İç Borçların Muhasebeleştirilmesi ve Bilgi Sistemine İlişkin Sorunlar

Hazine Müsteşarlığı tarafından yürütülmekte olan iç borçlanma işlemleri, hem Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hem de Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde düzenlenmiş olan aşağıdaki hesaplar aracılığıyla takip edilmektedir.

Borçların anapara tutarları; 304- Cari Yılda Ödenecek Tahviller, 305-Bonolar ve 404-Tahviller Hesaplarında izlenmekte iken; borçlara ilişkin faiz giderleri, iskonto giderleri, genel giderler, borçlanma senetlerinin primli satışı nedeniyle oluşan faiz gelirleri, döviz cinsi ve dövize endeksli tahvil ve bonoların değerlemesi sonucu oluşan kur farkları gibi ikincil unsurlar ise; 381-Gider Tahakkukları, 481-Gider Tahakkukları, 180-Gelecek Aylara Ait Giderler, 280-Gelecek Yıllara Ait Giderler, 480-280-Gelecek Yıllara Ait Gelirler, 600-Gelirler, 630-Giderler, 800-Bütçe Gelirleri ve 830-Bütçe Giderleri Hesaplarında izlenmektedir.

Yukarıda belirtilen hesaplarda izlenen iç borçlanma işlemleri, Hazine Müsteşarlığı İç Borç Bilgi Sistemi’nde de takip edilmektedir. Söz konusu bilgi sisteminde; iç borçlanma, borç geri ödemeleri ve iç borç stoğuna ilişkin bilgiler yer almaktadır.

Muhasebeleştirme ve bilgi sistemi birlikte dikkate alındığında; iç borç sisteminin işleyişine ilişkin olarak aşağıda sıralanan sorunlar tespit edilmiştir:

Muhasebe Yönetmeliğinde Hesap Planı Oluşturulurken Faaliyet Dönemi Esas Alınmamıştır

2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu’nda belirtildiği üzere, hesap planının, yükümlülüklerin vadesinin faaliyet döneminde veya daha sonraki dönemlerde gelecek olması esasına göre oluşturulması gerektiği halde; uygulamada, Hazine Müsteşarlığı tarafından ihracındaki vadesi dikkate alınarak, 304-Cari Yılda Ödenecek Tahviller, 305-Bonolar ve 404-Tahviller Hesaplarının ihdas edildiği görülmektedir. Bu durumda, vadesi bir yıldan kısa olan senetlerde, (muhasebeleştirilmede esas faaliyet dönemi 1.1.2007-31.12.2007 arası dönemdir) faaliyet döneminden sonraki dönemlerde geri ödemenin yapılması

mümkün hale gelmektedir. Bu sakıncayı gidermek için, Raporda, Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde ihdas edilen hesapların ve hesap planının faaliyet dönemi esasına göre tanımlanması, izleme amaçlı olarak ihtiyaç duyulması halinde de bunların ihraç özelliklerine göre yardımcı hesaplarda izlenmesinin sağlanması, dolayısıyla Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin yeniden düzenlenmesi önerilmiştir.

Bu çerçevede, Hazine Müsteşarlığı, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde tahvil ve bono hesapları yerine faaliyet dönemi esasına göre yeni hesapların tanımlanmasını ve Genel Bütçe Detaylı Hesap Planı’nın değiştirilmesini talep etmiştir. Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün cevabi yazısında, söz konusu değişikliklerin değerlendirileceğini belirtmekle birlikte, Hesap Planında henüz bir değişiklik yapılmamıştır.

Hazine Bilgi Sistemlerinde Tutulan Kayıtlar, İç Borçlar Açısından Yardımcı Defter Niteliğini Taşımamaktadır

Muhasebe işlemlerinin, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri gereğince, önce yevmiye defterine daha sonra yardımcı defterlere kaydedilmesi gerekmektedir.

Ancak, 2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu’nda da belirtildiği üzere, Hazine Müsteşarlığı Bilgi Sistemlerinde iç borç işlemlerine ilişkin olarak tutulan kayıtlar, yevmiye defterine kaydedilen bilgilerden bağımsız olduğu için, iç borçlar açısından yardımcı defter niteliğinde değildir.

Konuyla ilgili olarak, Hazine Müsteşarlığı’nda, iç borç bilgi sisteminin yardımcı defter niteliğine kavuşturulmasını teminen muhasebe bilgi sisteminde ISIN²⁸ kod bazında takibe imkân verecek değişikliklerin yapılması amacıyla, teknik çalışmalara başlanmıştır.

Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) Anaparaları Aynı Usulle Muhasebeleştirilmemektedir

2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu’nda belirtildiği üzere, bütün DİBS anaparalarının aynı usulle muhasebeleştirilmesi gerektiği halde; uygulamada iskontolu senetler satış bedeliyle, kuponlu senetler itibari (nominal) değerle muhasebeleştirilmektedir. Bu soruna ilişkin olarak, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği ile Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin ilgili hükümlerinin uyumlaştırılması gerektiği, önerilmişti.

Bu eleştiriye ilişkin olarak, Hazine Müsteşarlığı tarafından, Muhasebat Genel Müdürlüğü’nden görüş talep edilmiş olup; gelen yazıda, kuponlu ve iskontolu senetlerin muhasebeleştirilmesine ilişkin olarak iki Yönetmelik hükümleri arasında herhangi bir uyumsuzluk tespit edilmediği belirtilmiştir. Ancak,

28 ISIN: International Securities Identification Number

tarafımızca iki Yönetmelik hükümleri arasında uyumsuzluğun devam ettiği görüşü korunmaktadır.

Gelecek Yıllarda Vadesi Dolacak Olan Devlet İç Borçlanma Senedi Kuponlarına Ait Yükümlülük Tutarları, Tam Olarak Muhasebeleştirilmemektedir

2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu’nda da belirtildiği üzere, borç stoğunun işlemiş faiz tutarlarının dönem sonlarında (31 Aralık) muhasebeleştirilmesinde, vadesi gelecek olan ilk kupon için işlemiş faiz tutarı hesaplanarak, 381 no’lu Gider Tahakkukları Hesabına kaydedilmektedir. Ancak senede ait müteakip kuponlar ile ilgili işlemiş faiz tutarı tahakkuk ettirilmemektedir. DİBS kuponlarının, senede bağlı olarak ihraç edilmelerine rağmen, ihraçtan sonra senetten ayrı olarak alınıp satılabilmeleri ve vadesi gelecek yıllarda dolacak olsa bile Hazine Müsteşarlığı tarafından vadesinden önce satın alınabilmeleri, bu kuponlar ile ilgili işlemiş faiz tutarı tahakkukunun yapılmasını zorunlu hale getirmektedir.

Mali Ajanlık Sözleşmesi Gereği İhale Teminatları Merkez Bankası’na Yatırıldığından, Hazine Hesaplarında İzlenememektedir

Devlet iç borçlanma senedi ihracına ilişkin ihale yönteminde süreç, Hazine Müsteşarlığı tarafından yürütülmekte olup, Merkez Bankası da Hazine’nin mali ajanı olarak görev yapmaktadır. Bu nedenle, ihale teminatları Merkez Bankası’na yatırılmaktadır. Bu durumun sonucu olarak bu teminatlar 330-Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı’nda izlenememekte ve Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtlarında yer almamaktadır.

Zamanaşımına Uğrayan Senetlerin Takibi Hazine Müsteşarlığı Tarafından Yapılmamaktadır

818 sayılı Borçlar Kanunu’na göre, anapara için 10, faiz için 5 yıllık zamanaşımı süreleri söz konusudur. Zamanaşımı sürelerinin farklı olması; bunların ayrı ayrı takibini zorunlu kılmaktadır. Uygulamada bu takip, Merkez Bankası tarafından yapılmaktadır. Oysa ki bu takibin Hazine Müsteşarlığı Devlet Borçları Muhasebe Birimi tarafından yapılarak, zamanaşımına uğrayan senetlerin anapara ve faizlerinin gelir kaydedilmesi gerekmektedir.

Hazine Müsteşarlığı İç Borç Bilgi Sistemi’nde yıl sonunda vadesi dolduğu halde ödenmeyen senetler ve bu senetlerin ödenmeme nedeni (hak sahiplerince talep edilmeme/senet üzerinde ödeme yasağı bulunması) hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bu bilgiler Merkez Bankası’ndan temin edilebilmektedir.

Vadesi dolduğu halde ödenmeyen senetlerin, zamanaşımı süresinin sonunda gelir kaydedilmesi gerektiğinden, bu takibin Hazine Müsteşarlığı Devlet Borçları Muhasebe Birimi’nce yapılması gerekmektedir. Ancak uygulamada, Merkez Bankası tarafından, “Müsteşarlığınızca ihraç edilen ... hafta vadeli, ... itfa tarihli devlet tahvillerinin/hazine bonolarının zamanaşımı süresini doldurmuş

olan anapara/faiz tutarı ... YTL, ... tarihinde Ankara Şubemiz nezdindeki ...

sayılı hesabınıza aktarılmıştır.” biçiminde bir yazı düzenlenmekte ve bunun ardından Hazinece gelir kaydı yapılmaktadır.

2008 sonu itibarıyla vadesi dolduğu halde ödenmeyen senet toplam tutarı, 234.987,08 YTL’dir.²⁹ 2008 sonu itibarıyla vadesi dolduğu halde ödenmeyen senetlerden zamanaşımına uğrayıp gelir kaydedilenler ise toplam 110.780,45 YTL’dir.

Tablo 27: Zamanaşımına Uğrayan Borçlanma Senetleri Yevmiye

No

Yevmiye Tarihi Yevmiye Tutarı YTL

591 07.02.2008 45,00

2524 09.05.2008 437,87

2725 21.05.2008 3.287,97

4095 15.07.2008 3.608,00

4438 25.07.2008 151,50

4636 08.08.2008 100,69

4833 15.08.2008 354,20

5043 01.09.2008 4.127,30

5497 19.09.2008 68.920,00

6207 24.10.2008 2.614,55

6659 19.11.2008 11.181,79

7052 03.12.2008 742,08

7515 25.12.2008 71,50

7864* 30.12.2008 15.138,00

TOPLAM 110.780,45

*Uluslararası piyasalarda ihraç edilen tahvile ilişkin

Hazine Müsteşarlığı’nca yukarıda bahsedilen sorunların giderilmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.