t
İ m a r p o l i t i k a m ı z ı k u r a l ı m v e t e ş k i l â t l a n d ı r a l ı m
Y. M i m a r Zeki S â y a r
Bütün milletler, harp sonrası imar ve inşa faa-liyeti için şimdiden hazırlanıyorlar. 1939 danberi harp gayelerine yaramıyan her türlü yapı ve imar hareketi durdurulduğu için dünya mimar ve mühen-disleri, harp inşaatı yanında mesailerinin mühim bir kısmını mimarî sahada ilim, fikir faaliyetine ve pro-je hazıriıklarına tahsis ve hattâ teksif etmişlerdir.
İnşaat tatbikatı azalınca nazarî ilim ile uğraşmak imkânlarını bulmuşlar, bu sayede evvelki senelerin noksanlarını tamamlamağa, ihtiyaçlarını karşılamağa yarayan her türlü nazarî faaliyete koyulmuşlardır. >Bu faaliyet, kanunlardan, yapı iktisadiyatından, teknik araştırmalara kadar her sahada mütehassıs meslek adamlarının çalışmaları ile kabil olmaktadır. Diğer taraftan sulh avdet edince buhran senelerinde hiç bir yapı faaliyeti olmadığı için büyüyen ihtiyaçları kısa vakitte karşılıyabilecek imar programlarının icap ettirdiği mimarî projelerin hazırlanmasına da büyük bir ehemmiyet verilmektedir. Çünkü proje hayatın-da vaktin ehemmiyeti artık kabul edilmiş bir haki-kattir. idarecilerin büyük projelerin hazırlanması için mimar ve mühendisleri dar zaman çerçevesi içinde çalışmağa mecbur ettikleri aşikârdır. Halbu-ki halen birçok mimarların, hususî veya tresmî bir-çok mimarî ve teknik inşa faaliyeti hemen hemen durmuş gibi olduğundan proje işlerine tahsis ede-cek bol, zamanlan vardır. Bir projenin de kâfi gele-cek bir zamanda hazırlanması muvaffakiyetin esas-larından biridir.
Bu sahada Almanyada, Devlet, harp sonrası yapı faaliyeti için bütün mimarî büroları hummalı bir surette çalıştırmaktadır. İşler Alman Devleti nerkez mimarî müfettişliği tarafından kısmen büro hibi mimarlara tevzi «dilmiş, kısmen müsabakalar •jılarak neticeyi kazananlara verilmiş ve nihayet
smî mimarî bürolarda hazırlattırılmaktadır.
İngı'Iterede ise mimarî kalkınma bakımından ıslı vc mühim çalışmalara tesadüf olunuyor. Hava
mbardımanlarından harap olan şehirlerin yeni-n iyeni-nşası içiyeni-n lüzumlu projeleri hazırlamak üzere .narî komiteler, komisyonlar faaliyet halindedir, rpten sonra başlayacak olan bu geniş imar ve ine faaliyetinin en m':kemmel ve ileri düşüncelere
e tahakkukuna çalışılmaktadır. Şehir plânlarının cek senelerde vukua gelecek içtimaî değişiklik-e 'cdeğişiklik-evap vdeğişiklik-erdeğişiklik-ecdeğişiklik-ek mükdeğişiklik-emmdeğişiklik-eliydeğişiklik-ettdeğişiklik-e olmasına
bil-ç
hassa dikkat edilmektedir. İngilizler diğer taraftan harp sonrası mimarlığı için de tedbirler almaktadır-lar. Bunlar meyanmda, mimarî tahsile ehemmiyet verilmekte, hattâ pratikte çalışan mimarlar için te-kemmül çareleri de aranmaktadır. Diğer memle-ketlerde de bu tarzda çalışmalar, gayretler sarfolu-nuyor. Birleşik Amerika, İtalya bunlar arasındadır.
•
Memleketimiz silâhlı , bir bîtaraflık halinde bu-lunduğundan dünya buhranından diğer milletler gi-bi müteessirdir. 1939 danberi imar ve yapı faaliye-timiz seneden seneye azalmış, son zamanlarda im-kânsız bir hale gelmiştir. Dünya ahvalinin icaplarına sür atle uyamadığımız ve zamanında mukabil ted-birler alamadığımız için inşaat yapmak imkânlarını kaybetmekteyiz. Bu sebepten mimar, mühendis ve müteahhitlerimizin ve bunların teşkil ettiği mimarî ve tekn'.k büroların işleri azalmıştır ve hemen hemen issiz bir haldedirler. Devlet bürolarının hali de hur susîlerden farksızdır.
Bu faaliyetsizlik bizde diğer memleketlerde olduğu gibi; ilmî araştırma ve çalışmayı mucip ol-mamış, faaliyetimliz nazarî sahaya intikal edeme-miştir. Halbuki bu sahada yapılacak pek çok işler vardır. Normal addettiğimiz senelerde inşaat faali-yetimizi idame ederken karşılaştığımız zorluklar, bu husustaki ihtiyacımızın büyüklüğünü isbat eder.
Devletin imar ve yapı politikasını randımanlı bir şekilde tatbik için bunları kolaylaştıracak .pek çok mevzuata, kanunlara, teşkilâta ihtiyaç vardır. Millî bir yapı ve imar siyasetimiz varsa, bunu ileri götürecek çareleri aramalıyız.
Yapı ve imar faaliyetimizin, iktisat, idare, tekı-nik ve sanat işleri ile bir münasebeti vardır ve bu münasebetin yekdiğerleri ile âhenktar olması
lâ-zımdır ı Memleket yapı işleri organizasyonsuz bir
hal-dedir. 1934 senesinde bu noksan hissedilmiş ve bu iş teşkilâtlandırılmak üzere Nafıa Vekilliğine ha-vale edilmiştir. Neticede Nafıa Teşkilât Kanunu meydana gelerek, yurdun bütün yapı işleri bir mer-keze bağlanmış ve bir yapı ve imar işleri reisliği ku-lulmuştur. Diğer bütün mimarî bürolar lâğvedile-rek bütün işlerin idaresi ve yapılması Nafıa Vekil-liğine tevdi edilmiştir.
İtiraf etmek lâzımdır ki; Nafıa Vekilliği teşki-lâtı bu işi senelerdenberi başarmağa ve memjeket ölçüsünde bir yapı teşkilâtı kurmağa muvaffak ola-mamıştır. Hattâ Nafıa Teşkilât Kanununun ve buna bağlı talimatnamelerin âmir olduğu mimarî kadro-yu bile teşkil edememiştir. Neticede işlerin görül-mesi için evvelce lâğvedilen mimarî bürolar, husu-sî kanunlar ile yeniden ihya edilmeğe başlanmıştır.
Maarif Vekilliğinde kurulan mimarî büro, Pos-ta Telgraf Umum Müdürlüğünde, Devlet Denizyol-ları Umum Müdürlüğünde kurulan mimarî bürolar buna misaldir. Nafıa Vekâleti teşkilâtı iyi düşünce-lerle kurulmuş ve bütün memleket nafıa işleri gibi mimarî işlerinin de bir elden idaresi düşünülmüş ise de. kadro küçüklüğü ve mimarî işlere icabeden eı-hommiyetin verilmemesi yüzünden; değil memleket
mimarî dâvasını teşkil eden mühim meseleler île uğraşmak, yurdun gündelik inşa ve yapı faaliyetine
bile kifayet edememek ıztırarında kalmıştır.
Binaenaleyh Nafıa Vekilliği teşkilâtı bugün memleket mimarlık dâvasını halledemiyecek bir durumdadır. O halde bu sahada halen Nafıa Ve-killiğinden ümitvar olamayız.
»
İmar ve yapı siyasetimizi rasyonel bir şekilde tanzim için ne gibi çalışmalara ihtiyacımız vardır ve hangi teşekküller vasıtasiyle bunu yapabiliriz şöyle bir sıralıyalım.
1 — Mimarî meslek birlik1 eri:
Meslekle münasebetli bilcümle, kanun proje-leri talimatnameler, nizamname'er, ücret tarifeproje-leri, meslek sigortaları, beynelmilel temaslar, mimarlığın Devlet nezdinde ve ha'ka tanıtılması ve sair işlerle.
2 — Mimarî tahsil müessesesi:
Mimarî tahsilde tekâmül çareleri, mimarî ile alâkadar sanat ve ilim mevzuları üzerinde çalışma-lar, Türk mimarî teknik ve sanatının doğmasında reh-berlik edecek mesai, Türk mimarlık kü üphanesinin teessüsüne yarayacak neşriyat vesaire..
3 — Devlet mimarî büroları :
Proje işlerini tanzim ve m 'sabakalar temini Devlet yapı tipleri; ölçü esasları, keşif fiyat mesele-leri üzerinde esaslı çalışmalar. Şehircilik talimatna-meleri.
4 — Devlet daireleri :
Yurdun yapı ve imar siyaseti ile ilgili bilcümr le meseleler üzerinde mesai vücuda getirmek.
Teklif edilecek mimarî kanunlar ile (Dahiliye ve Maarif Vekillikleri) malzeme standardizasyonu, normalizasyon, fiyat meseleleri ile (İktisat Vekilli-ği) 'inşaat şirketleri, kooperatiflerin tesisi, kredi temini işleri ile (Nafıa, İktiat Vekillikleri) şehirle-rin ıslahı meseleleri ile (Dahiliye Vekilliği) malze-me nakliyat tarifeleri ve saire (Münakalât Vekilliği).
Yukarıda birkaçını söylediğimiz ve sıraladığı-mız meselelerden başka pek çok ihtiyaçlarısıraladığı-mız daha vardır. Bu yazıyı yazarken aklımıza gelenleri bir hâtı-ra kabilinden kaydettik. Memleket yapı ve imar poli-tikasını kurarken resmî ve meslekî teşkilâtın mey-dana getirecekleri mesaide yekdiğerleri ile temas-lar yaparak ve bu meselelerin birbirleriyle olan mü' nasebetlerini nazarı dikkate alarak çalışmaları te-menni olunur. Bu maalesef şimdiye kadar aksine ol-muştur. Meselâ Yüksek Mimarlar Birliğinin hazır-layıp Nafıa Vekilliğine tasdik için verdiği Mlimar Odaları Kanun projesi birkaç senedir atıl bir halde durmaktadır. Bundan büyük faydalar bekliyen mi-marlar, Nafıa Vekâletinin alâkasını bir türlü bu me-seleye çekememişlerdir.
Meselâ, İktisat Vekâletinin inşaat malzeme-sinde (Türk normu) vücuda getirerek bazı malze-menin eb'admı normalize ederken bundan mimarî ilim müesseseleri haberdar bile olmamışlardır.
Meselâ Dahiliye Vekâleti Belediyeler İmar Müdür-lüğü de Türk Yüksek Mimarlar Birliği tarafından ya-pılmış mimarî müsabakalar nizamnamesinden haber-dar olmadığı için, açtığı bir şeh.r müsabakasında bey-nelmilel usullere uygunsuzluklar meydana gelir ve tenkide uğrar. Meselâ, diğer bir vekâlet mimarî bir proje işini (münakaşa!) usulü ile şu veya bu mima-ra verir, diğer mimarların bundan haberi olmaz. Meselâ fena misaller o kadar çoktur ki bu sahifeler kâfi gelmez.
Bu olaylar hiç bir mimarî usul ve nizama uy-m.'ıdığı gibi hiç bir ileri memlekette de eşlerine tesa-düf edilemez. Bu nizamında olmıyan işlerimizin ne-ticesinden de bittabi memleket zarar görür.
