M i m a r K e m a l e t t i n ve e s e r l e r i
M i m a r Nihat
Beş sene evvel aramızdan çekilen üstadı- mız merhum mimar Kemalettin'in memlekete yaptığı hizmetler dolayısile biz mimarlar nez-
diııde kıymeti pek yüksektir. Merhum bahriye kaymakamlarından Ali Beyin oğlu olup 1 869 ta- rihinde İstanbul'da doğmuştur.
Mühendishanenin yetiştirdiği en güzide ta- lebelerden olup 1891 de mektepten şehadetna- me almış ve hükümet tarafından mimarî tahsili
için Almanya'ya gönderilmiş, Berlin'de iki sene tahsil etmiş ve bir müddet dahi hükümet mimar- lığında staj görmek üzere çalışmıştır. Devri is- tipdadın son senelerine müsadif olan zamanlar- da memleketimizde Türk mimarı hemen yok gi- biydi. Gerçi Mühendishane ve Sanayi nefisenin lesisleri tarihi bundan çok eski ise de Türkler a- rasında bu san ata rağbet eden ve bunda isti- dat kabiliyetini yoklayan y o k idi. Sanayii nefise- nin bu şubesinin o zamana kadar yetiştirdiği ek- seriyetle yabancı gençlerdi. Memleket içerisinde
büyük inşaat Avrupalı mimarların ve küçük- leri dahi duvarcılık ve dülgerlikten yetişme kal- faların ellerinde idi. Türk san'ati tamamile unu- tulmuştu. Merhum Kemalettin Avrupa'dan memleketine döndüğü vE-.kit hiç şüphe y o k ki mimarlıkta kendisine öğretilen tarzlar hiç Türk tarzı mimarisile alâkası olmıyan malûm k l â s i k tarzları idi. Her millet kendisine has bir
çığırda yüviir. işte kıymetli üstat da sanât ve ilim müktesebatının bütün semeresini kendi mil- letinin san'at sahasına hasretti. Sinan'ın, Kasım - ın ve eslâfının izlerini tuttu, ilk iş talebe yetiştir- mek oldu. Senelerce çalıştı. Aşağıda zikrolunan eserleri vücude getirdi. V e gerek Mühendisha- nede ve gerek Sanayii nefisede senelerce hoca- lık ederek memlekette mimarlığa büyük bir şevk uyandırdı.
Mimar Kemalettin'in Meşrutiyet"ten evvel- ki eserleri Berîin sefiri esbakı, Galip Bey merhu- mun Rumelihisarının yükseklerinde yaptırdığı iki köşkle başlıyan ve bir çok ahşap evlerle köşk- ler v e konaklardan sonra A c ı b a d e m ' d e Hicaz valisi A h m e t Ratip Paşa merhumun inşa ettirdi- ği köşkte nihayet bulan ahşap inşaat ve mimari- nin tatbikatına aittir.
Bunlardan bilhassa Nişantaşı'nda ismail Pa- şa konağı, Nişantaşı'nda Halil Paşa konağı, Or- taköy'de tepedeki Büyük Sultan köşkü ve Acı- b a d e m ' d e A h m e t Ratip Paşa köşkü (şimdiki Çamlıca Kız Lisesi) zikre şayandır. Bu ikamet-
gâhlarda yapı sahiplerinin zevk ve arzusu bina- nın tecsimatına hâkim ise de talî tecsimat ve tezyinat mimara aittir. Bu hususî evlerden başka Haydarpaşa'da Muhacirin misafirhanesi ve Filibe şehrinde Şark Demiryolları istasyon bina- sı mimar Kemalettin'in bu devre ait son eserle-
rindendir.
Meşrutiyeti müteakip Evkaf nezareti inşa- at ve tamirat müdiriyet ve ser mimarlığına tayin olunan mimar Kemalettin, 1 nisan 335' tarihine kadar d e v a m eden memuriyeti esnasında Evka- fa ait büyük binaları inşa etmiş, mimarî âbidat ve asarı âtikayı tamir ve ihyaya çalışmıştır.
Her biri ciddî birer mimarî kıymeti haiz o- lan bu yeni binalarda millî mimarinin ihyasına ve tezyinatın stilize edilerek tesbitine çalışmış dahilî taksimatta ve inşaî teferrüatta fennî ta- rakkilerin tatbikine ihtimam edilmiştir.
Mimar Kemalettinin esaslı eserlerini vakıf hanlar, hastahane, cami ve mektep binaları teş- kil eder. Bunlardan 1 , 2 , 3, 4 üncü vakıf hanlar ikmal edilmiş, Şehzade camii civarında Vefaya
giden yol üzerinde başlanan 5 inci vakıf hanın son iki katı ikmal olunamıyarak harbi umumî se-
G a z i m u a l l i m m e k t e b i . A n k a r a
D e v l e t d e m i r yolları m e r k e z b i n a s ı p r o j e s i
bebile natamam kalmıştır, istanbul şehrinin en mühim içtimaî ihtiyaçlarından birini tatmin ede- cek tertibatı hâvi olan bu binanın ikmal oluna- maması şayanı teessüftür. İki katı birden büyük ve vâsi bir konferans salonunu, bir kütüphaneyi, ali katında rahat bir kıraathaneyi ve üst iki ka- tında taşralı talebeye mahsus odaları hâvidir.
6 ıncı Vakıf han: Atikali Paşa camiinin şar- kı cenubisinde Miidafaai milliyeye mahsus ola- rak küçük ve yalnız iki katlı bir bina olarak baş- lanmış, yalnız temelleri ikmal edilebilmiştir.
7 inci Vakıf han: Yeni postahane karşısın- da Evkaf arsasına inşa edilmek üzere yalnız pro- jeleri. inşaat şartnamesi tanzim edilmiştir. Şehre- mininde 400 yataklı Valde hastahanesi, ida- re ve merkez binası, iki katlı iki haricî hastalıklar paviyonu ve ameliyatı cerrahiye dairesi iki katlı üç dahilî hastalıklar paviyonu ve hamam, teda- vii bilma' dairesinden mürekkep olarak haricen, kamilen ikmal olunmuştur. Bu mühim eserin mutfak, çamaşır dairesi, sarı hastalıklar paviyo- nu, makine dairesi ve tekmil tertibatı dahiliye ve sıhhiyesi de harpten sonra ikmal olunmuştur.
Mimar Kemalettin'in mektep binalarından Mektebi Kuzat, Beyazıt'ten Süleymaniye'ye gi- den yol üzerinde ve şimdi Darülfünun kütüpha- nesini ihtiva etmektedir.
Mühendis mektebi; Gedikpaşada yarısının yalnız temelleri inşa olunabilmiştir. Reşadiye mektebi; Eyüpte Sultan Reşat türbesi civarında- dır. Bostancı ilk mektebi; Bostancı camii civarın- dadır. Göztepe ilk mektebi natamamdır. Ayaz- ma mektebi; Üsküdar Ayazma civarındadır.
Mekteplerden başka Mimar Kemalettin'in
eserleri arasında Sultan Selimde Hamidi ev- vel medrese ve kütüphanesi. Bostancı ca- mii, Bebek camii, Kamerhatun camii vardır.
Bunlardan başka Selânik istasyonu yal- nız temel merasiminin icrasile kalmıştır. Edir- ne istasyonunun çatısı da dahil olduğu halde aksamı inşaiyesi tamam olmuşsa da harpten dolayı Edirne'nin şimendifer kapışmada Türk milletinin mimarisini verecek olan bu ese- rin de ikmali müyesser olmamıştır. Bu suretle mimar Kemalettin'in vücude gelen asarı meya- nındrı natamam veya resim kâğıtları üzerinde
kalan bir çok mesaisi vardır. Harikzedegân a- partmanları, Ankara'daki eserleri, Kudüs'teki eserleri son mesaisi addolunurdu.
Harikzedegân apartmanları hitama er- dikten sonra mimar Kemalettin Mescidi A k - sa'nın ve Camii Ömer'in tamiri için Kudüs'e da- vet olunmuştu. Bu iki binanın tamiri asarı âtı- lca noktainazarından büyük ehemmiyeti haizdir.
Bir asarı âtika şehri olan Kudüs'ün bu iki bina, bütün kıymet ve cevherlerini teşkil eder.
Üstadın bilhassa bu tamirattaki muvaffaki- yeti çok mühim ve Türklük namına çok şayanı iftihardır. Vefatından iki sene mukaddem Ankara'ya Evkaf inşaat müdirıyetine geldi- ği vakit Cümhuriyete kavuşan yeni memleketin- de çok cevval çalışarak hayatının en neş'eli gün- lerini yaşıyordu. Bir taraftan Evkafın binalarını ikmale sâyederken diğer cihetten Muallim mek-
tebi ve Devlet Demiryolları merkez binası gibi eserlerine de başlamıştı. Mimarın bugünkü dev- rei teceddüdünde kendisinin yüksek fikirlerinden tam istifade edileceği bir zamanda ebedî ufulü memlekete ve mimarimize büyük bir ziya dır.
C a m i p r o j e s i
