TEDAŞ topluluğunun varlık ve kaynakları önceki döneme göre %19,9 oranında azalış kaydederek 18,6 milyar TL’ye gerilemiştir. Toplam kaynakların %55’i dönen varlıklara, %45’i duran varlıklara tahsis edilmiştir. TEDAŞ topluluğunun mali durumuna ilişkin 2011 yılı konsolide bilanço ve konsolide gelir tablosu verilerine göre yapılan finansal inceleme ve analizler aşağıda belirtilmiştir.
1- Mali yapı:
a) Mali kaldıraç:
2011 2010
% %
Yabancı kaynaklar x 100
= 17.450.000 x 100
= 93,6 97,8
Varlıklar toplamı 18.634.804
Rasyoda yer alan yabancı kaynaklar vadelerine bakılmaksızın tüm borçları kapsamaktadır. Toplam 17,4 milyar TL tutarındaki borç kalemlerinin %78,3 oranında 13,7 milyar TL’sini ticari borçlar, %4,3 oranında 754,4 milyon TL’sini AYB ve Dünya Bankasından sağlanan proje kredileri, geriye kalan %17,4 oranında 3,0 milyar TL’sini de diğer borç kalemleri teşkil etmekte olup, banka kredileri dışında kalan diğer yabancı kaynak kalemleri faize duyarlı değildir.
Önceki döneme göre 4,2 puan azalarak %93,6 oranında gerçekleşme gösteren mali kaldıraç rasyosu; varlıkların %6,4’ünün öz kaynaklar, %93,6’sının yabancı kaynaklar tarafından finanse edildiğini, TEDAŞ topluluğunun dengeli bir mali yapı göstermediğini, mali yapı üzerindeki yabancı kaynak baskısının devam ettiğini ortaya koymaktadır.
b) Mali yeterlilik (finansman):
2011 2010
% %
Öz kaynaklar x 100
= 1.184.804 x 100
= 6,8 2,3
Yabancı kaynaklar 17.450.000
35 Kısa ve uzun vadeli borçların öz kaynaklar ile olan ilişkisini ortaya koyan bu rasyo önceki döneme göre 4,5 puan artış kaydederek %6,8 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Kısa ve uzun vadeli borç kalemleri öz kaynakların yaklaşık 14,7 katı düzeyinde bulunmakta olup, önceki dönemde de görüldüğü üzere TEDAŞ topluluğunun finansman ihtiyacının ağırlıklı olarak yabancı kaynaklarla karşılandığını, mevcut öz kaynakların yetersiz kaldığını ortaya koymaktadır.
Nitekim, 6113 sayılı Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Bir Kısım Borç ve Alacaklarının Düzenlenmesine Dair Kanun hükümleri uyarınca 2011 yılı içinde toplam 11.834.698.526 TL tutarındaki borç kaleminin TEDAŞ Genel Müdürlüğü tarafından devralınması nedeniyle, finansman ihtiyacı kimi zaman özelleştirme fonu kaynaklarından faiziyle (faiz oranı yıllık %14-17 arasındadır) borçlanmak suretiyle karşılanmaktadır. Belirtilen Kanun uyarınca devralınan borç kalemlerine ilişkin ayrıntılı incelemelere raporun “Gelir Tablosu” bölümünde değinilmiştir.
TEDAŞ’ın cari dönemde sağladığı fon kaynaklarını ve bunların kullanım yerlerini gösteren konsolide fon akım tablosu ile faaliyet dönemine ilişkin nakit akışlarını, kaynakları ve kullanım yerleri bakımından gösteren konsolide nakit akım tablosuna rapor ekleri (Ek: 7-8) arasında ayrıca yer verilmiştir.
Buna göre konsolide nakit akım tablosunda, cari döneme ilişkin nakit akımları esas, yatırım ve finansman faaliyetlerine dayalı biçimde sınıflandırılmıştır. Esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit akımları, TEDAŞ topluluğunun elektrik dağıtım hizmeti faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akımlarını göstermektedir. Yatırım faaliyetleriyle ilgili nakit akımları, TEDAŞ topluluğunun yatırım faaliyetlerinde (sabit yatırımlar ve finansal yatırımlar) kullandığı ve elde ettiği nakit akımlarını göstermektedir. Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akımları ise, TEDAŞ topluluğunun finansman faaliyetlerinde kullandığı kaynakları ve bu kaynakların geri ödemelerini göstermektedir. Hazır değerler nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay veya 3 aydan daha az olan, hemen nakde çevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardan oluşmaktadır.
c) Oto finansman (İç kaynaklar):
TEDAŞ topluluğunun 6,9 milyar TL tutar ile kayıtlı konsolide bilanço zararı;
geçmiş dönem karlarından ayrılıp, topluluk bünyesinde biriken 506,2 milyon TL’lik yedek akçeleri aştığından oto finansman incelemesi yapılmamıştır.
d) Bağlı değerlerin finansmanında kullanılan kaynaklar ve bu değerlerin kaynaklar içindeki yeri:
36
Maddi duran varlık (net) x 100
= 4.609.538 x 100
Maddi duran varlık (net) x 100
= 4.609.538x 100
= 24,7 21,3
Varlıklar toplamı 18.634.804
Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların net değerleri ile bağlı şirketlerin sermaye paylarından oluşan bağlı değerlerin, TEDAŞ topluluğu tarafından temin edilen öz kaynaklar ile hangi ölçüde karşılandığını gösteren rasyo sonucu %702,7’dir.
Buna göre, bağlı değerlerin ancak %14,2’sinin öz kaynaklar ile karşılanabildiği, geriye kalan kısmının ise yabancı kaynaklar tarafından finanse edildiği görülmektedir.
Benzer şekilde öz kaynakların net maddi duran varlıkları karşılama oranı ise
%25,7 düzeyindedir. Her iki oran birlikte değerlendirildiğinde, öz kaynakların tamamının aktifte bağlı bir kıymet halini aldığı ve dolayısıyla TEDAŞ topluluğunun net işletme sermayesi yetersizliğinin borçların ertelenmesi ile karşılandığı anlaşılmakta olup, bu olumsuzluğun sermaye artırımı ile karşılanması gerekli görülmektedir.
Aktif dağılımı içinde net maddi duran varlıklar ile bağlı değerlerin payı sırasıyla
%24,7 ve %44,7 düzeyinde bulunmakta olup, söz konusu bu oranlar elektrik enerjisi dağıtım ve perakende satış sektörü için normal kabul edilmelidir.
e) Paraya çevrilebilir ve hazır değerlerin varlıklar içindeki yeri:
2011 2010
% %
Paraya çevrilebilir ve hazır değerler x 100
= 10.309.653 x 100
= 55,3 63,3
Varlıklar toplamı 18.634.804
Aktif dağılımının %55,3’ü likit değerlerden oluşmaktadır. Bu değerler altındaki ilk ana hesap olan hazır değerler ile menkul kıymetlerin aktif toplamı içindeki payı 385,5 milyon TL’lik tutar ile %2,1’dir.
Toplam aktiflerin %46,1’ini teşkil eden alacak kalemlerinde kayıtlı 8,6 milyar TL’nin, ağırlıklı olarak 7,8 milyar TL’sini ticari alacaklar oluşturmaktadır. Stoklar ile
37 diğer paraya çevrilebilir değerlerin 1,3 milyar TL’lik tutar ile aktif dağılımındaki payı
%7,2’dir.
Bu çerçevede aktifin genel yapısı içinde önceki döneme göre 8,0 puanlık azalış gösteren likit varlıklar, esas itibarıyla ticari alacak kalemlerini içermektedir.
2) Likidite oranları:
Kısa vadeli yabancı kaynaklar 14.755.012
Likidite
oranı : (Dönen varlık - stoklar) x 100
= 10.057.585 x100
= 68,2 68,1 Kısa vadeli yabancı kaynaklar 14.755.012
Cari
oran : Dönen varlıklar x 100
= 10.248.358 x 100
= 69,5 68,7 Kısa vadeli yabancı kaynaklar 14.755.012
TEDAŞ topluluğunun, kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü ve her 100 TL’lik borcuna karşılık ne kadar kasa-banka mevcudu ile çok kısa sürede paraya çevrilebilir varlıklara sahip olduğunu gösteren nakit oranı %2,6’dır. Yani TEDAŞ topluluğunun her 100 TL’lik kısa vadeli borcunun ancak 2,6 TL’si kasa-banka ve repo işlemine tabi kıymetleri ile karşılanabilmektedir.
Söz konusu oranı dönen varlıklardan stokların hariç tutulmasıyla ve sadece dönen varlıkları dikkate almak suretiyle hesapladığımızda en az %100 olması gereken bu oranların sırasıyla %68,2 ve %69,5 olması, likit değerlerin yetersiz kaldığına işaret etmekle birlikte; TEDAŞ topluluğu, alacaklarının ve borçlarının vadelerini dengeleyerek likidite riskini minimum düzeyde tutmaya çalışmakta, ayrıca ve belki daha önemlisi TEDAŞ, likidite ile ilgili olası bir sorunda ÖİB’den destek
38 bir anlatımla ticari alacakların ortalama tahsil ve dolaşım süresi önceki dönem 260 gün iken, cari dönemde 243 güne gerilemiştir. Elektrik piyasasında esas itibarıyla abonelere ilişkin 30 günde bir faturalama ve tebligat gününden itibaren 15 gün içinde tahsilat öngörüldüğü dikkate alındığında, ticari alacakların tahsilinde önemli sorunların bulunduğunu ortaya koymaktadır.
Nitekim TEDAŞ topluluğu, ticari alacaklarını tahsil etmede sıkıntılar yaşamaktadır. Özellikle tarımsal sulama abonelerinden olan alacakların tahsilinde yaşanan sıkıntılar, zaman içinde kuruluş için ciddi bir nakit sorunu oluşturmaya başlamıştır.
Söz konusu nakit sorunu sadece TEDAŞ topluluğu ile sınırlı kalmamış; TKİ ve BOTAŞ’tan başlayan ve EÜAŞ, TETAŞ ve TEİAŞ’la devam eden elektrik üretim, iletim, dağıtım ve satış zincirinin son halkasını teşkil eden TEDAŞ, hem ticari alacaklarını zamanında tahsil edemediği için hem de işletme zararı yarattığı için, borçlarını zamanında ödeyemediğinden özellikle BOTAŞ, TETAŞ ve EÜAŞ gibi diğer enerji KİT’lerinin de finansman darboğazına girmelerine neden olmuştur.
Enerji alanında faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşlarına ilişkin son dönemde önemli düzenlemeler yapılmış; başta Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının tesis edilmesi ve otoyollar hariç, kamunun genel kullanımına yönelik cadde ve sokak aydınlatması ile trafik sinyalizasyonlarına ait tüketim giderlerinin 01.01.2009 ila 31.12.2015 tarihleri arasındaki dönem için Hazine Müsteşarlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanması olmak üzere hayata geçirilen bir çok düzenlemenin TEDAŞ topluluğunun tahsilat/tahakkuk sorununu iyileştirmede yeterli olmadığı görülmüştür.
Gelinen süreçte; 6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” Resmi Gazete’nin 25.02.2011 tarihli, 27857 (1.Mükerrer) sayılı nüshasında yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Kanunun 17. maddesinin 10. fıkrasının (ç) bendinde yer alan “TEDAŞ’a ait olup tahsilatı özelleştirilen elektrik dağıtım şirketlerince sürdürülen ve bu fıkra kapsamına giren alacaklar da bu fıkra hükmünden yararlanır” hükmü ile diğer ilgili maddelerine istinaden hazırlanan ve TEDAŞ Yönetim Kurulu’nun 22.03.2011 tarihli ve 9-67 sayılı kararı ile onaylanan “TEDAŞ ve Hissedarı Olduğu Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Elektrik Tüketiminden Kaynaklanan Alacaklarının Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Uygulama Usul ve Esasları” 22.03.2011 tarihli ve 1704 sayılı yazı ekinde bağlı dağıtım şirketlerine gönderilmiştir.
39 Bu kapsamda, 31.12.2010 tarihi itibarıyla anapara ve gecikme cezası dahil 15.789.903.305 TL borç kaydı bulunan toplam 5.648.567 adet aboneden; 6111 sayılı Kanun ile getirilen taksitlendirmelerden faydalanmak üzere 2011 yılı içinde TEDAŞ topluluğuna başvuruda bulunan 475.118 aboneye ait vadesi geçmiş alacaklardan 3.307.712.624 TL tutarında anapara alacağa ilişkin yeniden yapılandırmaya gidildiği;
bu tutarın 28.222.647 TL’sinin peşin, 585.958.486 TL’sinin taksitler halinde yıl içinde tahsil edildiği, bakiye 2.693.531.491 TL’sinin ise taksitler halinde tahsilatının öngörüldüğü anlaşılmıştır.
31.12.2011 tarihi itibarıyla borç kaydı bulunup, 6111 sayılı Kanun ile getirilen taksitlendirmeden faydalanmak isteyen abonelerin, toplam borçlu abone sayısına oranı
%8,4, yapılandırılan borç tutarının toplam abone borçlarına oranı %20,9 ve tahsilat oranı %18,6 düzeyindedir.
b) Stok devir hızı:
Elektriğin fiziksel yapısı, elektriğin diğer ürün ve mallardan farklı bir şekilde ele alınmasını gerektirmektedir. Bu farklılığın temelinde elektrik şebekesinin elektrik enerjisini depolayamaması yatmaktadır. Bu nedenle elektrik üretimi ile tüketimi anlık olarak eşitlenmesi gerektiğinden mamul ve yarı mamul stokları bulunmayan TEDAŞ’ın stok devir hızı hesaplanmamıştır.
c) Dönen varlık devir hızı:
TEDAŞ topluluğunun kısa vadeli varlıklar kalemi aktif dağılımının %55,0’ini teşkil etmektedir. Bundan hareketle hesaplanan dönen varlıklar devir oranı 1,4’tür.
Bunun anlamı TEDAŞ topluluğu, cari dönemde dönen varlıklarının 1,4 katı kadar net satış hasılatı elde etmiştir. Yani dönen varlıklar, 8,7 ayda bir devretmiştir. Bu oran, toplam dönen varlık kalemlerinin kullanılma yeteneğini ortaya koyan önemli bir indeks olarak yetersiz kabul edilmelidir.
d)Maddi duran varlık devir hızı:
TEDAŞ topluluğunun devam eden yatırım harcamaları bakiyesi hariç, işletme faaliyetlerinde kullanmak üzere edindiği ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan net fiziki varlık kalemleri aktif dağılımının %17,3’ünü teşkil etmektedir. Bundan
40 hareketle hesaplanan maddi duran varlık devir hızı 4,4’tür. Bunun anlamı hizmet üretim aracı olarak satış hacmi kapasitesi yaratma özelliği olan maddi duran varlıkların 4,4 katı düzeyinde net satış hasılatı elde edilmiştir. Bu oran, gereğinden fazla maddi duran varlık edinilip edinilmediğini ortaya koyan bir indeks olarak normal kabul edilmelidir.
Önceki dönem altı adet bağlı dağıtım şirketinin, cari dönem bir adet dağıtım şirketinin özelleştirme çalışmalarının tamamlanarak özel yatırımcılara fiilen devredilmesi nedeniyle konsolidasyon dışında bırakılması, söz konusu oranın aynı düzeyinde kalmasında etkili olmuştur.
e)Duran varlık devir hızı:
2011 2010
Net satışlar
= 14.232.544
= 1,7 1,7
Duran varlıklar (net) 8.386.446
Aktif dağılımı içerisinde %45,0 oranında paya sahip net duran varlık kalemlerinin devir hızı 1,7’dir. Bu oran, TEDAŞ topluluğu tarafından duran varlıklara yapılan yatırım düzeyinin ortaya konulması bakımından önemlidir. Belirtmek gerekirse, oranın önceki dönemlere göre düşme eğilimine girmesi faaliyet hacminde gerileme olduğunu, oranın yükselmesi ise faaliyet hacminin arttığına işaret olup, duran varlıkların etkin ve verimli kullanıldığını ortaya koyar.
Bu çerçevede söz konusu devir hızının aynı kalması TEDAŞ topluluğunun cari dönem faaliyet hacminde önemli bir gerileme olmadığına işaret etmektedir.
f)Aktif devir hızı:
2011 2010
Net satışlar
= 14.232.544
= 0,76 0,64
Varlıklar toplamı 18.634.804
Esas itibarıyla yukarıdan bu yana yapılan rasyo analizleri; TEDAŞ topluluğunun belirli varlık kalemleri ile ticari alacaklarının, dönen ve duran değerlerinin net satışlara göre devirlerini, tahsil ve dolaşım sürelerini ortaya koymaktadır.
Bu oranlar, TEDAŞ topluluğu tarafından kullanılan sermayenin devir hızını ya da ticaret sistemi içinde cari para ile ilgili işlemlerin akım hızlarını yansıtmakta ve varlıklar için yapılan, varsa fazla yatırım ya da yüksek maliyete önemli ölçüde etkide bulunan fonların kullanılmasındaki yavaşlamaları gösterebilmektedir.
Bu çerçevede hesaplanan TEDAŞ topluluğu toplam net varlıklarının genel devir hızı oranı 0,76’dır. Bu oran, TEDAŞ topluluğunun sahip olduğu tüm varlıkların verimliliğini ölçen, her 100 TL’lik varlığın ne kadar satış hasılatı sağladığını, yani
41 aktif değerlerin kaç katı satış yapıldığını; başka bir anlatımla, toplam değerlerin kullanılma yeteneğini gösteren önemli bir indeks olarak düşük kabul edilmelidir.
En önemlisi, varlıkların devir hızı doğrudan karlılığı etkileyen bir faktör olduğundan, burada her 100 TL’lik aktife karşılık elde edilen 76 TL’lik satış hasılatı yetersiz düzeyde bulunmakta olup; raporun ilgili bölümlerinde açıklandığı üzere, bilhassa kayıp/kaçak ve işletme verimliliği gibi performans parametrelerinde belirlenen hedefler çerçevesinde faturalama, tahsilat gibi ana süreçlerin optimizasyonu, bölümler arası koordinasyonun etkinleştirilmesi, bilişim sistemlerinin ve altyapının geliştirilmesi ve çalışanların verimliliğinin artırılması yoluyla mevcut duruma oranla önemli ölçüde iyileştirmelerin sağlanması için gereken idari, teknik, ve hukuki her türlü önlemin alınması önem arz etmektedir.
g) Net işletme sermayesi devir hızı:
TEDAŞ topluluğunun 14,7 milyar TL tutarındaki kısa süreli borç kalemleri, 10,2 milyar TL tutar ile kayıtlı dönen varlıklarını aştığından; başka bir ifadeyle TEDAŞ topluluğunun net işletme sermayesi negatif değerde bulunduğundan bu orana yer verilememiştir.
h) Öz kaynak devir hızı:
2011 2010
Net satışlar
= 14.232.544
= 16,8 13,5
Öz kaynaklar 848.198
Oranın paydasına ortalama öz kaynak (Dönem başı öz kaynak + dönem sonu öz kaynak / 2) değeri alınmıştır.
TEDAŞ topluluğunun, öz kaynaklarını hangi ölçüde verimli kullanabildiğini gösteren öz kaynaklar devir hızı 16,8’dir. Bunun anlamı, TEDAŞ topluluğu kendine tahsis olunan öz kaynakların 16,8 katı kadar satış yapabilmiştir. Başka bir anlatımla, her 100 TL’lik öz kaynağa karşılık, 1.680 TL’lik net satış hasılatı sağlanmıştır. Yani öz kaynaklar yaklaşık 21,7 günde bir devretmiştir. Buna göre öz kaynaklar devir oranı, kabul edilebilir düzeylerin üzerinde yüksek seyretmektedir. Bu sonuç, öz kaynakların, pasif toplamı içindeki payının %6,4 oranında yetersiz bir seviyede bulunmasından kaynaklanmakta olup; oranın her geçen dönem yükselme eğilimi göstermesi halinde TEDAŞ topluluğunun borçlanma düzeyinin daima göz önünde bulundurulmasını gerekli kılmaktadır.