A R T T I R M A ve E K S İ L T M E K A N U N U B U G Ü N K Ü İ H T İ Y A Ç L A R I K A R Ş I L A M A Ğ A K Â F İ MİDİR?

A R T T I R M A ve E K S İ L T M E K A N U N U B U G Ü N K Ü İ H T İ Y A Ç L A R I K A R Ş I L A M A Ğ A K Â F İ MİDİR?

Y a z a n ; Y . M i m a r N A C İ M E L T E M

1 — Maliyet fiyatında rol oynıyan eleman- lar. 2 — H a k i k î fiyat, 3 — Fennî şartnamelerin ağır şartları kâfi mi? 4 — Malî garanti, 5 — Tek- nik kabiliyet 6 — 2 4 9 0 No. lu k a n u n b u g ü n k ü ih- tiyaçları karşılayacak mahiyette midir?

H a l e n mer'î olan m ü n a k a ş a v e İhale k a n u n u ile ihale edilecek her hangi bir inşaat için evvelce tayin v e tesbit edilmiş bir vahidi fiyat olması lâzım geldiğinden evvelâ maliyet fiyatından tetkikatımıza girişmek faydalı olur. V a h i d i fiyat; bir imalâtın bil- fiil m e y d a n a gelmesi için ihtiyar olunacak gerek bil- vasıta gerek bilâvasıta m a s r a f l a r m u a y y e n bir mü- teahhit kârı ilâve edilmesi ile elde edilen fiyattır.

A - B i l â v a s ı t a m a s r a f l a r : a - Demir, ahşap, çimento, taş vesaire gibi in- şaat malzemesi; m a k i n e yağı, benzin, mazot, kö- mür, elektrik teshini malzemesi gibi, işletme malze- mesi; kalıp, iskele, şantiye tesisatı masrafları; in- şaattan sonra sökülen polplanş vesaire gibi inşaatın yardımcı malzemesi o l m a k üzeıe m a l z e m e b e - d e l l e r i n i ,

b - Maaş, ücret, y e v m i y e gibi işçilik m a s r a f - l a r ı n ı ,

c - H e r türlü makine ve âletlerin kullanılmasın- d a n dolayı y ı p r a n a r a k kıymetinin azalmasına karşı konulması icap e d e n meblâğları içine alan amortis- m a n m a s r a f l a r ı n ı i h t i v a e d e r .

B — B i l v a s ı t a m a s r a f l a r i s e : a - Şantiye haricindeki usta, amele vesaire gibi inşaat işçilikleri;

Nakliye, tahmil ve tahliyesi ile b e r a b e r inşaat malzemesi; kömür, yağ, benzin, elektrik masraflarını ihtiva e d e n işletme malzemesi'; kalıp, iskele masraf- larını ihtiva e d e n y a r d ı m c ı m a l z e m e " bedellerini d e içine alan inşaatın m ü n f e r i t m â s'r a f 1 a r ı - n ı ,

b - İdare merkezindeki memur, m ü s t a h d e m mas-

rafları ile büro masrafları, harcirahlar, veıgi, sigor- ta masrafları, p a r a tedarikindeki masraflar, serma- yenin faizi, bina amortismanları veya kiraları, an- barlar ve sair binaların i d a r e masrafları gibi u m u - m î i d a r e m a s r a f l a r ı n ı ;

c - Makine ve âletlerin a m o r t i s m a n v e faizi, küçük âletler v e takımlar, b ü y ü k makinelerin kur- m a ve sökülmesi, işin h i t a m ı n d a makinelerin d e p o y a nakli, bunların tahmil v e tahliyesi: m a k i n e tamiri, y e d e k parçalarının tedariki, makineler, b ü y ü k v e küçük âletler, t a k ı m m a s r a f l a r ı n ı ;

d - Zararlar, vergiler, ilk istihlâk r a p o r u alın- caya k a d a r yapılan sarfiyatın faizi ile m e m u r v e fen adamlarının ücretleri, p r o j e ihzarı, yol paraları, ara- bacı ve bekçi ücretleri gibi şantiyenin daimî masraf- l ı n ı , nakliye, şantiye binaları, tamirhane, d e p ^ ' ı r elektrik v e su tesisatı gibi şantiye tesisi ücretleri gibi ş a n t i y e n i n m ü ş t e r e k m a s r a f l a - r ı n ı i h t i v a e d e r .

Tabiî ahvalde, b ü y ü k şehir merkezlerinde ve k e n d i n e göre ayrıca hususiyet göstermiyen vasat bü- yüklükteki işlerde muhtelif imalâtın fiyat rayiçleri m a l û m olduğu için vahit fiyat tesbitinde müşkilât olmaz.

F a k a t , ticaret â l e m i n d e bir çok değişikliklere şahit o l d u ğ u m u z b u g ü n k ü şartlar dahilinde halen mer'î olan m ü n a k a ş a k a n u n u n u n k o y d u ğ u kayıtlara u y m a k suretiyle vahidi fiyat tayinine çalışmak bir çok a h v a l d e m ü m k ü n o l a m a m a k t a d ı r . Bunların se- b e p ve âmillerinin tahliline girişmek faydalı olma- dığı gibi m e v z u haricinde d e b u l u n d u ğ u n d a n m ü n a - k a ş a l a r d a idare fen bürolarının tesbit ettiği fiyatla- rın y ü z d e kırk k a d a r tenzilâta uğramasını m ü t e a h - hitlerin b u tenzilât nisbeti k a d a r az k â r temin etme- leri v e y a malzemeyi d a h a ucuz tedârik etmeleri gi- bi sebeplerden ziyade b i d a y e t e n hakikî fiyatın sıh- hatli olarak tesbitine b u g ü n k ü şartların engel olmuş

— b u l u n m a s ı n d a a r a m a k d a h a doğru olur.

2 — H a k i k î f i y a t :

Hakikî fiyatın objektif surette tayin edilebil- mesi için malî, iktisadî, teknik ve meslekî bakım- dan ideal bir teşkilât nazarı itibara alınarak bu su- retle bunun, her işte fennî şartnamenin gösterdiği direktifler dairesinde, en muvafık şekilde taahhüdü- nü ifa edeceği tasavvur edilir.

Yukarıda verilen izahat ile fiyat tesbiti işinin oldukça karışık bir mesele olduğu görülmektedir.

İdare mühendisinin keşfi yaparken bilâvasıta mas- rafları birer birer göz ö n ü n d e tutması imkân dahi- linde olup bunların yapılması zaruridir. Bilvasıta masrafar ise müteahhidin teşkilâtına tabi olup bun- lar - hususî holler müstesna - ekseriya müteahhit

kârı ı\e b e r a b e r olmak üzere hesap edilmektedir.

Fiyatın objektif, olması için her hangi bir şir- ket veya müteahhit veya grubun hususî vaziyeti v e bu vaziyete göre yüksek veya düşük fiyatlar teklif edeceği nazarı itibara alınmaz.

3 — F e n n î ş a r t n a m e v e m u - k a v e l e l e r i n a ğ ı r ş a r t l a r ı :

Şartnamelere, bazı müteahhitlerin bilerek veya bilmiyerek yapacakları ihmalkârlıkları önlemek için ağır şartlar konulmaktadır.

Bu ağır şartları ciddî müesseselerin gözünü korkutmasına rağmen fena müteahhitlerin belki de okumak külfetine bile katlanmıyacakları için bu ka- yıtların bulunmasında aranılan netice elde edile- mez.

U m u m î veya fennî şartnamenin bir kaç m a d d e - sini bililtizam idare aleyhine tefsir veya hiç bir su- retle tatbik etmemeğe baş vurmak istiyecek kim- selerin içtimaî b ü n y e d e bulunabileceğini kabul et- mek lâzımdır. İdarelerin mukavelelerinde halâ, mü- teahhidin, yeniden ihdas edilecek vergi ve resim- lerden dolayı zammı fiyat talep edemiyeceği fıkrası durmaktadır.

H e r hangi bir sebeble mevcut vergileri arttır- mak veya yeni bir vergi ihdas etmek icap ederse t a a h h ü d e giriştiği zaman mevcut olmıyan bu zam- lardan dolayı müteahhidin zarar görmesine sebep vermek, taahhüt işlerine girecek olanları her ihti- mali göz önünde bulundurularak ihtiyatlı harekete ve yüksek fiyat teklif etmeye sevkeder ki, bunun neticesi olarak da idareler yüksek bedel üzerinden iş yaptırmış olurlar. Şartnamelerde yazılı kayıtlar işin devamı sırasında tatbik edilebilmiş olsa, bazı iş- lerin durması veya yavaşlaması gibi hâdiselere şa- hit olunmaması lâzım gelirdi.

Umumî menfaatlerin zararlar görebileceği bu

gibi hâdiselerin şartnamelere ağır kayıtlar koymakla bertaraf edilebileceğini ümit etmenin tahakkuk ede- bilmesi, göründüğü k a d a r kolay olmamaktadır.

Memleket menfaatleri bakımından, iktisat mefhu- munun geniş çevresi içinde düşünülecek olursa, iş- ten kâr veya zarar edilmiş ise bu netice heyeti umu- miyeye racidir.

Müteahhit firmayı, orta kabiliyette sermaye- darlar destekliyorsa zarar ve ziyan arttıkça, bunlar y a r d ı m d a b u l u n m a m a k t a n imtina ederler. Müteah- hitlerin kazancı hiç bir zaman heyeti içtimaiyede bir muvazenesizlik doğuracak nisbette olmamalıdır.

Şahıslarda olduğu k a d a r , mevcudiyetini mu- h a f a z a edebilmek endişesi, ko'llektif teşekküllerde

d e mevcuttur.

Bu itibarla b a s m a kalıp klişelerin mukavele v e şartnamelerde yer alması ile işlerin bunlar sayesin- d e iyi görülmesi arasında bir münasebet tesis etmek imkânsızdır.

4 — M a l î g a r a n t i :

2 4 9 0 No. Iı kanuna göre ehliyet vesikasını ha- iz bir müteahhidin eksiltmeye girebilmesi için, Ti- caret Odasına kayıtlı bulunduğuna dâir bir vesika ibraz etmesi ve m u v a k k a t teminat vermesi kâfi ge- lir. İsteklinin bir şirket olması halinde aranılan şart

«İdare merkezinin bulunduğu ticaret mahkemesin- den veya sicilline kayıtlı bulunduğu ticaret odasın- dan veya sair resmî m a k a m d a n şirketin siciline ka- yıtlı ve halen faaliyette olduğuna dair ve eksiltme- nin ilânı tarihinden sonra alınmış bir belge göster- mesi ve m u v a k k a t teminat yatırmasıdır. Bu şartları haiz olan kimselerin malî kudreti kâfi görülmemek- tedir.

A m e r i k a d a devlet işlerinde b u n d a n büsbütün başka bir usul tatbik edilmektedir. Devlet idareleri ancak iyi bir sigorta şirketi tarafından garanti edil- miş müteahhitleri münakaşalara kabul eder.

Sigorta şirketi takdirinde aldanmış olsa bile bunun neticelerini kendi yükleneceğinden her ne se- beple olursa olsun t a a h h ü d ü n yerine getirilmeme- sinden idarenin zararı b u suretle asgarî h a d d e inmiş olur.

İnşaat şirketlerinin reklâmlarındaki sermaye

miktarı ekseriya muhayyeldir. Eksiltme fiyatlarını

fazla kırmak suretiyle hakikatte zararına çalışan bazı

taahhütlere girmiş firmaların, b a n k a ve şirketlerin

malî yardımlarını temin etmek suretiyle ilk taahhüt

bitmeden elde ettikleri muvakkat kredi sayesinde

başka işlerin teahhüdüne de girmekte oldukları çok

d e f a görülmüştür.

5 — T e k n i k k a b i l i y e t : Bazı hususî işler, inşaat tekniğinin esas hatları- nı çizmesi v e yahut p r o j e n i n esaslarını y a k ı n d a n tetkik etmesi h u s u s u n d a müteahhidin yüksek ehliyet ve kabiliyetinden istifadeyi icap ettirir. T e k n i k ka- biliyeti noksan olan müteahhitlerin m ü n a k a ş a d a n evvel bertaraf edilmesi icap eder. Ehliyet vasikası usulü b u gayeyi temine m a t u f t u r . M ü n a k a ş a y a çıka- rılan işlerde her şeyden önce projenin ihzarındaki m ü k e m m e l i y e t nisbetinde hakikî fiyata y a k l a ş m a k kabil olur.

îyi etüt edilmiyen bir p r o j e n i n tatbikinde bil- hassa temel kısmında, temel sisteminin yekûnu fiyat üzerindeki tesiri m a l û m d u r . P r o j e n i n i d a r e teşkilâtı t a r a f ı n d a n iyice etüt edilmemiş olmasına mukabil işin filen m e y d a n a gelmesi için takip edilecek siste-

min müteahhitçe takdir edilmesi, b i d a y e t e n idare için müsait gibi g ö r ü n e n teklifin hiç d e tasavvur e- dildiği gibi olmadığı bir çok misallerle m e y d a n a k o n m u ş b u l u n m a k t a d ı r . D ü n y a d a hiç bir şey mü- k e m m e l değildir. Bu itibarla hâlen m e r ' î olan mü- nakaşa k a n u n u n u n d a vazıı k a n u n u n inşaat işleri için istihdaf ettiği gayeye yaklaştığını iddia etmek d e bir h a y a l d e n ibarettir. İmar ve yapı işleri sahasında m e m l e k e t dahilindeki sanatkâr fen v e teşkilât ele- m a n l a r ı n d a n azamî istifade imkânını elde edebil- mek için bu m e v z u a t e m a s e d e n kanunları, nizam- nameleri, h a t t â teşkilâtı gözden geçirip yurttaşların sıhhat müesseselerinden ve köylerin i m a r ı n d a n baş- l a m a k üzere en yakın k o m ş u devletler ü m r a n dere- cesine bir an evvel yetişmek için t e r e d d ü t devirle- rini t e r k e t m e k z a m a n ı artık gelmiş olsa gerektir.

( B a ş t a r a f ı 187 n c i s a y f a d a )

• M e r k e z î s t e r i l i z e o d a s ı : A m e l i y a t d a - i r e s i i ç i n v e r i l e n e b a t l a r a r a s ı n d a b ü t ü n h a s t a n e n i n k u l l a n a - b i l e c e ğ i m e r k e z î b i r s t e r i l i z e o d a s ı d a v a r d ı r .

M e r k e z î s t e r i l i z e v e m a l z e m e s e r v i s i , i h t i y a ç o l a n y a r - l e r d e k u l l a n ı l m a k ü z e r e m a l z e m e y i h a z ı r l a r , s t e r i l i z e e d e r v e m u n t a z a m b i r h a l e k o y a r . B ü t ü n s t e r i l i z e f a a l i y e t i n i n b i r m e r k e z d e t o p l a n m a s ı â l e t t e n , v a k i t t e n v e m a l z e m e d e n t a s a r - r u f a i m k â n v e r i r v e u s t a i ş ç i l e r i n e l l e r i n d e n d a h a y ü k s e k k a l i t e d e i ş ç ı k a r .

M e r k e z î s t e r i l i z e o d a s ı i ç i n e n i y i y e r a m e l i y a t d a i r e s i - n i n g i r i ş i n d e d i r . B u r a s ı h e m m e r k e z i d i r , h e m d e a m e l i y a t o d a s ı h e m ş i r e l e r i n i n b o ş v a k i t l e r i n d e y a r d ı m e t m e l e r i n e m ü - s a i t t i r .

S a h a b ö l m e d u v a r l a r ı i l e a y r ı l m a s a b i l e ü ç k ı s m a t a k s i m e d i l e b i l i r : (1) S t e r i l o l m ı y a n m a l z e m e n i n a l ı n m a s ı , t e m i z l e n - m e s i v e p a k e t l e r i n h a z ı r l a n m a s ı için ç a l ı ş m a s a h a s ı ; (2)

• m a l z e m e l e r i s t e r i l i z e e t m e s a h a s ı ; ı(3) sterilize e d i l m i ş m a l - z e m e l e r i n d e p o e d i l m e s i , d ı ş a r ı y a v e r i l m e s i i ç i n s t e r i l i z e e d i l m i ş m a l z e m e s a h a s ı . A y r ı c a ( i m k â n v a r s a ç a l ı ş m a s a h a - s ı n ı n y a n ı n d a o l m a k ü z e r e ) b i r d e m e r k e z î s t e r i l i z e o d a s ı n - d a n t e v z i e d i l e n f a k a t s t e r i l o l m ı y a n m a l z e m e n i n d e p o e d i l - m e s i i ç i n b i r o d a y a p ı l m a s ı ş a y a n ı a r z u d u r . A m e l i y a t d a i r e - s i n i n b u l u n d u ğ u k a t ı f a z l a k a l a b a l ı k e t m e m e s i i ç i n m e r k e - zî m a l z e m e o d a s ı ile ö b ü r k a t l a r a r a s ı n d a m o n t ş a r j s e r v i s i t a v s i y e e d i l i r ,

C E T V E L I V C E R R A H İ Y E K I S M I C e r r a h i y e

E s a s A m e l i y a t O d a l a r ı 29.8(1) 56.7(2 82.0(3) 121.5(4) T a l i a m e l i y a t o d a s ı 29.8 17.7 20.9 24.7 S i s t o s k o p i k o d a — ' 17.7 20.0 21.4

Y a k ı n m a ( a ) 5.6(1) 9.8(2) 17.2(2) 17.2.(

S t e r i l i z e o d a l a r ı 11.2(1) 15.3.(2) 24.2(2) 22.8 ( M e r k e z î s t e r i l i z e v e m a l z e m e

o d a s ı 40.5 48.4 67.0 83.0

S t e r i l i z e e d i l m e m i ş m a l z e m e

o d a s ı 8.4 10.7 13.0 14.9

 l e t l e r

9.3 13.5

T e m i z l e m e o d a s ı 11.2 11.2 13.0 13.0

U m u m î d o l a p

9.3 13.0 13.5

S e d y e d o l a b ı 2.8 2.8 4.2 5.6

H a d e m e d o l a b ı 1.9 1.9 1.9 1.9

C e r r a h i y e d a i r e s i â m i r i 4.6 5.6 7.0 8.3

Z a b ı t k â t i b i

4.2 4.2 4.2

D o k t o r l a r m v e s t i y e r o d a s ı 17.2 23.2 28.8 32.5 H e m ş i r e l e r i n v e s t i y e r o d a s ı 12.1 16.7 21.5 23.2

K ı r ı k o d a s ı

17.7 20.5 20.5

A l ç ı d o l a b ı

2.8 3.3 3.3

T a h t a t i r i z d o l a b ı

5.2 5.2 7.8

K a r a n l ı k o d a ( r ö n t g e n )

2.8 2.8 2.8

A n e s t e z i d o l a b ı 9.3 9.3 13.0 13.4

Y e k û n 184.5 289.0 382.0 469.0

( a ) H e r y ı k a n m a o d a s ı n d a e n a z ü ç k ü v e t o l a c a k t ı r .

m