T.C.
SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI
2008 Yılı
Hazine İşlemleri Raporu
Eylül 2009
2008 Yılı Hazine İşlemleri Raporu,
Sayıştay Genel Kurulunun 09.09.2009 tarihli ve 5257/1 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulması uygun bulunmuştur.
“Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini
kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.”
T.C. Anayasası 160. Madde 1. Fıkra
T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, ANKARA, Eylül 2009 http://www.sayistay.gov.tr
1. SUNUŞ
Sayıştaylar, kamu yönetiminde şeffaflığın ve hesap verme sorumluluğunun yerleşmesine ve gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla, güvenilir ve objektif bulgular ve öneriler içeren raporlar hazırlayarak kamu yönetiminin yenilenmesine ve geliştirilmesine katkıda bulunmaktadırlar.
Sayıştayların hazırladığı bu raporlardan kamu borç yönetimi ve denetimi ile ilgili olanlar ise gerek Parlamentolar gerekse kamuoyunun ilgisi sebebiyle özel bir öneme haizdir. Türk Sayıştay’ının da üyesi olduğu Uluslararası Sayıştaylar Birliği (INTOSAI) de 1980’li yıllardan itibaren kamu borçlarının denetimi konusunda hazırladığı rehberler ve oluşturduğu çalışma gruplarıyla, Sayıştaylara yol göstererek bu alandaki denetimlerin nasıl geliştirileceği konusuna dikkat çekmektedir.
Türk Sayıştayı 1995 yılından bu yana kamu borç yönetimi ve denetimi sonuçlarını Hazine İşlemleri Raporları ile parlamentonun bilgisine sunmaktadır. Hazine İşlemleri Raporlarımızla, Hazine Müsteşarlığı bünyesinde gerçekleştirilen iş ve işlemlerden, Devlet Borçları ve İç Ödemeler Muhasebe Birimlerince muhasebeleştirilen işlemlere ilişkin bilgiler, denetim bulguları ve öneriler her yıl Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Bu çerçevede hazırlanan 2008 yılı raporunda, hazine işlemleri hakkında kapsamlı ve detaylı bulgular ve öneriler ile TBMM’nin bilgisine sunulmasında fayda görülen konular yer almaktadır.
2008 yılı Hazine İşlemleri Raporunun hazırlanmasında emeği geçen mensuplarımıza teşekkür eder, raporun, kamu mali sistemimizin geliştirilmesinde uygulayıcılara yol gösterici olmasını temenni ederim.
Dr. Recai AKYEL Sayıştay Başkanı
İÇİNDEKİLER
1. SUNUŞ ...3
İÇİNDEKİLER ...4
TABLOLAR ...6
GRAFİKLER...7
2. BÜTÇE LİMİTLERİ ...9
2.1 Borçlanma Limiti ... 9
2.2 İkraz Limiti...11
2.3 Garanti Limiti ...11
3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ ...13
3.1 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup)...13
3.1.1 Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme-Stok... 13
3.1.2 Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler ... 16
3.1.3 2008 Yılı Dış Proje Kredileri ... 20
3.1.4 Bütçe Dışı Borç Kullanımı ... 21
3.2 2008 Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup)...22
3.2.1 2008 Yılı Devlet Tahvili İşlemleri... 22
3.2.2 2008 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri ... 25
3.2.3 İç Borçlanma ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler ... 27
3.3 Borçlanma Faizleri ...33
4. KAMU BORÇLARI VE BORÇ ANALİZLERİ...35
4.1 Kamu Borcu ...35
4.1.1 AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku ... 38
4.1.2 Kamu Net Borç Stoku ... 39
4.2 Borç Analizleri ...40
4.2.1 Sürdürülebilirlik, Esneklik ve Kırılganlık Analizleri ... 40
4.2.2 Değerlendirme... 51
5. PİYASA YAPICILIĞI SİSTEMİ ...53
5.1 Yasal Çerçeve ...53
5.2 Piyasa Yapıcılığı Sisteminin İşleyişine İlişkin Sorunlar ...54
6. HAZİNE ALACAKLARI ...59
6.1 Hazine Alacak Verileri ...59
6.2 Hazine Alacaklarının İzlendiği Hesaplar ...61
6.2.1 Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı ... 61
6.2.2 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı ... 61
6.2.3 Diğer Kurum Alacakları Hesabı ... 64
6.2.4 Takipteki Kurum Alacakları Hesabı ... 64
6.2.5 Risk Hesabı ... 65
6.2.6 Risk Hesabı Alacakları Hesabı ... 65
6.2.7 Verilen Garantiler Hesabı ... 66
6.2.8 Gelir Tahakkukları Hesabı ... 66
6.2.9 Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları... 67
6.3 Hazine Garantileri ve Üstlenimler...68
6.3.1 2008 Yılında Verilen Hazine Garantileri... 68
6.3.2 Verilen Hazine Garantilerinden Yapılan Üstlenimler... 69
6.4 Silinen Alacaklar ...70
6.4.1 Bütçe Finansmanı Açısından Silinen Alacakların Sonuçları... 71
6.5 Hazineye Borçlarını Zamanında Ödemeyen Kurum ve Kuruluşlar...72
6.6 TMSF’den Olan Hazine Alacakları...72
6.6.1 2008 Yılında TMSF’den Olan Hazine Alacaklarının Durumu ... 72
6.6.2 TMSF’nin Varlık Çözümlemelerinin Değerlendirilmesi... 74
6.7 Telsim’den Dolayı TMSF’den Olan Hazine Alacakları ...74
7. DİĞER KONULAR ...77
7.1 Açılış Kayıtlarında Tutarsızlık Olan Hesaplar...77
7.2 Kesinleşmeden Bütçe Gideri Yapılan Ödemeler ...78
7.3 İç Borçların Muhasebeleştirilmesi ve Bilgi Sistemine İlişkin Sorunlar ...79
7.4 Hazineye Ait Hisse Senedi ve Tahviller ...82
7.5 Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF)...84
7.5.1 Fon Hakkında Genel Bilgi ... 84
7.5.2 Fon İşlemlerinde İhracatçı Birlikleri’nin Rolü ve Hukuki Yapısı... 84
7.5.3 Fonun Gelirleri ... 86
7.5.4 Fonun Giderleri... 87
7.5.5 Uygulamalara İlişkin Eleştiriler... 88
7.6 Tasarrufları Koruma Fonu ...90
7.7 Konut Edindirme Yardımı (KEY) Ödemeleri ...93
7.8 Dış Proje Kredilerine İlişkin Sorunlar: Selçuk Üniversitesi Örneği...94
EK TABLOLAR ... 97
TABLOLAR
Tablo 1: 2008 Yılı Net İç Borçlanma...10
Tablo 2: 2008 Yılı Net Dış Borçlanma ...10
Tablo 3: 2008 Yılı Borçlanma Limiti Ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu...11
Tablo 4: 2008 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti ...13
Tablo 5: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit)...14
Tablo 6: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni – Mahsup)...14
Tablo 7: 2008 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)...16
Tablo 8: 2008 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları...20
Tablo 9: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe (Stok)...20
Tablo 10: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe Dışı Kuruluşlar (Stok) ...21
Tablo 11: 2008 Yılı Tahvil İşlemleri ...22
Tablo 12: 2008 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay)...23
Tablo 13: 2008 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup)...23
Tablo 14: 2008 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit) ...24
Tablo 15: 2008 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup) ...25
Tablo 16: 2008 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri ...25
Tablo 17: 2008 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu...27
Tablo 18: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı...28
Tablo 19: 2008 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek Tutarlı YTL Cinsi İskontolu 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları...29
Tablo 20: İç Borç Stokunun Reel Faizi (%) ...30
Tablo 21: 2008 Yılında Ödenen Faiz Giderleri...33
Tablo 22: 2002-2008 Yılları Kamu Borç Stoku (Brüt)...36
Tablo 23: AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku...38
Tablo 24: Kamu Net Borç Stoku ...39
Tablo 25: Muhasebe Birimlerine Göre Hazine Alacak Stoku (31.12.2008)...67
Tablo 26: 31.12.2008 İtibarıyla Hazineye En Fazla Borcu Olan İlk On Kuruluş...67
Tablo 27: Zamanaşımına Uğrayan Borçlanma Senetleri...82
Tablo 28: DFİF’in 2008 Yılı Gelir Tahsilatı ...86
GRAFİKLER
Grafik 1: Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku ...16
Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi ...17
Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku ...18
Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku ...18
Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku ...19
Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu ...19
Grafik 7: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı ...29
Grafik 8: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi ...30
Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı...31
Grafik 10: 2008 Yılı İç Borç Stok Yapısı...32
Grafik 11: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması ...32
Grafik 12: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi ...33
Grafik 13: 1998-2008 Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı ...34
Grafik 14: Yıllar İtibarıyla Borç Yükü ...41
Grafik 15: Bütçe açığı/GSYİH – Faiz dışı Fazla/ GSYİH - Faiz Giderleri/GSYİH...42
Grafik 16: Faiz ödemeleri/ Bütçe Gelirleri (%)...43
Grafik 17: Borç/Bütçe Gelirleri ...43
Grafik 18: Döviz Cinsinden Borçlar/ Toplam Kamu Borcu ...44
Grafik 19: Cari İşlemler Açığı/GSYİH - Merkez Bankası Net Dış Varlıkları/GSYİH ...44
Grafik 20: Dış Borç Yükü...46
Grafik 21: Kısa Vadeli Dış Borçlar/Toplam Dış Borçlar ...47
Grafik 22: Kısa Vadeli Toplam Dış Borç/ Merkez Bankası Brüt Rezervleri...47
Grafik 23: Döviz Cinsinden Toplam Borçlar/ Cari Hesap Girdileri ...48
Grafik 24: Yıllar İtibarıyla Toplam İç Borç Stokunun Yapısı (%) ...49
Grafik 25: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması ...49
Grafik 26: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)...50
Grafik 27: Yıllar İtibarıyla İç Borç ve Dış Borç Faiz Giderleri ...50
Grafik 28: Hazine Alacak Stoku...59
Grafik 29: Hazine Alacak Stoğunun Kaynak Dağılımı ...60
Grafik 30: Vadesi Geçmiş ve Vadesi Gelecek Hazine Alacakları ...60
Grafik 31: Vadesi Geçmiş Alacakların Dağılımı...60
Grafik 32: Verilen Hazine Garantileri (2004-2008) ...68
Grafik 33: Hazine Garantileri Nedeniyle Yapılan Üstlenimler (2004-2008) ...69
Grafik 34: Kuruluş Bazında 2008 Yılı Üstlenimleri ...69
2. BÜTÇE LİMİTLERİ
2.1 Borçlanma Limiti
15724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine 218.284.732.372 YTL2 ödenek verilmiş, genel bütçenin gelirleri ise 200.393.419.000 YTL olarak tahmin edilmiştir.
Aynı kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı ile tahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile karşılanacağı hüküm altına alınmıştır.
2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun ilgili hükümleri uyarınca, ayrıntısı Tablo 3’te gösterilen 2008 yılı net borçlanma limiti 17.891.313.372 YTL olarak hesaplanmaktadır.
Diğer taraftan; 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun “Borçlanma, İkraz ve Garanti Limiti” başlıklı 5 inci maddesinde;
“Malî yıl içinde 1 inci maddede belirtilen ilkeler ve malî sürdürülebilirlik de dikkate alınarak yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark miktarı kadar net borç kullanımı yapılabilir.
Borçlanma limiti değiştirilemez. Ancak borç yönetiminin ihtiyaçları ve gelişimi dikkate alınarak, bu limit yıl içinde en fazla yüzde beş oranında artırılabilir. Bu miktarın da yeterli olmadığı durumlarda, ilave yüzde beş oranında bir tutar, ancak Müsteşarlığın görüşü ve Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile artırılabilir. Bütçenin denk olması durumunda da borçlanma, anapara ödemesinin en fazla yüzde beşine kadar artırılabilir. Vadesinde nakden ödenenler hariç, çeşitli kanunlara dayanılarak ikrazen ihraç olunan özel tertip Devlet iç borçlanma senetleri bu limitin hesaplanmasında dikkate alınmaz.
Malî yıl içerisinde ikrazen ihraç edilecek özel tertip Devlet iç borçlanma senetlerinin limiti her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenir.
Mali yıl içinde sağlanacak garantili imkân ve dış borcun ikrazı limiti, yılı bütçe kanunuyla belirlenir.” hükümlerine yer verilmiştir.
Bu hükümler dikkate alındığında; 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uyarınca hesaplanan 2008 yılı net borçlanma limiti yüzde beş oranındaki artırımla 18.785.879.04 YTL olmaktadır.
1 Bu bölümde yer alan borçlanma rakamları 2008 yılı Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hesaplanmıştır.
2 2008 yılında para birimi Yeni Türk Lirası (YTL) olduğundan, Raporun bütününde YTL olarak ifade edilmiştir.
Tablo 1: 2008 Yılı Net İç Borçlanma
YTL TAHVİL
Tahvil Borçlanma Tutarı (1) 84.065.819.856
Borçlanma 94.480.317.478
Kur farkı (-) 9.100.497.622
İkrazen Verilen Özel Tertip
Senetlerle Borçlanma (-) 1.314.000.000 Tahvil Geri Ödeme Tutarı (2) 79.365.621.538
Ödeme 82.807.718.429
Kur Farkı (-) 3.442.096.891
A) Net Tahvil Borçlanması ( 1-2) 4.700.198.318
BONO
Bono Borçlanma Tutarı (3) 18.606.301.024 Bono Geri Ödeme Tutarı (4) 10.762.000.001 B) Net Bono Borçlanması (3-4) 7.844.301.023
NET İÇ BORÇLANMA (A+B) 12.544.499.341
2008 yılında 94.480.317.478 YTL tutarında tahvil, 18.606.301.024 YTL tutarında bono olmak üzere toplam 113.086.618.502 YTL tutarında iç borçlanma ve 82.807.718.429 YTL tutarında tahvil ve 10.762.000.001 YTL tutarında bono olmak üzere toplam 93.569.718.430 YTL tutarında iç borca ilişkin anapara geri ödemesi yapılmıştır. 113.086.618.502 YTL olan borçlanma tutarından, aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) 9.100.497.622 YTL ve ikrazen verilen özel tertip senetlerle borçlanma rakamı olan 1.314.000.000 YTL düşüldüğünde, borçlanma tutarı 102.672.120.880 YTL olmaktadır.
93.569.718.430 YTL olan iç borç anapara ödemesi tutarından da, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) 3.442.096.891 YTL düşüldüğünde, ödeme tutarı 90.127.621.539 YTL olarak gerçekleşmektedir.
102.672.120.880 YTL’lik borçlanma ve 90.127.621.539 YTL’lik ödeme sonucunda, net iç borçlanma 12.544.499.341 YTL olmuştur.
Tablo 2: 2008 Yılı Net Dış Borçlanma
YTL
Dış Borçlanma Tutarı 14.625.601.576
Borçlanma 50.964.505.217
Kur Farkı (-) 36.338.903.641
Dış Borç Geri Ödeme Tutarı 11.020.813.920
Ödeme 23.519.297.012
Kur farkı (-) 12.498.483.092
Net Dış Borçlanma 3.604.787.656
2008 yılında 50.964.505.217 YTL tutarında dış borçlanma ve 23.519.297.012 YTL tutarında dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır. 50.964.505.217 YTL olan borçlanma tutarından aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) 36.338.903.641 YTL düşüldüğünde borçlanma tutarı 14.625.601.576 YTL olarak hesaplanmaktadır. 23.519.297.012 YTL olan dış borç anapara ödemesi tutarından, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) 12.498.483.092 YTL düşüldüğünde ise geri ödeme tutarı 11.020.813.920 YTL olmaktadır.
14.625.601.576 YTL’lik borçlanma ve 11.020.813.920 YTL’lik ödeme sonucunda, kur etkisinden arındırılmış net dış borçlanma 3.604.787.656 YTL olmuştur.
12.544.499.341 YTL tutarındaki net iç borçlanma ve 3.604.787.656 YTL tutarındaki net dış borçlanma sonucunda, toplam net borçlanma 16.149.286.997 YTL olup, 18.785.879.041 YTL tutarındaki 2008 yılı net borçlanma limiti aşılmamıştır.
Tablo 3: 2008 Yılı Borçlanma Limiti Ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu YTL
Verilen Ödenek Toplamı 218.284.732.372 Tahmin edilen gelir toplamı 200.393.419.000
Denge 17.891.313.372
4749 5’inci madde uyarınca %5 ilâve 894.565.669 2008 yılı net borçlanma limiti 18.785.879.041
Net Dış Borçlanma 3.604.787.656
Net İç Borçlanma 12.544.499.341
Net Borçlanma 16.149.286.997 Kaynak:2008 Yılı Bütçe Kanunu ve Devlet Borçları Muhasebe Birimi Yönetim Dönemi Kayıtları
2.2 İkraz Limiti
5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun "Hazine Garanti Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 19 uncu maddesi (3) numaralı bendine göre bu Kanunun 1 inci maddesi ile belirlenen başlangıç ödeneklerinin %2’sine kadar (4.365.694.647 YTL) ikrazen Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilebilmektedir.
2008 yılında, 1.314.000.000 YTL tutarında ikrazen Özel Tertip Devlet Tahvili ihraç edildiğinden, ikraz limiti aşılmamıştır.
2.3 Garanti Limiti
5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun "Hazine Garanti Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 19 uncu maddesi (1) ve (2) numaralı bentlerine göre:
“(1) 2008 yılında, 28/3/2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre sağlanacak;
a) Garantili imkân limiti 2 milyar ABD Dolarını,
b) Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek koşullar çerçevesinde ve elde edilecek kaynaklar Hazineye aktarılacak şekilde kamu kurum ve kuruluşlarınca ihraç edilecek sertifika, senet ve benzeri finansman enstrümanlarına sağlanacak garanti tutarı 2 milyar ABD Dolarını, aşamaz.
(2) Birinci fıkranın (b) bendinde yer alan tutarı bir katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.”
2008 yılında, Hazinece verilen garantilere ilişkin olarak yapılan incelemeler sonucunda;
Bütçe Kanununun 19 uncu maddesinin 1/a fıkrası kapsamında 2008 yılında 1.999.230.770 ABD Doları tutarında Hazine garantili kredi sağlandığı, dolayısıyla 2008 yılında, Bütçe Kanunu ile belirlenen 2 milyar ABD Dolarlık garanti limitinin aşılmadığı,
Bütçe Kanununun 19 uncu maddesinin 1/b fıkrası kapsamında, 2008 yılında herhangi bir garanti verilmediği tespit edilmiştir.
Dolayısıyla, TBMM’nin Bütçe Kanunu ile verdiği garanti limitleri aşılmamıştır.
3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ
Bu bölümde; dış borçlanma ve iç borçlanma işlemleri nakit ve mahsup ayrımıyla ele alınmakta, dış borç ve iç borç stoku ile borçlanma işlemlerine ilişkin bazı istatistiklere ve borçlanma faizlerine yer verilmektedir.
3.1 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup)
Hazine tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânları ile bunlardan tahsis, ikraz ve devir yoluyla kullandırılan kredilere ilişkin anapara geri ödeme tutarları ile kur farkları, Dış Borçlar Hesabına kaydedilmektedir.
3.1.1 Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme-Stok
Bu bölümde nakden ve mahsuben gerçekleştirilen dış borçlanma ve dış borç geri ödemelerinin detayı verilmektedir.
Tablo 4: 2008 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti
2008 yılında 40.319 milyon YTL mahsup, 10.645 milyon YTL nakit olmak üzere toplam 50.964 milyon YTL dış borçlanma gerçekleştirilmiş; buna karşılık, 12.508 milyon YTL mahsup, 11.011 milyon YTL nakit olmak üzere toplam 23.519 milyon YTL dış borç geri ödemesi yapılmıştır. Tablo 4’te gösterildiği üzere 2007 yılı dış borç stoku olan 78.557 milyon YTL, 2008 yılında 27.445 milyon YTL tutarında artışla 106.002 milyon YTL olarak 2009 yılına devretmiştir.
3 2007 yılı dış borç stoku rakamı, 2008 Yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesabı’nda, 78.569 milyon YTL olarak yer almaktadır. Aradaki fark, Dolar kuru uygulanması gereken bir tutara sehven Euro kuru uygulanması nedeniyle oluşmuştur. Ancak, açılış kaydı düzeltilmiş rakamlar üzerinden yapılmıştır.
Milyon YTL
2007 Yılı Stoku
2008 Yılı Borçlanma
2008 Yılı Geri Ödeme
Net Borçlanma
2009'a Devir
Nakit 10.645 11.011 -366
Mahsup 40.319 12.508 27.811
Toplam 78.5573 50.964 23.519 27.445 106.002
Dış Borçlanma (Nakit)
2008 yılında 10.645 milyon YTL tutarında nakit dış borçlanma gerçekleştirilmiştir. Hazinenin döviz hesaplarına giren bu tutarın detayları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Tablo 5: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit)
Milyon YTL
Dış Proje Kredisi ( Karayolları Gn.Md. ) 820
IMF Kredileri 4.570
Tahvil İhracı 4.771 Dünya Bankası (IBRD) Kredileri 484
TOPLAM 10.645 Kaynak: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtları
2008 yılında bütçe finansmanı amacıyla IMF’den yapılan dış borçlanma tutarı 4.570 milyon YTL’dir. Dış piyasalarda tahvil ihracından 4.771 milyon YTL, Karayolları otoyol projeleri için 820 milyon YTL karşılığı döviz Hazine hesaplarına girmiştir. Dünya Bankası tarafından program kredisi olarak kullandırılan tutar ise 484 milyon YTL’dir.
Dış Borçlanma (Ayni-Mahsup)
2008 yılında toplam 40.319 milyon YTL tutarında ayni-mahsup dış borçlanma işlemi gerçekleştirilmiştir.
Tablo 6: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni – Mahsup) Milyon YTL 1.Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma 2.916 Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından
Yaptığı Kullanımlar 965
Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje
Kredisi Kullanımları 1.894
İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe
Gideri ) 53
Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe
Gideri)- Kaynaktan kesinti 4
2.Karşılığında Alacak Yaratılan Dış Borçlanma 443 3.Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı 36.339 4.Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma 621
Toplam 40.319
Kaynak:Devlet Borçları Muhasebe Birimi
1. Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma: Yıl içinde ayni-mahsup işlemlerle gerçekleştirilen 2.916 milyon YTL tutarındaki borçlanma, aşağıda açıklanan giderlerin finansmanında kullanılmıştır.
Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından Yaptığı Kullanımlar; 2008 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlar adına T.C. Merkez Bankası nezdindeki Proje Özel Hesabına 965 milyon YTL tutarında aktarım yapılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazine’nin kullandığı hesaplara para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır.
Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımları; 2008 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlarca Hazine hesaplarına intikal ettirilmeksizin dış finansman kaynağından 1.894 milyon YTL tutarında doğrudan (mal ve hizmet karşılığı olarak) dış proje kredisi
kullanılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazine hesaplarına para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır.
İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri); Devlet borçlanma senetlerinin uluslararası piyasalarda iskontolu satılması durumunda, senetlerin brüt tutarları Dış Borçlar Hesabında izlenmekte, karşılığında Hazinece elde edilen net borçlanma hasılatı ise banka veya ilgili hesaplara kaydedilmektedir. Brüt borçlanma tutarı (nominal değer) ile net borçlanma hasılatı arasındaki fark bütçe gideri yapılmaktadır. 2008 yılında iskontolu satışlardan kaynaklanan gider miktarı 53 milyon YTL’dir.
Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri); 2008 yılında, yurtdışına ihraç edilen devlet borçlanma senetlerinden dolayı 4 milyon YTL’lik gider doğmuştur. Bu gider kaynakta kesilmiş, net tutar banka veya ilgili hesaba, brüt tutar Dış Borçlar Hesabına, aradaki fark ise Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmiştir. 4 milyon YTL, ödenen bütçe giderine karşılık olarak yapılan dış borçlanmayı göstermektedir.
2. Karşılığı Alacak Kaydedilen Dış Borçlanma: Yıl içinde mahsup işlemlerle gerçekleştirilen 443 milyon YTL’lik dış borçlanma sonucunda elde edilen kaynak, karşılığında alacak yaratılarak merkezi bütçe dışındaki kuruluşlara aktarılmıştır.
3. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı: Yıl içinde döviz kurlarının yükselmesi nedeniyle dış borçlarda 36.339 milyon YTL tutarında artış meydana gelmiştir.
4. Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma: 2008 yılı içerisinde, 4749 sayılı Kanun’un Geçici 10, Geçici 11 ve Geçici 12 nci maddeleri hükmü uyarınca, bütçe finansmanı amacı dışında, karşılığında giderler hesabı çalıştırılarak 621 milyon YTL tutarında dış borçlanma gerçekleştirilmiştir.4
4 Diğer gider karşılığı yapılan dış borçlanmaya ilişkin ayrıntılı bilgi “Bütçe Dışı Borç Kullanımı” bölümünde yer almaktadır.
Dış Borç Geri Ödemeleri
Dış Borç Ödemesi (Nakit)
2008 yılında Dış Borçlar Hesabından yapılan nakit geri ödeme tutarı 11.011 milyon YTL’dir.
Dış Borç Ödemesi (Mahsup)
2008 yılında 12.508 milyon YTL tutarında dış borç geri ödemesi, nakit akışı olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir.
Tablo 7: 2008 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup) Milyon YTL
1. Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı 9*
2.Lehte Kur Farkı 12.499
Toplam 12.508
Kaynak: Devlet Borçları Muhasebe Birimi
*Bu tutarın 4,8 milyon YTL’si 2007 yılına ilişkin düzeltme kaydıdır.
1-Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı: 2008 yılında dış proje kredisi kullanıcısı kuruluşlar tarafından Proje Özel Hesabı ve doğrudan dış proje kredisi kullanımlarından toplam 9.378 bin YTL tutarında kreditöre iade gerçekleşmiştir. Dış borcun azalmasına yol açan bu işlemler geri ödeme olarak kaydedilmiştir.
2- Lehte Kur Farkı: Yıl içinde döviz kurlarındaki değişim nedeniyle dış borç stokunda 12.499 milyon YTL tutarında bir azalma meydana gelmiştir.
3.1.2 Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler
Bu bölümde 2008 yılı dış borç stokunun, döviz bileşimi, alacaklıya göre dağılımı ve faiz kompozisyonu ele alınacaktır.
Grafik 1’de dış borç stokunun yıllar itibarıyla ABD doları cinsinden seyri gösterilmiştir. 2002 yılında 56,8 milyar dolar olan toplam dış borç stoku, 2004 yılında 68,6 milyar dolara ulaşmış, 2005 yılındaki düşüşün ardından tekrar artma eğilimine girerek 2008 yılında 69,8 milyar dolar seviyesine yükselmiştir.
Grafik 1: Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku
0 10 20 30 40 50 60 70 80
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar ABD Doları
Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi
Aşağıdaki grafikte, yıllar itibarıyla dış borç stokunun döviz bileşimi ABD Doları, Japon Yeni, EURO, SDR ve diğer para birimleri cinsinden gösterilmiştir.
Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi
0 5 10 15 20 25 30 35 40
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar ABD Doları
USD JPY EUR SDR Diğer
Grafik incelendiğinde, dış borç stoku döviz bileşimindeki en büyük payın ABD doları cinsinden olduğu ve bu payın 2002 yılından itibaren düzenli olarak arttığı görülmektedir. 2008 yılı için ABD doları cinsinden borçların stok içindeki oranı % 54 olarak gerçekleşmiştir.
EURO cinsinden dış borç stoku ise 2002 yılından 2004 yılına kadar artmış, 2005 yılındaki azalmadan sonra, tekrar artma eğilimine girerek, 2007 yılında stokun % 29,7’sini; 2008 yılında ise stokun % 28’ini oluşturmuştur.
SDR cinsinden stokta ise 2004 yılından 2007 yılına kadar devam eden azalma eğiliminin ardından 2008 yılında % 1,7’lik artış meydana gelmiş ve 2008 yılı sonu itibarıyla stok içindeki payı % 12,3 olarak gerçekleşmiştir.
Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
Yıllar itibarıyla alacaklıya göre dış borç stokunun dağılımına bakıldığında;
yurtdışı tahvil ihraçlarının düzenli bir şekilde arttığı; 2004 yılından itibaren stok içerisindeki payı azalan hükümet kuruluşları ve uluslararası kuruluşlardan alınan kredilerin ise 2008 yılında artış gösterdiği görülmektedir. (Grafik 3)
Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar ABD Doları
Hükümet Kuruluşları Yurtdışı Tahvil İhracı Uluslararası Kuruluşlar Diğer
Grafik 4’ten görüleceği üzere, 2008 yılında dış borç stokunun % 56’sını yurt dışı piyasalarda tahvil ihracından kaynaklanan borçlar, % 44’ünü ise yurt dışından sağlanan krediler oluşturmaktadır.
Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
Aşağıdaki grafikte yıllar itibarıyla, uluslararası kuruluşlara göre dış borç stoku kompozisyonu gösterilmiştir. Grafik incelendiğinde, 2004 yılından 2007 yılına kadar azalan ve 2008 yılında yeniden artış gösteren IMF’ye olan borçların, toplam stok içerisinde en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. IMF’den sonra en büyük pay ise IBRD’ye aittir.
IMF- Uluslararası Para Fonu
12%
Diğer Uluslararası Kuruluşlar
15%
Ticari Bankalar ve Diğer Finansman
Kuruluşları 9%
Yurtdışı Tahvil İhracı 56%
Hükümet Kuruluşları 8%
Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku
0 5 10 15 20
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar ABD Doları
IMF-Uluslararası Para Fonu IBRD-Uluslararası İmar Ve Kalkınma Bankası AYB-Avrupa Yatırım Bankası AKKB-Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası Diğer
Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu
Aşağıdaki grafikte, dış borç stokunun ne kadarının sabit faizli ne kadarının değişken faizli olduğu milyar ABD Doları cinsinden gösterilmektedir.
2008 yılında dış borç stokunun % 72’si sabit, % 28’i ise değişken faiz yapısına sahiptir.
Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu
0 10 20 30 40 50 60
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
milyar ABD Doları
Sabit Değişken
3.1.3 2008 Yılı Dış Proje Kredileri
Dış proje kredileri, yıllık yatırım programlarında yer alan projeler, milli savunma projeleri ile Yap-İşlet-Devret, Yap-İşlet, İşletme Hakkı Devri ve benzeri finansman modelleri çerçevesinde gerçekleştirilen projeler için dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânlarıdır.
Bu başlık altında, 2008 yılında dış proje kredisi kullanımları ile 2008 yılı sonu itibarıyla teyitsiz kalan kullanımlara ilişkin bilgilere yer verilecektir.
3.1.3.1 Dış Proje Kredisi Kullanımları
2008 yılında proje kredilerinin finansmanı için toplam 4.740 milyon YTL kullanım yapılmıştır. Bu tutarın; 4.262 milyon YTL’si çeşitli kuruluşlara tahsis edilmiş, 478 milyon YTL’si ise ikrazen kullandırılmıştır.
Tablo 8: 2008 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları
Milyon YTL
PÖH’den Kullanımlar (Tahsis) 1.176
PÖH’den Kullanımlar (İkraz) 85
Hazine Hesaplarından Yapılan Kullanımlar 820 Doğrudan Kullanımlar (Tahsis) 2.266
Doğrudan Kullanımlar (İkraz) 393
Toplam 4.740
3.1.3.2 Teyitsiz Dış Proje Kredi Kullanımları
2008 yılında yürürlükte olan 4749 sayılı Kanun ve 5 Temmuz 2008 tarihli Dış Proje Kredilerinin Dış Borç Kaydına İlişkin Esas ve Usûller Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca, kuruluşlar bütçeleştirme işlemi yapmadan, yani ödeneği olmadan, kullanım yapamamaktadırlar. Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ve genel bütçe kapsamı dışındaki kurum ve kuruluşlar, kullanımlarını Yönetmelik ekinde belirtilen formlar aracılığıyla teyit etmek veya kullanımların teyit edilememe gerekçelerini Hazine Müsteşarlığına bildirmekle yükümlüdürler.
Genel bütçe kapsamındaki kuruluşların 2008 yılı sonu itibarıyla teyitsiz kalan kullanımları toplamı 436 milyon YTL, genel bütçe dışı kuruluşların teyitsiz kalan kullanım tutarı ise 349 milyon YTL’dir.
Tablo 9: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe (Stok)
Kurum Bin YTL
Milli Eğitim Bakanlığı 54,86 Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 2.379,40
Sağlık Bakanlığı 32.636,74 Ulaştırma Bakanlığı 149,11 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 120,12 Sahil Güvenlik Komutanlığı 112.505,28 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 268.689,54 Karayolları Genel Müdürlüğü 19.622,27
Toplam 436.157,32
Tablo 10: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe Dışı Kuruluşlar (Stok)
Kuruluş Adı Bin YTL
Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler ve
Yüksek Teknoloji Enstitüsü 121.185,67
Özel Bütçe Kapsamındaki Diğer İdareler 15.232,85
Sosyal Güvenlik Kurumları 1.002,30 Mahalli İdareler 73.911,92
Mali Kurumlar 1.481,28
Kamu Teşebbüsleri 25.013,90
Bütçe Dışı Fonlar 12.330,47
Başbakanlık PUB 98.735,31
Toplam 348.893,70
3.1.4 Bütçe Dışı Borç Kullanımı
2008 yılında bütçe dışı borç kullanımı toplamı 621 milyon YTL’dir. Bu işlemlerin detayı aşağıda açıklanmaktadır.
1) Sermayeye Mahsup Edilen Dış Borçlar:
4749 sayılı Kanuna 5538 sayılı Kanunla eklenen Geçici 10 uncu madde, TCDD yatırım programında yer alan projelerin bütçe gideri yapılmaksızın dış finansman kaynağından sağlanan imkânlarla finansmanına izin vermektedir.
Bu maddeye istinaden, TCDD’ye, ödenmemiş sermayesine mahsuben 324 milyon YTL tutarında dış borç karşılıksız tahsis edilmiştir. Yapılan işlemin dayanağı olan Geçici 10 uncu madde ile TCDD’ye, 4749 sayılı Kanunun dış borç kullanımlarının bütçeleştirilmesi ve karşılığında yatırım harcaması gösterilmesi esasını düzenleyen 14 üncü madde hükümlerinden muafiyet tanınmıştır.
4749 sayılı Kanunun tahsise ilişkin tanımında dış borcun ancak genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine, Yükseköğretim Kuruluna, üniversitelere ve yüksek teknoloji enstitülerine tahsis edilebileceği öngörülmektedir. Ancak, geçici madde ile getirilen değişiklikle, KİT statüsünde olan TCDD’ye 2006 yılından bu yana, bütçe gelir ve gider kalemleri ile ilişkilendirilmeksizin dış borcun karşılıksız tahsisine devam edilmektedir.
2) Ödenek Şartı Aranmaksızın Tahsis Edilen Dış Borçlar:
26.12.2006 tarihinde 5568 sayılı Kanunla, 4749 sayılı Kanun’a eklenen Geçici 11, 12 ve 13 üncü maddelerle; bazı kuruluşlara bütçe giderleri ile ilişkilendirilmeksizin ve ikraz yapılmaksızın dış finansman kaynaklarının kullandırılması mümkün hale getirilmiştir.
Geçici 11 inci madde ile marmara depremi, olası İstanbul depremine hazırlık çalışmaları kapsamında alınan krediler ve bazı kentsel, sosyal, altyapıya ilşkin projelerin finansmanı amacıyla sağlanan kredilerin ilgili kuruluşlara bütçe hesaplarıyla ilişkilendirilmeksizin karşılıksız tahsisine imkân sağlanmıştır.
5018 sayılı Kanunun 5436 sayılı Kanunla değiştirilen hükümleri gereğince devlet üniversiteleri, 2/A sayılı cetvel kapsamına alınmış, özel bütçeli kuruluşlar olarak sınıflandırılmıştır. Devlet üniversitelerinin katma bütçeli
kuruluş olma niteliğinin kaldırılarak, özel bütçeli kuruluş olarak sınıflandırılması neticesinde 4749 sayılı Kanun hükümleri uyarınca adı geçen kurumlara dış borcun tahsisi yoluyla kredi kullandırılması imkânı ortadan kalkmıştır. 5018 sayılı Kanunda yapılan değişiklik, üniversitelerce 01.01.2006 tarihinden itibaren yapılan kullanımların Hazine Müsteşarlığı tarafından uygulayıcı Devlet üniversitelerine ikraz edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu itibarla, sadece 01.01.2006 tarihine kadar imzalanmış anlaşmalarla sınırlı kalmak üzere, Devlet üniversitelerine dış proje kapsamında sağlanmış kredilerden 01.01.2006 tarihinden itibaren yapılacak dış kredi kullanımlarının dış borcun tahsisi şeklinde düzenlenmesini teminen 4749 sayılı Kanuna Geçici 12 nci madde eklenmiştir. Böylece hazine hesaplarına giren dış borçlar karşılığında giderler hesabı çalıştırılarak söz konusu tutarların üniversitelerce kullanılması sağlanmıştır.
Geçici 13 üncü madde ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu tarafından kullanılacak kredilerin bütçe gider ve gelirleriyle ilişkilendirilmeksizin tahsisine yetki verilmiştir.
2008 yılında Geçici 11 ve Geçici 12 nci maddeler kapsamında yapılan dış borçlanmalardan ilgili kuruluşlara aktarılan tutar 296,6 milyon YTL’dir.
3.2 2008 Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) 3.2.1 2008 Yılı Devlet Tahvili İşlemleri
Devlet tahvilleri, bir yıldan daha uzun vadeye sahip Devlet iç borçlanma senetleridir. Bu senetlere ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemler Devlet Tahvilleri hesabında izlenmektedir.
Bu başlık altında 2008 yılında Devlet tahvillerinin borçlanma ve geri ödeme işlemleri nakit ve mahsup ayrımına göre anlatılacaktır.
Tablo 11: 2008 Yılı Tahvil İşlemleri
milyon YTL
2007 Yılı
Stoku 2008 Yılı
Borçlanma 2008 Yılı
Geri Ödeme Net Borçlanma
Hasılatı 2009’a Devir
Nakit 77.933 75.198 2.735
Mahsup 16.547 7.609 8.938
Toplam 249.176 94.480 82.807 11.673 260.849 2008 yılında 77.933 milyon YTL’si nakit, 16.547 milyon YTL’si mahsuben olmak üzere toplam 94.480 milyon YTL’lik tahvil borçlanması yapılmıştır. Bu borçlanmaya karşılık 75.198 milyon YTL’si nakit, 7.609 milyon YTL’si de mahsuben olmak üzere toplam 82.807 milyon YTL’lik tahvil geri ödemesi yapılmıştır. Bunun sonucunda 2008 yılında 11.673 milyon YTL’lik net tahvil borçlanması yapılmış olup 2009 yılına devreden tahvil stoku da 260.849 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
Tahvil Borçlanması (Nakit)
2008 yılında nakit işlemler sonucunda gerçekleşen 77.933 milyon YTL’lik tahvil borçlanmasının 75.829 milyon YTL’si YTL cinsinden, 2.104 milyon YTL’si ise karşılığı döviz cinsinden nakit imkânı sağlamıştır.
Tablo 12: 2008 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay)
Milyon YTL YTL Cinsinden Nakit İmkânı Sağlayan Devlet Tahvilleri 75.829 Döviz Cinsinden Nakit İmkânı Sağlayan Devlet Tahvilleri 2.104 Toplam 77.933 Kaynak: Devlet Borçları Muhasebe Birimi
Tahvil Borçlanması (Mahsup)
2008 yılında, mahsuben gerçekleştirilen tahvil borçlanması 16.547 milyon YTL’dir. Mahsuben gerçekleştirilen tahvil borçlanmasının detayı aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Tablo 13: 2008 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup) Milyon YTL 1. Gider Finansmanı Mahiyetindeki Tahvil Borçlanması 3.483 Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı’na Verilen 970 İskonto Gideri Karşılığı Borçlanma (Bütçe Gideri) 354 Tahvil ve Bono Faizi Yerine Verilen Tahvil (Bütçe Gideri) 845
İkrazen Özel Tertip 1.314
2. Kağıt Değişimi İşlemleri 3.964
Tahvil-Tahvil Değişim 3.961 Bono-Tahvil Değişim 3 3. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı 9.100
Toplam 16.547 Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hazırlanmıştır.
1. Gider finansmanı mahiyetindeki tahvil borçlanması
Tahvil borçlanmalarının 3.483 milyon YTL’si aşağıda açıklanan giderleri finanse etmekte kullanılmıştır.
Gider karşılığı borçlanma: Konut Edindirme Yardımı hak sahiplerine yapılacak ödemelere ilişkin olarak, Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Anonim Şirketi’nin yükümlülüğünü aşan kısmı için 970 milyon YTL tutarında özel tertip tahvil ihracı yapılmıştır.5
İskonto gideri karşılığı borçlanma: Kuponlu olarak ihraç edilen senetlerde, senedin ihracı sırasında mahsuben ödenen iskontolar (faiz), Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği gereğince, Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmektedir.
2008 yılında iskontolardan kaynaklanan 354 milyon YTL tutarında iskonto ödemesinin Yönetmeliğe uygun olarak bütçe gideri kaydı yapılmıştır.
Tahvil ve bono faizi yerine verilen tahvil: 2008 yılında, yıl içi değişimden kaynaklanan tahvil ve bonoların 845 milyon YTL tutarındaki faiz ödemesi, karşılığında tahvil verilerek gerçekleştirilmiştir.
5 KEY Ödemeleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalara, Rapor’un “Diğer Konular” bölümünde yer verilmiştir.
İkrazen özel tertip devlet tahvili ihracı: Konut Edindirme Yardımı hak sahiplerine yapılacak ödemelere ilişkin olarak Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Anonim Şirketi’nin yükümlülüğü için 1.314 milyon YTL tutarında ikrazen özel tertip tahvil ihracı yapılmıştır. 6
2. Kağıt değişimi işlemleri
Kağıt değişimi işlemleri bütçe finansmanı açısından borçlanma ve geri ödeme miktarları aynı olduğundan finansman dengesine net etkisi olmayan işlemlerdir. Kağıt değişimi işlemlerinde borç geri ödemesi yapılmakta olup, başka bir giderin finansmanı gerçekleştirilmemektedir. Vadesi gelen ya da erken itfaya tabi tutulan senetler karşılığında yeni kağıtlar verilmekte, faizleri ise bütçeden ödenmektedir.
Tahvil-Tahvil Değişim: 2008 yılı içinde 3.961 milyon YTL’lik tahvil, karşılığında yeni tahviller ihraç edilerek değişime tabi tutulmuştur. 7
Bono-Tahvil Değişim; 2008 yılı içinde 3 milyon YTL’lik bono, karşılığında yeni tahviller ihraç edilerek değişime tabi tutulmuştur.
3. Kur farklarından kaynaklanan borç artışı
Dövize endeksli ve döviz cinsinden tahvillerin kur farkları nedeniyle, 2008 yılı borç tutarı 9.100 milyon YTL artmıştır.
Devlet Tahvili Geri Ödemeleri
2008 yılında Devlet Tahvilleri Hesabından 75.198 milyon YTL nakit, 7.609 milyon YTL tutarında mahsup olmak üzere toplam 82.807 milyon YTL geri ödeme yapılmıştır.
Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit)
2008 yılında 75.198 milyon YTL tutarında tahvil ödemesi nakden yapılmıştır.
Tablo 14: 2008 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit)
2008 yılında yapılan tahvil geri ödemelerinin 53.852 milyon YTL’si YTL cinsinden, 10.280 milyon YTL’si karşılığı döviz cinsinden, 11.066 milyon YTL’si ise özel tertip devlet tahvillerine ilişkin olarak yapılmıştır.
6 KEY Ödemeleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalara, Rapor’un “Diğer Konular” bölümünde yer verilmiştir.
7 Bu tutar, bütçe gideri karşılığı verilen ve bütçe geliri karşılığı alınan DİBS tutarları düşüldükten sonra bulunan net rakamdır.
Milyon YTL 1. YTL Cinsinden Tahviller 53.852 2. Döviz Cinsinden Tahviller 10.280 3. Özel Tertip Devlet Tahvilleri (Dövize Endeksli)(*) 637 4. Özel Tertip Devlet Tahvilleri (YTL) 10.429 Toplam 75.198 Not:Kur Farkları ve değişimler dahil değildir.
(*) 2008 yıl sonu itibarıyla dövize endeksli kaleminin tamamı özel tertip senetlerden oluşmaktadır
.
Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Mahsup)
2008 yılında 7.609 milyon YTL tutarında tahvil geri ödemesi, nakit çıkışı olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir.
Tablo 15: 2008 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup) Milyon YTL 1.Kur Farkından Kaynaklanan Borç Azalışı 3.442 2.Kağıt Değişimi İşlemleri 4.166 Tahvil-Tahvil Değişim 3.961 Tahvil-Bono Değişim 205 3.Değişimden Faiz ve Primli Satış Geliri 18 Toplam 7.609
1. Kur farkından kaynaklanan borç azalışı:
Dövize endeksli ve döviz cinsinden tahviller, ihraç edildikleri tarihteki döviz kuru üzerinden hesaba kaydedilirler. Faiz ödeme dönemlerinde veya tahvilin geri ödenmesi sırasında bu tahvillerin YTL değeri tekrar hesaplanarak ilk kaydedilen tutarda meydana gelen değişiklik, ay sonları itibarıyla kur farkı olarak kaydedilir.
Dövize endeksli ve döviz cinsinden ihraç edilen tahvillerde yıl içinde döviz kurlarındaki değişmelerden dolayı 3.442 milyon YTL tutarında lehte kur farkı meydana gelmiştir.
2. Kağıt Değişimi İşlemleri; 2008 yılı içinde, 3.961 milyon YTL tutarında tahvil, karşılığında tahvil verilerek; 205 milyon YTL tutarında tahvil ise karşılığında bono verilerek ödenmiştir.
3. Değişimden Faiz ve Primli Satış Geliri;
Devlet tahvillerinin değişimi sırasında erken itfadan kaynaklanan 1 milyon YTL’lik gelir tutarı kadar Devlet tahvillerinde azalış gerçekleşmiştir. Bu tutar bütçe gelirlerine kaydedilmiştir.
3.2.2 2008 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri
Hazine bonoları vadeleri bir yıldan kısa olan devlet iç borçlanma senetleridir.
Bu senetlere ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemler Hazine Bonoları Hesabında izlenmektedir.
Bu başlık altında 2008 yılında hazine bonosu borçlanma ve geri ödeme işlemleri nakit ve mahsup ayrımına göre anlatılacaktır.
Tablo 16: 2008 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri
2
8 636.728,28 TL’si faiz geliri, 248.071,92 TL’si primli satış geliridir.
Milyon YTL
2007 Yılı Stoku 2008 Yılı
Borçlanma 2008 Yılı Geri
Ödeme Net Borçlanma 2009'a Devir
Nakit 6.134 18.364 10.759 7.605
Mahsup - 242 3 239
Toplam 6.134 18.606 10.762 7.844 13.978
2008 yılında toplam 18.606 milyon YTL bono borçlanması gerçekleştirilmiş, 10.762 milyon YTL bono geri ödemesi yapılmıştır. Net bono borçlanması 7.844 milyon YTL olmuştur. Yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere, 2007 yılı sonunda 6.134 milyon YTL olan hazine bonosu stoku, 7.844 milyon YTL lik artışla 2009 yılına 13.978 milyon YTL olarak devretmiştir.
3.2.3 İç Borçlanma ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler
Bu bölümde; 2008 yılında yapılan iç borçlanma ve 2008 sonu stok durumuna ilişkin istatistiklere yer verilmektedir.
3.2.3.1 İç Borçlanma İşlemlerine İlişkin İstatistikler
Hazine Müsteşarlığı iç borçlanmayı Devlet tahvili ve hazine bonosu ihracıyla gerçekleştirmektedir. Aşağıdaki tabloda 2007 yılından devreden iç borç stoku, 2008 yılında yapılan iç borçlanma, 2008 yılı iç borç geri ödemeleri, net iç borçlanma tutarı ve 2009 yılına devreden iç borç stokuna yer verilmiştir.
Tablo 17: 2008 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu
Milyon YTL
2007 yılı stoku
2008 Yılında Yapılan İç Borçlanma
2008 Yılı İç Borç Geri Ödemeleri
Net Borçlanma
2009 Yılına Devreden Borç Stoku Tahvil 249.176 94.480 82.807 11.673 260.849 Bono 6.134 18.606 10.762 7.844 13.978 TOPLAM 255.310 113.086 93.569 19.717 274.827 Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtları esas alınarak hazırlanmıştır.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2007 yılından devreden 249.176 milyon YTL tahvil stoku bulunmaktadır. 2008 yılında 94.480 milyon YTL tahvil borçlanması ve 82.807 milyon YTL tahvile ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net tahvil borçlanması 11.673 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
2008 yılı sonu itibarıyla da, 2007 yılı tahvil stoku, net borçlanma miktarı kadar artmış ve 2009 yılına 260.849 milyon YTL tutarında devretmiştir.
Aynı şekilde, 2007 yılından devreden 6.134 milyon YTL bono stoku bulunmaktadır. 2008 yılında 18.606 milyon YTL bono borçlanması ve 10.762 milyon YTL bonoya ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net borçlanma, 7.844 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı sonu itibarıyla da, 2007 yılı bono stoku, 2009 yılına 13.978 milyon YTL tutarında devretmiştir.
Senet Türlerine Göre Devlet İç Borçlanma İşlemleri
2008 yılında, Devlet iç borçlanma senetleri ihraç yöntemi olarak ihale ve doğrudan satış kullanılmıştır.
İhale yönteminde, yatırımcıların Merkez Bankası’na verdikleri teklifler Hazine Müsteşarlığı’na iletilip değerlendirilmektedir. Bu yöntemde vade Hazine Müsteşarlığı tarafından önceden belirlenirken, fiyat ve miktarı yatırımcılar teklif etmektedir.
Doğrudan satış yönteminde, ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin kime ve ne kadar satılacağı önceden bellidir. Bu yöntemde genellikle, talepleri üzerine kamu kurum ve kuruluşlarına senet satılmaktadır.
2008 yılında yapılan nakit borçlanma, 78.277 milyon YTL’si tahvil; 18.364 milyon YTL’si bono olmak üzere toplam 96.641 milyon YTL’dir. Nakit borçlanmanın % 98’i YTL, % 2’si döviz cinsindendir.
Tablo 18: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı
2007 yılında yapılan nakit borçlanmanın % 93’ünün YTL, % 7’sinin döviz cinsinden olduğu gözönüne alındığında, 2008 yılında YTL cinsinden yapılan nakit borçlanmanın arttığı görülmektedir.
2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı*
Tutar (bin YTL)
DEVLET TAHVİLLERİ 78.277.511 1. YTL Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar 76.170.151
1.a. İhale 73.865.151
1.a.a. İskontolu 40.563.357
1.a.b. Kuponlu 33.301.794
1.b. Doğrudan Satış 2.305.000
1.b.a. İskontolu 0
1.b.b. Kuponlu 2.305.000
2. Döviz Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar 2.107.360
2.a. İhale 703.860
2.a.a. İskontolu 0
2.a.b. Kuponlu 703.860
2.b. Doğrudan Satış 1.403.500
2.b.a. İskontolu 0
2.b.b. Kuponlu 1.403.500
HAZİNE BONOSU 18.363.868
1. YTL Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar 18.363.868
1.a. İhale 18.363.868
1.a.a. İskontolu 18.363.868
1.a.b. Kuponlu 0
1.b. Doğrudan Satış 0
1.b.a. İskontolu 0
1.b.b. Kuponlu 0
TOPLAM 96.641.379
*Değişimler ve kur farkları dahil değildir.
Nakit tahvil borçlanması rakamı finansman kısmında 77.933 milyon YTL’dir. Aradaki fark, iskonto tutarı olup, 341 milyon YTL’si YTL, 3 milyon YTL’si döviz cinsindendir.
Grafik 7: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı
YTL Kuponlu 37%
YTL İskontolu 61%
Döviz Kuponlu 2%
Yukarıdaki grafikten görüleceği üzere; 2008 yılında yapılan nakit iç borçlanmanın % 61’i YTL cinsi iskontolu senetlerle, % 37’si YTL cinsi kuponlu senetlerle, % 2’si ise döviz cinsi kuponlu senetlerle yapılmıştır.
İhalelerdeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları
2008 yılında gerçekleştirilen en yüksek tutarlı YTL cinsi iskontolu 10 ihaledeki yıllık bileşik faiz oranları aşağıdaki tabloda görülebileceği üzere en düşük % 16,20 ile en yüksek % 21,64 arasında gerçekleşmiştir.
Tablo 19: 2008 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek Tutarlı YTL Cinsi İskontolu 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları
İhale
Tarihi Senet Türü Vade Net Tutar*
BİN YTL Yıllık Bileşik Faiz Oranları (%) 15.07.2008 21 Ay Tahvil (637 Gün) 14.04.2010 4.882.967 21,64 12.08.2008 20 Ay Tahvil (609 Gün) 14.04.2010 4.872.567 18,80 08.04.2008 21 Ay Tahvil (644 Gün) 13.01.2010 4.450.210 18,45 25.11.2008 19 Ay Tahvil (574 Gün) 23.06.2010 4.421.273 21,60 14.07.2008 6 Ay Bono (182 Gün) 14.01.2009 3.519.000 19,07 14.01.2008 21 Ay Tahvil (630 Gün) 07.10.2009 3.424.423 16,20 24.11.2008 7 Ay Bono (210 Gün) 24.06.2009 3.265.541 20,73 19.08.2008 6 Ay Bono (182 Gün) 18.02.2009 2.727.000 18,98 11.03.2008 19 Ay Tahvil (574 Gün) 07.10.2009 2.566.853 17,60 07.10.2008 20 Ay Tahvil (623 Gün) 23.06.2010 2.418.725 20,60
Toplam 36.548.559
* Değişim Dahil
3.2.3.2 İç Borç Stokuna İlişkin İstatistikler İç Borç Stokunun Reel Faizi
2008 yılında iç borç stokunun reel faizi, aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, % 5,89 ile % 9,66 oranları arasında değişmektedir.
Aylar itibarıyla incelendiğinde reel faizin mart ayında en yüksek düzeyine ulaştığı ve 2008 yılı sonu itibarıyla da % 6,45 olarak gerçekleştiği görülmektedir.
Tablo 20: İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)
TOPLAM KAMU PİYASA
İç Borç Stoku TL
Döviz ve Dövize
End. Toplam TL
Döviz ve Dövize
End. Toplam
2008
Ocak 8,37 7,38 0,71 6,95 10,61 -4,48 8,88 Şubat 8,91 7,97 2,31 7,60 10,36 1,21 9,37 Mart 9,66 7,85 11,58 8,12 10,36 8,92 10,20 Nisan 9,41 8,30 6,59 8,18 10,31 6,16 9,84 Mayıs 8,42 8,12 -2,87 7,37 9,54 0,80 8,79 Haziran 8,78 8,84 0,11 8,24 9,62 2,05 8,97 Temmuz 5,89 4,83 0,26 4,53 6,86 0,58 6,37 Ağustos 6,71 4,55 19,13 5,46 6,85 10,88 7,16 Eylül 6,82 4,84 12,54 5,31 6,92 12,39 7,35 Ekim 6,34 4,10 14,57 4,80 5,67 19,42 6,87 Kasım 6,09 4,28 33,27 6,33 5,25 13,78 6,01 Aralık 6,45 5,29 5,73 5,32 6,16 13,61 6,81
Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi
2008 yılı sonu itibarıyla 274.827 milyon YTL olan iç borç stokunun 260.849 milyon YTL’si tahvile, 13.978 milyon YTL’si ise bonoya ilişkindir.
Aşağıdaki grafikte, yıllar itibarıyla iç borç stokunun bileşimi gösterilmektedir.
Grafik 8: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi
0 50 100 150 200 250 300
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar YTL
Bono Tahvil
Grafik incelendiğinde, yıllar itibarıyla iç borç stoku artarken bononun toplam stok içerisindeki payının 2007 yılı sonuna kadar azaldığı görülmektedir.
Bononun toplam stok içerisindeki payı 2007 yıl sonu itibarıyla % 2,4 iken, 2008 yılı sonunda % 5 olarak gerçekleşmiştir.
Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı
Aşağıdaki grafikte sabit faizli, değişken faizli YTL cinsi senetler ile döviz cinsinden ve dövize endeksli senetlerin yıllar itibarıyla iç borç stoku içerisindeki ağırlıkları gösterilmektedir.
Döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin iç borç stoku içerisindeki payları toplamının 2002 yılından itibaren azalarak, 2008 yılında en düşük seviyeye indiği görülmektedir. 2002 yılında döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin iç borç stoku içerisindeki payı % 32 olarak gerçekleşirken, 2008 yılında bu oran
% 8,4’e gerilemiştir.
Stok artışına paralel olarak, 2002 yılından itibaren sabit faizli YTL cinsi senetlerin iç borç stoku içerisindeki ağırlığının arttığı görülmektedir. 2002 yılında sabit faizli YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki payı % 25 iken, 2008 yılında bu oran % 45,9 olarak gerçekleşmiştir.
2002 yılında değişken faizli YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki payı % 43 iken, 2008 yılında bu oran % 45,7 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı
0 20 40 60 80 100 120 140
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar YTL
Sabit Faizli YTL Değişken Faizli YTL Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli
2008 Yılı İç Borç Stok Yapısı
2008 yılında, toplam stokun % 8’i döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerden,
% 46’sı değişken faizli YTL cinsi senetlerden, % 46’ sı ise sabit faizli YTL cinsi senetlerden oluşmaktadır.
Grafik 10: 2008 Yılı İç Borç Stok Yapısı
Değişken Faizli YTL 46%
Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli
8%
Sabit Faizli YTL 46%
Stokun Vade Yapısı
Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere, iç borç stokunun ortalama vadesi 2004 yılına kadar azalmış, sonraki üç yılda artış trendine girmiş, 2008 yılında ise tekrar azalarak 23,9 ay olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 11: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması
32.1
25.1
20.6
23.5 24 25.7
23.9
0 10 20 30 40
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Ay
Yıllar İtibarıyla Toplam İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi
İç borç stoku içerisindeki YTL cinsi kağıtların payı 2002 yılından itibaren artarak 2008 yılında % 92 seviyesine ulaşmış; buna karşılık döviz cinsi ve dövize endeksli kağıtların payı ise % 32 seviyesinden % 8 seviyesine kadar düşmüştür.
Grafik 12: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi
0 50 100 150 200 250 300
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Milyar YTL
YTL Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli
3.3 Borçlanma Faizleri
Bu başlık altında; 2008 yılında ödenen faiz, iskonto gideri ve genel giderlere ilişkin bilgilere yer verilerek, faiz yükünün ve bunun içerisinde tahvil, bono ve dış borçların payının ne yönde değiştiği anlatılacaktır.
Tablo 21: 2008 Yılında Ödenen Faiz Giderleri
Milyon YTL
Faiz Giderleri 50.254
Devlet Tahvilleri Faizi 43.736
Hazine Bonoları Faizi 780
Dış Borç Faizi 5.738
İskonto Giderleri 407
Devlet Tahvilleri 354
Hazine Bonoları 0
Dış Borç 53
Genel Giderler 88
Devlet Tahvilleri 09
Hazine Bonoları 010
Dış Borç 88
Toplam 50.749
2008 yılında toplam 50.254 milyon YTL faiz ödemesi, 407 milyon YTL iskonto gideri ve 88 milyon YTL borçlanma genel gideri yapılmış, bu tutarların tamamı bütçeleştirilmiştir. 50.254 milyon YTL’lik faiz ödemesinin 43.736 milyon YTL’si Devlet tahvillerine, 780 milyon YTL’si hazine bonolarına, 5.738 milyon YTL’si ise dış borçlara ilişkindir.
Grafik 13’te, 1998-2008 yılları arasında faiz ödemelerinin bütçe gelirlerine ve giderlerine oranı verilmektedir.
9 11.767 YTL
10 100 YTL
Grafik 13: 1998-2008 Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Faiz /Bütçe Gelirleri Faiz/Bütçe Giderleri
Yukarıdaki grafik incelendiğinde, 2001 yılında, faiz ödemelerinin bütçe gelir ve giderine oranının sırasıyla % 86 ve % 55 olarak gerçekleştiği ve en yüksek düzeyine bu yılda ulaştığı görülmektedir. 2002 yılından itibaren, faiz yükü düzenli olarak azalmış ve 2008 yılında % 24 ve % 22 seviyelerine inmiştir.
