DOI : 10.34246/ahbvuhfd.871075
Yayın Kuruluna Ulaştığı Tar h : 23/09/2020 Yayınlanmasının Uygun Görüldüğü Tar h: 06/01/2021
AKÇESİ
Burçak TATLI* Öz
Türk Ticaret Kanunu’nun 573 vd. maddelerinde düzenlenen limited şirketler, sermaye şirketi olarak tanımlanmakla birlikte şahıs şirketlerine has özellikler de barındırmaktadır. Bu anlamda, ortakların ortaklıktan çıkma ve çıkarılma halleri, ortak sıfatının sona ermesi neticesinde ayrılan ortağa ödenmesi gereken ayrılma akçesi kanun koyucu tarafından Kanun kapsamı içerisine dâhil edilmiştir. 6102 s. TTK, eski TTK hükümlerine kıyasla ayrılma akçesini daha kapsamlı bir şekilde düzenlemiştir. Bu anlamda, ayrılma akçesi için kullanılabilecek kaynaklar emredici bir hükümle Kanun içine dâhil edilmiş ve ayrılma akçesinin muacceliyeti hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemeyle, hem ayrılma akçesinin ödenmesine ilişkin belirsizliklerin ortadan kaldırılması hem de ayrılan ortak ile ortaklık ve ortaklık alacaklıları arasında menfaat dengesi kurulması sağlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, tarafl ar arasında menfaat dengesinin mevcut olup olmadığını incelemek ve ayrılma akçesinin muacceliyet tarihine belirginlik kazandırmaktır.
Anahtar Kelimeler: Limited şirket, çıkma, çıkarma, ayrılma akçesi, ayrılma akçesinin muacceliyeti.
RESIGNATION, EXCLUSION FROM LIMITED LIABILITY COMPANIES AND FINANCIAL SETTLEMENT
Abstract
Although limited liability companies that are regulated under Turkish Commercial Code are defi ned as capital companies, they have also characteristics specifi c to private companies. In this sense, the resignation of a partner and exclusion a partner from the partnership and the fi nancial settlement that has to be paid as compensation are included within the scope of the Code. With the legislation of TCC
* Dr. Öğr. Üyes , Ankara Hacı Bayram Vel Ün vers tes Hukuk Fakültes T caret Hukuku ABD/ANKARA e-posta: burcaktatl @gma l.com , burcak.tatl @hbv.edu.tr
** Bu makale, 19.04.2019 tar h nde Başkent Ün vers tes Hukuk Fakültes , T caret Hukukunda Güncel Gel şmeler Sempozyumu’nda tebl ğ olarak sunulmuştur.
Orc d ID: 0000-0002-4531-0147
no. 6102, the sources which could be used for the payment of this compensation are regulated more widely to comparison the previous Commercial Code. The aim to be achieved by the Code no. 6102 is to balance the interests of the partner who resigns or is excluded, the partnership and the creditors. Another novelty of the Code no. 6102 is that the due date of the fi nancial settlement is set according to the preferred source.
The aim of this study is to examine if the goal to build a balance between the interests of the parties has been achieved as well as to clarify the due date of the fi nancial settlement regarding the fund used for the payment.
Keywords: Limited liability companies, resignation, exclusion, fi nancial settlement, the due date for the compensation
GİRİŞ
L m ted ş rketlerde ortakların ortaklıktan ayrılmaları, 6102 s. Türk T caret Kanunu’nun 638 ve 640. maddeler nde çıkma ve çıkarılma başlığı altında düzenlenm şt r. Çıkma ve çıkarılmanın sonuçlarından b r olan ayrılma akçes se 641 ve 642. maddelerde yer almaktadır. 6762 s. esk TTK’da se çıkma, çıkarma ve ayrılma akçes tek b r maddede düzenlenmekteyd . 6762 s. Kanunun 551. maddes ne göre, ş rket sözleşmes nde çıkma hakkı düzenleneb l r, haklı nedenle çıkma veya çıkarma davası açılab l rd . Ayrıca madde sınırlı b r şek lde de olsa ayrılma akçes n n ödenmes ne yer vermekteyd , fakat özell kle ayrılma akçes n n muaccel olması ve ayrılma akçes n n ödenmes ç n kullanılab lecek kaynaklara l şk n ayrıntılı b r düzenleme yer almamaktaydı. Bu anlamda, 6102 s. TTK le çıkma, çıkarma ve ayrılma akçes yle lg l daha kapsamlı düzenlemeler n, mehaz Kanun hükümler olan İsv çre Borçlar Kanunu’nun 822 la 825a maddeler d kkate alınarak, hayata geç r ld ğ söyleneb l r.
İsvBK’nın lg l hükümler , ayrılan ortak le ortaklık ve ortaklık alacaklılarının menfaatler n dengeleme s stemat ğ üzer ne oturtulmuştur1. Z ra sermaye ş rket olan l m ted ş rketlerde, sermaye karşılığı olarak ortaya çıkan ayrılma akçes n n ödenmes , özell kle alacaklıların tek güvences olan sermayen n, dolayısıyla da alacaklıların korunması gerekl l ğ n ortaya çıkarmaktadır. Bu anlamda, ayrılma akçes n n ödenmes nde kullanılacak kaynakların bel rlenmes , ayrılma akçes n n muaccel yet n n düzenlenm ş olması ve ayrılma akçes n n ödenmeyen kısmının akıbet ne, özell kle fa zs z
1 Hans Rudolf Trüeb, Gmbh, Genossenschaft, Handelsreg ster Und Wertpap ere – Bucheff ektengesetz Art. 772-1186 OR Und BEG, 2016, s. 238.
b r alacak olmasına, l şk n düzenlemeler ş rket ve alacaklılarını koruma amacının somutlaşmış örnekler olarak sayılab l r. Buna karşılık olarak, ayrılma akçes n n gerçek değere göre bel rlenmes ne l şk n düzenleme, ayrılma akçes n n bel rlenmes nde mahkemen n ve kullanılacak kaynakların tesp t nde şlem denetç s n n roller n n bel rlenm ş olması, özell kle ayrılan ortağın denet m ve kontrol araçlarına sah p olması menfaat denges n n sağlanmasının amaç ed ld ğ n n gösterges d r.
6102 s. TTK le get r len yen l klerle kanun koyucunun muradının tarafl ar arasındak menfaat sağlamak olduğu fade ed lmekle b rl kte2, bu dengen n gerçekten kurulab l yor olmasına şüpheyle bakmak gerekmekted r.
Bu şüphen n temel nde, ayrılma akçes n n bedel ne l şk n olarak ver len lk derece mahkemes kararının kes n karar olarak bel rt lmes , kullanılab l r öz kaynakların mevcut olup olmadığının tesp t n n müdürlere bırakılması ve ayrılma akçes n n kısmen fası hal nde ayrılan ortağa haklarını koruyucu tedb rler talep etme hakkının sağlanmamış olması yatmaktadır. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı TTK’nın ayrılma akçes ne l şk n olarak düzenlenen maddeler n n gerçekten taraf menfaatler n dengeley p dengelemed ğ n ncelemek ve ayrılma akçes n n muaccel yet ne l şk n bel rg nl k sağlamaktır.
Bu amaca uygun olarak bu çalışma, öncel kle l m ted ş rketlerde çıkma ve çıkarma müesseseler n ncelem ş, sonrasında ayrılma akçes n n gerçek değer , muaccel yet , ayrılan ortağın kullanab leceğ koruyucu tedb rler ve en n hayet nde ayrılma akçes nde fa z konularını ele almıştır.
I. LİMİTED ORTAKLIKLAR VE GENEL ÖZELLİKLERİ
L m ted ortaklıklar, gerçek ya da tüzel k ş ler tarafından t caret unvanı altında tüzel k ş l ğ ha z olarak kurulan oluşumlardır. L m ted ortaklıkların sermayes bell d r ve bu sermaye ortakların sah p olduğu esas sermaye paylarının toplamından oluşmaktadır. Ortaklar, ortaklık borçlarından sorumlu değ ld r, ortakların sorumlulukları taahhüt ett kler esas sermaye payları ve ş rket sözleşmes nde öngörülen ek ödeme ve yan ed m yükümlülükler nden barett r3. L m ted ortaklıkların kurulab lmes ç n Kanunda bel rt len asgar sermaye m ktarına sah p olmaları gerekmekted r4. Kanun koyucu tarafından sermaye ş rket olarak tanımlanan l m ted ortaklıklarda, ortaklık tüzel
2 TTK 642. madde gerekçes .
3 TTK m. 573/2 le l m ted ş rketlerde anon m ş rketlerde ben msen n tek borç lkes n n (m.
480/1) esnet ld ğ fade ed leb l r.
4 TTK’nın 580. maddes ne göre bu l m t 10.000-TL’d r.
k ş l ğ n n doğrudan ve b r nc dereceden alacaklılara karşı sorumlu olması5, sermayes n n korunması lkes n n önem n arttırmaktadır. Z ra alacaklıların tek güvences ortaklık sermayes d r6. Bu nedenle, sermayen n ve dolayısıyla alacaklıların korunmasını sağlayacak pek çok düzenleme Kanun kapsamı
çer s nde yer almaktadır7.
L m ted ortaklıkların sermaye ş rket olmakla b rl kte, şahıs ş rketler ne benzer özell klere de sah p olduklarını bel rtmek gerek r. Örneğ n, sadakat ve sır saklama yükümlülüğü, ortaklara ek ödeme ve yan ed m yükümlülükler get r leb lmes , ortaklık payının devr n n sınırlandırılmasına l şk n düzenlemeler, payların borsada şlem görmemes g b hususlar şahıs ş rketler n n sah p olduğu özell kler arasında sayılab l r. L m ted ortaklıkların sermaye ş rketler le şahıs ş rketler arasında melez b r yapıya sah p olması, bu ortaklıklarda, anon m ş rketlere göre, ortakların k ş sel özell kler n n ön plana çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, l m ted ortaklıklara has unsurların ortaklıktan çıkma, çıkarma ve ayrılma akçes n n bel rlen p ödenmes ne l şk n düzenlemelere şek l verd ğ söyleneb l r.
II. LİMİTED ORTAKLIKLARDA ORTAKLIK SIFATININ SONA ERMESİ
L m ted ortaklıklarda ortaklık sıfatının sona ermes çeş tl şek llerde gerçekleşeb l r. Ortaklık payının ortaklara veya üçüncü k ş lere devr8, m ras yoluyla nt kal , eşler arasında mal rej m net ces nde veya cra yoluyla geç ş9, haklı nedenle fes h davası açan ortağın mahkeme tarafından ş rketten çıkarılmasına karar ver lmes10 g b haller ortaklık sıfatının sona ermes ne neden olab l r. Bunların dışında, özell kle ayrılma akçes n n muaccel yet
5 Ers n Çamoğlu, “İsv çre, Alman ve Türk Hukuklarında L m ted Ortağın Sınırlı Sorumluluğu İlkes n n Anlamı ve N tel kler ”, 1973, XXXVIII (1-4), İÜHFM, s. 515.
6 Ortakların sorumlulukları ş rkete karşı ve taahhüt ett kler esas sermaye payı kadardır.
Ortakların söz konusu borçlarını fa etmemeler hal nde dava ve tak pler başlatma ş rket tüzel k ş l ğ tarafından gerçekleşt r lecekt r. Dolayısıyla ortaklık alacaklılarının ortağın borcunu fa etmese dah ortak aleyh ne başvurab leceğ hukuk b r yol mevcut değ ld r.
7 En az sermaye tutarı (m. 580), ayn sermaye (m. 581), kâr payı ve yedek akçeler (m. 608), fa z yasağı ve hazırlık dönem fa z (m. 609), haksız alınan kâr paylarının ger ver lmes (m.
611), ş rket n kend esas sermaye paylarını kt sabı (m. 612) le lg l düzenlemeler örnek olarak sayılab l r.
8 TTK m. 595.
9 TTK m. 596.
10 TTK m. 636/3.
açısından önem kazanan ortaklık sıfatının kaybı haller çıkma ve çıkarma haller d r11.
A. ÇIKMA VE ÇIKMAYA KATILMA
Çıkma, l m ted ş rket ortağının, ortaklıktan çıkma steğ n rad olarak ler sürmes d r. Bu rade beyanı le ortak, ortaklıktan çıkıp ortaklık sıfatını kaybetmekted r. Çıkma rades n n kullanılması dışında, ortaklık payının üçüncü k ş ye devr de aynı sonucu doğurmaktadır. Ancak, l m ted ortaklıklarda pay devr yasaklanmış olab l r veya genel kurul pay devr n onaylamayab l r12. Dolayısıyla pay devr n n gerçekleşt r lemeyeceğ hallerde ortağın başvurab leceğ yol çıkma hakkının kullanılması olacaktır.
Çıkma hakkı TTK‘nın 638. maddes nde düzenlenm şt r. Bu maddeye göre, ortak, ş rket sözleşmes nde yer bulan çıkma hakkını kullanarak veya haklı sebepler n ler sürülmes suret yle mahkeme kararına b naen ortaklık sıfatının sona erd r lmes n sağlayab l r. Başka b r dey şle çıkma, sözleşmeden doğan b r hakkın kullanılması veya mahkeme kararı le doğab l r.
1. Sözleşmeden Doğan Çıkma Hakkı
Ş rket sözleşmes , ortakların çıkma hakkını kullanarak ortaklıktan ayrılmalarını düzenleyeb l r13. Çıkma hakkı kuruluş sözleşmes nde düzenleneb leceğ g b , daha sonra ş rket sözleşmes değ ş kl ğ yoluyla sözleşmeye ekleneb l r14. Öneml olan çıkma hakkının ş rket sözleşmes nde
11 Ayrılma akçes sadece l m ted ortaklıklarda çıkma ve çıkarma haller ç n öngörülen b r müessese değ ld r. B rleşme (m. 140, 141), hâk m yet n hukuka aykırı kullanılması (m.
202), anon m ş rketlerde haklı nedenle fes h (m. 531) haller nde de ayrılma akçes ödenmes düzenlenmekted r. Bkz. B lge Devel , “6102 sayılı Türk T caret Kanunu Çerçeves nde Ayrılma Akçes ”, 2013, XVII (1-2), GÜHFD, s. 444.
12 TTK m. 595/2. Ortaklık payının devr n n herhang b r gerekçe göster lmeks z n genel kurul tarafından redded lmes mümkündür. Dolayısıyla payın devr yasaklanmasa b le f l olarak devr n gerçekleşmes mümkün kılınmayab l r. Bu halde, ortağın haklı nedenle ş rketten çıkma hakkı saklı tutulmuştur (TTK m. 595/5). Hal t Aker, “Anon m ve L m ted Ş rketlerde Ortaklık Sıfatının Sona Ermes ve Özell kle Haklı Sebeple Fes h Davasına İl şk n Bazı Değerlend rmeler”, 2016, XXXII (1), BATİDER, s. 66.
13 Bu hakkın ş rket sözleşmes nde ne şek lde oluşturulacağına da r Kanunda b r açıklama yer almamaktadır. Kanun, salt hakkın kullanımının koşula bağlı veya bağlı olmaksızın kullanılab leceğ n bel rtmekted r. N hat Taşdelen, L m ted Ortaklıklarda Çıkma Çıkarılma Ve Fes h, Yetk n Yayınları, 2012, s.176.
14 Çıkma hakkının sözleşme değ ş kl ğ le get r lmes konusunda ortaya çıkab lecek problemlere l şk n olarak bkz. Taşdelen, s. 177; Oruç Ham Şener, Yargıtay Kararları Işığında L m ted Ortaklılar Hukuku, Seçk n Yayıncılık, 2017, s. 876.
düzenlenm ş olmasıdır. Z ra bu hakkın dayanağı lg l ş rket sözleşme hükmünün varlığıdır. TTK’nın 577. maddes n n b r nc fıkrasının (k) bend çıkmanın sözleşmede bel rt lmes hal nde bağlayıcı b r etk doğuracağını göstermekted r15.
Çıkma hakkı herhang b r koşula bağlanmaksızın kullanılab leceğ g b , hakkın kullanımı emred c kurallara ve ahlaka aykırı olmamak kaydıyla b r takım koşulların gerçekleşmes esasına da bağlanab l r. İlk halde çıkma hakkının mutlak olarak ortağın steğ ne bırakılması16, k nc halde se koşulların gerçekleşmes ne bağlı olarak b r hakkın doğması ve kullanılması söz konusu olacaktır. Koşul, şekle l şk n olab leceğ g b b r takım olguların gerçekleşmes ne l şk n de olab l r17. Koşulların objekt f şek lde değerlend r leb l r veya denetleneb l r olması gerekmekted r18. Böylece çıkma hakkını kullanacak ortağın koşulların oluştuğunu bel rtmes açısından kolaylık sağlanmış olacaktır. Koşulların oluşup oluşmadığına da r ht lafl ara
l şk n tarafl ar dava yoluna başvurab l r19.
Sözleşmede bel rt len çıkma hakkının kullanılması ç n, çıkmak steyen ortağın, ortaklığa yönel k olarak çıkma b ld r m nde bulunması yeterl d r20. Eğer çıkma hakkının kullanımı koşula bağlandıysa koşulun gerçekleşm ş olması aranmakla b rl kte bu koşulun haklı neden teşk l etmes gerekmez21.
15 Şener, s. 873.
16 Bu halde çıkma hakkının kullanılması ç n herhang b r koşulun varlık kazanması şartı aranmamaktadır. Koşula bağlı olmaksızın çıkma hakkının düzenlenmes l m ted ortaklığın varlığını tehl keye düşürme ht mal n ortaya çıkarmasından dolayı eleşt r lm şt r. Özell kle büyük pay sah b n n ortaklıktan çıkması ortaklığın geleceğ n tehl keye düşürecek sonuçlar doğurab l r. İrfan Baştuğ, L m ted Ş rkette Ortağın Çıkma ve Çıkarılması, Ege Ün vers tes Matbaası, İzm r, 1966, s. 32.
17 Örneğ n, çıkma hakkının bel rl süre le sınırlandırılması veya hakkın kullanılmasından t baren bel rl b r süre sonra hüküm doğurması g b koşullar öngörüleb l r. Ayrıca yaş, ortaklık süres , yabancılık unsuru, oturma zn n n kaybı, ortaklık yapısının değ şmes g b olgular çıkma hakkının kullanılmasına l şk n koşullar olarak bel rleneb l r. Bünyam n Gürpınar, “L m ted Ş rkette Çıkma ve Çıkmaya Katılma”, 2016, XX(2), GÜHFD, s. 83-84;
Taşdelen, s. 175-179; Aker, s. 82.
18 Aker, s. 82.
19 Şener, s. 878.
20 Kanun koyucu çıkma hakkının kullanılmasında şek l şartı öngörmem şt r. Bununla b rl kte ş rket sözleşmes nde bu hakkın kullanılması yazılı b ld r m yapılmasına bağlanab l r. Bu halde, sözleşmede bel rt len şek l şartına uygun hareket ed lmes gerekmekted r. Şener, s.
878; Gürpınar, s. 84.
21 Han fe D r kkan, L m ted Ş rket Ortağının Ayrılması ve Ayrılma Payı, Yetk n Yayınları, 2005, s. 33.
Ortak, koşulların oluşmasını tak ben rade beyanını letmek suret yle ş rketten çıkmış olur. Çıkma hakkı yen l k doğurucu b r hak olduğundan rade beyanının ortaklığa ulaşmasıyla b rl kte hüküm ve sonuç doğacaktır22. Dolayısıyla, çıkma rades n n muhatabı ortaklık tüzel k ş l ğ d r. Çıkma beyanının let lmes herhang b r şekle tab olmadığı g b23, çıkma beyanının sonuç doğurması ortaklık yönet m n n kabulüne bağlı değ ld r24. Ortaklığın, çıkma rades n n sonuç doğurmasına etk s yoktur. Bununla b rl kte, sözleşmeden doğan çıkma hakkı b r takım koşullara bağlanmışsa, bu koşulların oluşup oluşmadığına da r tarafl ar arasında uyuşmazlık doğab l r. Bu halde tarafl ardan b r uyuşmazlığı mahkemeye taşıyab lecekt r. Bu halde mahkeme koşulun oluşup oluşmadığını karara bağlayacaktır25.
2. Mahkeme Yoluyla Çıkma Hakkı
6102 s. TTK’nın 638. maddes n n k nc fıkrasına göre, her ortak, haklı nedenler n varlığında ş rketten çıkmasına karar ver lmes ç n dava yoluna başvurab l r. Bu hüküm le sağlanan hak mutlaktır ve ş rket sözleşmes le kaldırılması veya zorlaştırılması söz konusu olamaz26. Ortaklar açısından haklı b r neden doğması hal nde, ortaklar ortaklıktan çıkma kararı ver lmes ç n dava yoluna g deb leceklerd r. Burada sözü ed len haklı neden n kusura dayalı olması şartı aranmaz; ancak çıkma taleb n ler süren ortağın kusuruyla oluşmamış b r haklı neden olması gerek r27. Aks halde, TMK m.2’ye aykırılık doğuracaktır.
Haklı sebep, ‘ortaklık ilişkisinin çekilmez hale gelmesine’28 veya
‘ortak açısından dürüstlük kuralına göre bu ilişkinin devam ettirilmesinin
22 Çıkma beyanını almaya yetk l k ş müdür veya müdürlerd r. Şener, s. 877- 917; Taşdelen, s, 227; Reha Poroy / Ünal Tek nalp / Ers n Çamoğlu, Ortaklıklar Hukuku II, 14. Bası, Vedat K tapçılık, 2019, N.1675e; Esra Cenkç , “Çıkan ya da Çıkarılan L m ted Ortağına Ayrılma Akçes n n Ödenmes ”, 2018, 4 (1), Ankara Barosu Derg s , s. 8 <http://www.ankarabarosu.
org.tr/s teler/ankarabarosu/tekmakale/2018-4/1.pdf> Er ş m Tar h 13.01.2020.
23 Pulaşlı’ya göre, şek l şartı öngörülmem ş olsa b le spat kolaylığı açısından b ld r m n yazılı ve b r nüshasının ş rket tarafından alındığını gösteren b r belge le yapılması yer nde olacaktır. Hasan Pulaşlı, 6102 s. Türk T caret Kanununa Göre Ş rketler Hukuku Şerh , Adalet Yayınev , 2011, s. 2064.
24 Hakkın kullanılması ç n ş rket sözleşmes nde bel rt lmes şartıyla genel kurul kararı gerekeb l r. Taşdelen, s. 175-179; Aker, s. 82.
25 Şener, s. 877-878.
26 Şener, s. 879; Cenkç , s. 8; Pulaşlı, s. 2065.
27 Şener, s. 886; Baştuğ, s. 48; D r kkan, s. 45; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N. 1675o.
28 Ers n Çamoğlu, Kollekt f Ortağın Haklı Nedenle Fesh ve Ortağın Haklı Sebeple Çıkarılması, Vedat K tapçılık, 2008, s. 55.
imkânsız hale gelmesine’29 neden olan sebepler n varlık kazanmasıdır.
Ortaklar arasındak husumet30, a le b rl ğ n n ortadan kalkması31, ş rket n y yönet lmemes , müdürler n görev n kötüye kullanması veya haksız kazanç elde etmes , ş rket n amacının gerçekleşmes n n mkânsız hale gelmes , ortakların dışlanması ve ş rket şley ş le lg l b lg ver lmemes32 g b gerekçeler öğret ve yargı kararlarında haklı sebep olarak değerlend r lm şt r.
Bunların dışında, 595. madden n beş nc fıkrasında, ş rket sözleşmes nde devr n yasaklanması veya genel kurulun devr onaylamaması neden yle ortaklık payını devredemeyen ortağın, haklı sebeple ş rketten çıkma hakkının saklı olacağı bel rt lmekted r33. Bu halde de ortak, mahkemeden ortaklıktan çıkmasının karara bağlanmasını talep edeb l r.
Haklı sebeple çıkma taleb , ortaklıktan çıkmak steyen ortak tarafından, ortaklık aleyh ne34, ortaklığın bulunduğu yer asl ye t caret mahkemes nde ler sürülmel d r35. Haklı sebeb n mevcut olduğunu gösteren spat araçlarını mahkemeye sunma külfet dd ada bulunan tarafa a tt r36. Haklı sebeb n mevcud yet ve gerekçeler n haklı olup olmadığı mahkeme tarafından karara bağlanacaktır37. Mahkeme kararının kes nleşmes yle ortak, ortaklık sıfatını kaybed p ortaklıktan çıkmış olur38.
29 Hal l Arslanlı / Hayr Doman ç, T caret Kanunu Şerh C lt III, Vedat K tapçılık, 2010, s.
736.
30 Yargıtay 11. HD., E. 2002/162, K. 2002/3015, 02.04.2002 (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.04.2020).
31 Çok ortaklı, ortakların b rb rler n yakından tanımadığı, yönet m n b r ya da b rkaç ortağa bırakıldığı, anon m ş rketlere benzer yapıda kurulan ve şlet len l m ted ş rketlerde şahs sebepler n haklı sebep olarak değerlend r lmeyeceğ Baştuğ tarafından ler sürülmüştür.
Baştuğ, s. 49; Gürpınar, s. 87; Pulaşlı, s. 2066.
32 Yargıtay 11. HD., E. 2015/9114, K. 2016/6883, 22.06.2016; Yargıtay 11. HD., E. 2014/8798, K. 2014/14978, 01.10.2014 (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.04.2020).
Yargıtay b r kararında davanın ortaklara yönelt lmes gerekt ğ n bel rtm şt r (Yargıtay 11. HD., E. 3088, K. 5437, 07.07.1997). Ancak bu karar öğret de çokça eleşt r ye maruz kalmıştır (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.04.2020).
33 Gürpınar, s. 90-91; Abuzer Kend gelen, Türk T caret Kanunu, Değ ş kl kler, Yen l kler, İlk Tesp tler, On İk Levha Yayınları, 2012, s. 501.
34 TTK m. 5 ve HMK m. 14.
35 Şener, s. 881.
36 Yargıtay 11. HD., E. 2015/9114, K. 2016/6883, 22.06.3016; Yargıtay 11. HD., E. 2019/2234, K. 2019/4569, 18.06.2019 (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.08.2020).
37 Aker, s. 85; Taşdelen, s. 181; Yargıtay 11. HD., E. 2019/2234, K. 2019/4569, 18.06.2019 (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.04.2020).
38 Şener, s. 917; Taşdelen s. 217; Cenkç , s. 8; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1675.
3. Çıkmaya Katılma
TTK’nın 639. maddes ‘çıkmaya katılma’ başlığı altında, ş rket ortaklarından b r n n ş rketten çıkmasını tak ben d ğer ortakların da kend ler ç n çıkma koşullarının oluşması hal nde çıkmaya katılab leceğ n , böyle b r halde çıkan tüm ortakların esas sermaye payları le orantılı olarak eş t şleme tab tutulacaklarını düzenlemekted r. Çıkmaya katılma hakkı, çıkmaya katılmak steyen ortak açısından sözleşmede bel rt len çıkma şartlarının olgunlaşması39 veya haklı sebepler n vuku bulması hal nde ler sürüleb l r. Başka b r dey şle, çıkmaya katılmak steyen ortağın sözleşmeden doğan çıkma hakkını kullanma veya haklı sebepler n varlığı gerekçes yle mahkeme kararıyla ortaklıktan çıkma olanağının bulunması gerek r. Dolayısıyla kanaat m zce, çıkmaya katılma, sözleşmeden doğan çıkma veya mahkeme kararıyla çıkma hakkına alternat f olarak oluşturulmuş b r müessese değ ld r. Burada sadece kend s ç n de çıkma koşulları oluşan ortağın kend s nden önce çıkma müesses n çalıştıran ortağa katılması durumu söz konusudur.
639. madden n k nc fıkrasının a bend nde yer alan fade ve hükmün gerekçes öğret de farklı görüşler n ortaya çıkmasına neden olmuştur. Poroy/
Tek nalp/Çamoğlu, Gürpınar, Pulaşlı ve Yıldız’a göre, sözleşmede b rden fazla koşul öngörülmüşse, çıkmaya katılab lmek ç n, çıkan ortak ç n oluşan koşulun çıkmaya katılacak ortak ç n de oluşması gerek r. Sözleşmede bel rt len başka b r koşul oluşmuş se çıkmaya katılma söz konusu olamaz40. Şener ve Şah n’e göre se, sözleşmeden doğan çıkma hakkına başvurulması hal nde ortaklar açısından oluşan koşul aynı olmak zorunda değ ld r41. Bu halde, sözleşmede bel rt len X sebeb ne b naen çıkma hakkını kullanan ortağa, Y sebeb ne b naen çıkma hakkını kullanacak ortak katılab l r. Yazarların dayanağı mehaz İsvBK m. 822a ve çıkma hakkını kullanan ortaklara eş t şlem yapılması gerekl l ğ d r. Z ra Kanun hükmünün amacı çıkma hakkını
39 639. madden n k nc fıkrasının a bend n n lafzından, sözleşmeden doğan çıkma hakkının kullanılab lmes ç n sözleşmede bel rlenen şartların haklı sebep oluşturması gerekt ğ anlamı çıkmaktadır. Oysak 638. madden n b r nc fıkrasında bel rt ld ğ ve yukarıda tartışıldığı g b sözleşmede çıkma şartı olarak bel rt len hususlar haklı sebep oluşturmak zorunda değ ld r.
Bu sebeplerden b r n n oluşması sözleşmeden doğan çıkma hakkının kullanılması ç n yeterl olacaktır. Bkz. Şener, s. 894-895.
40 Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N. 1675y; Gürpınar, s. 92; Pulaşlı, s. 2067-2068; Şükrü Yıldız, Türk T caret Kanunu’na Göre L m ted Ş rketler Hukuku, Arıkan, 2007, s. 158.
41 Şener, s. 893-896; Ayşe Şah n, “L m ted Ş rkette Ortağın Ortaklıktan Çıkması Ve Çıkarılması”, Marmara Ün vers tes Hukuku Fakültes Derg s Özel Sayısı, 2012, s. 854
<Http://Dspace.Marmara.Edu.Tr/Handle/11424/2140> Er ş m Tar h 05.02.2020.
kullanab lecek ortakların ayrılma akçes n n hesaplanması ve ödenmes sürec nde eş t b r şleme tab tutulmalarının sağlanmasıdır42. Kanaat m zce, kanun koyucunun amacının eş t şlem lkes n n sağlanması olduğu göz önüne alındığında, k nc görüşün uygulama alanı bulması gerekt ğ ler sürüleb l r.
Çıkmaya katılmanın gerçekleşeb lmes ç n, b r ortak tarafından sözleşmeden doğan çıkma hakkının kullanıldığının veya haklı sebeple çıkma davası açıldığının müdür tarafından d ğer ortaklara vak t kaybed lmeden b ld r lmes gerek r. Çıkmaya katılacak ortağın, aldığı b ld r mden t baren b r ay çer s nde çıkmaya katılma rades n beyan etmes veya öncek tar hl davaya katılması gerek r43. Buradak b r aylık süre hak düşürücü süred r44. B r ayın geçmes hal nde ortak çıkmaya katılamaz, ancak şartlar mevcut se öncek tar hl çıkmadan bağımsız olarak çıkma hakkını kullanab l r.
Çıkmaya katılma hükmünün amacı, ortaklıktan ayrılan ortaklar arasında ayrılma akçes n n ödenmes açısından hakkan yete aykırı b r uygulamanın doğmasının önüne geçmekt r45. İlg l hüküm gereğ , çıkan ve çıkmaya katılan ortaklar esas sermaye payları le orantılı olmak üzere ayrılma akçes ne sah p olacaklardır. Böylece ortaklar arasında eş t şlem lkes hayata geç r lm ş olacaktır. Ayrıca, b r aylık süre çer s nde ortaklıktan ayrılan ortak sayısı netleşeceğ ç n, ş rket n ayrılma akçes ödemes n göz önünde bulundurarak mal planlama çer s ne g rmes sağlanmış olacaktır46.
B. ÇIKARMA
TTK’nın 640. maddes , b r ortağın ş rket sözleşmes nde bel rt len koşulların oluşması hal nde genel kurul kararı le ortaklıktan çıkarılab leceğ n
42 R no S ff ers / Marc F sher / Mart n Petr n, Gmbh-Recht – Rev d ertes Recht Der Gesellschaft M t Beschrankter Haftung (Art. 772-827 OR), 2008, s. 331; Hans Rudolf Trüeb, Gmbh, Genossenschaft, Handelsreg ster Und Wertpap ere – Bucheff ektengesetz Art. 772-1186 OR Und BEG, 2016, s. 231-232.
43 Kanunun lafzında geçen ‘çıkma davasına katılmak’ bares n n usul hukuku temel nde yorumlanması gerekt ğ Poroy/Tek nalp/Çamoğlu tarafından ler sürülmüştür. Buna göre, ‘çıkma davasına katılmak’ bares nden anlaşılması gereken, ) mevcut b r çıkma davasına başka ortakların asl müdah l olarak katılab leceğ ; ) haklı sebebe dayalı olarak farklı ortaklarca açılmış çıkma davalarının, hâk m tarafından, davalar arasındak l şk n n araştırılmasına gerek olmaksızın davaların b rleşt r leb leceğ ne karar ver leb lmes d r.
Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N. 1675u.
44 Soner Altaş, Türk T caret Kanununa göre L m ted Ş rketler, 8. Bası, Seçk n Yayıncılık, 2017, s. 330.
45 S ff ers/F sher/Petr n, s. 331; Trüeb, s. 231-232.
46 Ünal Tek nalp, “Çıkmaya Katılma”, Arslanlı B l m Arş v , s. 2-3 <www.arslanl b l mars v . com> Er ş m Tar h 25.04.2020.
bel rtmekted r; ayrıca, aynı madden n üçüncü fıkrası, haklı sebebe dayanılarak mahkeme kararı le b r ortağın ortaklıktan çıkarılmasını düzenlemekted r.
Başka b r dey şle, sözleşmede bel rt len sebepler n oluşması hal nde genel kurul kararıyla veya haklı nedenler n oluşması hal nde mahkeme kararıyla ortak ortaklıktan çıkarılab l r.
1. Sözleşmeden Doğan Çıkarma
TTK’nın 640. maddes n n b r nc fıkrasına göre, ş rket sözleşmes nde ortağın genel kurul kararı le ş rketten çıkarılab leceğ sebepler öngörüleb l r.
Buna göre, kuruluş aşamasında ya da daha sonra sözleşmede yapılacak b r değ ş kl kle47 ş rket sözleşmes nde bel rl sebepler n gerçekleşmes hal nde ortakların genel kurul kararıyla ş rketten çıkarılab lecekler düzenleneb l r48. Böylece, ş rket açısından öneml kabul ed len noktaların sözleşmede vurgulanması; ortak açısında da hukuk güvenl ğ n sağlanması söz konusu olacaktır49. Burada d kkat ed lmes gereken nokta, sözleşmede bel rlenen sebepler n açık b r şek lde kaleme alınmasıdır. Yeter nce açık yazılmayan haller veya muğlak fadeler hakkın kötüye kullanılmasına neden olab l r. Bu nedenle açık olmayan sözleşme hükümler n n dar yorumlanması gerek r50.
Sözleşmede bel rt len sebeplerden b r n n gerçekleşmes hal nde ortaklardan b r n n ş rketten çıkarılab lmes ç n genel kurul kararı alınması gerek r. Ayrıca karar ortağa noter aracılığıyla b ld r lmel d r. Kararın b ld r lmes nden t baren üç ay ç nde çıkarılan ortak ptal davası açab l r.
Üç aylık süre hak düşürücü süred r, dolasıyla süren n dolmasıyla ptal davası açılamayacak ve çıkarma kararı kes nleşm ş olacaktır51.
Sözleşmede sayılan sebepler n haklı neden oluşturması zorunluluğu söz konusu değ ld r. Bu anlamda, genel kurulun aldığı çıkarma kararına l şk n
47 TTK’nın 621. maddes n n üçüncü fıkrasına göre, b r ortağın ş rketten çıkarılma sebepler n n sonradan ş rket sözleşmes ne konulab lmes ne da r sözleşme değ ş kl ğ , ş rket sermayes n tems l eden tüm ortakların genel kurul toplantısında oy b rl ğ le karar almasıyla mümkündür.
48 Sözleşmeden doğan çıkma hakkından farklı olarak burada çıkarma sebepler n n sözleşmede bel rt lmes gerek r. Hem madden n lafzı hem de 577. madden n b r nc fıkrasının (l) bend d kkate alındığında bu sonuca varmak mümkün olacaktır. Ş rket sözleşmes nde çıkarmaya yönel k sebep öngörülmem ş se ortaklık mahkeme yolu le çıkarma müesses n şleteb l r.
Taşdelen, s. 216; Ayşe Şah n, “Yen Türk T caret Kanununun L m ted Ortaklıkta Ortağın Çıkması ve Çıkarılmasına İl şk n Hükümler n n Değerlend r lmes ”, Ers n Çamoğlu’na Armağan, Vedat Yayıncılık, 2013, s. 191.
49 TTK 640. madde gerekçes .
50 Şener, s. 900.
51 Pulaşlı, s. 2072.
ptal davası açılması hal nde, mahkeme sebepler n haklı neden oluşturup oluşturmadığını değ l, sözleşmede bel rt len koşulların oluşup oluşmadığını nceleyecekt r52. Z ra hükmün temel n , sebepler n haklı neden oluşturması değ l, ortaklar nezd nde ş rket n devamı açısından öneml olarak kabul ed len sebepler n tanımlanması oluşturmaktadır. Aynı şek lde mahkeme, söz konusu sebeb n ortaklığın devamını etk ler n tel kte olup olmadığını nceleme yetk s ne sah p değ ld r.
Sözleşmede bel rt len sebeplere bağlı olarak genel kurul kararıyla ortağın ortaklıktan çıkarılmasına l şk n karar, kararın ortağa tebl ğ tar h nde hüküm doğurur53. Başka b r dey şle, genel kurul kararının tebl ğ tar h ortağın ortaklık sıfatını kaybett ğ tar ht r. Bununla b rl kte, açılan ptal davası sonucunda davacı ortağın taleb haklı görülür se genel kurulun çıkarma kararı ptal ed l r ve ortak ortaklıktan h ç çıkarılmamış g b sonuç doğar. Ortağın taleb redded l r, başka b r dey şle mahkeme genel kurul kararını ptal etmezse, ortak genel kurul kararının kend s ne tebl ğ ed ld ğ tar hte ş rketten çıkmış olur54.
2. Mahkeme Kararıyla Çıkarma
Ş rket sözleşmes nde bel rt len sebepler dışında, haklı nedenler n oluşması hal nde mahkeme kararıyla ortağın ortaklıktan çıkarılması 640. madden n üçüncü fıkrası gereğ mümkündür. Haklı nedenler n oluşması hal nde ş rket çıkarma davası açıp bu durumun oluşmasına neden olan ortağın ortaklıktan çıkarılmasını sağlayab l r. Bu hüküm le korunmak stenen varlık ortaklığın kend s d r. Z ra ortaklığın devamlılığını tehl keye düşüren haklı nedenler n oluşmasına sebep olan ortak, genel kurul kararını55 tak ben açılacak b r dava
le ortaklıktan çıkarılab lecekt r56.
52 Pulaşlı, s. 2069; Gürpınar, s. 92.
53 Şener, s. 917; Taşdelen, s. 217; Cenkç , s. 8; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1675.
54 Ers n Çamoğlu, “L m ted Ortaklıktan Çıkarılma”, 2014, XXX(5), BATİDER, s. 8.
55 Genel kurul kararına l şk n olarak ptal ya da butlan davası açılması konusunda kanunda herhang b r sınırlama olmadığından ortağın haklı nedenle çıkarma davasının açılmasına l şk n olarak alınan genel kurul kararı hakkında kararın ptal ya da butlanı davası açılab l r.
Bu halde çıkarma davasında hâk m, genel kurul kararına l şk n olarak açılmış olan davayı beklet c sorun olarak değerlend rmel d r. Bkz. Aker, s. 103.
56 616. madden n b r nc fıkrasının (h) bend gereğ b r ortağın ş rketten çıkarılması ç n mahkemeden stemde bulunma yetk s genel kurulun devred lmez yetk ler ndend r. Bu nedenle açılacak olan çıkarma davası ç n genel kurul kararı alınması şarttır. Doktr nde k ortaklı l m ted ş rketlerde, ortakların eş t sermaye payına hâk m olması haller nde gerekl ağırlaştırılmış n sabın sağlanamaması neden yle çıkarma davası açılamaması hal ne l şk n olan tartışmalara rastlamak mümkündür. Bu halde genel kurul kararı aranmaksızın
Çıkarma davası, ortaklık tarafından çıkarılmak stenen ortak aleyh ne, ortaklığın merkez n n bulunduğu yer asl ye t caret mahkemes nde açılmalıdır57. Mahkeme kararıyla ortağın ortaklıktan çıkarılab lmes ç n davacı tarafın haklı nedenler dd a ve spat etmes gerek r. Mahkeme kararının kes nleşmes
le çıkarma hüküm ve sonuçlarını doğurur58.
Kanun koyucu haklı neden olarak kabul ed leb lecek haller saymamıştır.
Ancak kollekt f ş rketlere l şk n 245 ve 255. maddeler l m ted ortaklıklar açısından d kkate alınab l r59. Genel olarak fade etmek gerek rse, ortağın ortaklıktan çıkarılmasını ad l veya hakkan yete uygun gösteren nedenler haklı neden olarak kabul ed leb l r60. Başka b r fadeyle, ortaklığın amacının gerçekleşt r lmes n engelleyen veya d ğer ortaklar açısından ortaklığa devam ed lmes n katlanılmaz hale get ren ortak, mahkeme kararıyla ortaklıktan çıkarılab l r61. Haklı nedenler ortağın k ş l ğ nden kaynaklanab leceğ g b , ortağın tutum ve davranışları da haklı neden oluşturab l r62. Haklı neden her somut olaya göre ayrı ayrı değerlend r lmel d r.
Haklı neden n oluşmasında ortağın kusuru bulunmak zorunda değ ld r63. Bununla b rl kte, kusurlu olarak haklı nedene sebep olan ortağın, aynı nedene
ortaklardan b r n n çıkarma davası açab lmes yönündek görüşler ç n bkz. Aker, s. 104- 107; Şener, s. 907.
57 TTK m. 4 ve 5, HMK m. 14; Yargıtay 11. HD., E. 2016/1530, K. 2017/4591, 20.9.2017 (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.09.2020).
58 Çamoğlu, L m ted Ortaklıktan Çıkarılma, s. 15; Şener, s. 917; Taşdelen, s. 217; Cenkç , s.
8; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1675.
59 Cenkç , s. 9.
60 Çamoğlu, L m ted Ortaklıktan Çıkarılma, s. 8.
61 Ayrıntılı örnekler ç n bkz. Aker, s. 99; Taşdelen, s. 224-226.
62 ‘B r ortağın davranışları ş rket faal yetler ne sekte vuracak ve ızrar edecek ve karşılıklı güven ortadan kaldıracak n tel kte se ortağın objekt f y n yet kurallarına göre ortaklıktan çıkartılmasına karar ver lmes gerek r.’ Yargıtay 11. HD., E. 2001/3297, K. 2001/5291, 11.6.2001; ‘Haklı sebep, kanunda tanımlanmamıştır. Somut olayın özell ğ ne göre hâk m haklı sebeb n varlığını takd r edecekt r. Haklı sebep, ş rket n devam etmes n çek lmez b r hale get ren veya ş rket l şk s n sona erd rmey gerekt ren herhang b r olgudur. Objekt f veya sübjekt f b r neden olab l r. B r ortağın haklı sebeplerle ş rket n fes h ve tasf yes n steyeb lmes ç n fes h ve tasf yey gerekt ren olaylarda kend kusurunun bulunmaması gerekmekted r’. Yargıtay 11. HD., E. 2012/9121, K. 2014/728, 14.01.2014 (www.kazanc . com.tr, er ş m 14.08.2020).
63 Örneğ n sağlık problemler neden yle yükümlülükler n yer ne get remeyecek ortak kusuru olmaksızın haklı nedenlerle çıkarma davası açılmak suret yle ortaklıktan çıkarılab l r.
Yargıtay 11. HD., E.1915, K. 3246, 11.5.1998 (www.kazanc .com.tr, er ş m 14.08.2020).
dayanarak, başka b r ortağın ortaklıktan çıkarılmasını talep etmes dürüstlük kuralına aykırılık oluşturacaktır64.
3. Çıkarma Kararlarında Genel Kurul Karar Nisapları
Ortağın, ş rket sözleşmes nde bel rt len sebepler n gerçekleşmes gerekçes le ortaklıktan çıkarılab lmes ve ortak hakkında haklı nedenle çıkarma davası açılab lmes ç n alınacak genel kurul kararında, 621. madden n b r nc fıkrasının (h) bend gereğ , tems l ed len oyların en az üçte k s n n ve oy hakkı bulunan esas sermayen n tamamının salt çoğunluğunun b r arada bulunması gerek r. Çıkarılacak olan ortağın alınacak genel kurul kararında oy hakkına sah p olup olmayacağı öğret de farklı şek lde yorumlanmaktadır.
Hakkında sözleşmeye veya haklı nedene dayanılarak çıkarma taleb bulunan ortağın, genel kurulda oy kullanma hakkının olduğunu ler süren yazarlar65 bu görüşler n TTK’nın 619. maddes ne dayandırmaktadır66. Z ra lg l madde oy hakkından yoksunluk haller n düzenlemekted r67. Madde d kkate alındığında, sözleşmeye dayanan çıkarma hakkının kullanılması veya haklı nedenle çıkarma davası açılmasına l şk n alınan genel kurul kararlarında, çıkarılan ortağın oy hakkı mevcut olmalıdır. İlg l ortağın genel kurulda oydan yoksun olacağını savunan yazarların68 dayanağı se Alman öğret s69 temel nde h ç k msen n davasının hâk m olamayacağı lkes ve anon m ortaklıklara l şk n olarak TTK’nın 436. maddes nde oydan yoksunluk haller n n daha gen ş tanımlanmış olmasıdır. Dolayısıyla 436. madden n
64 Çamoğlu, L m ted Ortaklıktan Çıkarılma, s.12.
65 Taşdelen, s. 222; Şener, s. 901; Şah n, Yen Türk T caret Kanunu, s. 196; İsma l Kırca / Murat Gürel, “L m ted Ş rket Ortağının Kend s n Çıkarmaya Yönel k Genel Kurul Kararının Alınmasında Oy Hakkına Sah p Olup Olmadığı Sorunu”, BATİDER 60. Yıl Armağanı, 2015, s. 211-221.
66 Mehaz İsvBK m. 823/2’ye göre, sözleşmeden doğan çıkarma hakkının kullanılması ve haklı nedenle çıkarma davasının açılması ç n gerekl olan genel kurul kararında lg l ortağın oy hakkı bulunmaktadır. Trüeb s. 233; S ff ers/F scher/Petr n, s. 333.
67 TTK m. 619’ a göre; ) herhang b r şek lde ş rket yönet m ne katılmış bulunanlar, müdürler n bralarına l şk n kararlarda oy kullanamazlar, ) ş rket n kend esas sermaye payını kt sabına l şk n kararlarda, esas sermaye payını devreden ortak oy kullanamaz, ) ortağın bağlılık yükümüne veya rekabet yasağına aykırı faal yetlerde bulunmasını onaylayan kararlarda lg l ortak oy kullanamaz.
68 Çamoğlu, L m ted Ortaklıktan Çıkarılma, s. 8; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1678c.
69 Alman L m ted Ş rketler Kanunu’na göre (GmbHG § 47/4), aleyh ne dava açılacak ortak, kend s hakkında ver lecek genel kurul kararında oy hakkına sah p değ ld r. Ayrıca bkz.
01.04.1953 t. Alman Federal Mahkemes kararı (NJW 1953) ç n Kırca/Gürel, s. 205.
kıyasen l m ted ş rketler ç n de uygulanması gerekt ğ savunulmaktadır70. Ayrıca, Çamoğlu’na göre, l m ted ş rketler açısından TTK’nın kollekt f ş rketlere l şk n 255. maddes ne de başvurulab l r. İlg l hükme göre, b r ortağın kend s nden kaynaklanan sebeplerden dolayı ş rket n fesh steneb lecekse, o ortağın ş rketten çıkarılmasına ve ş rket n devamına d ğer ortaklarca karar ver leb l r. Bu hükme b naen, Çamoğlu, l m ted ş rketlerde de çıkarma veya haklı sebebe bağlı çıkarma davası açma kararlarında lg l ortağın oy kullanmaması gerekt ğ n savunmaktadır71.
B lg l ve Ceng l’e göre72, 619. madden n düzenlenmes nde kanun koyucunun amacı göz önünde bulundurularak, oydan yoksunluk haller ş rket sözleşmes nde bel rt lmek suret yle gen şlet leb l r. Bu halde, 619. madde kapsamına g rmese b le oydan yoksunluk müesseses n n ruhuna uygun durumlarda da ortağın oydan yoksun bırakılması söz konusu olab l r. Bu durumlardan b r de hakkında çıkarma kararı veya haklı nedenle çıkarma davası açılması kararı ver lecek ortağın oydan yoksun bırakılmasıdır. Kanaat m zce, söz konusu halde, özell kle çıkarılmak stenen ortağın ortak kalmak stemes durumunda, ortak le ortaklık menfaatler n n çatıştığı çok açıktır. Yüksek
70 Çamoğlu, L m ted Ortaklıktan Çıkarılma, s. 8; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1678c.
71 Çamoğlu, L m ted Ortaklıktan Çıkarılma, s. 8.
72 Yazarlara göre, oy hakkından yoksunluk kurumunun varlık neden , pay sah pler n n ve azınlığın korunmasını sağlamaktır. Bu korumanın doğal sonucu olarak ş rket n menfaatler n n korunması, hukuk ve ekonom k varlığının devamı da sağlanmış olacaktır. Bu temelde, ortak le ortaklık arasında menfaat çatışmasının olduğu hallerde ortaklık menfaatler ön plana çıkarılmış ve bu menfaatler n korunması amacıyla ortağın oy hakkı el nden alınmıştır.
Kanun koyucu 619. maddede menfaat çatışması olab lecek haller düzenlem ş ve bu hallerde ortağın oy hakkını ortadan kaldırmıştır. Bununla b rl kte 619. maddede sayılan hallere benzer şek llerde ortak le ortaklık menfaatler n n çatışması durumunda oy hakkından yoksunluk haller gen şlet leb l r. Gen şletme ancak ş rket sözleşmes nde bel rt ld ğ müddetçe geçerl olacaktır. Bununla b rl kte, TTK m. 579, ş rket sözleşmeler n n emred c hükümlerden ancak kanunun z n verd ğ ölçüde sapab leceğ n bel rtmekted r. 619. madde emred c n tel kte olduğundan bu gen şletmen n 579. madde esasları göz önünde bulundurularak yapılması gerekmekted r. Bu noktada yazarlar, madde gerekçes nde yer alan “madden n lafzından sapab lme mkanının açıkça anlaşılmadığı durumlarda, amaca uygun düşen, metodoloj öğret s ne aykırı olmayan, tatm n ed c gerekçelere dayanan, sonuçları ad l olan ve menfaatler denges n gözeten b r yorumla” fadeler temel nde 619. maddede sayılan haller n ş rket sözleşmes nde bel rt lmek suret yle gen şlet leb leceğ n fade etmekted r (TTK 340. madde gerekçes ). Fat h B lg l / Fat h Ceng l, “L m ted Ş rket Genel Kurulunda Pay Sah b n n Oy Hakkından Yoksunluğu”, 2017, 16(1), GÜHFD, s. 92-93.
İsv çre öğret s nde de aynı şek lde l m ted ortaklıklarda oydan yoksunluk haller n n ş rket sözleşmes le gen şlet l p gen şlet lemeyeceğ tartışılmaktadır. Bkz. S ff ers/F scher/Petr n, s. 221; Kırca/Gürel, s. 216.
oranda paya sah p b r ortağın ortaklıktan çıkarılamama73 ve ortaklığın hukuk ve kt sad varlığını kaybetme r sk n n bertaraf ed lmes amacıyla 619. madden n yen den gözden geç r lmes ve anon m ve l m ted ş rketlerde oydan yoksunluk haller n n paralel şek lde düzenlenmes gerekmekted r. 619.
maddede bu nev b r değ ş kl k yapılmadan, hakkında çıkarma kararı veya haklı nedenle çıkarma davası açılması kararı ver lecek ortağın genel kurulda oy kullanamayacağı ler sürülememel d r.
C. ÇIKMA VE ÇIKARMANIN PAYLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Çıkma veya çıkarma net ces nde ortaklıktan ayrılan ortağın, ortaklık le l şk s sona erer. Buna bağlı olarak, ayrılan ortak artık ortak sıfatına sah p olmayacağı g b , ayrılan ortağın ortaklık sıfatına bağlı olarak doğmuş olan hak ve yükümlülükler de sona erecekt r74.
Çıkan ya da çıkarılan ortağın paylarının akıbet n n ne olacağı açıklığa kavuşturulmalıdır. Ayrılan ortağın ortaklık payı k me a t olacak veya hang kurala tab olacaktır? Öğret de kabul gören görüşe göre, ayrılma akçes öden nceye kadar ortaklık mevk açık kalır ve paya bağlı bütün haklar donar75. Ş rket tüzel k ş l ğ , bu süre çer s nde paya a t ortaklık haklarından yararlanamaz. Bununla b rl kte, pay üzer ndek hâk m yet ortaklık tüzel k ş l ğ ne a t olur76. Ayrılma akçes ç n kaynak oluşturulab lmes ç n, ortaklık, bu paylar üzer nde tasarrufta bulunacak ve söz konusu bu paylar ( ) ya d ğer ortaklar veya üçüncü k ş ler tarafından devralınacak ( ) ya da ş rket tarafından kt sap ed lecekt r. Son ht mal se, ( ) ayrılan ortağın pay oranı kadar esas sermayen n azaltılarak payın tfa ed lmes ve elde ed len kaynağın
73 Arslanlı/Doman ç, s. 770.
74 Güz n Üçışık, “L m ted Ş rkette Ortağın Ortaklıktan Çıkarılması”, Prof. Dr. Fah man Tek l’ n Anısına Armağan, 2003, s. 203.
75 Öğret dek tartışmalar ışığında, ortaklık sıfatının sona ermes hal nde, payın akıbet le lg l üç ayrı olasılık özümsenm şt r. Ayrılan ortağın ortaklık payı ya ortaklık tarafından kt sap ed lmel , ya şekl olarak ortak ortaklık sıfatına sah p olsa da tasarruf hakkı ortaklıkta olmalı ya da paylar sah ps z kalmalı ve tasarruf yetk s ortaklıkta olmalıdır. İlk k olasılık, kt sabın sınırlı oranda olması, ayrılmanın topyekûn sonuç doğurması gerekl l ğ g b çeş tl noktalarda eleşt r ye açıktır. Bu anlamda, ben msenmes gereken uygulama son senaryodur. Z ra bu halde hem ayrılan ortak le pay arasındak l şk tamamen ortadan kalkmış olacak hem de mevk olarak varlığını devam ett ren ortaklık payı şartların oluşması hal nde d ğer ortaklık, üçüncü k ş ler veya ortaklık tarafından kt sap ed leb lecek ya da bu paylar sermayen n azaltılması yoluyla tfa ed leb lecekt r. Bkz. Al Haydar Yıldırım, 6102 Sayılı Yen Türk T caret Kanunu’na Göre L m ted Ortaklığın Haklı Nedenle Fesh , Dora Yayıncılık, 2013, s.
284-290.
76 Baştuğ, s. 92; Yıldırım, Haklı Nedenle Fes h, s. 284-290.
ayrılma akçes n n ödenmes nde kullanılmasıdır. Kısaca, ayrılan ortağa a t paylar, ayrılma tar h nden t baren ne ayrılan ortağa ne de ortaklığın kend s ne ortaklıktan doğan hakları kullanma yetk s tanımaktadır. Bununla b rl kte, söz konusu payların ne tür şlemlere tab olacağı 642. madde esaslarına göre ortaklık tarafından tay n ed lecekt r.
III. LİMİTED ORTAKLIKLARDA ORTAKLIK SIFATININ SONA ERMESİNİN MALİ SONUCU: AYRILMA AKÇESİ
Ortağın, ortaklıktan ayrılmasının en doğal sonucu ortaklık sıfatının sona ermes d r. Ortaklık sıfatının kaybed lmes net ces nde ayrılan ortak, ayrılma tar h nden t baren ortak olmaktan kaynaklanan ve kend nezd nde doğan hak77 ve yükümlülüklere78 sah p olmayacaktır. Ayrılan ortağın, ortaklıktan doğan haklarını y t rmes ve yükümlülükler nden kurtulmasının yanında, ayrıca Kanundan doğan emred c b r mal hakkı ortaya çıkmaktadır. Bu hak, ortaklık payının ve sıfatının kaybed lmes net ces nde ş rket tarafından ayrılan ortağa ödenmes gereken ayrılma akçes d r79. Ayrılma akçes , ayrılan ortağın ş rket malvarlığından kend payına düşen kısmıdır80. Ayrılan ortak, ortaklık l şk s kurulurken ş rkete sermaye olarak get rd ğ değer ş rketten ger almamakta;
onun yer ne, ş rkete sağlanan katkının karşılığı olarak ayrılma akçes ne hak kazanmaktadır81.
TTK’nın 641. maddes n n b r nc fıkrasına göre, ‘ortak şirketten ayrıldığı takdirde, esas sermaye payının gerçek değerine uyan ayrılma akçesini istem hakkını haizdir’. Bahs geçen hüküm emred c n tel kte olduğundan tarafl ar ş rket sözleşmes le ayrılma akçes n n ortadan kaldırılmasını veya aynı sonucu
77 Ayrılmanın hukuk olarak ortaya çıkmasıyla b rl kte; ortak, kâr veya tasf ye payına katılma, rüçhan hakkı kullanma g b malvarlığına l şk n haklardan yararlanamayacaktır. Ayrıca genel kurula katılma, oy kullanma, görüş b ld rme, paya tanınan mt yazlara sah p olma g b haklar da sona erecekt r. Baştuğ, s. 91-92, 246; Taşdelen, s. 199; Ayan, s. 2251; Yıldırım, Haklı Nedenle Fes h, s. 290-291.
78 Sadakat yükümlülüğü ortaklık l şk s sona erse dah devam etmekted r. Ayrılan ortak ortaklıkla lg l b ld ğ sırları başka k mselerle paylaşmamakla yükümlüdür. Baştuğ, s. 76- 77; Yıldırım, Haklı Nedenle Fes h, s. 293.
Ayrıca, ş rket sözleşmes nde bel rt lm ş se, ayrılan ortağın ayrıldıktan sonra b r süre daha rekabet yasağına tab olması söz konusu olab l r. Rauf Karasu, “L m ted Ş rketlerde Ş rketten Ayrılan Ortaklar İç n Sözleşme İle Öngörülen Ş rketle Rekabet Etme Yasağı”, 2004, XXII(4), BATİDER, s. 83.
79 D r kkan, s. 105.
80 Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1680c.
81 Şener, s. 921.
doğuracak benzer b r hükmün sözleşmede yer almasını sağlayamazlar. Ayrıca, ayrılma akçes mahkeme kararı olmaksızın talep ve fa ed leb l r n tel kte b r haktır82.
A. AYRILMA AKÇESİNİN GERÇEK DEĞERİNİN BELİRLENMESİ
Ayrılma akçes n n, esas sermaye payının gerçek değer ne uygun olarak hesaplanması gerekt ğ 641. maddede bel rt lm şt r. Kanun koyucu, gerçek değere uyan ayrılma akçes nden bahsetse de gerçek değer n ne olduğu Kanunda bel rt lmem ş, faden n yorumlanması öğret ve yargı kararlarına bırakılmıştır83.
Öğret de kabul gören görüş84, gerçek değer n, ş rket n yaşayan şletme ç ndek p yasa değer ne göre hesaplanması gerekt ğ d r85. İşletmen n gerçek
82 Ayrılma akçes , ayrılan ortak leh ne ş rket aleyh ne doğan b r haktır. Bu hak, ortaklık l şk s nden doğduğu, bununla b rl kte ortaklık sıfatının sona ermes yle b rl kte ortaya çıktığından yarı borçlar yarı ortaklıklar hukuku temell d r. Cenkç , s. 12. Borçlar hukuku temell olduğuna l şk n olarak bkz. Şener, s. 922.
83 TTK 641. madde gerekçes .
84 Ş rket n gerçek değer n n tesp t ed lmes ç n kullanılab lecek çeş tl metotlar mevcuttur. Bu metotlardan sadece b r n terc h etmek yaşayan b r varlık olan ş rketler n gerçek değer n n hesaplanmasına hataya düşülmes ne sebep olab l r. Z ra bu metotların her b r farklı temele dayanmakta ve ş rketler n kend yapısına göre farklı metotların uygulanması söz konusu olab lmekted r. Bu metotlar aşağıdak g b gruplandırılab l r: ) ş rket n mevcut mal ve haklarının tamamı d kkate alınarak oluşturulan toplam mal varlığı metodu, ) ş rket n potans yel gel rler d kkate alınarak oluşturulan kazanç değer metodu, ) mal varlığı değerler le kazanç değer n b r araya get ren ortalama değer metodu, v) defter değer metodu, v) ş rket n tüm varlıklarının satılması net ces nde elde ed lecek tasf ye değer metodu. Bkz. Yıldırım, Haklı Nedenle Fes h, s. 311-312.
Ayrıca bkz. D r kkan s. 113-114; Nur Erdem, Anon m Ortaklığın Haklı Nedenle Fesh , Vedat K tapçılık, 2019, s. 301-302; Poroy/Tek nalp/Çamoğlu, N.1680e; Pulaşlı, s. 2076;
S ff ers/F scher/Petr n, s. 338; Eng n Erd l, L m ted Ş rketlerde Ortaklıktan Çıkarılma, 2.
Bası, Vedat K tap, 2010, s. 98; V to Roberto / Hans Rudolf Trüeb, Gmbh, Genossenschaft, Handelsreg ster Und Wertpap ere – Bucheff ektengesetz Art. 772-1186 OR Und BEG, 2016, s. 100; Lutz Mıchalskı, Kommentar Zum Gesetz Betreff end D e Gesellschaften M t Beschränkter Haftung (Gmbh-Gesetz), 2010, Rn. 46-55;Lukas Handsch n/ Chr stof Trun ger, D e GmbH, 2019, s. 253; Holger Fle scher / Wulf Goethe, Münchener Kommentar zum GmbHG, 2018, Rn. 208-214.
85 “Ayrılmanın gerçekleşt ğ ş rket n yaşayan b r ş rket olduğu d kkate alınarak, ayrılma akçes n n hesaplanması esnasında göz önünde bulundurulacak olgular ş rket n faal yet alanı, müşter portföyü, marka değer , gelecekte yapacağı ş potans yel g b parametrelerd r.”
İstanbul Bölge Adl ye Mahkemes , 14. HD, E. 2018/664, K. 2019/302, 28.2.2019 (www.
kazanc .com.tr; er ş m 30.01.2020).
İsv çre Federal Mahkemes Kararı BGE 89 II 133, 06/11/1963, s. 133-135; İsv çre Federal
değer hesaplandıktan sonra yapılması gereken, ayrılan ortağın payının nom nal değer esas alınarak ayrılma akçes n n hesaplanmasıdır86. Böylece, ayrılma akçes n n gerçek değer bel rlenm ş olacaktır.
Ayrılma akçes n n gerçek değer yansıtmasına l şk n hükmün amacı hem ayrılan ortağın ve ş rket alacaklılarının menfaat n hem de ş rket malvarlığını korumaktır. Böylece ne ayrılan ortak hak ett ğ bedelden az ayrılma akçes alacak ne de ş rket alacaklıları ve ş rket malvarlığı yüksek ayrılma akçes bedel neden yle zarara uğrayacaktır87.
Söz konusu bu alacak hakkının b r ara b lanço le hesaplanması gerek r;
z ra ayrılan ortağın, ortaklık sıfatının kaybı ş rket n varlığını etk lememekte, ş rket faal yetler , ger de kalan ortaklar tarafından yürütülmeye devam etmekted r88. Bu nedenle, tasf ye b lançosu89 oluşturulmayacak, onun yer ne ara b lanço oluşturulması yolu terc h ed lecekt r90. Bu b lanço, ayrılmanın gerçekleşt ğ tar he göre oluşturulmalıdır91. Ancak burada d kkate alınacak tar h, ayrılan ortağın ne şek lde ayrıldığı göz önüne alınarak bel rlenmel d r.
Ayrılma, çıkma hakkının kullanılması sonucu gerçekleşm şse, çıkma beyanının ş rket tüzel k ş l ğ ne ulaştığı tar h; çıkarma sonucu gerçekleşm şse, çıkarmaya yönel k alınan genel kurul kararının çıkarılan ortağa tebl ğ ed ld ğ tar h; haklı nedene dayanılarak çıkma ya da çıkarma davası açılmışsa, mahkeme kararına en yakın tar h d kkate alınarak gerçek değer hesaplanmalıdır92. Ş rket n
Mahkemes Kararı BGE 120 II 259, 26.07.1994, s. 259-266 (Sw sslex; er ş m: 30.07.2020)
86 Yıldırım, Haklı Nedenle Fes h, s. 310.
87 Şener, s. 921; Yıldırım, s. 308.
88 Baştuğ, s. 81; Jolanta Kren Kostkıewıcz / Stephan Wolf / Marc Amstutz / Roland Fankhauser, OR Kommentar Schwe zer sches Obl gat onenrecht, 3. Bası, Orell Füssl Verlag AG, 2016, s. 2182.
89 Tasf ye b lançosu, ş rket n yaşayan gerçek değer n yansıtmayacaktır. Bkz. Şah n, Yen Türk T caret Kanunu, s. 198.
90 Erd l, s. 97.
91 Erd l, s. 98; Baştuğ, s. 81; Taşdelen, s. 203.
92 Haklı nedenle çıkma ve çıkarma davasına l şk n olarak b r düzenleme olmamakla b rl kte TTK 202/2 ve 531 maddeler d kkate alınarak, mahkemen n karar tar h ne en yakın tar htek b lançoya göre ayrılma akçes n n hesaplanması gerekt ğ öğret de ağırlıklı olarak kabul ed len görüştür. Er ş Gönen, T car İşletme ve Ş rketler, C. III, Seçk n K tabev , 2013, s.
3967; Taşdelen, s. 203; Cenkç , s. 14.
Yargıtay kararlarına baktığımızda dava tar h ve karar tar h olmak üzere k tar h üzer nden kararlar ver ld ğ n görmek mümkündür. Ancak yen tar hl kararlarda ağırlıklı olarak karar tar h ne göre hesaplama yapılması gerekt ğ ne l şk n çt hatlar önem kazanmaktadır.
Yargıtay 11. HD., E. 2003/3919, K. 2003/10687 10.11.2003; Yargıtay 11. HD., E. 1998/7595,
yaşayan gerçek değer n n paylara karşılık gelen kısmının hesaplanması le ayrılma akçes bel rlenm ş olacaktır93.
TTK’nın 641. maddes n n k nc fıkrasına göre, ‘şirket sözleşmesinde öngörülen ayrılma hakkı dolayısıyla, şirket sözleşmeleri ayrılma akçesini farklı bir şekilde düzenleyebilir’. Başka b r fadeyle, ş rket sözleşmes nde ortaklara çıkma hakkı tanınmış se94 ayrılma akçes n n nasıl ödeneceğ de bel rt leb l r, örneğ n ş rket sözleşmes nde gerçek değer yer ne nom nal değere göre ayrılma akçes n n ödeneceğ , ayn ödeme yapılacağı, nd r m veya taks t uygulanacağı g b düzenlemeler yapılab l r95. Ancak, ayrılma akçes n n her koşulda ortaklar tarafından sted kler şek lde düzenleneb leceğ f kr ayrılma akçes n n amacına aykırıdır. Buradak serbest , keyf ve dürüstlük kuralına aykırı şek lde veya ayrılan ortağı cezalandırma amacıyla kullanılmamalı, taraf menfaatler n dengeley c n tel kte olmalıdır96. Ayrılma akçes n öneml ölçüde sınırlandıran ya da ortadan kaldıran, ortağın çıkma hakkını kullanamamasına neden olan sözleşme hükümler geçers z kabul ed lmel d r97.
Sözleşmeden doğan çıkma veya çıkarma hakkının kullanılması hal nde, tarafl ar arasında ayrılma akçes n n gerçek değer ne l şk n uyuşmazlık çıkması mümkündür. 7155 s. Kanun98 le TTK’ya 5/A maddes olarak
K. 1998/9320 24.12.1998; Yargıtay 11. HD., E. 2003/492, K. 2003/5870 3.6.2003 (www.
kazanc .com.tr, er ş m 17.09.2020).
93 Şah n, Yen Türk T caret Kanunu, s. 198-199; Yıldırım, Haklı Nedenle Fes h, s. 312-315.
94 İlg l madden n mehazı olan İsvBK’nın 825. maddes ne göre, çıkma hakkının ver ld ğ hallerde, ş rket sözleşmes ayrılma akçes ne l şk n olarak farklı düzenlemeler get reb l r.
Dolayısıyla TTK’nın lafzında ‘ayrılma hakkı’ fades çıkma hakkı olarak düşünülmel d r.
Bkz. Şener, s. 923; ayrıca, TTK’nın 577. maddes n n (k) bend , çıkma hakkının tanınması, bu hallerde ödenecek olan ayrılma akçes n n türü ve tutarı, (l) bend se, ortağın ş rketten çıkarılmasına l şk n özel sebepler olarak kaleme alınmıştır. Kanun koyucu çıkarma hal nde de ayrılma akçes n n farklı şek lde düzenleneb leceğ n sağlamak steseyd (l) bend nde de bu yönde açıklayıcı b r bare olması gerek rd . Bkz. Taşdelen, s. 203.
95 Şener, s. 923; Taşdelen, s. 204; Cenkç , s. 14; D r kkan, s. 132; Trüeb, s. 238.
96 TTK 641. madde gerekçes .
97 Gerçek değer n çok altında bel rlenen ayrılma akçes , ayrılan ortağın ayrılma akçes nden elde edeceğ kt sad menfaat ortadan kaldırıcı ölçüde konulan vade g b sözleşme hükümler geçers z olmalıdır. Bununla b rl kte, uygun hallerde bu sözleşme hükümler n n geçers z olması yer ne, sözleşme hükümler n n dürüstlük kuralına göre yorumlanıp uygulanması da söz konusu olab l r. Bkz. D r kkan, s. 140. Aks görüş ç n bkz. Şah n, Yen Türk T caret Kanunu, s. 202.
98 6/12/2018 t. 7155 s. Abonel k Sözleşmes nden Kaynaklanan Para Alacaklarına İl şk n Tak b n Başlatılması Usulü Hakkında Kanun’un 20. maddes le TTK’nın 5/A maddes 01/01/2019 tar h nden t baren yürürlüğe g rm şt r.
