Kamu Borcu

“Kamu Borcu” kavramı, kullanılacağı amaca ve kullanıcıların ihtiyaçlarına göre farklılık gösterebileceği gibi, ülkeden ülkeye de değişebilir. Bu nedenle, yapısı ve içeriği bakımından bütün dünyada geçerli olacak tek bir kamu borcu tanımı yapılması da uygun değildir. Ancak, genel olarak kamu borcu, merkezi yönetim ve diğer kamu kuruluşlarının, yerel yönetimlerin ve hükümet tarafından kontrol edilen kuruluşların yükümlülükleri olarak tanımlanmaktadır.

Burada hem yükümlülük kavramı hem de kapsama dahil olan kamu kuruluşları ülkeden ülkeye değişebilmektedir. Dolayısıyla, tek bir kamu borcu tanımının yapılamaması, yükümlülük ve kamu kuruluşu kavramlarının farklı şekillerde anlaşılmasından kaynaklanmaktadır.

Makroekonomik analizler için hazırlanan raporlar, tüm kamu sektörünü (merkezi hükümet, yerel yönetimler ve kamu iktisadi teşebbüsleri dahil) kapsamalıdır. Diğer taraftan, belirli kamu kurum ve kuruluşlarının hesap verebilirliğini göstermek için kullanılan raporların kapsamı o kurum ve kuruluşlarla sınırlı olmak üzere daraltılabilir. Kriterlerin çeşitliliği nedeniyle, kullanım amacına göre daraltılan veya genişletilen kapsam, tüm kamu borcu raporları için açıkça ortaya konmalıdır.

Ayrıca, kamunun borçları yanında bir takım varlıkları da borç hesaplamalarında dikkate alınmaktadır. Net kamu borcu hesaplanırken, bu varlıklar toplam kamu borcu rakamından düşülmektedir.

Aşağıdaki bölümlerde farklı tanımlara göre hazırlanan kamu borçları tablolarına yer verilmektedir.

Tablo 22: 2002-2008 Yılları Kamu Borç Stoku (Brüt)

244.782 251.470 255.310 274.827*

3-Merkez Bankası Dış Borç 35.950 34.009

Yerel Yönetimler 2.387

Sosyal Güvenlik Kuruluşları 0 231 516 1.007 280 0 0

7-TOPLAM KAMU BORCU

(1+2+3+4+5+6) 283.166 322.836 357.653

371.975 387.866 373.824 428.959 8-TOPLAM KAMU BORCU

( MERKEZ BANKASI HARİÇ)

( 1+2+5+6) 256.899 297.300 332.622 351.289 365.841 355.431 408.527

* Yönetim dönemi hesabından alınmıştır.

Kaynak: HM, TCMB

Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku; Devlet adına Hazine Müsteşarlığı tarafından bir dış finansman kaynağından sağlanan ve geri ödeme yükümlülüğü hazineye ait olan borçları göstermektedir.

Merkezi Yönetim İç Borç Stoku; Devlet nam ve hesabına Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt içi piyasalarda Devlet tahvili veya hazine bonosu ihraç etmek suretiyle gerçekleştirilen borçlanmaları ifade eder. Bu borçların geri ödeme yükümlülüğü Hazineye aittir.

Merkez Bankası Dış Borç Stoku; Merkez Bankası dış borçları ile Merkez Bankası nezdindeki kredi mektuplu döviz tevdiat hesaplarından oluşmaktadır.

Merkez Bankası borçlarının kamu borcu sayılıp sayılmaması hususuna, Merkez Bankasının ne kadar özerk olduğuna ve hükümetle ilişkisine bakılarak karar verilmelidir. Türkiye’de 2000 yılına kadar Merkez Bankasına ait dış borçlar Hazine tarafından yayımlanan verilerde kamu borçları arasında gösterilmekteydi. Bu tarihten sonra Hazinece ödenecek bir yükümlülüğü göstermediğinden, ayrı bir kategoride gösterilmeye başlanmıştır.

Diğer Kamu Dış Borç Stoku; bütçe dışı fonlar, yerel yönetimler ve KİT’lerin hem hazine garantili hem de garantisiz olarak bir dış finansman kaynağından sağladığı dış borçlanma tutarlarını göstermektedir. Bu borçların geri ödeme

yükümlülüğü ilgili kuruluşa aittir, ancak hazine garantili dış borçlarda kuruluş geri ödeme yükümlülüğünü yerine getirmezse, Hazine garantör sıfatıyla bu borcu üstlenecektir.

Diğer Kamu İç Borç Stoku; Özelleştirme Fonu’nun borçları, yerel yönetimlerin İller Bankası’ndan sağladığı krediler ve mevduat bankalarına olan kredi borçları ile KİT’lerin özel şahıs ve bankalara olan borçlarını ifade etmektedir.

Merkezi Yönetim Borç Stoku; Merkezi yönetim iç borç ve merkezi yönetim dış borç stokunun toplamından oluşur. 2008 yılında merkezi yönetim borç stoku 380.829 milyon YTL olmuştur. Bu tutar, ödeme yükümlülüğü Hazineye ait olan iç ve dış borçların toplamını göstermektedir.

Toplam Kamu Borç Stoku; Merkezi Yönetim borç stokuna diğer kamu iç borç ve diğer kamu dış borç stoku eklendiğinde ulaşılan rakamdır. Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan borç istatistiklerinde, Merkez Bankası borçları müstakil bir kategoride değerlendirilmektedir.

Merkez Bankası borçları hariç tutulduğunda toplam kamu borç stoku 2008 yılında 408.527 milyon YTL olarak hesaplanmaktadır.

Toplam kamu borç stoku (brüt), Merkez Bankasının dış borçları dahil edilerek de verilebilir. Ancak, Merkez Bankasının IMF’den aldığı dış borçlardan Hazineye devredilmiş olanlara karşılık olarak Hazine tarafından verilen Devlet tahvilleri aynı zamanda iç borç stokunda yer almaktadır. Bu durumda, hem Merkez Bankası dış borç hem de Merkezi Yönetim iç borç stokunda yer alan tutarların, mükerrerliği önlemek için netleştirilmesi gerekir. Bu nedenle, yukarıdaki tabloda yer alan toplam kamu borcu rakamları, Merkez Bankası dış borçlarından 2002 yılında 9,7 milyar YTL, 2003 yılında 8,5 milyar YTL ve 2004 yılında 3,7 milyar YTL düşülerek hesaplanmıştır. Sonraki yıllarda Merkez Bankasına verilen tahviller ödendiğinden, düşülecek bir rakam bulunmamaktadır. Buna göre 2008 yılında Merkez Bankası dahil toplam kamu borç stoku 428.959 milyon YTL’ dir.

4.1.1 AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku

Tablo 23: AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku

Milyon YTL 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1-GENEL YONETİM TOPLAM

BRÜT BORÇ STOKU (2+3) 247.219 287.361 320.927 335.889 348.660 336.702 386.897 Merkezi Yönetim 242.665 282.807 316.528 331.520 345.050 333.485 380.829 Diğer kamu kurumları 4.554 4.554 4.398 4.369 3.610 3.218 6.068 2-İÇ BORÇ STOKU 151.021 196.407 226.826 247.435 253.284 256.599 277.149 Merkezi Yönetim 149.870 194.387 224.483 244.782 251.470 255.310 274.827 Diğer kamu kurumları 1.151 2.021 2.344 2.654 1.814 1.289 2.322 3-DIŞ BORÇ STOKU 96.198 90.954 94.100 88.454 95.376 80.103 109.748 Merkezi Yönetim 92.795 88.420 92.046 86.738 93.580 78.175 106.002 Diğer kamu kurumları 3.403 2.534 2.055 1.716 1.796 1.928 3.746 4-AYARLAMA KALEMLERİ 10.974 18.939 10.264 3.539 827 -4.202 -11.345 Merkezi Yönetim 15.482 28.214 24.731 22.234 24.292 27.796 26.417 Diğer kamu kurumları -4.508 -9.275 -14.466 -18.695 -23.465 -31.998 -37.762 5-AB TANIMLI GENEL

YÖNETiM NOMİNAL BORÇ STOKU (1+4)

258.193 306.301 331.191 339.428 349.487 332.501 375.552 Kaynak: HM

Merkezi Yönetim iç borç ve dış borç stoku rakamları yönetim dönemi hesabından alınmıştır.

Avrupa Birliği Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku; Avrupa Hesaplar Sistemi (ESA 95) Borç ve Açık Kılavuzu çerçevesinde tanımlanan borç stokudur. Tablo 22’de verilen kamu borç stokundan farklı olarak yukarıdaki tabloda, Merkez Bankası dış borçları yer almamakta ve diğer kamu kurumları kalemi ise KİT’ler hariç fonlar, yerel idareler ve sosyal güvenlik kuruluşlarından oluşmaktadır. Ayrıca, bu tabloda, aşağıda açıklanan ayarlama kalemleri adı altında yapılan ilave ve eksiltmeler de yer almaktadır.

Merkezi Yönetim Ayarlama Kalemleri; İç borç iskonto tutarı, dolaşımdaki bozuk para stoku, Merkezi Yönetimin içerisinde yer alan kurumlar ile Savunma Sanayi Destekleme Fonu’nun (SSDF) alacaklısı olduğu DİBS’lerden oluşmaktadır.

- İç Borç İskonto Tutarı: Hazine tarafından ihraç edilen DİBS’lerin iskontolu olması durumunda, iç borçlar hesabında izlenen tutarlar nominal bedellerinden iskonto tutarı kadar düşük olmaktadır. İç borç stokunda izlenen iskontolu bedellerle, geri ödemede esas alınacak olan nominal tutarlar arasındaki fark ile enflasyona endeksli senetlerde anaparadaki TÜFE kaynaklı değer artışı merkezi yönetim iç borç stokuna eklenmektedir.

- Dolaşımdaki Bozuk Para Tutarı: Dolaşımdaki bozuk para stoku borç stokuna eklenmektedir.

- Merkezi Yönetim ve SSDF’nin elindeki DİBS’ler: Merkezi yönetim içerisinde yer alan kuruluşların ve SSDF’nin alacaklısı olduğu DİBS’ler borç stokundan düşülmektedir.

Diğer Kamu Kurumlarına İlişkin Ayarlama Kalemleri; Belediyeler, İl Özel İdareleri ve İşşizlik Sigortası Fonu’nun alacaklısı olduğu DİBS’ler brüt borç stokundan düşülmektedir.

4.1.2 Kamu Net Borç Stoku

Toplam kamu borçları tablosunda (Tablo 22) yer alan Merkez Bankası hariç toplam kamu borçları rakamlarından, kamunun birtakım varlık kalemlerinin düşülmesiyle ulaşılan kamu net borç stoku aşağıda verilmektedir.

Tablo 24: Kamu Net Borç Stoku

Milyon YTL

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1-TOPLAM KAMU BORCU

(MERKEZ BANKASI HARİÇ) 256.899 297.300 332.622 351.289 365.841 355.431 408.527*

2-MERKEZ BANKASI NET

VARLIKLARI (-) 25.375 24.733 27.891 30.793 45.685 41.769 60.371 3-KAMU MEVDUATI(-) 11.248 13.045 17.219 32.191 38.211 34.578 41.496 4-İŞSİZLİK SİGORTASI FONU

NET VARLIKLARI(-) 4.954 8.929 13.317 18.029 23.748 30.705 38.353 TOPLAM KAMU NET BORÇ

STOKU 1-(2+3+4) 215.323 250.593 274.195 270.275 258.197 248.378 268.307 Bu tabloda yer alan rakamlar, döviz alış kuru esas alınarak hesaplanmıştır.

* Toplam Kamu Borcu rakamı içerisinde yer alan Merkezi yönetim iç borç ve dış borç rakamları yönetim dönemi hesabından alınmıştır.

Tabloda yer alan Merkez Bankası Net Varlıkları kalemi, Merkez Bankası Net Dış Varlıklarına, Merkez Bankasının merkezi hükümetten, bankalardan ve diğer kamu sektöründen olan net alacaklarının eklenmesi ve net borçlarının düşülmesi, ayrıca Merkez Bankasında bulunan YTL ve döviz cinsinden serbest mevduat ve tevdiat kalemlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanmaktadır.

Kamu mevduatı kalemi, Merkezi Yönetimin ve diğer kamunun mevduatları toplamından oluşmaktadır.

İşsizlik Sigortası Fonu Net Varlıkları ise, İşsizlik Sigortası Fonunun elindeki DİBS’lerden oluşmaktadır.

Bu hususlar dikkate alınarak verilen net borçlanma rakamlarına göre; 2008 yılında kamu net borç stoku 268.307 milyon YTL olmuştur.