Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF)

Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (Fon), dış ticaretin ekonomik şartlara uygun olarak yürütülmesini sağlamak amacıyla, ödemeleri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yapılmak üzere teşkil edilmiştir.

Bütçe içinde olan fon, tarımsal girdilerin sübvansiyonu, üreticinin fiyat hareketlerinden korunması, ihracatın geliştirilmesi, ihracata dönük yatırımların finansmanı, ihracat sigortası tesis edilinceye kadar ihracatın sigortalanması amacıyla kullanılmaktadır.

Fonla ilgili mevzuat; 2976 sayılı Dış Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, 88/13384 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 94/6401 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ve bu Karar’ın 4’üncü maddesi hükmü uyarınca Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu tarafından çıkarılan Tebliğlerdir.

7.5.2 Fon İşlemlerinde İhracatçı Birlikleri’nin Rolü ve Hukuki Yapısı

4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun’un 6 ncı maddesi (c) bendinde, “Dış Ticaret Müsteşarlığının bağlı kuruluşları; ihracatçı ve ithalatçı birlikleri ve bunların oluşturduğu Dış Ticaret Birlikleri üst kuruluşu ile İhracatı Geliştirme ve Etüd Merkezidir. İhracatçı Birlikleri, İthalatçı Birlikleri ve bunların üst kuruluşlarının teşkilatlanma, işleyişleri, gelirleri, gelirlerinin kullanım esasları, iştigal sahaları, denetimleri, organları ve üyeliğe ilişkin esasları ile üyelerinin hak ve yükümlülüklerini gösteren statüleri Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenir” hükmü yer almaktadır.

Yukarıdaki hükme istinaden, “İhracatçı Birlikleri’nin Kuruluşu, İşleyişi, İştigal Sahaları, Organları, Üyelerinin Hak ve Yükümlülüklerine Dair 93/4614 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı” çıkarılmıştır. İhracatçı Birlikleri,

söz konusu Karar gereğince kamu gücü kullanarak faaliyette bulunmakta, Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu tarafından çıkarılan tebliğler uyarınca ihracat yapan ve nakdi destek/devlet yardımı talep eden firmalara DFİF ödeneklerinden tahsisat yapılmasını teminen hakediş belgelerinin incelenmesi ve onaylanması fonksiyonunu yerine getirmektedir.

Ancak Birlikler bu yapılarıyla, Anayasa’nın 123 üncü maddesi kapsamında kurulan kamu tüzel kişileri olmadıkları gibi, kuruluş ve tüzel kişiliklerinin kanunla oluşturulmaması, organlarının seçiminin yargı gözetiminde yapılmaması ve bağlı kuruluş olarak gösterilmiş olmaları dolayısıyla Anayasa’nın 135 inci maddesinde yer alan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları kapsamına da dahil edilemez.

Nitekim, Danıştay 10 uncu Dairesi’nin, 4059 sayılı Kanun’un 6 ncı maddesinin (c) fıkrasının ikinci cümlesinin, Anayasa’nın 7, 123 ve 135 inci maddelerine aykırılığı iddiasıyla iptali ve yürürlüğünün durdurulması istemli başvurusu üzerine, Anayasa Mahkemesi söz konusu fıkranın iptaline karar vermiştir.³⁰

18.06.2009 tarihli ve 5910 sayılı Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ile İhracatçı Birliklerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’la, Anayasa Mahkemesi’nin yukarıda yer verilen Karar’ındaki tespitlere uygun düzenlemeler yapıldı ise de, “Personel” başlıklı 20 nci maddesinde; TİM ve birliklerde istihdam edilenlerin, bu Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılacak yönetmelik hükümleri ile 4857 sayılı İş Kanunu ve İnsan Kaynakları Yönetmeliği hükümlerine tabi olacağı belirtilmiştir.

Söz konusu hükümle, kamu görevlisi sayılamayacak kişiler, ihracat yapan şirketlere yapılacak ihracat desteği/yardımı ödemelerine ilişkin hakediş ve benzeri belgeleri hazırlamaya ve kamu hizmeti niteliğinde işlemler gerçekleştirmeye devam etmektedir. Bu durum, 5018 sayılı Kanuna göre, Birliklerde çalışanlara mali konularda herhangi bir sorumluluk tevdi edilmesini hukuki açıdan zorlaştırmaktadır.

İhracat desteğinden/yardımından yararlanmak isteyen firmalar hakediş ve benzeri belgelerini Birliklere teslim etmekte, bu belgeler Birlikler tarafından incelenmekte ve onaylanmaktadır. Ancak, 5910 sayılı Kanun’la İhracatçı Birliklerinin Tebliğler ile kendilerine tanınmış olan bu yetkileri tartışmalı hale gelmiştir. Çünkü, 5910 sayılı Kanun’un Birliklerin görevlerini düzenleyen 3 üncü maddesinde; Birliklerin hakediş ve benzeri belgeleri inceleme ve bazı yönlerden onaylama şeklinde bir görevi/yetkisine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

30 18.09.2008 tarihli ve 2006/55 Esas, 2008/145 numaralı Karar.

7.5.3 Fonun Gelirleri

Fonun mevzuatı gereği tahsil etmesi gereken gelirleri aşağıda yer almaktadır:

• İhraç edilecek desteklemeye tabi ürünlerin beher kilogram ve kıymeti üzerinden Para Kredi ve Koordinasyon Kurulunca tespit ve ilan edilecek primler (son mevzuat değişiklikleri ile sadece fındık ihracatından ve her türlü hayvan derisi ve postu ihracatından prim alınmaktadır)

• Tarım Satış Kooperatifi ve Birlikleri ile Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı’na kullandırılan kredilerin geri dönüşleri, ihracat kur farkları ve gecikme zamları.

Fon adına gerçekleştirilen tahsilatlar aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Tablo 28: DFİF’in 2008 Yılı Gelir Tahsilatı

HESAP ADI KÜMÜLATİF (YTL)

NET TAHSİLAT (YTL)

Gecikme Zammı 429.762,77 104.336,69

Fon’a Yapılan Geri Ödemeler 4.139.630,49 724.975,95

İhracat Kur Farkları 6.673,94 0,00

Birlikler Kredi Geri Dönüşleri 642.017.486,95 19.665.771,82 Türkiye Tekn. Gel. Vakfı Kredi Geri

Dönüşleri

13.877.151,80 5.193.513,26 Fındık İhracatından Alınan Primler 59.972.788,80 14.307.274.,52 Her Türlü Hayvan Deri ve Post Al.

Primler

44.576,98 9.380,00 Tahsilat ve Aktarmalar Toplamı 720.488.071,73 40.005.252,24 Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı (KİT Genel Müdürlüğü)

2008 Mali Yılında Yanlış Hesaba Gelir Kaydı Yapılması

5018 sayılı Kanun’un yukarıda yer verilen Ek 2 nci maddesinin 2 nci paragrafındaki hüküm göz önüne alındığında:

Fonun 2008 yılında tahsil ettiği gelir kalemlerinden;

- Kredi ana para geri dönüşleri tutarı; 19.665.771,82 YTL’nin, - TTGV’den (kredi ana para geri dönüş tutarı); 5.193.513,26 YTL’nin, - Fona yapılan geri ödemeler; 724.975,95 YTL’nin,

genel bütçenin (B) işaretli cetveline gelir kaydedilmeksizin, 3294 sayılı Kanun’un 4/a maddesi hükmü uyarınca % 10 oranındaki kısmı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu’na aktarıldıktan sonra, doğrudan müşterek fon hesabından ilgili Fonun gider hesabına aktarılacağı kabul edildiğinde;

Diğer gelir kalemleri:

- Kredi Faizleri (Gecikme Zammı) tutarı 104.336,69 YTL’nin, - Fındık ihracatından alınan primler tutarı 14.307.274,52 YTL’nin,

- Her türlü hayvan derisi ve postu ihracatından alınan primlerin tutarı 9.380,00 YTL’nin,

Toplamda 14.420.991,21 YTL tutarın, yine 3294 sayılı Kanunun 4/a maddesi hükmü uyarınca % 10 oranındaki kısmı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu’na aktarıldıktan sonra, kalan 12.978.892,09 YTL tutarının genel bütçenin (B) işaretli cetveline ve “Fonlardan Aktarmalar” hesabına gelir kaydedilmesi gerekmektedir.

Ancak, TCMB’den alınan kayıtlar ile Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Muhasebe Biriminin 2008 yılı idare hesabı ve yevmiye kayıtları, karşılaştırılarak incelendiğinde;

TCMB tarafından DFİF için (%10’luk kesinti yapıldıktan sonra İç Ödemeler Muhasebe Birimine devren) gelir kaydedilen tutar 12.978.892,09 YTL olduğu halde, İç Ödemeler Muhasebe Biriminin yevmiye kayıtlarında ve idare hesabında (600 ve 800 gelir hesapları dahilinde) “Fonlardan Aktarmalar” hesabına kaydedilen gelir tutarı toplamının 12.737.752,10 YTL olduğu belirlenmiştir.

Bu durumda, TCMB tarafından DFİF için (% 10’luk kesinti yapıldıktan sonra İç Ödemeler Muhasebe Birimi’ne devren) gelir kaydedilen 12.978.892,09 YTL tutar ile İç Ödemeler Muhasebe Birimi’nin yevmiye kayıtlarında ve idare hesabında (600 ve 800 gelir hesapları dahilinde)

“Fonlardan Aktarmalar” adı altında kaydedilen gelir tutarı toplamı 12.737.752,10 YTL arasındaki fark tutarı 241.139,96 YTL’nın, yanlışlıkla

“Tasfiye Edilen Fonlardan Gelirler” hesabına kaydedildiği anlaşılmıştır.

7.5.4 Fonun Giderleri

Fonun başlıca gider kalemleri aşağıda sıralanmıştır:

• Yurt İçi ve Yurt Dışı Fuar Yardımları

• Yurt Dışı Ofis ve Mağaza Yardımı

• Ar-Ge Çalışmaları Yardımı

• Çevresel Maliyetlerin Desteklenmesi

• İstihdam ve Eğitim Yardımları

• Marka Yardımları (Turquality)

• Pazar Araştırması ve Pazarlama Destekleri

• Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi

• Tasarım Çalışmaları Yardımları

2008 yılında Fondan yapılan ödemelerin toplam tutarı 356.731.612,46 YTL’

dir.

7.5.5 Uygulamalara İlişkin Eleştiriler

Fondan Yapılan Ödemelerin Gerçekleşme Süreci

Fondan yapılan ödemeler, ihracatçı birliği, firma veya vakıf bazında hazırlanan hakedişlerin İhracat Genel Müdürlüğü ya da İhracatçı Birliklerine teslim edilmesi ve hesaplanan meblağın TCMB’ye iletilmesi, İç Ödemeler Muhasebe Birimi tarafından TCMB’ye ödenekten aktarım yapılması ve KİT Genel Müdürlüğü tarafından da TCMB’ye ödeme talimatı verilmesi süreçlerinden sonra gerçekleşmektedir.

Bütün bu aşamalar; ödeme sürecinin, özellikle mali sorumluluk açısından karmaşık, uzun ve gereğinden fazla parçalı bir yetki sistematiği ile kurgulandığını göstermektedir.

İncelemeler sonucunda ayrıca, aşağıdaki tespitler yapılmıştır:

• İç Ödemeler Muhasebe Birimi tarafından her ay TCMB’ye ödenekten yapılan aktarıma ilişkin belgelerin ekinde hiçbir ispatlayıcı belge bulunmamaktadır. Söz konusu belgelerin büyük bir kısmı ihracatçı birliklerinde kaldığından, ödeme emri belgelerine imza atan kamu görevlileri hiçbir kanıtlayıcı belgeyi görmeksizin aktarım yapmaktadırlar.

• Harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlileri tarafından yerine getirilen fonksiyonlar, uygulamada DTM İhracat Genel Müdürlüğü yetkilileri veya İhracatçı Birliklerinde çalışan ve kamu görevlisi olmayan kişilerce ifa edilmektedir. Ancak, ödeme emri belgelerine; harcama yetkilisi, gerçekleştirme görevlisi ve muhasebe yetkilisi sıfatları ile imza atan kamu görevlileri, Hazine Müsteşarlığı yetkilileridir. Saydamlık, sorumluluk ve hesap verilebilirlik ilkeleri ile bağdaşmayan bu durum, mali sorumluluğun tayin ve tevdiine ilişkin olarak hukuki açıdan sorunlara yol açacaktır.

• 5018 sayılı Kanunun “Müşterek fon hesabı” başlıklı Ek 2 nci maddesinde; “Çeşitli mevzuatla kurulmuş fonların her türlü geliri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde Hazine Müsteşarlığı adına açılan müşterek fon hesabına yatırılır. Bu hesaba yatırılan gelirlerden ilgili mevzuatında öngörülen fonlar arası pay ve kesintiler Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yapılır.

Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonunun gelirleri, yapılan kesintilerden sonra kalan tutarlar üzerinden genel bütçenin (B) işaretli cetveline gelir kaydedilir. Bu Fon, hizmetlerini bütçenin (A) işaretli cetveline

konulan ödeneklerle yerine getirir. Ancak, bu Fon gelirlerinden kredi ana para geri dönüşleri, kredi faizleri, borçlanma ve satış hasılatı, genel bütçenin (B) işaretli cetveline gelir kaydedilmeksizin doğrudan müşterek fon hesabından ilgili Fonun gider hesabına aktarılır” hükmü, yer almaktadır. Bu hükmün gereği olan uygulamalar, bütçe ilkelerinden “Genellik” ilkesine aykırılık teşkil etmektedir.

Genellik ilkesine göre, devletin bütün gelir ve giderleri ayrı ayrı ve tam olarak bütçede yer almalı ve bu gelir ve giderler birbirlerine mahsup edilmeden toplam değerleri ile gösterilmelidir. Bütçenin bu özelliği, genellik ilkesinin iki ayrı usulle uygulanmasını gerektirmektedir.

Bu usullerden birisi, bütçede yer alan gelir ve giderlerin bütçedeki gösteriliş biçimi ile ortaya çıkan ve bütün kalemlerin mahsup edilmeden toplam değerleri ile bütçeye kaydedilmesi anlamına gelen “gayrisafi bütçe usulü”, diğeri ise bütçe gelir ve giderlerinin bir havuz içinde toplanması ve buradan dağıtılması anlamına gelen “adem-i tahsis” yani, belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilememesi usulüdür. Ancak, Fon gelirlerinden kredi ana para geri dönüşlerinin, kredi faizlerinin, borçlanma ve satış hasılatının genel bütçenin (B) işaretli cetveline gelir kaydedilmeksizin doğrudan müşterek fon hesabından Fonun gider hesabına aktarılması, özellikle adem-i tahsis usulüne uygun değildir.

¾ Öneri : 5018 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesi hükmünde değişiklik yapılarak, Fon gelirlerinden kredi ana para geri dönüşlerinin, kredi faizlerinin, borçlanma ve satış hasılatının, genel bütçeye gelir kaydedilmesi gerekmektedir.

Müsteşarlık Onayı Olmaksızın Ödeme Yapılması

DTM’nin talebi üzerine, KİT Genel Müdürlüğü tarafından TCMB’ye gönderilen 15.12.2004 tarih ve 76902 sayılı yazıda; Turquality projesinin yürütülmesinde herhangi bir aksaklık yaşanmaması için, Bankaya ulaşan taleplerin DFİF gider hesabı bakiyesinden, Müsteşarlık’tan provizyon (onay) istenmeksizin ivedilikle karşılanması ve gider hesabı bakiyesinde yeterli miktar olmaması durumunda Müsteşarlıktan provizyon (onay) istenmesi ifadeleri yer almaktadır.

Bu yazıya istinaden söz konusu proje kapsamında 2008 yılında DFİF gider hesabından, 9.901.057,00 YTL tutarında ve çoğunlukla EFT yolu ile aktarım yapılmıştır.

Bu uygulama; Turquality projesinin yürütülmesi aşamasında çeşitli firmalardan alınan danışmanlık hizmetleri için düzenlenen sözleşmelerdeki hükümler gereği, ödemelerde aksama yaşanmaması amacı ile yapılmaktadır.

Ancak, Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulunun 2006/4 sayılı Tebliğinde ve DTM tarafından düzenlenen Tebliğin Uygulama Usül ve Esaslarında, bu uygulamaya cevaz veren herhangi bir hüküm mevcut değildir.

¾ Öneri : Söz konusu Tebliğde ve Tebliğin Uygulama Usül ve Esaslarında, bu uygulamanın yapılabileceğini öngören düzenlemeler yapılmalıdır.

Fuar ve Tanıtımlara İlişkin Hakediş Dosyalarındaki Eksiklikler

Yurt dışında fuar ve tanıtım faaliyetlerine “katılımcı” veya “organizatör” sıfatı ile katılan firma veya ihracatçı birliklerince, mevzuatta öngörülen giderlerinin belgelendirilmesi koşullarının büyük ölçüde yerine getirilmiş olduğu görülmekle birlikte, yurt dışı fuar ve tanıtım etkinliklerinde firma veya ihracatçı birliklerinin kira beyanlarının (stant kirası) aynı organizatör firma ile katılan firmalar, diğer ülke firmaları veya kuruluşlarının ödemiş oldukları kira beyanları ile karşılaştırma imkânının olmadığı tespit edilmiştir. Bu durum, ödenen kira bedellerinin fuarın veya tanıtım etkinliğinin organize edildiği mekandaki rayiçlere ne ölçüde uyumlu olduğunun kontrolünün yapılabilmesini imkânsız hale getirmektedir.