Y e n i T ü r k t u ğ l a n o r m l a r i n i z a m n a m e s i
İktisat V e k i l l i ğ i tarafından, m e m l e k e t t e i m â le-dilecek tuğlalar h a k k ı n d a bir N o r m nizamname-si tanzim edilmiştir. B u n u n l a memleketin bir ç o k se-nelerdenberi, m u h t a ç o l d u ğ u b ü y ü k bir noksan kar-şılanmak istenmiştir.
Bilhassa A n k a r a n ı n imarına b a ş l a n d ı ğ ı sırada böyle bir n i z a m n a m e n i n m e v c u d olması icab ederdi. M e m l e k e t i m i z d e tuğla sanayii çok iptidaidir. T u ğ l a fırınlarının ıslahı h a k k ı n d a dergimizin ( 1 -2-1939 No. l u ) sayısında teknik bi ryazı neşretmiştik. Îstan-b u l d a h i ç Îstan-bir resmî müessesenin a l â k a d a r olmamasın-dan dolayı tuğlalar o k a d a r fenadır k i b u n l a r a ker-piç ismini vermek d a h a d o ğ r u olur. Bilhassa, Feriköy ve K a d ı k ö y cihetindeki fırınlardan istihsâl edilen tuğlaların evsafı k ö t ü d ü r . Maalesef; Îstanbulda bir-çok â d i kâgir binalar b u fena evsaftaki tuğlalarla y a p ı l m a k t a d ı r k i b u hal m e m l e k e t iktisadiyatı için bir cinayet teşkil etmektedir. Bu hareketi önliyecek ne bir belediye teşkilâtı ne de İktisat V e k â l e t i n i n bir teşekkülü vardır.
Diğer vilâyetlerimizin tuğla sanayii I s t a n b u l d a n dahi fecî vaziyettedir. Nüfusu son senelerde 8 0 , 0 0 0 e varan Eskişehir Belediyesi hudutları içinde y a p ı l a n binaların % 33 n ü n elan kerpiçten inşası tuğlacılık-ta ne k a d a r geri o l d u ğ u m u z u anlatır.
M e m l e k e t tuğlacılığı bu merkezde iken; n o r m ni-zamnamesinin nazarî kalacağını v e a m e l î tatbik kabi-liyeti o l m a d ı ğ ı n ı m ü ş a h e d e ediyoruz.
Ç ü n k ü n i z a m n a m e d e k i tatbik tecrübelerine uy-gun vaziyette tuğla pişirmek için evvelâ fırınları ıs-lâh etmek ister. B u ise tuğlacılara b ü y ü k bir kredi açılmasile kabil olur- M e m l e k e t i n senelik ihtiyacı o-lan tuğla a d e d i n i temin için halen iyi evsafta m a l çı-karan fırınların istihsalâtı k â f i değildir. Diğerlerinin isletilmesine m a n i o l u n d u ğ u t a k d i r d e bir tuğla b u h r a n ı ile karşılaşmamız ve fiyatların artmasını b e k l e m e m i z tabiîdir. Diğer taraftan köyler ve kasabaların tuğla-cılığı d a h a k ö t ü vaziyettedir. T u ğ l a kesmek ve pi-şirmek için resmî formaliteler o k a d a r m ü ş k ü l â t tev-lıd edecek mahiyettedir k i eğer b u h a l d e v a m ederse Türk köyleri d a h a edersenelerce kerpiç inşaata m a h k û m -durlar. Bir veya b i r k a ç k ö y l ü şayet tuğla i m â l etmek isterse birkaç vekâletle u ğ r a ş m a k mecburiyetindedir-ler. T u ğ l a h a r m a n l a r ı n ı n yerlerinin tâyini için Sıh-hiyye V e k â l e t i n d e n ; tuğlayı k e n d i ihtiyacı için yaptı-ğını tesbit için M a l i y e V e k â l e t i n d e n ayrıca m ü s a a d e almak mecburiyetleri vardır k i nihayet b i r k a ç k ö y evi k u r m a k için b u k a d a r külfete k ö y l ü n ü n ne ikti-sadî vaziyeti, ne d e v a k t i müsaittir. Bu m ü ş k ü l â t ı d a
İ j D D a O D D d H D ^ • C C • C • a O • Q-f J O G G ü G G D n ü G D a : c o • o e; c a • • • • o i i Ü D Ü D Q û a ü D G G C L v f q q ü o o o c c o • p p.ıjıj ortadan kaldırmalıdır. K a r a r n a m e N o : 2 / 1 4 1 6 0
İktisat Vekilliğince hazırlanarak 27-3-1940 ta-rih v e 3 5 8 2 sayılı tezkere ile teklif ve Devlet Şûrasın-ca tetkik edilerek 25-7-1940 tarih v e 16608 sayılı tzkere ile tevdi edilen ilişik ( T ü r k tuğla normları h a k k ı n d a n i z a m n a m e ) nin meriyete k o n u l m a s ı ; İc-ra Vekilleri Heyetince 10-8-1940 tarihinde k a b u l o-lunmuştur. 1 0 / 8 / 1 9 4 0
T ü r k t u ğ l a n o r m l a r ı h a k k ı n d a N i z a m n a m e M a d d e 1 — T u ğ l a l a r için k a b u l edilen n o r m l a r ve tuğlaların satış esasları bu n i z a m n a m e hükümle-rine tâbidir.
M a d d e 2 — N o r m a l tuğlanın tarifi : İçinde tahallül edici milhler ve kireç parçaları b u l u n m ı y a n balçık, kil ve killi topraklar veyahut bunlara kısmen karıştırılmış k u m , kuvars kırıntıları, k u r u t u l m u ş kil unu, pişirilmiş kil veya toprağın y a ğ . lılığını azaltacak diğer müsait m a d d e l e r ile hazırla-n a hazırla-n halitalarıhazırla-n mütecahazırla-nis bir hale getirilip şekillehazırla-ndi- şekillendi-rildikten sonra pişirilen v e aşağıdaki vasıflara m a l i k olan m a m u l â t a n o r m a l tuğla denir.
M a d d e 3 — N o r m a l tuğlaların cins ve nevi : Tuğlalar prese, m a k i n e , el, delikli v e yeni tip o l m a k üzere beş cinse v e b u n l a r ı n preseden maa-dası birinci ve ikinci nevilere ayrılır.
M a d d e 4 — Tuğlaların şekli :
tuğlalarının termik ve akustik ve harcı iyi t u t m a ba-k ı m ı n d a n mesamatı v e satıhlarının p ü r t ü ba-k l ü veyahut mahsus oluklu yapılması faydalı ve l ü z u m l u d u r . Pre-se, m a k i n e , el tuğlalarile delikli tuğlaların eb'adı 2 2 X 1 0 , 5 X 1 3 santimetre olacaktır.
Y u k a r ı d a k i resim, yeni tip tuğlaların şeklini gös-termektedir.
M a d d e 5 — Tuğlaların e b ' a d ı n d a , vasatı ola-rak % 4 ten ziyade fazlalık veya noksanlık olmı-yacaktır. Bu eb'at partinin içinden rastgele 4 adet tuğla alınarak u c uca k o n u l m a k suretile uzunluğu ve 10 adet tuğla alınarak y a n yana ve üst üste konul-m a k suretile genişliği ve yüksekliği ölçülerek tayin edilir ve b u ö l ç ü l m e iki defa tekrar edilir.
M a d d e 6 — Hususî bir l ü z u m v e ihtiyaca bi-naen v a k i olacak sipariş üzerine müstahsil, n o r m harici eb'atta tuğla i m a l edebilir. A n c a k bunların, sipariş üzerine y a p ı l d ı ğ ı ve ne için ve nerede kulla-nılacağı beyan ve tasrih edilmek şarttır. Bu tuğlalar, n o r m a l tuğla olarak satışa çıkarılamaz.
M a d d e 7 — T u ğ l a l a r ı n sıkma m u k a v e m e t i : Tuğlaların vasatî mukavemetleri, h a v a d a tabiî olarak kurutulmuş ayni cins ve neviden 12 adet tuğla üzerinde y a p ı l a n sıkma tecrübesinde, aşağıda yazılı derecelerden az olmıyacaktır.
S ı k m a m u k a v e m e t i A ) Birinci n e v i 60 T u ğ l a l a r ı n cins ve n e v ' i k g / C m — Prese tuğlası 150 — M a k i n e tuğlası : A ) Birinci nev'i 100 B ) İkinci nev'i 80 — E l tuğlası : B ) İkinci nev'i 4 0 — Delikli tuğla : A ) Birinci nev'i 100 B ) İkinci nev'i 80 — Y e n i tip tuğla : A ) Birinci nev'i 150 B ) ikinci nev'i 110
M a d d e 8 — S ı k m a tecrübesinin nasıl yapıla-cağı :
Tuğlalar, tulânî mihverlerinin ortasına a m u t ol-m a k üzere, hususî bir destere ile kesilerek iki ol-m ü s a v i kısma ayrılır. Bunların yassı olan satıhları arasına bir hacim çimento ve bir h a c i m n o r m a l k u m ile hazırlan-mış harç k o n u l a r a k üst üste yapıştırılır ve bu iltisak satıhlarına m ü v a z i olan alt ve üst satıhları d a aynı harç ile tesviye edilir ve b u h a l d e asgarî 72 saat, hararet v e rutubeti oldukça sabit (18-20 C . ) dere-celik bir m a h a l d e tutularak kurutulur. ( B u tuğlalar serî ve sun'î olarak k u r u t u l m u ş o l m a m a l ı d ı r . ) Bun-d a n sonra hususî âleti vasıtasile sıkılarak tecrübesi yapılır. Tecrübe serilerinde, cins ve nevilerine göre vasatî m u k a v e m e t i , yukarıki m a d d e d e göstrilen
de-recelerden aşağı o l m ı y a n tuğlalar, sıkmaya mukave-m e t itibarile mukave-m a t l u b a mukave-m u v a f ı k sayılır.
M a d d e 9 — Tuğlaların su i ç m e hassası : S u i ç m e hassası, tuğlaların k u r u t u l m u ş bir hal-deki ağırlığına nazaran, su içme dolayısile, fazlalaşan ğırığmın y ü z d e nisbetile tayin olunur.
B u n u n için, asgarî 6 adet tuğla alınarak - ağır-lıklarında bir a z a l m a olmayıncıya k a d a r - k u r u t m a d o l a b ı n d a 1 1 0 C. derecede 1 2 saatten aşağı olma-m a k üzere kurutulur. B u n d a n sonra çıkarılıp tartıla-rak ağırlıkları tesbit edilir. V e en d a r satıhlarından biri üzerinde dikine d u r m a k üzere b i r k a p içinde ya-rısına k a d a r temiz suya batırılır. K a b ı n içinde 2 saat bu vaziyette k a l d ı k t a n sonra, su seviyesi tuğlaların 3 / 4 üne k a d a r ve b u n d a n 20 saat sonra d a tuğlalar t a m a m e n g ö m ü l ü n c i y e k a d a r yükseltilir. İki saat de bu halde bırakıldıktan, y a n i ilk suya konulmaların-d a n 24 saat sonra tuğlalar sukonulmaların-dan çıkarılıp tartılır ve ağırlıkları tesbit o l u n u r ve tecrübeye d e v a m edilerek ağırlıklarında bir fazlalaşma görülmeyinceye k a d a r yine su içinde bırakılır. ( T u ğ l a l a r , t a r t ı l m a d a n evvel sünger veya b e z ile kurulanacaktır.)
Prese tuğlaların k u r u t u l m u ş ağırlığına nazaran, su i ç m e dolayısile fazlalaşan ağırlığı a z a m î y ü z d e 8 inşatta kullanılan birinci ve ikinci nevi m a k i n e ve el tuğlalarınınki asgarî y ü z d e 8 olacaktır.
• Delikli tuğlalarla yeni tip tuğlaların su içme hassasının tecrübesine l ü z u m yoktur.
M a d d e 10 — Tuğlaların d o n m ı y a karşı muka-vemeti :
Prese, makine, el tuğlalarile delikli ve yeni tip tuğlalar d o n d a n müteessir olmıyacak şekilde hazır-lanmış ve pişirilmiş olacaktır. D o n m a y a karşı muka-vemet tecrübesi şu suretle yapılır :
12 adet tuğla alınarak 6 saat su içinde bırakıl-dıktan sonra, en az 1 / 2 m3 h a c m i n d e k i bir b u z dob ı n d a 4 saat m ü d d e t l e nakıs 1 5 C . derecede d o n d u -rulduktan sonra d o n açılmcıya k a d a r ; + 1 8 — 2 0 C . derecede b u l u n a n suyun içinde bırakılır ve b u tec-rübe 25 defa tekrarlanır. Tectec-rübe neticesinde tuğ-lalarda çatlama, d ö k ü l m e ve p a r ç a l a n m a gibi ârıza-lar v u k u a gelmiyecek ve bunârıza-ların sıkma
mukave-metlerinde °fo 10 dan fazla bir azalma hasıl
olmı-yacaktır.
M a d d e 1 1 — T u ğ l a l a r ı n satışa çıkarılması: Satışa arzolunan tuğlalar, cins v e nevilerine gö-re, ayrılmış bir h a l d e olarak stok edilecektir.
M a d d e 12 — Alıcı, kendisi için ayrılan partiyi, a l m a d a n evvel veya alırken n ü m u n e d e alabilir. Bu n ü m u n e l e r iki tarafın m ü h ü r l e r i ile m ü h ü r l e n i r ve b i r kısmı m a l ı veren d e diğer kısmı alan d a ve üçün-cü kısmı d a l ü z u m u n d a tecrübeyi tekrarlayabilmek için, m u t a b ı k kalınacak bir yerde saklanır.
B u yeni tecrübeler, devlet müesseseleri lâbora-tuvarlarından b i r i n d e yapılacaktır. M e n f î netice te-eyyüt eylediği takdirde, o parti, alıcı tarafından k a . yıtsız reddedilebilir. A l ı n a n nümunelerin tecrübesi, a z a m î ü ç a y içinde yapılmalıdır.
M a d d e 1 3 — Prese, m a k i n e v e el tuğlala-rının teslimlerinde kırık nisbeti % 3, delikli ve yeni tip tuğlalarda % 6 ve k a y n a k o l m a m a k şartile fazla pişmiş ( ç i b a n l ı ) tuğlaların miktarı, h a n g i cins vey nevi olursa olsun % 3 d e n fazla bulunmıyacaktır.
M a d d e 14 — İnşaat m a h a l l i n d e alıcının şikâ-yeti veya alâkalı m e m u r l a r ı n tetkiki neticesinde, mü-b a y a a esnasında tayin edilen cins ve nevine göre haiz olması l â z ı m gelen n o r m l a r a uygun o l m a d ı ğ ı anlaşılan tuğlalar, alâkalı m e m u r l a r ı n iştirâki ve sa-tıcı veya mümessilinin huzuru ile, evvelâ malın han-gi müstahsile ait o l d u ğ u tesbit v e bilâhare o n a göre m u a m e l e ifa edilir.
M a d d e 15 — Tecrübe için alınacak n ü m u n e a-dedi, 24 t u ğ l a d a n az o l m ı y a c a k v e ayni cins v e nevi tuğlaların vasatî vasıf v e şartlarını ihtiva edebilecek şekil ve surette alınmış olacaktır.
N ü m u n e alınırken, jmüstahsil veya satıcı a z a m î kolaylığı gösterecektir.
M a d d e 16 — Tuğlaların üzerinde - teknolojik b a k ı m ı n d a n m ü m k ü n o l d u ğ u t a k d i r d e - fabrika mar-kası bulunacaktır.
M a d d e 17 — A l â k a l ı m e m u r l a r ; tuğla i m a l edi len ve satılan mahalleri ve b u r a l a r d a b u l u n a n tuğla-ları, çalışma saatleri içinde her z a m a n k o n t r o l e d e . bilirler.
M a d d e 18 — K o n t r o l esnasında b u n i z a m n a m e h ü k ü m l e r i n e aykırı bir vaziyet görülecek olursa, keyfiyet a l â k a l ı m e m u r l a r tarafından tanzim oluna-cak zabıt varakası ile tesbit olunur.
Müstahsil veya satıcının, zabıt varakasına bir g û n a itirazı yoksa, z a b ı t varakasını hemen imzala-m a ğ a imzala-m e c b u r d u r . Z a b ı t varakası d ö r t nüsha olarak tanzim edilir. Bir nüshası 4 8 saat i ç i n d e müstahsil satıcıya tebliğ edilir ve bir nüshası İktisat V e k â l e t i n e gönderilir.
M a d d e 19 — İşbu n i z a m n a m e h ü k ü m l e r i dai--resinde, tuğlalarda aranılan asgarî vasıfların b u l u n u p
b u l u n m a d ı ğ ı n a dair bir ihtilâf çıktığı (takdirde, key-fiyetin tesbiti için resmî bir l â b o r a t u v a r a müracaat
edilmesi icap eder. ; M a d d e 2 0 — L â b o r a t u v a r m m u a y e n e ve
tet-kiki neticesinde verilecek rapor, müstahsil veya sa-tıcı tarafından ileri sürülen itirazı haklı gösterdiği takdirde, başkaca m u a m e l e y e m a h a l kalmaz. R a p o . run b i r sureti zabıt varakasının bir nüshası ile b i r . likte m a l û m a t o l m a k üzere İktisat V e k â l e t n e gön-derilir.
M a d d e 21 — Z a b ı t varakasına müstahsil y a satıcı tarafından bir g û n a itirazı v a k i o l m a d ı ğ ı ve-y a itiraz edilip d e resmî bir l â b o r a t u v a r d a ve-yapılan tetkik neticesinde n i z a m n a m e h ü k ü m l e r i n e aykırı bir vaziyet tesbit edildiği takdirde, zabıt varakasının bir nüshası I 705 ve 3 0 1 8 sayılı k a n u n l a r a göre takibat y a p ı l m a k üzere C u m h u r i y e t M ü d d e i u m u m i l i ğ i n e tevdi olunur. A l â k a l ı m e m u r l a r t a n z i m ettikleri za-b ı t varakalarının za-birer nüshasını m u h a f a z a ederler. M a d d e 22 — İşbu n i z a m n a m e ile tesbit edilen n o r m l a r ı n asgarî vasıf ve hassalarını haiz olmıyan tuğlalar iskarta sayılır. Iskartalar n o r m a l tuğla na-mile satılamaz.
M a d d e 2 3 — Nüfusu 10,000 d e n az olan şehir ve k a s a b a l a r d a b u l u n a n ve b u n l a r ı n civarında olan h a r m a n veya fabrikalarda y a p ı l a n ve b u gibi yer-lerde kullanılan tuğlaların, işbu n i z a m n a m e d e gös-terilen n o r m l a r a u y g u n olması mecburî değildir.
M u v a k k a t m a d d e — İşbu n i z a m n a m e n i n neşri tarihinde müstahsillerin elinde m e v c u t olan pişmiş veya pişmemiş tuğlalarla satıcıların elinde b u l u n a n tuğlaların b i r yıl içinde satılmasına m ü s a a d e edilir. Bu m ü d d e t bittikten sonra 2 3 ü n c ü m a d d e n i n hük-m ü hük-m a h f u z k a l hük-m a k üzere n i z a hük-m n a hük-m e d e k i norhük-mlara uygun o l m ı y a n tuğlaların satılması yasaktır.
M a d d e 24 — 1 705 ve 3 0 1 8 sayılı kısımlara is-tinaden k a l e m e alınmış ve D e v l e t Şûraşınca tetkik edilmiş olan işbu n i z a m n a m e h ü k ü m l e r i R e s m î Ga-zetede basıldığı g ü n d e n itibaren 15 g ü n sonra y ü r ü . meğe başlar.
