2011 yılı faaliyet dönemini zarar ile kapatan TEDAŞ topluluğunun bu döneme ait mali sonuçlarının topluluğa tahsis edilen öz kaynaklarla olan ilişkisi aşağıda incelenmiştir.
42 1)Karlılık (rantabilite):
TEDAŞ topluluğunun 2011 yılı dönem sonucu zararla kapandığından rantabilite incelemesi yapılamamıştır.
2) Zararlılık (irrantabilite):
a)Öz kaynak yitirilişi:
TEDAŞ topluluğunun dönem zararıyla öz kaynakları arasındaki ilişki ve bu zararın öz kaynaklar üzerindeki etkisi (öz kaynak yitirilişi) aşağıda gösterilmiştir.
2011
%
2010
% Dönem zararı x 100
= 178.681 x 100
= 34,9 -
Öz kaynaklar 511.592
Oranın paydasına dönem başındaki öz kaynaklar değeri alınmıştır. Öte yandan TEDAŞ topluluğunun önceki faaliyet döneminde tahakkuk eden 1,9 milyar TL tutarındaki konsolide dönem zararı önceki dönem başındaki öz kaynaklarını aştığından 2010 yılına ilişkin zararlılık oranına yer verilmemiştir.
2011 yılında tahakkuk eden dönem zararıyla, dönem başındaki öz kaynakların
%34,9’u yitirilmiştir. Esasen son beş yıllık dönemde TEDAŞ topluluğunda önemli tutarında zarar oluşmuştur. 2007 yılında 957,0 milyon TL, 2008’de 1,1 milyar TL, 2009’da 894,0 milyon TL, 2010’da 1,9 milyar TL ve nihayet 2011’de 178,7 milyon TL konsolide dönem zararı tahakkuk etmiştir. Söz konusu zararların oluşmasının en önemli nedeni, normal değerlerin üzerinde seyreden kayıp/kaçak oranlarından kaynaklanan ilave maliyet artışları ve önemli tutarlara ulaşan gelir kayıpları ile varlıkların maliyetlerine dahil edilemeyen finansman giderleridir.
3) Mali sonucu ilgilendiren etkenler:
a) Finansman Giderleri Yükü:
TEDAŞ, 20 dağıtım bölgesinde ve büyük ölçüde şehir metropol alanlarında bulunan Orta ve Alçak Gerilim elektrik dağıtım şebekelerinin rehabilitasyonu ve genişletilmesi ile iki bölge SCADA/DMS (Denetimli Kontrol ve Veri Toplama/Dağıtım Yönetimi Sistemi) sisteminin tesis edilmesi işine ait tahmini maliyeti 650 milyon Avro tutarındaki yatırım projesinin finansmanı amacıyla 120 milyon Avro’su Şirket öz kaynaklarından karşılanmak üzere 325 milyon Avro AYB’den, 205 milyon Avro Dünya Bankası’ndan olmak üzere toplam 530 milyon Avro uzun vadeli kredi temin etmiş olup; 31.12.2011 tarihi itibarıyla 240 milyon Avrosu AYB kaynaklarından, 68.512.500 Avrosu Dünya Bankası kaynaklarından olmak üzere toplam 308.512.500 Avro tutarında kredi kullanmıştır.
43 TEDAŞ, AYB Kredili “Elektrik Dağıtım Şebekeleri Rehabilitasyonu” projesini Uludağ EDAŞ hariç toplam 19 elektrik dağıtım şirketi adına yürütmektedir. Avrupa Yatırım Bankasından sağlanan 325 milyon Avro tutarındaki kredinin tüm finansman işlemleri TEDAŞ tarafından gerçekleştirilip muhasebeleştirilmekte (ikraz talepleri, yüklenici firma hak edişlerinin ödenmesi ve kredi geri ödemesi) olup, gerçekleştirilen yatırımların muhasebeleştirilmesi dağıtım şirketleri tarafından yerine getirilmektedir.
Proje kapsamındaki finansal borçlardan kaynaklanan finansman maliyetleri, devam eden yatırımlarla ilişkilendirildiğinden, varlıkların maliyet bedeline dahil edilmekte;
bu bağlamda ortaya çıkan faiz ve kur farkları, TEDAŞ tarafından ilgili dağıtım şirketlerine fatura edilmektedir.
TEDAŞ, Dünya Bankası Kredili “Elektrik Dağıtım Şebekeleri Rehabilitasyonu”
Projesini ise Ayedaş, Uludağ, Meram, Gediz, Toroslar, Osmangazi ve Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş. olmak üzere toplam 7 dağıtım şirketi adına yürütmektedir.
Dünya Bankasından sağlanan 205 milyon Avro tutarındaki kredinin tüm finansman işlemleri TEDAŞ tarafından gerçekleştirilip muhasebeleştirilmekte (İkraz talepleri, firma hak edişlerinin ödenmesi ve kredi geri ödemesi) olup, gerçekleştirilen yatırımların muhasebeleştirilmesi ilgili dağıtım şirketleri tarafından yerine getirilmektedir. Proje kapsamındaki finansal borçlardan kaynaklanan finansman maliyetleri, devam eden yatırımlarla ilişkilendirildiğinden, varlıkların maliyet bedeline dahil edilmekte; bu bağlamda ortaya çıkan faiz ve kur farkları, TEDAŞ tarafından yine ilgili dağıtım şirketlerine fatura edilmektedir.
Dağıtım şirketleri ise; söz konusu kredilere ait TEDAŞ tarafından kendilerine fatura edilen faiz ve kur farklarını devam eden yatırımları ile ilişkilendirip, varlıkların maliyet bedeline dahil etmektedirler. Bu çerçevede dağıtım şirketlerince 31.12.2011 tarihinde sona eren hesap dönemi için ilgili varlıkların maliyet bedeline dahil edilen faiz ve kur farkları tutarı AYB kredisine ilişkin olarak 58,2 milyon TL’si faiz, 89,4 milyon TL’si kur farkı olmak üzere toplam 147,6 milyon TL’dir. Dünya Bankası kredisine ilişkin olarak 2,0 milyon TL’si faiz, 981,0 bin TL’si kredi komisyonu ve 21,1 milyon TL’si kur farkı olmak üzere toplam 24,1 milyon TL’dir.
31.12.2011 tarihli konsolide gelir tablosuna yansıtılmış bulunan 992,4 bin TL tutarındaki finansman giderinin 981,0 bin TL’si Dünya Bankasına ödenen ön komisyon ücretine, 11,4 bin TL’si bankalara ödenen teminat mektubu komisyonlarına aittir.
TEDAŞ finansman ihtiyacını kimi zaman özelleştirme fonu kaynaklarından faiziyle (faiz oranı yıllık %14-17 arasındadır) borçlanmak suretiyle karşılamaktadır.
Bu kapsamda Özelleştirme İdaresinden vade tarihi 31.12.2011 tarihinde başlamak
44 üzere Kasım-2011 ayı içinde üç dilim halinde toplam 968,2 milyon TL tutarında borç temin edilmiş; söz konusu borçlanma maliyetine ilişkin olarak 2011 yılında oluşan ve netice hesaplarına zarar kaydedilen faiz tutarı yoktur.
Gelinen süreçte, özelleştirme fonundan aktarılan finansal borcun maliyetiyle birlikte (25.01.2012 tarihi itibarıyla 968.232.221 TL’si anapara,21.535.808 TL’si faiz olmak üzere toplam 989.768.029 TL’dir) TEDAŞ’ın sermayesine ilave edilmesine karar verildiğinden, 13.01.2012 tarihi itibarıyla özelleştirme fonundan aktarılan borçların tamamı anapara ve faiziyle kapatılmıştır.
TEDAŞ topluluğunun zamanında ödeyemediği enerji tedarikçilerine olan ticari borçlarıyla ilgili olarak; TETAŞ ve EÜAŞ (Portföy Şirketleri dahil) ile bağlı 10 dağıtım şirketi arasında imzalanan “Enerji Satış Anlaşmaları” uyarınca bağlı dağıtım şirketi hisselerinin üçüncü kişilere devrine kadar, zamanında ödenemeyen ticari borçlara uygulanan gecikme faizi oranı ise %0 (Sıfır)’dır.
TEDAŞ’ın konsolide finansman giderlerinin kaydedildiği hesaplar ve ödendiği yerler bakımından ayrıntısına rapor ekleri (Ek:11) arasında yer verilmiştir.
Yukarıda belirtilen açıklamalar karşısında; TEDAŞ topluluğunun yabancı kaynaklarında kayıtlı borç kalemlerine ilişkin olarak, 31.12.2011 tarihinde sona eren hesap dönemi için ilgili varlıkların maliyetine verilmeyip zarar kaydedilen faiz ve kur farkları ile faiz ve kur farkı ödemesine tabi yabancı kaynaklar kapsamında “ödenen faizler/faize tabi yabancı kaynaklar” rasyosu ile finansman giderleri yükü türünden ayrıca bir incelemeye yer verilmemiştir.
Sonuç olarak; 31.12.2011 tarihine kadar ÖİB tarafından 4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Menderes ve Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş. hariç, 18 elektrik dağıtım şirketindeki %100 oranındaki hissenin blok olarak satış yöntemiyle özelleştirilmesi ihalelerine çıkılmış ve bunlardan 10 tanesinin özel sektöre devri gerçekleştirilmiş; bundan sonraki süreçte, diğer 8 şirket hisselerinin de özel sektöre devredilmesi öngörülmekle birlikte, Ağustos/2012 tarihi itibarıyla bu şirketlerden henüz her hangi devir işlemi yapılmadığı ve ne zaman yapılacağı hususunun belirsiz olduğu,
Menderes Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin 3096 sayılı Kanun çerçevesinde özelleştirilmek üzere 18.01.2008 tarih ve 2008/08 sayılı ÖYK Kararı ile Özelleştirme İdaresinin portföyünden çıkarılıp Denizli, Muğla ve Aydın illerinden oluşan dağıtım bölgesindeki işletme hakkının 05.08.2008 tarihinde AYDEM A.Ş.’ye devredilmesi nedeniyle esas faaliyetleri sona eren ancak tüzel kişiliği devam eden Şirketin;
23.07.2009 tarih ve 2009/47 sayılı ÖYK kararı ile tekrar ÖİB’in portföyüne alındığı ve
45 satış yöntemiyle özelleştirilmesinin, özelleştirme işlemlerinin 31.12.2010 tarihine kadar tamamlanmasının öngörüldüğü,
Benzer şekilde Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin de 3096 sayılı Kanun çerçevesinde özelleştirilmek üzere 14.01.2009 tarihli ve 2009/06 sayılı ÖYK Kararı ile ÖİB portföyünden çıkarılıp Adıyaman- Kahramanmaraş İllerinden oluşan dağıtım bölgesindeki işletme hakkının 11.11.2010 tarihinde AKEDAŞ’a devredilmesi nedeniyle esas faaliyetleri sona eren ancak tüzel kişiliği devam eden Şirketin;
07.03.2011 tarih ve 2011/22 sayılı ÖYK Kararı ile tekrar ÖİB’in portföyüne alındığı ve satış yöntemiyle özelleştirilmesine, özelleştirme işlemlerinin 31.12.2012 tarihine kadar tamamlanmasına karar verildiği,
20 Dağıtım Bölgesi için oluşturulmuş 20 Dağıtım Şirketine, 01.09.2006 tarihinden geçerli olmak üzere Dağıtım Lisansı ve Perakende Satış Lisansı verildiği, bu çerçevede TEDAŞ’a daha önce verilmiş Dağıtım ve Perakende Satış Lisanslarının EPDK’nın 24.08.2006 tarihli, 874/57 ve 874/58 sayılı kararlarıyla 01.09.2006 tarihinden itibaren sonlandırıldığı, TEDAŞ’ın bu tarihten itibaren elektrik piyasasında her hangi bir faaliyette bulunmasının kanunen mümkün bulunmadığı,
TEDAŞ’ın, EPDK tarafından dağıtım ve perakende satış lisanslarının sonlandırılmasından sonra ÖİB’in 09.02.2007 tarih ve 950 sayılı yazılı talimatları ile bağlı elektrik dağıtım şirketlerinin personel işlemlerinin yürütülmesi, bağlı dağıtım şirketleri arasında uygulama birliğinin sağlanması, bu amaçla idari, mali, hukuki ve teknik açıdan yönlendirme, sistem ihtiyaçları çerçevesinde gerekli araç ve teçhizatın tedariki, enerji alış-satışına ilişkin gerekli işlemlerin yapılması veya yaptırılması, ayrıca denetim ve koordinasyon hizmetlerinin yürütülmesi çerçevesinde yetkilendirildiği, bu bağlamda TEDAŞ’ın merkez birimlerinin finansman ihtiyacının, belirtilen faaliyet ve hizmetler karşılığında ilgili dağıtım şirketlerinden gider katılım payı alınmak suretiyle karşılanmaya çalışıldığı,
EÜAŞ’tan başlayıp BOTAŞ, TEİAŞ ve TETAŞ ile devam eden elektrik üretim, iletim, dağıtım ve satış zincirinin son halkası olan TEDAŞ topluluğunun, hem alacaklarını zamanında tahsil edememesi hem de işletme zararı yarattığı için borçlarını zamanında ödeyememesi nedeniyle özellikle BOTAŞ, TEİAŞ ve TETAŞ gibi enerji KİT’leri üzerinde finansman darboğazı yaratması karşısında; enerji alanında faaliyet gösteren bu kuruluşların bir kısım borç ve alacaklarının takas, mahsup ve terkin yoluyla tasfiyesine yönelik 6113 sayılı Kanun ile getirilen düzenleme hükümleri ile bu kurum ve kuruluşların birbirlerine olan 28.02.2011 tarihi itibarıyla tahakkuk etmiş ancak 03.03.2011 tarihi itibarıyla ödenmemiş borç ve alacaklarının fer’ileri terkin edilmek suretiyle; BOTAŞ’ın Gümrük Müsteşarlığına bağlı tahsil dairelerine ve
46 Maliye Bakanlığına olan vergi borçları ile TETAŞ’ın Kamu Ortaklığı Fonuna olan 28.02.2011 tarihi itibarıyla ödenmemiş borçlarının, fer’ileri terkin edilmek suretiyle toplam 11.834.698.526 TL tutarındaki borç kaleminin 2011 yılı içerisinde TEDAŞ Genel Müdürlüğü tarafından devralınması, hususları da dikkate alınarak;
Gelinen süreçte, TEDAŞ topluluğunun 2011 yılına ait sadeleştirilmiş konsolide bilançosu ve diğer mali tablo verileri baz alınarak hesaplanan rasyo ve ortaya çıkan analiz sonuçları birlikte değerlendirildiğinde;
-TEDAŞ topluluğunun 2011 yılı net satışları %5,3 oranında azalarak 14,2 milyar TL’ye gerilemiş, bu azalışta yıl içinde özel yatırımcılara devri gerçekleştirilmiş olan bir adet dağıtım şirketinin finansal tabloların dışında bırakılması önemli rol oynamıştır.
-Son beş yıllık dönemde TEDAŞ topluluğunda önemli tutarda faaliyet zararı oluşmuş; 2007 yılında 1,9 milyar TL, 2008’de 1,2 milyar TL, 2009’da 1,3 milyar TL, 2010’da 1,1 milyar TL ve nihayet 2011 yılında 404,5 milyon TL konsolide faaliyet zararı gerçekleşmiştir. Söz konusu zararların oluşmasının en önemli sebebi, özellikle Dicle, Vangölü ve Aras EDAŞ’ın dağıtım bölgesinde normal değerlerin çok üzerinde seyreden kayıp/kaçak oranlarından kaynaklanan ilave maliyet artışları ve önemli tutarlara ulaşan gelir kayıplarıdır. Yaşanan maliyet artışları ve gelir kayıpları ile diğer gider ve zarar kalemlerinin de etkisiyle 2011 yılında 178,7 milyon TL tutarında konsolide dönem zararı gerçekleşmiştir.
-Dönen varlıklar 10,2 milyar TL, kısa vadeli yabancı kaynaklar 14,7 milyar TL’dir. Net işletme sermayesi 4,5 milyar TL tutar ile negatif değerde olup, yüksek faaliyet ve dönem zararları nedeniyle öz kaynakların 178,7 milyon TL’si bir faaliyet döneminde yitirilmiştir.
-Amortisman ayırma yoluyla ticari maliyetlere aktarılan 398,7 milyon TL’lik kaynak yaratma dışında TEDAŞ topluluğunun 2011 yılında yaratabildiği bir kaynak bulunmamaktadır.
Yukarıda özetlenen koşullarda varlıklarının %97,8’ini yabancı kaynaklarla finanse eden, işletme zararı yarattığı için mevcut yükümlülüklerini yerine getirmekte zorlanan TEDAŞ topluluğunun; 6113 sayılı Kanun kapsamında diğer enerji KİT’lerinden devraldığı borç yükünün düzenli şekilde ödenebilmesi ve mali açıdan sağlıklı ve sürdürülebilir bir enerji sektörünün tesis edilebilmesi için TEDAŞ’a sermaye artırımı dışında ilave kaynak yaratma imkanı bulunmamaktadır.
47 IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI