Gid. TL 3.147 3.190 3.543 3.829 6.333 2.504 65,4
-Sözleşmeliler için yap. tüm gid. Bin TL 208.514 219.691 184.375 132.415 119.544 (12.871) (9,7)
-Sözleşmeli başına ayl. ort. gider TL 2.211 2.454 2.610 2.669 2.856 187 7,0
-İşçiler için yapılan tüm giderler Bin TL 877.706 881.309 715.453 495.200 431.165 (64.035) (12,9)
-İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.621 3.972 4.250 4.300 4.674 374 8,7
Dön. Kar. iliş. Vergi ve diğer yasal yük. Bin TL 12.958 13.326 58.118 44.792 336,1
Tahakkuk eden vergiler Milyon TL 1.897 878 906 473 609 136 28,8
GSYİH’ya katkı (üretici Fiyatlarıyla) Milyon TL -800 127 402 295 786 491 166,4
GSMH’ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 879 1.000 403 652 1.148 496 76,1
GSMH’ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 879 1.151 346 616 1.123 507 82,3
Faaliyet karlılığı (öz kaynaklar) % - - - - - - -
Mali karlılık (Öz kaynaklar yönünden) % - - - - - - -
Ekonomik karlılık % - - - - - - -
Zararlılık % 30,4 - - - 34,9 - -
Konsolide :
Faaliyet kârı ve zararı Milyon TL (1.948) (1.245) (1.314) (1.154) (404) (750) (65,0)
Dönem kârı veya zararı " (957) (1.086) (894) (1.930) (179) (1.751) (90,7)
Bilanço kârı veya zararı " (2.696) (3.781) (4.675) (1.988) 6.929.066 6.931.054 -
Füzyon
Faaliyet kârı veya zararı " (318) (350) (355) (341) (342) 1 0,3
Dönem kârı veya zararı " 327 (218) (446) (1.139) (8.578) 7.439 653,1
Bilanço kârı ve zararı " (1.049) (1.267) (1.713) (3.190) (11.429) 8.239 258,3
IX Yüksek Planlama Kurulu’nun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile
“Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi” kabul edilmiştir.
Bu belge çerçevesinde, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 02.04.2004 tarih, 2004/22 sayılı Kararı ile müessese ve bağlı ortaklıkları ile birlikte TEDAŞ’ın tamamı özelleştirme kapsam ve programına alınmış, 2011 yılsonu itibarıyla 10 dağıtım şirketi 4046 sayılı Kanun kapsamında, 2 dağıtım şirketi de 3096 sayılı Kanun kapsamında özelleştirilerek alıcılarına devredilmiştir.
Bünyesindeki dağıtım şirketlerinin çoğunun özelleştirmeleri nedeniyle, TEDAŞ Anasözleşmesinin 4046 sayılı Kanuna uygun hale getirilmesi için çalışmalar başlatılmış ve belirtilen Anasözleşme Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca onaylanarak 13.05.2011 tarihli Türkiye Ticaret Sicili gazetesinde yayımlanmıştır. Yeni anasözleşmede TEDAŞ Genel Müdürlüğüne, özel hukuk tüzel kişileri tarafından işletilen bölgeleri dahil olmak üzere; proje kontrol, onay, geçici ve kesin kabul işlemlerini, yine bu bölgelerdeki dağıtım şirketleri tesislerinin maliki sıfatıyla İşletme Hakkı Devir sözleşmesi ile belirlenen esaslara bağlı kalınarak gerekli kontrolleri, Bakanlık, ilgili kurum ve kuruluş tarafından verilecek denetim görevlerini yapmak, kamu ve özel sektör elemanlarının mesleki eğitimlerini vermek, mesleki yeterlilik yetki belgelerini tanzim etmek, gibi yeni görevler verilmiştir.
TEDAŞ Genel Müdürlüğü merkez teşkilatının yeniden yapılandırılması amacıyla 2010 yılında başlatılan çalışmalar tamamlanarak, yeni organizasyon taslağı ile görev, yetki ve sorumluluk yönergesi TEDAŞ yönetim kurulunun 03.02.2011 tarih ve 4-44 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve ÖİB’nin 16.06.2011 tarih ve 4018 sayılı yazısı ile uygun görülmüştür. Ancak, aradan bir yıldan fazla süre geçmesine rağmen söz konusu yönergenin uygulanmasına geçilememiştir. TEDAŞ Genel Müdürlüğü merkez teşkilat yapısındaki mevcut sorunlar giderilerek, kesinleşen yeni organizasyonun uygulanmasına bir an evvel geçilmesi gerekmektedir.
EPDK’nın 27.12.2006 tarih ve 1040 sayılı kararı ile onayladığı şebeke teknik kayıp oranlarını (Dağıtım Kayıp Katsayıları), dağıtım şirketler bazında %5,6 ile %11,8 arasında belirlemiştir.
5496 sayılı Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununa eklenen geçici 9 uncu madde uyarınca TEDAŞ tarafından sunulan tarife tekliflerine istinaden, EPDK’nın 24.08.2006 tarihinde aldığı 875 sayılı kararıyla da TEDAŞ genelinde hedeflenen kayıp kaçak oranı 2007 yılı için %15,28 ve 2010 yılı için %11,27 olarak belirlemiştir.
Yukarıda belirtilen, geçmişte alınan kararlarla belirlenmiş olan kayıp kaçak oranları 2010 yılında alınan EPDK kararı ile değiştirilmiştir. Bu bağlamda, 21 Elektrik
X Dağıtım Şirketinin bölgesinde uygulayacağı hedef kayıp-kaçak oranları bu bölgelerde gerçekleşen kayıp-kaçak oranları esas alınarak 28.12.2010 tarih ve 2977-2998 sayılı EPDK kararı ile onaylanmıştır. Tarifeler, bu Kurul Kararlarında yer alan hedef kayıp- kaçak oranları dikkate alınarak 2999 sayılı Kurul Kararı ile ulusal bazda, abone grupları bazında, Türkiye genelinde tek fiyat olarak belirlenerek 01.01.2011 tarihi itibariyle 2011-2015 dönemini kapsayacak şekilde uygulanmaya başlanmıştır.
30.11.2011 tarihinde alıcısına devredildiğinden yılsonu itibarıyla konsolideye dahil edilmeyen Trakya EDAŞ dışında, 2011 yılında TEDAŞ genelinde toplam 87.076 GWh’lık elektrik enerjisi satın alınmış ve bunun %74,9’u oranında 65.226 GWh'lık kısmı abonelere fatura edilmiştir. Alınan ve satılan enerji miktarı arasındaki fark 21.850 GWh’lık enerji ise şebeke kaybı+kaçak ve usulsüz kullanım olarak kayıtlara girmiştir. TEDAŞ genelindeki kayıp kaçak oranı önceki yıla gere 4,8 puan artarak
%25,1 olarak gerçekleşmiştir.
Dağıtım şirketlerinin tamamı TEDAŞ porföyüne dahil olduğu 2008 yılında ortalama kayıp-kaçak oranı %14,4 iken, bu oran 2011 yılında %25,1’e yükselmiştir.
Diğer taraftan, 2008 yılından sonraki yıllarda özelleştirilerek alıcılarına devredilen dağıtım şirketleri nedeniyle 2008 yılına göre 2011 yılında alınan ve satılan enerji miktarları düşmüştür. Geçmiş yıllara göre 2011 yılında kayıp-kaçak payının daha fazla oranda artmasına diğer etkilerin yanında özellikle, geçmiş yıllarda kayıp-kaçak oranı düşük olan şirketlerin özelleştirilmesiyle TEDAŞ portföyünden çıkması ve bu oranların yüksek olduğu şirketlerin TEDAŞ bünyesinde kalmasının etkisi daha fazla olmuştur.
Cadde ve sokak aydınlatma bedelinin tahsilatına yönelik olarak, 26.07.2008 tarih ve 26948 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 9 uncu maddesi ile; 4628 sayılı Kanununa geçici madde eklenmiş ve kamunun genel kullanımına yönelik cadde ve sokak aydınlatmalarına ait tüketim giderlerinin 01.01.2009 ila 03.12.2015 tarihleri arasındaki dönem için Hazine Müsteşarlığı bütçesine konacak ödenekten karşılanması hükme bağlanmıştır.
Personel yetersizliğinin de etkisiyle her bölgede sağlıklı bir abone takibinin yapılamaması, elektriğin kesilmesi, aboneliğin iptali ve hukuki takibin başlatılması gibi hususlarda gecikmelere neden olduğundan, elektrik bedelinden alacakların tahsilini zorlaştırmakta ve yasal takibe alınan icra ve dava dosya sayısını artırmaktadır.
Özelleşmeler nedeniyle de bu alacakların TEDAŞ Genel Müdürlüğünce takip ve tahsilatı daha da zorlaşmıştır.
XI TEDAŞ genelinde dağıtım şirketleri olarak, ortalama birim satış maliyeti 2010 yılında 20,94 Kr/kWh iken 2011 yılında yaklaşık %26,3 oranında artarak 26,36 Kr/kWh olmuştur. Diğer taraftan enerjinin ortalama birim alım maliyeti ise yaklaşık geçen yılın seviyesinde gerçekleşmiştir. Azalan ortalama birim satış fiyatının yanında, özelleştirmeler nedeniyle hem satış miktarı hem de net satış tutarı geçen yıla göre düşmüştür.
2011 yılsonu itibarıyla TEDAŞ topluluğu olarak, 14,2 milyar TL toplam net satış hâsılatı elde edilmesine karşılık, 14,6 milyar TL satış maliyeti yapılmış olması nedeniyle yaklaşık 0,4 milyar TL işletme faaliyeti zararı gerçekleşmiştir. Yıl içerisinde devredilen şirketler hariç, 2011 yılsonu itibarıyla TEDAŞ bünyesinde kalan 10 dağıtım şirketinden 6’sının işletme faaliyetleri zararla, 4’ünün de karla sonuçlanmıştır.
2011 yılı yatırım programında yer alan projeler için, TEDAŞ genelinde toplam 482,3 milyon TL yatırım ödeneği tahsis edilmiş ve 523,1 milyon TL nakdi harcama yapıldığından, ödeneğine göre %108,5 oranında nakdi gerçekleşme sağlanmıştır.
Ödenekten fazla nakdi harcama yapılması, kullanılan dış kredilerin faiz ve kur farklarından kaynaklandığı anlaşılmıştır. TEDAŞ toplamı olarak, dış kredilerin faiz ve kur farkları dışındaki yatırım harcamaları ödeneklerinin altında olmuş ise de, bazı dağıtım şirketlerinde nakdi harcamaların yatırım ödeneklerinin üzerinde gerçekleşmiş olduğu tespitleri de yapılmıştır.
C- Öneriler:
Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ)’ın 2011 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır.
1- TBMM Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu Başkanlığının 13.06.2012 tarihli yazılarına istinaden; özel sektöre devredilen Başkent, Sakarya, Osmangazi, Çamlıbel, Uludağ, Çoruh, Yeşilırmak ve Trakya dağıtım şirketlerinin devir anındaki hazır değerlerinin (kasa ve banka mevcutları) tespitinin yapılması ve Kurum zararı yönünden Sayıştay Başkanlığınca TEDAŞ Genel Müdürlüğünden istenen incelemenin bir an evvel yaptırılması (Sayfa :18-19),
2- Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin 2009 yılı denetim raporunda yer alan;
“- Yapılan ihale sonucunda 30.10.2009 tarihinde alıcı ile Özelleştirme İdaresi Başkanlığı arasında Hisse Satış Sözleşmesi imzalanmış olan Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin, devir işlemlerinin yürütüldüğü dönem içerisinde; Ağustos ve Ekim 2009 aylarına göre Eylül 2009 ayında okunan endeks sayısının fazla oranda düşürülmesinin ve yine bu aylarda tahakkuk iptal tutarlarının fazla olmasının, sonuçları itibarıyla alıcı
XII Şirkete kaynak aktarılmış olarak değerlendirildiğinden belirtilen hususların TEDAŞ Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığınca incelenmesi ve soruşturulması,
- Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin, devir işlemlerinin yürütüldüğü dönem içerisinde özellikle devire esas olan 30.09.2009 tarihinde banka hesaplarında (yoldaki paralar dahil) 14.885.242,52 TL bulunduğu halde, TEDAŞ Genel Müdürlüğüne 4.435.574,- TL olarak bildirildiği, ayrıca devir bilançosundan sonra 12 gün içerisinde bankadaki para tutarının 30.280.029,- TL’ye çıktığı, hususları da dikkate alınarak Şirketin devri öncesi para hareketleri ile TEDAŞ Genel Müdürlüğünün 28.08.2009 tarih ve 3952 sayılı talimatına aykırı yapılmış olarak değerlendirildiğinden belirtilen hususların TEDAŞ Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığınca incelenmesi ve soruşturulması,”
Konusu ile Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin 2010 yılı denetim raporunda yer alan;
“Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin, devir işlemlerinin yürütüldüğü dönem içerisinde özellikle devire esas olan 30.11.2010 tarihinde hazır değerlerde (yoldaki paralar dahil) 15.156.593,87 TL bulunduğu halde, TEDAŞ Genel Müdürlüğüne serbest ve repodaki paranın 7.003.000 TL olarak bildirildiği, oysa o tarih de bankadaki serbest ve repodaki para miktarının 9.776.577,42 TL olduğu, ayrıca hesap kesimine esas alınan bilançosundan sonra 3 gün içerisinde bankadaki para tutarının 14.105.608,75 TL’ye çıktığı, hususları da dikkate alınarak, Şirketin devri öncesi para hareketleri ile TEDAŞ Genel Müdürlüğünün 28.08.2009 tarih ve 3952 sayılı talimatına aykırı yapılmış olarak değerlendirildiğinden belirtilen hususların TEDAŞ Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığınca incelenmesi gerekirse soruşturulması,”
Konularındaki inceleme ve soruşturmaların bir an evvel tamamlanması (Sayfa :19-20),
3- TEDAŞ Genel Müdürlüğü 2007 yılı denetim raporunda; 27 adet ihale kapsamındaki işlerle ilgili olarak düzenlenen ve YDK Üyeler Kurulunun 26.03.2009 tarih ve 13 sayılı toplantısında kabul edilen Özel İnceleme Raporu doğrultusunda talep edilen soruşturmanın bir an önce sonuçlandırılması için ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa :133),
4- TEDAŞ Genel Müdürlüğü 2008 yılı denetim raporunda; Galvanizli Aydınlatma Direklerinin gerçekleştirilmesi ile ilgili yüklenici firmalar ile akdedilen sözleşmelerin uygulanmasında ve karşılığında yapılan ödemelerde mevzuata aykırı olan ve Kurum zararına sebebiyet verdiği tespit edilen işlemler konusunda düzenlenen Özel İnceleme Raporu doğrultusunda talep edilen soruşturmanın ivedilikle
XIII sonuçlandırılması için ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa :134- 138)
5- 3096 sayılı Kanun kapsamında özelleştirilen Menderes EDAŞ ile Göksu EDAŞ bölgesinde oluşturulan temsilciliklerin faaliyetini sürdürdüğü Menderes EDAŞ ile Göksu EDAŞ’ın özelleştirme kapsam ve programına alındığı sürede özelleştirilemediği dikkate alınarak öncelikle TEDAŞ Genel Müdürlüğü ile birleştirilerek tüzel kişiliğe son verilmesi (Sayfa :13-14),
6- Teknik kayıpları azaltmak, kaçak enerji tüketimlerinin önüne geçmek ve enerji verimliliğini artırmak için; 2011 yılında teknik kayıplar ve kaçak kullanılan enerji toplamının, satın alınan enerji içindeki payı Dicle EDAŞ’da %71,37, Vangölü EDAŞ’ta %52,10 ve Aras EDAŞ’ta %26,42 gibi oldukça yüksek oranlara yükseldiği, yine TEDAŞ genelindeki ortalama oranı da önceki yıla göre %4,75 puan artarak
%25,09 olduğu, dikkate alınarak dağıtım şirketlerinin bölgelerinde uygulayacağı hedef kayıp-kaçak oranlarını belirleyen EPDK’nın 16.12.2010 tarih ve 2932 sayılı kararında öngörülen oranlar seviyesine düşürülmesini teminen, dağıtım şirketleri ile birlikte gerekli çalışmalar yapılarak idari, hukuki ve teknik tedbirlerin zamanında alınması (Sayfa :91-94),
7- Kamu zararına sebebiyet verebilecek uygulamaların önüne geçilmesi bakımından, Lisans Yönetmeliğinin 38 inci maddesinin gözden geçirilmesi hususunda Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa :164-166),
8- İhale edilen işlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesi ve işletmelerde zararların önlenmesi için;
-İhale edilen işlere ait dosyaların ilgili birimlere geciktirilmeden gönderilmesi ve sözleşmelerin imzalanmasını takiben tüm bildirgelerin zamanında Sosyal Güvenlik Kurumuna verilerek cezalı duruma düşülmemesi,
-Raporun ilgili bölümünde işin adı, sözleşmenin imzalandığı tarih ve bildirgelerin SGK’ya geç bildirilmesi gün sayıları verilen işlerle ilgili olarak ödenmiş veya ödenecek olan cezaların sorumlularından tahsil edilmesi için ilgili şirket müdürlüklerine gerekli talimatın verilmesi,
-İş yerleri bazında “SGK e-borç” sorgulamalarının her yıl bilanço dönemlerinde yapılmasının usul edinilmesi(Sayfa :166-169),
9- Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş. ile ilgili olarak;
- Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin elektrik borçlarına karşılık 24.05.1995 tarihinde TEDAŞ Genel Müdürlüğü adına tescili yapılan, Hatay ili Dörtyol ilçesi
XIV Yeniyurt köyü sınırları içindeki 54 adet apartman dairesi ile 6 adet dubleks dairenin sağlıksız ve bakımsız durumları, kamu kaynaklarının atıl kalmasına ve çevrede kuruluş adına kötü örnek teşkil etmesine, ayrıca ortak giderlerinin Şirkete mali külfet getirmesine neden olduğundan, söz konusu konutlar hakkında bir karar alınması için TEDAŞ Genel Müdürlüğünce Özelleştirme İdaresi Başkanlığı nezdinde girişimlerde bulunulması,
- Belediyenin elektrik borçlarına karşılık Şirketin hizmet binası ihtiyacını karşılamak amacıyla Osmaniye il merkezindeki Belediye Pasajının 886,25 metre kareden oluşan 1 inci katı için kat irtifakı kurulmak suretiyle 24.07.1998 tarihinde tapu tescili yapılan gayrimenkulün mülkiyeti TEDAŞ Genel Müdürlüğüne ait olduğundan, Belediye ile yapılan protokol hükümlerinin uygulanmasında yaşanan sorunların yasal çerçeve dahilinde TEDAŞ Genel Müdürlüğünce sonuçlandırılması (Sayfa :199-201),
10- Raporun ilgili bölümlerinde bulunan ve rapor ekinde(Ek:17) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi.
Sonuç:
- Dicle Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi Genel Kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 4.714.127.465,05 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Toroslar Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi Genel Kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 732.265.894,48 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Aras Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 369.627.649,34 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Vangölü Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 727.831.703,94 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Gediz Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2011 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 574.804.666,35 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Akdeniz Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilânçosu ve 186.750.636,90 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
XV - Göksu Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 296.594.708,28 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Menderes Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilânçosu ve 27.509.811,48 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- İstanbul Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 282.653.230,03 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Boğaziçi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi Genel Kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 486.823.642,71 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
- Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi’nin 05.07.2012 tarihindeki kendi genel kurulunda kabul edilen 2011 yılı bilançosu ve 8.577.670.117,16 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosu genel görüşmeye sunulur.
1 II. İDARİ BÜNYE
A- Mevzuat:
1- Kanunlar ve Kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat:
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ), bir kamu iktisadi kuruluşu olan Türkiye Elektrik Kurumu’nun (TEK), 233 sayılı KHK çerçevesinde Bakanlar Kurulu’nun 12.8.1993 tarih ve 93/4789 sayılı kararı ile iki ayrı iktisadi devlet teşekkülü halinde Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş. (TEAŞ) ile birlikte yeniden teşkilatlandırılarak kurulmuştur.
25.11.1993 gün ve 93/T-103 sayılı Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Kararı ile, TEDAŞ’a bağlı 15 dağıtım müessesesi 7 bağlı ortaklığa dönüştürülmüştür. Bu şirketler, yönetim kurullarının oluşumuyla birlikte 1995 yılının ikinci yarısından itibaren ülke genelindeki elektrik dağıtım faaliyetini 7 bağlı ortaklığı ve 64 dağıtım müessesesi ile yürütmüştür.
TEK’in iki ayrı iktisadi devlet teşekkülü olarak yeniden teşkilatlandırılması hakkındaki 12.08.1993 tarih ve 93/4789 sayılı Kararname uyarınca, elektrik dağıtım faaliyetlerini yürütmek üzere Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) oluşturulmuş ve mevcut elektrik dağıtım müesseseleri TEDAŞ’a bağlanmışlardır. Böylece müesseseler TEDAŞ’a bağlı olarak mevcut faaliyetlerini sürdürmeye devam etmişlerdir.
19.12.1984 tarih ve 18610 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3096 sayılı “Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti İle Görevlendirilmesi Hakkında Kanun” ile TEK’in dışındaki yerli ve yabancı sermaye şirketlerinde elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticaret yapmaları amaçlanmıştır.
3096 sayılı Kanun uyarınca elektrik dağıtım bölgelerinin özel sektöre devriyle ilgili çalışmalar devam ederken 03.03.2001 tarih ve 24335 sayılı mükerrer Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun geçici 4 üncü maddesinde; Kamuya ait elektrik enerjisi üretim ve dağıtım tesislerinden işletme hakları devri öngörülenlerden devir işlemlerini 31.10.2001 tarihine kadar tamamlanamayan şirketlerin mevcut sözleşmelerinin hükümsüz sayılacağına ilişkin hüküm yer almıştır.
Adı geçen madde ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesinde yürürlüğün durdurulması ve iptali için açılan davada Anayasa Mahkemesi 27.06.2001 tarih ve 2001/293 Esas, 2001/7 sayılı Kararı ile bu hükmün yürütmesini durdurmuş, karar 30.06.2001 tarih ve 24448 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
2 4628 sayılı Kanunda değişiklik yapan 4694 sayılı Kanun 27.06.2001 tarihinde kabul edilerek 11.07.2001 tarih ve 24459 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Kanun ile “30 Haziran 2001” ibaresi “31 Ekim 2001” olarak değiştirilmiştir. Anayasa Mahkemesi 13.2.2002 tarih ve 2002/28 sayılı kararı ile ilgili maddelerdeki tarihin 4694 sayılı kanun ile değiştirildiği için bu hükümle ilgili istem hakkında karar verilmesine yer olmadığına, diğer bölümlerin iptaline karar vermiştir.
4628 sayılı Kanunun yayımlanmasından sonra özelleştirmeye hız kazandırılması ve belirsizliklerin giderilmesi amacıyla hazırlanan “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi” Yüksek Planlama Kurulunun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile onaylanmıştır.
Bu belgede, özelleştirmenin temel ilkeleri ve bir hazırlık çalışma programı ile söz konusu özelleştirmelerin 4628 sayılı Kanun uyarınca 4046 sayılı Kanun kapsamında yürütüleceği ve elektrik enerjisi sektöründeki özelleştirmelere öncelikle dağıtımdan başlanacağı hususları yer almıştır.
Anılan belgede, dağıtım bölgeleriyle ilgili olarak işletme ve çevresel koşullar yanında mevcut sözleşmelerin varlığı ile mevcut hukuki süreçler dikkate alınarak, Türkiye genelinde en fazla 21 dağıtım bölgesi oluşturmak üzere gerekli düzenlemelerin yapılması öngörülmüş, ayrıca elektrik dağıtımının özelleştirilmesinde uyulacak bazı kurallar ile bir eylem planı yer almıştır. Buna göre, dağıtımdaki ihale sürecinin 31.03.2005 tarihinden itibaren, hazırlıkları tamamlanan bölgelerden başlatılması ve 2006 yılı sonuna kadar tüm dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesinin tamamlanması hedeflenmiştir. Bu süre; ÖYK’nın 27.12.2006 tarih ve 2006/107 sayılı kararı ile 2 yıl uzatılmıştır.
Söz konusu eylem planı çerçevesinde, Özelleştirme Yüksek Kurulunun 02.04.2004 tarih ve 2004/22 sayılı kararı ile müessese ve bağlı ortaklıklar dahil TEDAŞ’ın tamamı özelleştirme kapsam ve programına alınmıştır.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca 11.06.2004 tarihinde onaylanan ve 01.07.2004 tarihli Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanan Ana statüsünde Kuruluşun amacı; “03.03.2001 tarih ve 24335 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununa uygun olarak elektrik enerjisinin dağıtımı, perakende satışı ve perakende satış hizmeti faaliyetlerini “karlılık ve verimlilik” ilkesi çerçevesinde, ticari, ekonomik ve sosyal gereklere uygun biçimde yürütmektir”
şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca, son fıkranın devamında, “Şirket yukarıda belirtilen amaç ve faaliyetlerini doğrudan doğruya veya müessese, bağlı ortaklık, işletme, işletme birimleri ve müesseseleri eliyle yapar ve/veya üçüncü şahıslar aracılığı ile yerine getirir” hususuna da yer verilmiştir.
3 Ayrıca mevcut bağlı ortaklıkların 4046 sayılı Kanuna göre yeniden düzenlenen ana sözleşmeleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 13.08.2004 tarihinde onaylanmış ve böylece söz konusu ortaklıklar bağlı anonim şirketler haline getirilmişlerdir.
Yıllar itibariyle TEDAŞ’ın bağlı şirketleri özelleştirilmiş, işlem hacmi daralmıştır. 2011 yıl sonu itibariyle 10 şirket 4046 sayılı Kanun kapsamında, 2 şirket 3096 sayılı kanun kapsamında özelleştirilmiş olup inceleme tarihi (Temmuz-2012) itibariyle 8 şirket faaliyetini TEDAŞ’a bağlı olarak sürdürmektedir. Bu nedenle Genel Müdürlükte bulunan bazı birimler birleştirilmiş, bazı birimler kaldırılmıştır. Bunun yanında TEDAŞ’a özelleştirmelerden sonra Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının yazıları ve Bütçe Kanunları ile yeni görevler verilmiştir.
TEDAŞ’ın 2010 yılı faaliyetleri hakkında düzenlenen Sayıştay Raporunda;
TEDAŞ’ın 2005 yılından itibaren geldiği durumdan bahisle Anasözleşmenin yeni duruma göre tekrar düzenlenmesi önerilmiştir.
4046 sayılı özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun’un 20 nci maddesinin (A) fıkrasında; mevcut durumları itibariyle anonim şirket statüsünde olan kuruluşların ana sözleşmelerinin bu kanun hükümlerine uygun hale getirilmelerine Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca karar verileceği belirtilmiştir.
TEDAŞ bünyesindeki özelleştirmeler sonrası gelişmeler ve çeşitli kanun, kararname ve yazılarla TEDAŞ’a verilen yeni görevlere göre TEDAŞ Ana Sözleşmesinin 4046 sayılı Kanunun 20 nci maddesine uygun hale getirilmesi için 18.02.2011 tarihli Genel Müdürlük “OLUR” u ile oluşturulan komisyon TEDAŞ Ana Sözleşmesini tekrar oluşturmuştur.
Yeniden düzenlenen TEDAŞ Anasözleşmesi Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nca 03.05.2011 tarihinde onaylanmış ve 13.05.2011 tarihli Türkiye Ticaret Sicili gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Buna göre; “Şirketin Amaç ve Faaliyet Konuları” başlıklı 3 üncü maddesine aşağıdaki maddeler ilave edilmiştir.
j- 3096 ve 4046 sayılı Kanunlar kapsamında özel hukuk tüzel kişileri tarafından devralınıp işletilen dağıtım bölgeleri dahil olmak üzere, Dağıtım şirketlerine ait lisans bölgelerinde Enerji ve Tabii Kaynaklar bakanlığı tarafından verilen yetki çerçevesinde tüm proje kontrol, onay, geçici ve kesin kabul işlemlerini yapmak,
k- 3096 ve 4046 sayılı Kanunlar kapsamında özel hukuk tüzel kişileri tarafından devralınıp işletilen dağıtım bölgeleri dahilinde dağıtım tesislerinin maliki sıfatıyla, İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi ile belirlenen esaslara bağlı kalınarak gerekli kontrolleri yapmak,
4 l- Bakanlıklar, ilgili kurum ve kuruluş tarafından verilecek denetim görevlerini yapmak, denetim işleri ile ilgili hizmet vermek ve gerektiğinde hizmet almak,
m- Kamu ve özel sektör elemanlarının mesleki eğitimlerini vermek, mesleki yeterlilik yetki belgelerini tanzim etmek, gerektiğinde bu işlemlerle ilgili ihtisas kuruluşlarından hizmet alımı yapmak,
Şirket yukarıda belirtilen amaç ve faaliyetlerini doğrudan doğruya veya Bağlı Şirket, İl Müdürlükleri, işletme, işletme birimleri veya temsilcilikler eliyle yapar ve/veya üçüncü şahıslar aracılığı ile yerine getirir.
Ayrıca Ana Sözleşmenin “Sermaye” başlıklı 6 ncı maddesinde yapılan değişiklikle 4.950.000.000 TL olan nominal sermayenin 4.943.232.220,90 TL’si ödenmiş şeklinde değiştirilmiştir. ÖİB’nin 31.12.2011 tarihli onayı ile nominal sermaye 5.950.000.000 TL’ye yükseltilmiş, karar Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin 07.02.2012 tarih ve 8000 sayılı nüshasında yayımlanmıştır. Nominal sermayenin tümü ödenmiştir.
Ekonomik ve sosyal hayatımızdaki yeri tartışılmaz olan elektrik enerjisinin tüm tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve düşük maliyetli bir şekilde sunulması olarak tanımlanan elektrik enerjisi sektöründe yapılacak reformlar ile özelleştirmelerden beklenen temel yararların yer aldığı, Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi Yüksek Planlama Kurulu’nun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı kararı ile kabul edilmiştir.
Strateji belgesinde öngörüldüğü gibi, ÖYK’nın 02.04.2004 tarih ve 2004/22 sayılı kararı ile TEDAŞ özelleştirme kapsam ve programına alınarak, “satış, kiralama, işletme hakkı devri ve işin gereğine uygun sair hukuki tasarruflar yöntemlerinden biri veya birkaçının birlikte ve/veya ayrı ayrı uygulanması suretiyle özelleştirilmesi”
uygun görülmüştür. Ayrıca, Özelleştirme yöntemine ilişkin hususlar, ÖİB’nin TEDAŞ ve bağlı şirketlerinin özelleştirilmesine ilişkin çalışmalarının özelleştirme yöntemini belirleyen belgesi olan “Türkiye Elektrik Dağıtım Sektörü Özelleştirmesi” adını taşıyan Bilgi Dokümanı ile açıklanmıştır. Bu dokümana göre, dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesinde İşletme Hakkı Devrine (İHD)’ne dayalı hisse satış modeli uygulanacaktır.
Strateji Belgesinde belirlenen hedeflere ulaşmak üzere, 20.02.2001 tarihli 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununu değiştiren 02.03.2005 tarih ve 5307 sayılı, 03.07.2005 tarih ve 5398 sayılı, 10.05.2006 tarih ve 5496 sayılı, 18.04.2007 tarih ve 5627 sayılı, son olarak da 09.07.2008 tarih ve 5784 sayılı kanunlarla bazı düzenlemeler yapılmıştır.
