7. DİĞER KONULAR
7.8 Dış Proje Kredilerine İlişkin Sorunlar: Selçuk Üniversitesi Örneği
Selçuk Üniversitesi tarafından yürütülen Araştırma ve Uygulama Hastanesi ve Diş Hekimliği Fakültesi Makine Teçhizat Alımı Projesinin finansmanı amacıyla 14.01.2005 tarihli kredi anlaşmaları ile Société
Générale (SG)’den 4.120.931,55 ABD Doları tutarında ticari kredi, JBIC’den 14.011.167,27 ABD Doları ve SG’den 9.340.778,18 ABD Doları tutarında ihracat kredisi olmak üzere toplam 27.472.877 ABD Doları tutarında kredi sağlanmıştır.
Söz konusu dış proje kredisinin kullanımı ile ilgili olarak, Selçuk Üniversitesi ile yüklenici firma arasında imzalanan sözleşme hükümleriyle bağdaşmayan aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir:
A- Malın tamamının teslim edilmemesinden dolayı yüklenici firma üzerinde fazladan avans kalmıştır.
Yüklenici firmaya ticari krediden karşılanmak üzere toplam sözleşme bedeli üzerinden % 15 oranında (4.120.931,55 ABD Doları) avans ödenmiştir. Buna karşın, sözleşme bedelinin karşılığında mal tesliminin tamamının yapılmamasından dolayı, yüklenici firma üzerinde 1.340.277,60 ABD Doları tutarında fazladan avans bulunmaktadır.
B- Tedarikçi firmaya ödeme yapılırken daha önce verilen avans tutarı dikkate alınmamıştır.
Tedarikçi firma tarafından, ihracat kredilerinden karşılanmak üzere yüklemesi yapılan ve kullanıcı kuruluşa teslim edilen ekipmanların toplam tutarı 31.12.2008 tarihi itibarıyla 18.537.693 ABD Dolarıdır.
Yükleniciye daha önce ödenen % 15’lik avans ödemesi dikkate alınarak bu tutarın % 85’i olan 15.757.039,05 ABD Doları tutarında ödeme yapılması gerekirken, yükleniciye 18.537.693 ABD Dolarının tamamı ödenmiştir. Böylece tedarikçi firmaya yapılan fazladan ödeme miktarı 2.780.653,95 ABD Dolarıdır. Söz konusu tutardan, 2009 Ocak ayında yüklenici tarafından yapılan 1.850.018 ABD Doları tutarındaki ekipman teslimatı düşüldüğünde, firmaya ihracat kredisinden fazla ödenen tutar 930.635,95 ABD Doları olmaktadır.
C- Kredilerin tamamının kullanılmaması nedeniyle sigorta primi fazla ödenmiştir.
Kredilerin tamamının kullanılmaması sonucu, ihracat kredisi için ödenen sigorta priminden, kredinin kullanılmayan kısmına tekabül eden 11.780.754 Japon Yeni’nin fazla ödendiği tespit edilmiştir. Nitekim söz konusu tutarın 03.06.2009 tarihinde Hazine Müsteşarlığı hesabına iadesi sağlanmıştır.
D- Malın/Ekipmanın şartnameye uygun olarak teslim alındığının kreditör ile kullanıcı kuruluş arasında teyidi yapılmadan ödeme yapılmıştır.
Selçuk Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi ve Diş Hekimliği Fakültesi Makine Teçhizat Alımı Projesi’nin kullanım ve ödeme sürecinde yaşanan aksaklıkların temelinde, malın/ekipmanın şartnameye uygun olarak teslim alındığının kreditör ile kullanıcı kuruluş arasında teyidi yapılmadan ödeme yapılması yatmaktadır.
¾ Öneri: Dış proje kredilerinin doğrudan kullanımlarında malın teslimi ve hizmetin ifası çok sıkı denetlenmeli, hak ve yükümlülüklerin gerçekleşen kullanımlara göre belirlenmesi sağlanmalı ve kullanıcı kuruluşlar dış proje kredileri ödeme sürecine dahil edilmelidir.
Ek Tablo 1: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları (31.12.2008)
Borçlu Kuruluş Hazine Alacağı (bin YTL)
Adana Büyükşehir Belediyesi 519.484 KOSKİ-Konya Bel.Su ve Kanl.İdaresi 13.466 Adapazarı Belediyesi 354.519 Kütahya Organize Sanayii Bölgesi 380
Alanya Belediyesi 36.790 Malatya Belediyesi 49.854 Ankara Büyükşehir Belediyesi 2.545.806 MARİÇ-Marmaris-İçmeler-Armutlu Bel.Birl 1.065.287 Antalya Büyükşehir Belediyesi 28.640 Menemen Belediyesi 49.923 ASAT - Antalya Bel. Su ve Kanl.İdaresi 8.909 Mersin Büyükşehir Belediyesi 1.042 ASKİ - Adana Bel. Su ve Kanl.İdaresi 87.992 Milas Belediyesi 17.241
ASKİ- Ankara Bel. Su ve Kanl.İdaresi 486.839 Müflis T.İmar Bankası T.A.Ş. 1.005.953 Bafra Belediyesi 101.560 Özelleştirme İdaresi Başkanlığı 495.149
Balıkesir Organize Sanayii Bölgesi 1.144 Samsun Büyükşehir Belediyesi 17.167
Bandırma Belediyesi 60.294 SASKİ-Samsun Su ve Kanl. İdaresi 522
Batman Belediyesi 18.184 Siirt Belediyesi 15.695
BOTAŞ 55.372 Sivas Belediyesi 40.868
Bursa Büyükşehir Belediyesi 303.141 Sosyal Güvenlik Kurumu 1.590
Dalaman Belediyesi 104.356 Sümer Holding A.Ş. 31.567
Denizli Belediyesi 17.851 Şanlıurfa Belediyesi 32.429 Didim Belediyesi 254.933 T.Atom Enerjisi Kurumu 5.445
Diyarbakır Bel. Su ve Kanl.İdaresi 101.775 T. Halk Bankası 291.902 Doğal Afet Sigortaları Kurumu 77.809 T. İhracat Kredi Bankası A.Ş. 240.606
EGO Genel Müdürlüğü (Ankara) 1.470.163 T. Kalkınma Bankası A.Ş. 141.334 Emlak Gayrimenkul Yat.Ort.A.Ş. 1.314.000 T. Vakıflar Bankası T.A.O. 281.123
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 111 T.C. Ziraat Bankası 73 Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş. 10.425 Tarsus Belediyesi 98.379 Erzurum Su ve Kanalizasyon İdaresi 16.385 TCDD - T.C. Devlet Demiryolları 2.398.461 Eskişehir Su ve Kanalizasyon İdaresi 15.160 TDİ – Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. 1.067 EÜAŞ-Elektrik Üretim A.Ş. 2.639.856 TEDAŞ-Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. 1.907
Fethiye Belediyesi 28.820 TEİAŞ-Türkiye Elektrik İletim A.Ş. 223.019 Foça Belediyesi 11.274 TETAŞ-Türkiye Elektrik Tic. ve Taah. A.Ş. 733 GASKİ – G.Antep B.Ş. Bel.Su ve
Kan.İd. 529.354 TİGEM – Tarım İşl. Genel Müdürlüğü 1.514 Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 120.837 TMO – Toprak Mahsulleri Ofisi 1.290.987
İGDAŞ-İstanbul Gaz Dağ.San. ve
Tic.A.Ş. 63.395 TOBB-Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği 869 İller Bankası Genel Müdürlüğü 7.836 TSE - Türk Standartları Enstitüsü 44.429 İskenderun Belediyesi 127.643 TSKB - T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. 885.686 İSKİ - İstanbul Su ve Kanl.İdaresi 73.517 TÜBİTAK - Marmara Araştırma Enstitüsü 8.171 İstanbul Olimpiyat Oyn. Haz. ve
Düz.Kur. 34.712 TÜBİTAK - Ulusal Metroloji Enstitüsü 11.341 İZGAZ- İzmit Gaz Dağıtım San.ve
Tic.A.Ş. 62.602 Türk Patent Enstitüsü 3.710
İzmir Büyükşehir Belediyesi 591.243 Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 27.423 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 4.468.448 Yozgat Belediyesi 67.805
Kard.Vakfı Florence Night. Hast.A.Ş. 5.903 Diğer Alacaklar 3.391.977 Kayseri Su ve Kanalizasyon İdaresi 78.127
Konya Büyükşehir Belediyesi 8.221
GENEL TOPLAM 29.099.524
Ek Tablo 2: İç Ödemeler Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları (31.12.2008)
Borçlu Kuruluş
Hazine Alacağı (Bin
YTL) Borçlu Kuruluş Hazine Alacağı (Bin YTL) Tasfiye Halindeki T.Emlak Bankası 1.876.972 Ankara Büyükşehir Belediyesi 260.580 T.Halk Bankası(Teşvik Krd.) 25.948 Mersin Büyükşehir Belediyesi 43.955 T.Kalkınma Bankası(Teşvik Krd.) 95.682 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 16.177
T.Sınai Kalkınma Bank. (Teşvik Krd.) 10 T.Kalkınma Bankası ikrazı 85
Eximbank Erteleme Kredisi 260.509 T.Halk Bankası İkrazı 153
T.C. Ziraat Bank.(2312 Say.B.K.K
Kapsamında) 19.376 ODTÜ 114
T.Halk Bank. (2312 Say.B.K.K
Kapsamında) 300 SSK Ankara Anonim Türk Sigorta Şirketi 4.284 Tarım Kredi Koop. (2312 Say.B.K.K
Kapsamında) 11.764 Diğer 95.123
GENEL TOPLAM 2.711.032
EkTablo 3: 2008 Yılında Sağlanan Hazine Garantileri
Proje Adı Kullanıcı/Borçlu Kuruluş
Anlaşma Tarihi İtibarı İle USD
Karşılığı
Samsun Hafif Raylı Sistem Projesi
Samsun Büyükşehir
Belediyesi 38.034.000 Yenilenebilir Enerjinin
Desteklenmesi TSKB 41.000.000
Küçük Çaplı Hidroelektrik Ve Rüzgar Santrallerinin
Desteklenmesi TSKB 34.000.000
Elektrik Dağıtımının
Rehabilitasyonu Projesi TEDAŞ 296.942.500
İhracat Finansmanı Aracılık
Projesi (Efıl Iv) TSKB 102.414.000
İhracat Finansmanı Aracılık
Projesi (Efıl Iv) TSKB 197.400.000
İhracat Finansmanı Aracılık
Projesi (Efıl Iv) Eximbank 149.524.440 İhracat Finansmanı Aracılık
Projesi (Efıl Iv) Eximbank 150.000.000 Kobilerin Finansmana Erişimi
Projesi Ek Kredisi Halk Bankası 60.000.000
Kobilerin Finansmana Erişimi
Projesi Ek Kredisi Halk Bankası 147.099.530
Bursa Hafif Raylı Sistem (Iı.
Aşama) Projesi Bursa Büyükşehir
Belediyesi 154.570.000 Ayb Enerji Ve Çevre Kredisi TSKB 231.855.000 Ayb Enerji Ve Çevre Kredisi TKB 77.285.000 Tedaş Şehir Şebekeleri Projesi Iı.
Kısım TEDAŞ 147.350.000
Ayb Eximbank İhracatın
Finansmanı Kredisi Eximbank 147.290.000 Antalya Hafif Raylı Toplu Taşım
Projesi I. Aşama Ek Finansman
Antalya Büyükşehir
Belediyesi 24.466.300
TOPLAM 1.999.230.770
Ek Tablo 4 :Hazine’nin TMSF’den olan ve Silinen Alacakları (23.07.2008 itibari ile)
VADESİ GEÇMİŞ ALACAKLAR VADESİ GELECEK ALACAKLAR
DÖVİZ CİNSİ
DÖVİZ YTL DÖVİZ YTL DÖVİZ TOPLAMI YTL TOPLAMI
Anapara YTL 9.586.206.156,93 9.586.206.156,93 28.519.455.855,61 28.519.455.855,61 38.105.662.012,54 38.105.662.012,54 EURO 310.832.012,22 592.103.901,42 1.201.829.254,15 2.289.364.546,23 1.512.661.266,37 2.881.468.447,65 USD 3.723.060.239,27 4.455.013.882,31 4.365.528.536,18 5.223.791.446,40 8.088.588.775,45 9.678.805.328,71
Anapara Toplamı 14.633.323.940,66 36.032.611.848,24 50.665.935.788,90 Faiz ve
Diğer Masraflar
YTL 13.870.163.500,26 13.870.163.500,26 3.977.696.498,72 3.977.696.498,72 17.847.859.998,98 17.847.859.998,98
EURO 101.361.000,38 193.082.569,81 78.351.076,82 149.250.966,23 179.712.077,20 342.333.536,04 USD 1.616.687.823,67 1.934.528.649,80 37.660.212,25 45.064.209,98 1.654.348.035,92 1.979.592.859,78
Faiz ve Diğer Masraflar Toplamı 15.997.774.719,87 4.172.011.674,93 20.169.786.394,80
Gecikme Zammı
YTL 17.522.704.872,18 17.522.704.872,18 - - 17.522.704.872,18 17.522.704.872,18
EURO 189.872.539,77 361.688.201,24 - - 189.872.539,77 361.688.201,24 USD 3.820.826.677,01 4.572.001.201,71 - - 3.820.826.677,01 4.572.001.201,71
Gecikme Zammı Toplamı 22.456.394.275,13 - - 22.456.394.275,13
Genel Toplam 53.087.492.935,66 40.204.623.523,17 93.292.116.458,83 Kaynak : Hazine Müsteşarlığı – Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü
Not : YTL karşılıkları TCMB tarafından açıklanan 23.07.2008 tarihli döviz satış kurları dikkate alınarak hesaplanmıştır.
Ek Tablo 5 : 2008 Yılındaki İskontolu YTL Cinsinden DİBS İhalelerinde İhalede Kabul Edilen Miktarlar (İhale ve ROT Ayrımıyla)
İHALEDE KABUL EDİLEN MİKTAR*
REKABETÇİ OLMAYAN TEKLİF (ROT)
İHALE
KAMU KURUMLARI PİYASA YAPICILARI DİBS'in TANIMI
İHALE
TARİHİ NOMİNAL NET NOMİNAL NET NOMİNAL NET
KAMU DAHİL ROT ORANLARI**
KAMU HARİÇ ROT ORANLARI***
21 AY TAHVİL (630 gün) 14.01.2008 2,157,000 1,663,363 661,350 510,000 1,622,330 1,251,060 51.43 42.93 20 AY TAHVİL (595 gün) 19.02.2008 834,552 648,638 771,972 600,000 1,163,758 904,508 69.87 58.24 19 AY TAHVİL (574 gün) 11.03.2008 1,452,000 1,124,375 129,139 100,000 1,386,790 1,073,875 51.08 48.85 21 AY TAHVİL (644 gün) 08.04.2008 3,317,323 2,458,631 809,553 600,000 1,314,128 973,966 39.03 28.37 20 AY TAHVİL (616 gün) 06.05.2008 1,022,594 755,641 135,327 100,000 920,729 680,373 50.81 47.38 19 AY TAHVİL (581 gün) 10.06.2008 1,259,411 922,442 136,530 100,000 948,542 694,750 46.28 42.96 21 AY TAHVİL (637 gün) 15.07.2008 2,741,626 1,945,789 2,254,410 1,600,000 1,228,794 872,100 55.96 30.95 20 AY TAHVİL (609 gün) 12.08.2008 2,678,535 2,007,901 1,600,790 1,200,000 1,534,758 1,150,501 53.93 36.43 19 AY TAHVİL (581 gün) 09.09.2008 1,092,131 831,014 131,422 100,000 876,687 667,080 48.00 44.53 20 AY TAHVİL (623 gün) 07.10.2008 1,110,329 805,840 1,618,970 1,175,000 522,493 379,210 65.85 32.00 12 AY TAHVİL (371 gün) 11.11.2008 933,389 757,167 258,876 210,000 209,622 170,045 33.42 18.34 19 AY TAHVİL (574 gün) 25.11.2008 916,641 673,344 2,926,843 2,150,000 1,845,769 1,355,865 83.89 66.82 18 AY TAHVİL (553 gün) 16.12.2008 1,227,284 947,919 129,472 100,000 546,079 421,775 35.50 30.79
*Bin YTL'si ROT ORANLARI ORTALAMA 52.70 40.66
** Kamu Dahil Rot Oranları Hesaplama Formülü: (ROT net kabul toplamı) / (ROT net kabul toplamı+ihale net kabul toplamı) x 100
*** Kamu Hariç Rot Oranları Hesaplama Formülü: ( ROT PYB net kabul toplamı) / ( ROT PYB net kabul toplamı+ ihale net kabul toplamı)*100
Ek 6: Borç Analizlerine İlişkin Olarak Hazine Müsteşarlığı’nca Gerçekleştirilen Faaliyetler Nisan 2002 tarihinde 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun yasalaşmasını takiben Hazine Müsteşarlığı bünyesinde kamu borçlarının sürdürülebilirliğine ve olası çeşitli dışsal şoklara ilişkin senaryo analizleri yapılması, piyasa ve kredi riskinin modellenmesi ve etkin yönetimi gibi amaçlara yönelik olarak bir risk yönetimi birimi kurulması çalışmaları başlatılmış, ayrıca Eylül 2002’de başkanlığını Hazineden sorumlu Devlet Bakanının yaptığı Borç Yönetim Komitesi (BYK) kurulmuştur. 2004 yılından başlayarak da iç ve dış borçlarla Hazine garantilerinden oluşan Hazine yükümlülük portföyü risk analizine dayanan stratejik ölçütler esas alınarak yönetilmektedir. Borcun sürdürülebilirliği ve duyarlılığı gibi temel analizler de dahil olmak üzere yapılan bir çok çalışma aylık BYK toplantıları kapsamında ele alınarak, ulusal ve global makroekonomik gelişmeler, para ve maliye politikalarındaki değişimin borç dinamikleri üzerindeki etkisi detaylı olarak değerlendirilmekte, geleceğe yönelik risk ve bekleyişler irdelenmektedir.
Borç stokunun sürdürülebilirliği ve duyarlılığına ilişkin söz konusu analizler risk yönetimi bünyesinde geliştirilen çeşitli modeller yardımı ile yapılmaktadır. Bu çerçevede, ilk olarak kullanılan muhasebe yaklaşımının yanı sıra, “ Riske Maruz Maliyet” ve “Orta Vadeli Finansman Programı” modelleri geliştirilmiştir. “Riske Maruz Maliyet” yaklaşımı ile döviz kurları, yurt içi ve yurt dışı faiz oranları, enflasyon oranı gibi makroekonomik değişkenlerin simülasyon patikaları elde edilerek farklı borçlanma stratejilerinin borç dinamikleri üzerindeki etkisi ölçülmektedir. “Orta Vadeli Finansman Programı”
yardımı ile çeşitli finansman senaryoları altında yaşanacak değişimlerin borç stokuna etkisi tahmin edilmektedir. Bu çalışmada, makroekonomik değişkenlerle birlikte farklı borçlanma miktarları ve özelleştirme gibi borçlanma dışı kaynakların etkisi de değerlendirmeye alınmaktadır. Bu çerçevede, hizmete özel biçimde yürütülen çalışmaların yanı sıra, borç yönetimine ilişkin yapılan sürdürülebilirlik ve duyarlılık analizleri, kamu finansmanı yönetimininde şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkeleri çerçevesinde, Hazine Müsteşarlığının yayınladığı Kamu Borç Yönetimi Raporu başta olmak üzere çeşitli sunuş ve dokümanlarda müteaddit defalar kamuoyu ile paylaşılmıştır.