SELÇUK ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
LETME ANAB L M DALI
YÖNET M VE ORGAN ZASYON B L M DALI
YEN L K YÖNET M AÇISINDAN KOB ’LER N MODERN
YÖNET M TEKN KLER NDEN YARARLANMA DÜZEY :
KONYA ORGAN ZE SANAY BÖLGELER NE YÖNEL K B R
ARA TIRMA
YÜKSEK L SANS TEZ
DANI MAN Doç. Dr. Adem Ö ÜT
HAZIRLAYAN Ali Emin SLAMO LU
044227011001
SELÇUK ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
LETME ANAB L M DALI
YÖNET M VE ORGAN ZASYON B L M DALI
YEN L K YÖNET M AÇISINDAN KOB ’LER N MODERN
YÖNET M TEKN KLER NDEN YARARLANMA DÜZEY :
KONYA ORGAN ZE SANAY BÖLGELER NE YÖNEL K
B R ARA TIRMA
YÜKSEK L SANS TEZ
DANI MAN Doç. Dr. Adem Ö ÜT
HAZIRLAYAN Ali Emin SLAMO LU
044227011001
ÖZET
Hızla geli en ve birbirleriyle bütünle en bilgi ve ileti im teknolojilerinin ba lattı ı yeni dönemde toplumların ve ekonomilerin yapıları yeniden ekillenmektedir ve ekonomik, teknolojik ve sosyal alanlarda ya anan hızlı ve sürekli de i im i letmeleri etkilemektedir. letme yönetiminde deneyim ve bilgi sahibi olan geli mi ülkelerde, söz konusu de i imin getirdi i ko ullara uyum sa lamayı amaçlayan birçok yeni yönetim teknik ve metodu ortaya çıkmı tır.
Kurumsalla mı ve büyük ölçekli i letmelerde daha kolay uygulanabilen Modern Yönetim Tekniklerini, ülkemiz i letmelerinin büyük bölümünü olu turan ve günümüzde yenili in ve ekonomik büyümenin kayna ı olarak gösterilen KOB ’lerin nasıl algıladıkları, bu tekniklerden ne ölçüde yararlanabildikleri ve yenilikçilik düzeyleri, bu çalı manın temel amaçlarını olu turmaktadır.
Konya Organize Sanayi Bölgelerinde gerçekle tirilen ara tırmanın sonuçları göstermektedir ki, KOB 'ler yeniliklere açık durmakta, Modern Yönetim Tekniklerinden yarar sa layabileceklerine inanmakta ve ba arılı uygulamalar gerçekle tirip yararlar sa layabilmektedirler. Modern Yönetim Tekniklerinin KOB 'lerin yapı, kültür ve sorunlarına göre uyarlanmasının, Modern Yönetim Tekniklerinden sa lıklı ekilde yararlanabilmek açısından gerekli oldu una inanılmaktadır.
ABSTRACT
While information and communication technologies re-forming structure of societies and economies, today, fast and continuous transformation in economical, technological and social areas is seriously affected firms. Consequently, new management techniques and methods emerged in developed countries which have more experience and knowledge on business enterprise administration.
This study's basic purposes are researching those how SMEs perceive Modern Management Techniques, what degree SMEs utilize from these techniques and what their innovativeness level is.
The results of this study which performing in Konya Organized Industrial Zones reveal that SMEs are receptive to innovation, believe that they can utilize Modern Management Techniques, achieving successful implementings and gain adventage from them. On the other side, SMEs are believing that adaptation of Modern Management Techniques pursuant to structure, culture and problems of SMEs be required for utilize effectively from Modern Management Techniques.
Key Words: Innovativeness, Innovation Management, Modern Management
v Ç NDEK LER Sayfa No Özet………...……….………....iii Abstract………...………...iv çindekiler Tablosu………...………...…v
Tablolar Listesi……….………...…...…viii
Grafikler Listesi………...ix
Kısaltmalar Listesi………...x
G R ……...…...………....………1
B R NC BÖLÜM KÜÇÜK ve ORTA BOY LETMELER 1.1. Küçük ve Orta Boy letme (KOB ) Kavramı ve Kapsamı...3
1.1.1. Temel Kavramlar ...3
1.1.1.1. Giri im ve i letme...3
1.1.1.2. Giri imci ve yönetici...4
1.1.1.3. letmelerde boyut/ölçek kavramı...5
1.1.2. KOB ’lerin Sınıflandırılması...5
1.1.2.1. KOB ’lerin sınıflandırılmasında kullanılan ölçütler ...6
1.1.2.2. Alanları Bakımından KOB ’ler ...8
1.1.3. Türkiye’de, Avrupa Birli i’nde ve Dünyada KOB Kavramı...8
1.1.3.1. Türkiye’de KOB tanımı...9
1.1.3.2. Avrupa Birli i’nde KOB tanımı...10
1.1.3.3. Di er dünya ülkelerinde KOB tanımları...11
1.2. Küçük ve Orta Boy letmelerin Özellikleri...12
1.3. KOB ’lerin Yararları...15
1.4. Dünyada ve Türkiye’de Küçük ve Orta Boy letmelerin Ekonomideki Yeri ve Kalkınmadaki Önemi...16
K NC BÖLÜM YEN L K ve YARATICILIK YÖNET M 2.1. Kavramlar ve Tanımsal Açıklamalar ...22
2.1.1. Yaratıcılık ...22 2.1.2. Yenilikçilik ...24 2.1.3. çgiri imcilik...25 2.2. Yenilikçili in Önemi...25 2.3. Yenilik Türleri ...26 2.3.1. Teknolojik Yenilik ...27 2.3.2. Örgütsel Yenilik...27 2.3.3. Sunumsal Yenilik...27
2.4. Yenili in Ba arılı Yönetimi ...27
vi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MODERN YÖNET M TEKN KLER
3.1. Ö renen Örgütler ...34
3.2. Bilgi Yönetimi ...37
3.3. Vizyon Yönetimi...38
3.4. Hayal Mühendisli i ve Futuristik Yönetim...40
3.5. De er Mühendisli i ve Yönetimi ...43
3.6. De i im Mühendisli i ve Yönetimi...47
3.7. Süreç Yönetimi ...49
3.8. Kıyaslama...53
3.9. Kriz Yönetimi ...58
3.10. Yönetimde ve Üretimde Yalın Dü ünce ...61
3.11. Temel Yetenek...64
3.12. Dı Kaynak Kullanma ...67
3.13. Örgütsel Küçülme, Kademe Azaltma ve Do ru Büyüme ...71
3.14. nsan Kaynakları Yönetimi...76
3.15. Toplam Katılım Yönetimi (Sinerjik ve Katılımcı Yönetim) ...79
3.16. Kurumsal Yöneti im ...82
3.17. Toplam Kalite Yönetimi...86
3.18. Stratejik Yönetim ...94
3.19. Kurumsal Verimlilik ve Ba arı Karnesi ...100
3.20. Kurumsal Kaynak Planlaması...104
3.21. Mü teri li kileri Yönetimi ...107
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM YEN L K YÖNET M AÇISINDAN KOB ’LER N MODERN YÖNET M TEKN KLER NDEN YARARLANMA DÜZEY : KONYA ORGAN ZE SANAY BÖLGELER NE YÖNEL K B R ARA TIRMA 4.1. Ara tırmanın Amacı ve Varsayımları...113
4.2. Ara tırmanın Yöntemi...114
4.2.1. Anket Formunun Hazırlanması...114
4.2.2. Ara tırmaya Katılacak letmelerin Seçilmesi ve Formların Toplanması...115
4.2.3. Verilerin Kodlanması, Düzenlenmesi ve Analizi ...115
4.3. Ara tırma Bulgularının De erlendirilmesi...116
4.3.1. letmelere li kin Tanımlayıcı Bulgular...116
4.3.1.1. letmelerin Ya Aralıkları...116
4.3.1.2. letmelerin Hukuki Yapıları...116
4.3.1.3. letmelerin Toplam Çalı an Sayıları...117
4.3.1.4. letmelerin Çalı ma Alanları...117
4.3.2. Katılımcılara li kin Tanımlayıcı Bulgular...118
4.3.2.1. Katılımcıların Firmadaki Konumları...118
4.3.2.2. Katılımcıların Ya Aralıkları...118
4.3.2.3. Katılımcıların E itim Durumları...118
4.3.3. Yenilikçili e li kin Bulgular ...119
4.3.3.1. Firmaların AR-GE ile lgilenen Bir Ki i veya Gruba Sahip Olma Durumları...119
vii
4.3.3.3. letmelerin Yenilikçilik Düzeylerine li kin Bulgular ...120
4.3.3.4. letmelerde Yenilik Çalı malarının Hangi Konularda Yapıldı ına li kin Bulgular ...120
4.3.3.5. letmelerin Yenilikleri zledikleri Kaynaklara li kin Bulgular ...121
4.3.4. Modern Yönetim Tekniklerine li kin Bulgular ...122
4.3.4.6. letmelerin Yeni Yönetim Uygulamalarına Temel Yakla ımları ile lgili Bulgular...122
4.3.4.7. letmelerin Modern Yönetim Teknikleriyle Olan li kilerine li kin Bulgular ...122
4.3.4.8. letmelerin Bilgi Sahibi Olup da Uygulamadıkları Modern Yönetim Tekniklerini Neden Uygulamadıklarına li kin Bulgular...126
4.3.4.9. letmelerin Modern Yönetim Teknikleri ile lgili Bilgilerle Genellikle Hangi Kaynaklarda Kar ıla tıklarına li kin Bulgular...127
4.3.4.10. letmelerin Uygulayıp Ba arısız Oldukları Modern Yönetim Tekniklerinde Neden Ba arısız Olduklarına li kin Bulgular ...127
4.3.4.11. letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerinden Hangi Yararları Elde Ettiklerine li kin Bulgular ...129
4.3.4.12. letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Hangi Alanlarda Uyguladıklarına li kin Bulgular...132
4.3.4.13. letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Uygulamada Nerelerden Yardım Aldıklarına li kin Bulgular ...132
4.3.4.14. letmelerin Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Hangi Yo unlukta Uyguladıklarına li kin Bulgular ...133
4.3.4.15. letmelerin Uyguladıkları Modern Yönetim Tekniklerinde Elde Ettikleri Ba arı Oranlarına li kin Bulgular ...133
4.3.4.16. letmelerin “Modern Yönetim Teknikleri Ülkemiz KOB ’lerine Göre Uyarlanırsa Ba arılı Olur” fadesine Ne Kadar Katıldıklarına li kin Bulgular ...136
4.3.4.17. letmelerin “Modern Yönetim Tekniklerini tam ve ba arılı olarak ancak çok büyük i letmeler uygulayabilir” Yargısına Ne Kadar Katıldıklarına li kin Bulgular ...136
SONUÇ ve DE ERLEND RME………..………...………...138
KAYNAKÇA……...…...……….……….………....145
viii
TABLOLAR
Tablo 1: Niceliksel Ölçütler ...7
Tablo 2: Niteliksel Ölçütler...7
Tablo 3: Türkiye Üretim Sanayiinde KOB Tanımları...10
Tablo 4: AB ve Türkiye’de (D E’ye Göre) KOB Tanımlarının Kar ıla tırılması...11
Tablo 5: KOB ’lerin Yararları...15
Tablo 6: Türkiye’de Üretim Sanayinde letmelerin Ölçeksel Da ılımı...18
Tablo 7: 2002 Yılında Türkiye’de letme Da ılımı...18
Tablo 8: Tüm letmelerin Hukukî Durumlarına Göre Da ılımı...18
Tablo 9: Kollarında yeri Ya Ortalamaları...19
Tablo 10: Çe itli Ülkelerde KOB ’lerle lgili Ekonomik Göstergeler ...20
Tablo 11: Çe itli Kalite Tanımları...87
Tablo 12: Kalite Boyutları...88
Tablo 1: letmelerin Modern Yönetim Teknikleriyle Olan li kilerine li kin Bulgular...124
Tablo 2: letmelerin Bilgi Sahibi Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Uygulamama Nedenlerine li kin Bulgular ...126
Tablo 3: Modern Yönetim Tekniklerini Uygulamama Nedenlerine li kin Bulguların Ortalama ve Std. Sapmaları...127
Tablo 4: letmelerin Uygulayıp Ba arısız Oldukları Modern Yönetim Tekniklerinde Neden Ba arısız Olduklarına li kin Bulgular...128
Tablo 5: Modern Yönetim Tekniklerinde Ba arısız Olma Nedenlerine li kin Bulguların Ortalama ve Std. Sapmaları...129
Tablo 6: letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerinden Hangi Yararları Elde Ettiklerine li kin Bulgular...130
Tablo 7: Modern Yönetim Tekniklerinden Elde Edilen Yararlara li kin Bulguların Ortalama ve Std. Sapmaları...131
Tablo 8: letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Hangi Alanlarda Uyguladıklarına li kin Bulgular ...132
Tablo 9: letme Ya Aralı ı ile Ba arılı Uygulama Gerçekle tirme Arasındaki li ki ....134
Tablo 10: letmenin Çalı an Sayısı Aralı ı ile Ba arılı Uygulama Gerçekle tirme Arasındaki li ki ...135
Tablo 11: letmenin Ar-Ge ile lgilenen Bir Ki i ya da Gruba Sahip Olup Olmamaları ile Ba arılı Uygulama Gerçekle tirme Arasındaki li ki...136
ix
GRAF KLER
Grafik 1: letmelerin Ya Aralıkları...116
Grafik 2: letmelerin Hukuki Yapıları...116
Grafik 3: letmelerin Toplam Çalı an Sayıları...117
Grafik 4: letmelerin Çalı ma Alanları...117
Grafik 5: Katılımcıların Firmadaki Konumları...118
Grafik 6: Katılımcıların Ya Aralıkları...118
Grafik 7: Katılımcıların E itim Durumları...119
Grafik 8: Firmaların AR-GE ile lgilenen Bir Ki i veya Gruba Sahip Olma Durumları...119
Grafik 9: letmelerin Yenilikçili i Destekleme Durumlarına li kin Bulgular ...120
Grafik 10: letmelerin Yenilikçilik Düzeylerine li kin Bulgular...120
Grafik 11: letmelerde Yenilik Çalı malarının Hangi Konularda Yapıldı ına li kin Bulgular...121
Grafik 12: letmelerin Yenilikleri zledikleri Kaynaklara li kin Bulgular...121
Grafik 13: letmelerin Yeni Yönetim Uygulamalarına Temel Yakla ımları ile lgili Bulgular...122
Grafik 14: letmelerin Modern Yönetim Teknikleriyle Olan li kilerine li kin Bulgular...125
Grafik 15: letmelerin Bilgi Sahibi Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Uygulamama Nedenlerine li kin Bulgular ...126
Grafik 16: letmelerin Modern Yönetim Teknikleri ile lgili Bilgilerle Genellikle Hangi Kaynaklarda Kar ıla tıklarına li kin Bulgular...127
Grafik 17: letmelerin Uygulayıp Ba arısız Oldukları Modern Yönetim Tekniklerinde Neden Ba arısız Olduklarına li kin Bulgular...128
Grafik 18: letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerinden Hangi Yararları Elde Ettiklerine li kin Bulgular ...131
Grafik 19: letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Hangi Alanlarda Uyguladıklarına li kin Bulgular ...132
Grafik 20: letmelerin Uygulayıp Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Uygulamada Nerelerden Yardım Aldıklarına li kin Bulgular ...133
Grafik 21: letmelerin Ba arılı Oldukları Modern Yönetim Tekniklerini Hangi Yo unlukta Uyguladıklarına li kin Bulgular...133
Grafik 22: letmelerin Uyguladıkları Modern Yönetim Tekniklerinde Elde Ettikleri Ba arı Oranlarına li kin Bulgular...134
Grafik 23: letmelerin “Modern Yönetim Teknikleri Ülkemiz KOB ’lerine Göre Uyarlanırsa Ba arılı Olur” fadesine Ne Kadar Katıldıklarına li kin Bulgular ...136
Grafik 24: letmelerin “Modern Yönetim Tekniklerini Tam ve Ba arılı Olarak Ancak Çok Büyük letmeler Uygulayabilir” Yargısına Ne Kadar Katıldıklarına li kin Bulgular...137
x
KISALTMALAR
a.g.k.: Adı Geçen Kaynak AB: Avrupa Birli i
ABD: Amerika Birle ik Devletleri Ar-Ge: Ara tırma-Geli tirme
ASQC: American Society for Quality Control B.: Baskı
B.Y.: Basım Yayım
BPI: Business Process Improvement ( Süreçleri Geli tirmesi) BPM: Business Process Management ( Süreçleri Yönetimi) BSC: Balanced Scorecard (Kurumsal Verimlilik ve Ba arı Karnesi) CRM: Customer Relationship Management (Mü teri li kileri Yönetimi) Çev.: Çeviren
D E: Devlet statistik Enstitüsü DPT: Devlet Planlama Te kilatı E.: Edition
ERP: Enterprise Resource Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) HRM: Human Resources Management ( nsan Kaynakları Yönetimi) ISO: International Organization for Standardization
. .B.F.: ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi EF: letme ve Ekonomi Fakültesi
KP: letme Kaynakları Planlaması KY: nsan Kaynakları Yönetimi TÜ: stanbul Teknik Üniversitesi
JIS: Japanese Standards Association (Japon Sanayi Standartları Komitesi) KalDer: Kalite Derne i
KKP: Kurumsal Kaynak Planlama KOB : Küçük ve Orta Boy letmeler KOS: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi
KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geli tirme ve Destekleme daresi Ba kanlı ı
KVBK: Kurumsal Verimlilik ve Ba arı Karnesi M.Y.O.: Meslek Yüksek Okulu
MIT: Massachusetts Institute of Technology (Massachusetts Teknoloji Enstitüsü) M Y: Mü teri li kileri Yönetimi
MPM: Milli Prodüktivite Merkezi
MRP II: Manufacturing Resources Planning (Üretim Kaynakları Planlaması) MRP: Material Requirements Planning (Malzeme htiyaç Planlaması)
OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik birli i ve Kalkınma Örgütü)
s.: Sayfa
S.B.E.: Sosyal Bilimler Enstitüsü
SBA: Small Business Administration (Küçük letme Yönetimi) SCM: Supply Chain Management (Tedarik Zinciri Yönetimi)
SME: Small and Medium Sized Enterprises (Küçük ve Orta Boy letmeler) SPK: Sermaye Piyasası Kurulu
ss.: Sayfalar
TKY: Toplam Kalite Yönetimi TL: Türk Lirası
xi TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i
TOSYÖV: Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli letmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı
TQM: Total Quality Management (Toplam Kalite Yönetimi) TTGV: Türkiye Teknoloji Geli tirme Vakfı
TUS AD: Türk Sanayici ve adamları Derne i
TÜB TAK: Türkiye Bilimsel ve Teknik Ara tırmalar Kurumu TÜG AD: Türkiye Genç adamları Derne i
UK: United Kingdom ( ngiltere)
USA: United States of America (Amerika Birle ik Devletleri) USAK: Uluslararası Stratejik Ara tırmalar Kurumu
Ü.:Üniversitesi vb.: Ve bazıları vd.: Ve di erleri Y.D.: Yayın Da ıtım YTL: Yeni Türk Lirası
1
G R
20. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızla geli en ve birbirleriyle bütünle en bilgisayar ve ileti im teknolojileri, dünyamız için yeni bir dönem ba latmı tır. Bu dönemde toplumların ve ekonomilerin yapıları yeniden ekillenmektedir ve günümüzde ekonomik, teknolojik ve sosyal alanlarda ya anan hızlı ve sürekli de i im i letmeleri önemli ölçüde etkilemektedir. Olu an etkiler, i dünyasını yapısal de i ime zorlamı , ya anan dönü üme ayak uyduramayan i kolları ve irketler ise ya yok olmu ya da farklı faaliyet alanlarına kaymı lardır. letmelerin günümüzde rekabet güçlerini korumaları için fiyat, kalite, hız ve benzersizlik gibi unsurları bünyelerinde bulundurmaları gerekmektedir. Ama bunların yanında yenilikçi, yaratıcı ve giri ken özelliklere sahip olan bir i letme uzun dönemde ba arılı olmayı hak etmi demektir. Yenilikçi süreçler sayesinde pazara yeni ürünler ve hizmetler sunmak rekabet çabaları için önem arz etmektedir.
letme yönetiminde daha çok deneyim ve bilgi sahibi olan Avrupa, Amerika ve Japonya’da, söz konusu de i imin getirdi i ko ullara uyum sa lamayı amaçlayan birçok yeni yönetim teknik ve metodu ortaya çıkmı tır. Yeni yönetim tekniklerinin söz konusu ülke i letmelerinde uygulama alanı bulması ve ba arılı uygulama örneklerinin ortaya konmasıyla dikkatler bu teknik ve metotlara yönelmi tir. Bunun sonucu olarak bu konu hakkında kitaplar ve makaleler yayınlanmaya ba lanmı tır. lgili kaynaklarda yeni yönetim teknik ve metotlarının i letmelere ba arımda, kalitede, maliyette, üretimde, gelirde ve kârda artı gibi önemli yararlar sa layaca ı vaadedilmi tir. De i ime uyum sa layabilmeye gereksinimi olan, krizleri ve istikrarsızlı ı unutmamı olan ülkemiz i letmelerinden özellikle büyük ölçekli olanlar, birçok yabancı i letmenin uyguladı ı yeni yönetim tekniklerinden yararlanmak için giri imlerde bulunmu lardır ve i letmelerimizde ba arılı sonuçlar görülmeye ba lanmı tır.
Ancak kurumsalla mı ve büyük ölçekli i letmelerde daha kolay uygulama alanı bulan Modern Yönetim Tekniklerine, ülkemiz i letmelerinin büyük bölümünü olu turan ve günümüzde yenili in ve ekonomik büyümenin kayna ı olarak gösterilen KOB ’ler nasıl yakla maktadırlar? Ülkemizdeki KOB ’ler yabancı i kültürlerinden do an bu teknikleri nasıl algılamakta ve bu tekniklerden ne ölçüde yararlanabilmektedirler? Günümüzde ya anan hızlı de i imlerin yönetimde yeni tekniklerin uygulanmasını gerektirdi i bir i dünyasında, bu soruların cevapları büyük öneme sahiptir. Ülkemizde bu konuda görece bir belirsizlik oldu u söylenebilir. Söz konusu belirsizli in giderilmesi, Modern Yönetim
2 Tekniklerini uygulama niyetinde olan i letmeler ve Modern Yönetim Teknikleri hakkında yayın yapanlar için önemli görülmektedir.
Çalı mada KOB ’lerin yenilikçilik durumlarını, Modern Yönetim Tekniklerinden ne kadar yararlanabildiklerini, uygulananlardan ne kadar verim alabildiklerini, uygulamada kar ıla tıkları sorunları, uygulanmama nedenlerini ara tırmak amaçlanmaktadır.
Çalı ma dört bölümden olu maktadır. lk bölümde “Küçük ve Orta Boy letmeler (KOB ’ler)” ba lı ı altında, Türkiye’de ve dünyada KOB tanımları, KOB ’lerin nitelikleri, sınıflandırılması, özellikleri ve yararları konuları ele alınmı tır. Bu bölümün sonunda, KOB ’lerin genelde ekonomik ve sosyal sisteme katkıları de erlendirilmi ve özelde ise Türkiye ekonomisindeki yeri tartı ılmı tır.
Çalı manın ikinci bölümünde Yenilik Yönetimi irdelenmi ; yenilikçilik ve yaratıcılık konuları ve i letmeler için önemi açıklanmı tır.
Çalı manın üçüncü bölümünde birçok modern yönetim tekni inin kavramsal açıklamaları ve genel de erlendirmeleri yer almaktadır.
Çalı manın dördüncü bölümünde ise Konya Sanayi Bölgelerinde özellikle uluslararası ticaretin de içinde olan KOB ’lerin yenilikçilik durumlarına ve Modern Yönetim Tekniklerinden ne ölçüde yararlanabildiklerine ili kin ara tırma sonuçları ortaya koyulmu tur.
3
B R NC BÖLÜM
KÜÇÜK VE ORTA BOY LETMELER
Günümüzde, Küçük ve Orta Boy letmeler denilince, eskiden oldu u gibi ba arısız oldu u için büyüyememi , küçük ölçeklerde kalmı i letmeler kastedilmemektedir. Tam tersine küçük i letmeler dinamik, yenilikçi, fırsatları zamanında de erlendirebilen i letmelerdir. Küçük ve Orta Boy letmeler dünya çapında yaygın olu umlardır. Bu yüzden ço u ülkede ekonomik yapının ana gövdesini olu turmaktadırlar. Geli mi ülke ekonomilerinin arka planında da bu tür i letmelerin yer aldı ı kabul edilmektedir. Küçük ve Orta Boy letmelerin küresel ölçekte yaygınlıkları ve i levleri dikkate alındı ında küresel ekonomik sistemin do asının gerektirdi i kurulu lar oldukları söylenebilir. Küçük ve Orta Boy letmeler büyük ölçekli irketlere oranla, piyasalarda ve teknolojik alanda meydana gelen de i imlere hızlı ve kolay uyum sa lama, ürün sunumunda zamanlama, ürün çe itlili i, vb. bakımlardan üstün durumdadırlar. Ülkelerin sosyo-ekonomik yapılarındaki konumları itibariyle de oldukça i levseldirler.1
Bu bölümde Küçük ve Orta Boy letme kavramı, özellikleri, üstünlükleri ve zayıflıkları, ülke için yararları, dünyadaki ve Türkiye’deki önemi incelenmi tir.
1.1. Küçük ve Orta Boy letme (KOB ) Kavramı ve Kapsamı
Küçük ve Orta Boy letmelerin kavramsal olarak açıklanmasına öncelikle temel kavramlarla ve sınıflandırılmaları ile ba lanmı ve çe itli tanımlamalara yer verilmi tir.
1.1.1. Temel Kavramlar
KOB ’lere ili kin tanımlamalara geçilmeden önce giri im, i letme, giri imci, yönetici ve i letmelerde boyut/ölçek kavramlarının kısaca incelenmesi uygun görülmü tür.
1.1.1.1. Giri im ve i letme
nsano lunun gereksinimlerini kar ılamak, hayatlarını kolayla tırmak ve ya amlarını düzenleyebilmek için, örgütlenmi birimlerin çalı ması gerekir. te i letmeler, bir takım amaçları gerçekle tirmek için bir giri imcinin biraraya getirdi i hammadde, makine, insan ve örgüt gibi üretim araçlarının uygun bile iminden olu mu kurulu lardır.2 Bir ba ka
açıdan i letmeler, mal ve hizmet üretiminde bulunan ve üretti i mal ve hizmetleri insan gereksinimlerini kar ılamak için pazarlara arz eden ekonomik, sosyal ve teknik birimlerdir.
1 lhan, Süleyman. Bir Sosyo-Ekonomik Örgütlenme Biçimi Olarak Küçük ve Orta Boy letmeler,
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, www.e-sosder.com, Cilt:3, Sayı:7, Yıl:2004, ss.82-91
4 letmenin büyüklü ü veya küçüklü ü, ortaklarının sayısının fazla olması veya az olması, i letmenin sürekli veya süreksiz çalı ması, kendisinin veya ba kalarının gereksinimlerini kar ılaması; bu türdeki bir birimin i letme olarak kabul edilmesine engel olmaz.
letmenin meydana gelebilmesi için önce bu i letmeyi kurma dü üncesinin olması gerekir. letme, bir giri imin(te ebbüsün) sonucudur. letmenin kurulabilmesi için öncelikle bir giri imin olması gerekir. Giri im, bir veya birden çok ki inin mal ve hizmet üretimi yapmak üzere örgütlenmesi, bu örgütlenme için sermaye koyulması, örgütlenen bu birimden kâr sa lanması amacına yönelik faaliyet gösterilmesidir. Ba ka bir tanıma göre giri im; kâr veya ba ka biçimlerde yarar sa lamak amacıyla ücret kar ılı ında satılmak üzere mal veya hizmet üretmek veya fonlar sa lamak için kurulan, süreklilik arz eden bir niteli e sahip olan örgütlerdir. Bu iki kavram arasında (giri im-i letme) bir kar ıla tırma
yapılacak olursa, giri imin i letmeye kıyasla daha geni bir birim oldu u görülecektir. letme ancak bir giri imin olmasıyla ortaya çıkacaktır. Dolayısıyla i letme, teknik; giri im ise hukuki ve finansal bir birimdir.3
1.1.1.2. Giri imci ve yönetici
Küçük olsun, büyük olsun, bütün i letmelerde i letmenin varolu nedeni i letme sahibi, yani giri imcidir. Halk dilinde giri imci(müte ebbis); i adamı olan, i i bilen, becerikli, atılgan, tuttu u i i ba aran, giri ken kimselere denir. ktisatçılar açısından giri imci ise, kendi özel amaçlarına ula abilmek için bir örgüt kurarak o amaç u runda her türlü riski göze alan ki idir. Giri imcilerin ortak noktası, daima, ba kalarının baktı ı ama göremedi i fırsatları görüp bunları birer i fikrine dönü türebilmeleri ve risk almaya yatkın olmalarıdır. Giri imciler ba lıca iki i levi yerine getirirler. Bunların ilki “riski üstlenmeleri”dir. Di eri de “mal ve hizmet üretebilmek veya meydana çıkarabilmek için üretim bile enlerini bir araya getirme ve bunları bir gereksinimi kar ılama amacına yöneltmeleri”dir. Giri imciler gereksinimleri kar ılayacak yeni çözümler üretir, varolanları da geli tirmeye çalı ırlar. Böylece yeniliklerin ortaya çıkmasında büyük rol oynarlar.
Yöneticiler ise giri imcilerin ileri sürdü ü fikirleri uygulamak ve gösterdi i hedeflere ula abilmek için yolları saptayan ve bunu yaparken içinde bulundu u durumun de erlendirmesini yapan, bu yollardan geçi in zamansal ve parasal programını düzenleyen ki ilerdir. Yönetici ba kaları aracılı ıyla amaçlarına ula maya çalı an ki i olarak tanımlanmaktadır. Giri imci riski üstlenmekte ve üretim bile enlerini bir araya getirmektedir. Ancak giri imci üretim bile enlerinin bir amaca yönelik i letilmesi i ini bir
5 yöneticiye bırakabilmektedir. Özellikle orta ve büyük ölçekli i letmelerde bölümlenmenin artmasıyla birlikte giri imciler yönetimde tek ba larına de ildirler ve alt, orta ve üst düzeyde olmak üzere profesyonel yöneticilerle çalı maktadırlar.
1.1.1.3. letmelerde boyut/ölçek kavramı
Dünyada her ülke, üretimin, refahın ve dolayısıyla ya amın sa lıklı sürmesi için bir devlet ve ekonomi düzeni kurmu tur ve bunlar di er ülkelerinkiyle etkile im içinde i lemektedirler. Bu düzenin önemli unsurlarından i letmeler ise çe itli boylarda/ölçeklerde çalı maktadırlar. letmeler kimi zaman küçük ve basit bir birim iken geli mi büyük bir toplulu a dönü mekte, kimi zaman biraz büyümekte ya da aynı boyda/ölçekte kalmaktadır. Ancak burada sözü edilen boy-ölçek kavramı göreceli bir kavramdır ve dünya üzerinde “ölçek/büyüklük” birçok yönden önemlidir. Devletler ve kurumlar, ekonomik sistem içinde i letmeleri uygun ölçütlere göre de erlendirerek boy/ölçek bakımından sınıflandırmak ve tanımlamak zorundadırlar. Bu nedenle; çok küçük ölçekli i letme, küçük ölçekli i letme, orta ölçekli i letme, büyük ölçekli i letme, dev ölçekli i letme gibi çe itli boylarda i letme tanımlamaları ortaya çıkmaktadır. Ülkeler, büyük boy i letmelere önem vermekle birlikte, küçük boy ve orta boy i letmelere daha fazla önem verdiklerinden, bu i letmeler için “Küçük ve Orta Boy/Büyüklükteki/Ölçekli letmeler (KOB ) - Small and Medium Sized Enterprises (SME)” kavramı kullanılmaya ve bilinir olmaya ba lamı tır.
1.1.2. KOB ’lerin Sınıflandırılması
KOB ’leri sadece bir grupta toplayarak incelemek oldukça zordur. Fabrikalardan el sanatkârlı ına, ticarethanelerden hizmet birimlerine kadar çok sayıda i letmeyi kapsayan, heterojen bir yapı söz konusudur. Ayrıca KOB ’ler, geleneksel yöntemlerle çalı an firmalardan ça da i letmelere, ba ımsız çalı an i letmelerden uydu firmalara, fason üreticilerden ihracatçılara kadar çok geni bir yelpaze içinde yer almaktadırlar.4
Küçük ve Orta Boy letmeleri belirtmek amacıyla kullanılan tanımlar ve ölçütler konusunda bilimadamları ve ara tırmacılar arasında görü birli i bulunmamaktadır. KOB ’lere yönelik ortak bir tanımlama yapabilmeyi güçle tiren birçok neden vardır. Öncelikle, ülkelerin geli mi lik düzeylerindeki farklılıklar ortak sınıflandırmanın yapılmasında önemli bir engeldir. KOB kavramını ülkelerin geli mi lik düzeyi ve i kollarının yapısı do rudan etkilemektedir. KOB ’leri tanımlamakta kullanılan ölçütlerin
4 Dinçer, Ömer. Stratejik Yönetim ve letme Politikası, stanbul: Beta Basım Yayım, 6.B. Mart 2003,
6 ülkeden ülkeye farklılık göstermesinin en önemli nedeni ülkelerin ekonomik, sosyal ve teknik geli melerindeki farklılıklardır.
KOB kavramı daha çok göreli bir büyüklü ü ifade etmektedir. Bu kavramın ifade etti i büyüklük; sanayile me düzeyine, pazarın büyüklü üne, i letmelerin çalı malarına, sürdürdükleri i kollarına ve kullanılan üretim tekniklerine ba ımlı olarak ülkeler arasında de i iklikler göstermektedir. Hatta kimi durumlarda büyüklük ölçüsü aynı ülkede bölgeler ve i kolları arasında da de i ebilmektedir. Özetle KOB ’ler, de i ik bakı açılarına göre, niceliksel ve niteliksel ölçütler kullanılarak farklı ekillerde sınıflandırılmaktadır.
1.1.2.1. KOB ’lerin sınıflandırılmasında kullanılan ölçütler
KOB ’lerin sınıflandırılmasında ve tanımlanmasında kullanılan ölçütler ülkeler arasında farklılık göstermesine kar ın yine de i letme büyüklükleri arasında sınırlar çizilmesi ve bir tanımlamaya gidilebilmesi amacıyla belli ölçütlerden yararlanılmaktadır. Genellikle tüm ülkelerde kullanılan tanım ölçüleri nicelik ve nitelik yönünden ikiye ayrılmaktadır. Genel i letme tanımından KOB tanımına geçerken, bu i letmelerin nicel özellikleri yanında nitel özellikleri de ön plana çıkmaktadır. KOB ’lerin tanımlanmasında ortaya çıkan farklılıklarda ülke ko ulları oldu u kadar, bu ölçütlerden hangilerinin kullanıldı ı da etkili olmaktadır.
1.1.2.1.1. Niceliksel (kantitatif) ölçütler
Kimi ara tırmacılar tarafından teknik ölçütler biçiminde tanımlanan niceliksel ölçütlerin içerisinde, kolay saptanabilmesi açısından, çalı tırılan i çi ölçütü en çok kullanılanıdır. Bununla beraber çalı tırılan i çi sayısı da dahil olmak üzere bu ölçütlerin her birisinin tek ba ına i letme büyüklü ünü belirlemede sa lıklı bir ölçü olması oldukça güçtür. Bunların arasında ölçümünün kolaylı ı ve kar ıla tırma kolaylı ı nedeniyle en yaygın olarak kullanılan ba lıca ölçütler çalı an i gören sayısı, yıllık ciro ve sabit yatırımlardır.
7 letmelerin büyüklüklerini niceliksel olarak belirlemede kullanılan ölçütlerin ba lıcaları a a ıda Tablo 1’deki gibi sıralanabilir.5
Tablo 1: Niceliksel Ölçütler • Çalı an i gören sayısı,
• Günlük veya yıllık ciro, • Sabit yatırımlar,
• Sipari sayısı ve de eri; satı lar toplamı, • Öz sermaye,
• Çalı ma sermayesi, • Aktifler toplamı, • Enerji kullanımı, • Kapasite (üretim hacmi), • Kullanılan alan, • Kapasite kullanım oranı, • Vardiya sayısı, katma de er, • Net servet,
• Faaliyette bulunulan i kolu,
• Üretilen mal veya hizmetin özellikleri, • kolu içindeki pazarın büyüklü ü ve pazar
payı oranı,
• hracatın satı lardaki payı; ihracat-satı oranı,
• Kullanılan makine, tezgah sayısı ve gücü, • Kullanılan teknoloji,
• Kullanılan üretim tekni i,
• Belirli süre içinde ödenen vergiler tutarı, • Belirli süre içinde ödenen ücretler tutarı, • Belirli sürede yapılan satı lar ve kâr tutarı, • Belirli sürede kullanılan hammadde miktarı, • Belirli sürede kullanılan toplam çevirici güç
miktarı,
• Ülkenin ekonomik ve sanayile me düzeyi.
1.1.2.1.2. Niteliksel (kalitatif) ölçütler
letmelerin büyüklüklerini niteliksel olarak belirlemede kullanılan ölçütlerin ba lıcaları a a ıda Tablo 2’deki gibi sıralanabilir.
Tablo 2: Niteliksel Ölçütler • Risk üstlenme sorumlulu unun giri imcide
olması, giri imcinin i letmesiyle özde le mesi,
• letme sahibinin teknik yeterlilik derecesi ve mesle ine saygısı,
• Sahiplik ve yöneticili in tek elde
birle mesi,
• Giri imcinin fiilen çalı ması, • Ba ımsız yönetim,
• letme sermayesinin tümünün veya bir bölümünün i letme sahibine ait olması,
• Mülkiyetin ba ımlılık derecesi, • Yönetimin ba ımlılık derecesi,
• Yönetim kademesi ile i çi, mü teri, kredi
verenler ve i letme sahipleri arasındaki ili ki türü; veren ve i çi arasındaki ili kinin niteli i,
• letmenin çalı malarını yöresel olarak sürdürmesi,
• letmenin alım ve satımlardaki pazarlık gücü,
• Sermaye piyasalarında bulunabilirlik, • Pazar ve talep konusundaki esneklik, • Pazar payı ve etkinli i; kolu içinde küçük
bir yere sahip olması,
• Uzmanla ma ve i bölümü derecesi, • Sınırlı sermaye veya finansal yetersizlik, • Ça da yönetim tekniklerinin
uygulanamaması veya yetersizli i,
• Aile bireylerinin i letmede fiilen çalı ması
ve potansiyel katkılarının de erlendirilmesi.
5 Çetin, Canan. Yeniden Yapılanma, Giri imcilik, Küçük ve Orta Boy letmeler ve Bunların
Özendirilmesi, stanbul: Der Yayınları, 1996, s.35 VE Yonar, Özlem. KOB ’lerin Dünya Ekonomisindeki Yeri, USAK, www.usak.org.uk
8
1.1.2.2. Alanları Bakımından KOB ’ler
KOB ’ler, bütün i alanlarında ve kollarında kurulabilmektedirler. KOB ’ler faaliyet alanları ve i levlerine göre genellikle üç grupta toplanmaktadır:6
Üretim i letmeleri: Bu tür i letmeler, küçük çapta hammadde alarak i lerler ve
kullanılır (veya tüketilir) hale getirirler. Küçük ölçekte üretim yapan i letmelerin birçok çe idi vardır: ekerlemeciler, oyuncak üreticileri, lokantalar, mobilya üreticileri gibi. Bunların hepsi aynı basit i levi yerine getirirler ve bu i lemler zincirleme olarak son kullanıcıya-tüketiciye kadar devam eder.
Ticaret letmeleri: Bu tür i letmeler, do rudan mü teriye veya ona satı yapan
perakendecilere mal verirler. Bunlar da toptancılar ve perakendeciler olmak üzere ikiye ayrılır. Genelde toptancılardan daha çok perakendeci i letmeler mevcuttur. Belli ba lı perakendeciler; bakkallar, büfeler ve büyük alı veri merkezleri, benzin istasyonları, eczaneler, mobilyacılar ve benzerleridir.
Hizmet letmeleri: Üretim ve ticaret i letmeleri ile do rudan tüketicilere hizmet
sunan i letmelerdir. nsanların alım gücü arttıkça bazı hizmetleri kendisi yapmaktansa, satın almayı tercih eder hale gelmi tir. Bunun bir sonucu olarak, günümüzde bu tür i letmeler hızla ve çarpıcı bir ekilde artmı tır. Kuru temizleme, çama ırhaneler, ayakkabı tamircili i, kuaförler, oteller, bu tür i letmelere birer örnektir.
1.1.3. Türkiye’de, Avrupa Birli i’nde ve Dünyada KOB Kavramı
KOB ’ler, tüm dünyada oldu u gibi, Türkiye ekonomisinin de dinamik ve sürükleyici unsurlarından biri olup, ülkemizin sosyo-ekonomik geli mesi açısından çok büyük öneme sahiptirler. Genel olarak KOB ’ler, az sermaye kullanımı yanında daha çok el eme i ile çalı an, çabuk karar verme yetene ine sahip, dü ük düzeyde yönetim giderleri ile çalı an ve ucuz bir üretim gerçekle tiren iktisadî giri imler olarak ifade edilebilir.7 Ancak devletler
(ve KOB ’lere yönelik faaliyet gösteren devlet kurulu ları ve di er kurulu lar) KOB ’leri daha ayrıntılı tanımlamak zorundadırlar. Çünkü strateji ve politikaların belirlenip yürütülmesinde ve kaynakların do ru ve verimli kullanılmasında i letme tanımlama ve sınıflandırmalarının önemi büyüktür. Örne in yardım fonlarının hangi i letmelere verilece i konusunda tanımlamaların uygun biçimde yapılması gerekmektedir. Küçük ve Orta Boy letmeler(KOB ’ler) için her ülkede ve hatta ülke içindeki de i ik kurumlarda bile farklı tanımlar yapılmaktadır. KOB ’lere yönelik faaliyet gösteren çe itli kurumların
6 Dinçer, Ömer. a.g.k. s.439
7 Uluda , lhan, Vildan Serin. Türkiye’de KOB ’ler: Yapısal ve Finansal Sorunlar, Çözümler, stanbul:
9 her birisi, KOB ’ler için farklı tanımlamalar yapabilmektedir. Söz konusu tanımlamaların sınırları ise genellikle ülke ekonomilerinin büyüklü üne ve ko ullarına göre de i mektedir. Örne in geli mi bir ülkede küçük i letme olarak adlandırılan bir giri im, Türkiye gibi geli mekte olan bir ülkede orta ölçekli bir i letme sayılabilmektedir. Görülmektedir ki, KOB kavramı, hukuki olmaktan çok ekonomik bir anlam içermektedir.8 Türkiye’de,
Avrupa Birli i’nde ve çe itli dünya ülkelerinde yapılan KOB tanımlamaları a a ıda yer almaktadır.
1.1.3.1. Türkiye’de KOB tanımı
Ülkemizde KOB ’lerin tanımlanması konusundaki ilk yakla ımlar, 1923 zmir ktisat Kongresinde görülmü tür. Bu konuda ilk tanımlamanın, devletin özel sektörü desteklemek amacıyla çıkarttı ı ve 1942’ye kadar yürürlükte kalan Te vik-i Sanayi Kanununda (1927) yapıldı ı görülmektedir. Kanuna göre 5 ki iden az ve en çok 9 beygirlik muharrik güç çalı tıran i yeri “küçük”, bunun üstündekiler “büyük” olarak kabul edilmi tir. Daha sonra i kanununun, i letmelerin hangisinin i kanunu kapsamına girece ini belirlemek amacıyla yaptı ı tanımlamada, 10 i çiden az ki i çalı tıran i letmeler, küçük ölçekli i letme kapsamında tutulmu tur.
18 Ocak 2001 tarih ve 2429 sayılı KOB Te vik Kararnamesi’nde yer alan tanımlama ise a a ıdaki gibidir: “Üretim ve tarımsal sanayi i alanında faaliyette bulunan i letmelerden; kanuni defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis ta ıt araç ve gereçleri, dö eme ve demirba ları toplamının net tutarı 400 milyar TL’yi geçmeyen i letmelerden; 1 ile 9 arası i çi çalı tıranlar mikro, 10 ile 49 arası i çi çalı tıranlar küçük, 50 ile 250 arası i çi çalı tıranlar ise orta ölçekli i letme sınıfına girmektedir”.9
A a ıda Tablo 3’te ülkemizde çe itli kurulu ların yaptıkları tanımlar yer almaktadır. Tanımlarda sabit yatırım tutarının ve daha çok çalı an sayısının ölçü alındı ı görülmektedir.
8 Civan, Mehmet, Mehmet Tekinku . Küçük ve Orta Boy letmelerin Avrupa Birli ine Uyum Süreci;
Gaziantep Örne i, Ankara: TOBB, Türkiye Ekonomisi Ara tırmaları I., 2003
9 Bedestenci, Çetin, Adnan Çelik, Muhsin Kar. Küçük ve Orta Boy letmeler Açısından Entellektüel Sermayenin Önemi, zmit: I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 10-11 Mayıs 2002
10
Tablo 3: Türkiye Üretim Sanayiinde KOB Tanımları KOSGEB tanımı (3624 sayılı Kanun-1990)
1-50 i çi çalı tıran üretim sanayi i letmeleri küçük sanayi; 51-150 i çi çalı tıran üretim sanayi i letmeleri orta ölçekli sanayi i letmeleridir. HALKBANK tanımı
Te vik belgeli KOB : çi sayısı 1-150; 100 Milyar TL’yı a mayan Sabit Yatırım Tutarı. Normal KOB : çi sayısı 1-250; 400 Milyar TL’yı a mayan Sabit Yatırım Tutarı.
EX MBANK tanımı
Kısa vadeli Türk Lirası kredileri kapsamında Küçük ve Orta Boy letmeler; hracat Kredisi için, 1-200 i çi çalı tıran üretim sanayi i letmeleri.
DI T CARET MÜSTE ARLI I tanımı
28 Ocak 2000 tarih ve 23948 sayılı, Resmi Gazetenin 45. sayfasında yayımlanan Tebli e göre, üretim sanayiinde faaliyet gösteren, 1-200 i çi çalı tıran, gerçek usulde defter tutan, arsa ve bina hariç sabit sermaye tutarı bilanço net de eri itibariyle 2 Milyon $ kar ılı ı TL’yi a mayan i letmeler.
HAZ NE MÜSTE ARLI I tanımı
Üretim sanayiinde faaliyette bulunan ve yasal defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis, ta ıt araç ve gereçleri, demirba lar vb. toplamının net tutarı 400 Milyar Türk Lirasını a mayan; 1-9 i çi çalı tıran i letmeler çok küçük ölçekli, 10-49 i çi çalı tıran i letmeler küçük ölçekli; 50-250 i çi çalı tıran i letmeler orta ölçekli i letmelerdir.
En fazla 400 milyar TL tutarında sabit yatırım harcaması yapan i letmelerin tüm yatırımları KOB kapsamında de erlendirilir.
DPT tanımı
1-9 i çi çalı tıran i letmeler çok küçük ölçekli; 10-49 i çi çalı tıran i letmeler küçük ölçekli; 50-99 i çi çalı tıran i letmeler orta ölçekli i letmelerdir. TOSYÖV tanımı
1-5 i çi çalı tıran i letmeler çok küçük ölçekli; 5-100 i çi çalı tıran i letmeler küçük ölçekli; 100-200 i çi çalı tıran i letmeler orta ölçekli i letmelerdir. Kaynak: Çolako lu, Mustafa H. KOB Rehberi, TOBB Genel Yayın No:359 - PM:2, Nisan 2002, ss.7-8
Daha önce de açıklandı ı üzere, özellikle ülke içinde farklı KOB tanımlarının bulunması KOB ’lere ula acak yardımların i letmelere ula masını engelleyecektir. Devlet tarafından KOB ’lere yapılacak yardımların do ru yerlere ula ımı ekonominin geli mesi için büyük önem ta ımaktadır. Bu nedenle; Türkiye’nin AB KOB ölçütlerine uygun tanımlamalar yapmasının önemli ve yararlı olaca ı söylenebilir.10
1.1.3.2. Avrupa Birli i’nde KOB tanımı
Avrupa Birli i (AB), KOB tanımları konusunda gerek ulusal gerekse birlik bazında karı ıklı a neden olmamak üzere yeni bir tanım geli tirmi tir. Avrupa Birli i ülkelerinin 1996 yılında tavsiye niteli inde almı oldukları karar sonucunda Avrupa Birli i Komisyonu tarafından ortak bir KOB tanımı geli tirilmi tir. Konsey kararı çerçevesinde belirgin bir ekilde ortaya konulan KOB tanımı; i çi sayısı, ciro, bilanço büyüklü ü ve ba ımsızlık* ölçütlerinden olu an ölçüleri kapsamaktadır. Avrupa Birli i’nde KOB ’ler, ba ımsız olan, yıllık ciroları toplamı 40 Milyon ’yu veya yıllık bilançoları toplamı 27 Milyon ’yu geçmeyen ve istihdam edilen i çi sayısı 250’yi a mayan i letmeler olarak tanımlanmaktadır.11
10 Yonar, Özlem. a.g.k.
* Ba ımsız i letmeler; sermayesinin ya da hisse senetlerinin %25’i veya daha fazlası bir i letme tarafından
üstlenilmemi olan veya sermayesi KOB tanımı dı ındaki i letmelerden meydana gelmemi olan i letmelerdir. Özetle sermayesinin %25’inden fazlasına büyük ölçekli firmaların sahip olmadı ı KOB ’lerdir.
11 Civan, Mehmet, Mehmet Tekinku . a.g.k. VE Ören, Kenan. Avrupa Birli i ve Türkiye’nin KOB ’lere Sa ladı ı Devlet Te vikleri ve Kullanım Alanlarının Kar ıla tırılması: Nev ehir linde Bir Uygulama, Cumhuriyet Ü. BF Dergisi, Cilt:4, Sayı:2, 2003
11 Son yıllarda AB ve Türkiye(D E) tarafından yapılan KOB tanımlarının kar ıla tırıldı ı Tablo 4’de bakıldı ında tanımlardaki çalı an sayısı ölçülerinin aynı hale geldi i görülmektedir. Cirolar ise ekonomik farklılıklar nedeniyle birbirinden farklıdır.
Tablo 4: AB ve Türkiye’de (D E’ye Göre) KOB Tanımlarının Kar ıla tırılması Avrupa Birli i KOB Tanımı Çalı an Sayısı Yıllık Ciro
Çok Küçük Ölçekli letme 1-9 2 Milyon ’ya kadar
Küçük Ölçekli letme 10-49 10 Milyon ’ya kadar
Orta Ölçekli letme 50-250 40 Milyon ’ya kadar
Türkiye (D E) KOB Tanımı Çalı an Sayısı Yıllık Ciro
Çok Küçük Ölçekli letme 1-9 1 Milyon YTL’ye kadar
Küçük Ölçekli letme 10-49 5 Milyon YTL’ye kadar
Orta Ölçekli letme 50-250 25 Milyon YTL’ye kadar
Kaynak: Akkurt, Ziya. KOB ’ler ve Finansal Hizmetler, stanbul: Finans Kulüp Konferanslar Dizisi-V, Sunumdan, 25 Mayıs 2005
1.1.3.3. Di er dünya ülkelerinde KOB tanımları
Amerika, Japonya, Malezya, Hindistan gibi çe itli dünya ülkelerinde yapılan KOB tanımları a a ıda yer almaktadır.12
ABD’de KOB Tanımı: ABD’de Küçük ve Orta Boy letmelerin resmi bir tanımı
yoktur. Kurulu ların tanımlarında kullanılan nicel ölçüyü ise i gören sayısı ve satı tutarı olu turmaktadır. ABD’de küçük i letmelere her türlü bilgi ve finansman deste i veren federal bir kurulu olan SBA (Small Business Administration) Büyüklük Standartları Bürosu tanımlamasına göre küçük i letme ölçütü olarak üretim sanayinde i gören sayısı (500-1500 ki i), toptancı kurulu larında i gören sayısı ve yıllık satı gelirleri (500’e kadar i gören ve 25 Milyon $ Satı ), perakendeciler ve hizmet i letmeleri için de yıllık satı gelirleri (3- 13 Milyon $) göz önüne alınmaktadır. ABD’de çalı an sayısına göre genel ölçek ise öyledir: 1-499 arası i gören çalı tıranlar küçük boy i letme, 500-1499 arası i gören çalı tıranlar orta boy i letme, 1500’den fazla i gören çalı tıranlar büyük boy i letme kabul edilmektedir.
OECD Ülkelerinde KOB Tanımı: OECD(ekonomik i birli i ve kalkınma örgütü)’ye
üye ülkelerde i çi sayısı ölçütü kullanılmaktadır. Çalı tırdı ı i çi sayısı 20’ye kadar olan i letmeler çok küçük i letme, i çi sayısı 21-99 arasında olan i letmeler küçük sanayi i letmesi, 100-499 olan i letmeler ise orta ölçekli sanayi i letmesi, 500’den fazla olan i letmeler de büyük sanayi i letmesi olarak kabul edilmektedir.
Do u Asya Ülkelerinde KOB Tanımı: Do u Asya’da üretim, ticaret ve hizmet i
alanlarında faaliyet gösteren i letmeler, sermaye miktarlarına ve çalı tırdıkları i çi sayısına
12Müftüo lu, Tamer. Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli letmeler: Sorunlar ve Öneriler, Ankara:
Sevinç Yayınevi, 1991, ss.42-113 VE KOSGEB. Dünya’da ve Türkiye’de KOB Tanımları, Ankara: KOSGEB Yayını, 2000, s.12 VE Çetin, Canan. a.g.k. ss.35-45
12 göre çe itli büyüklüklere ayrılmaktadırlar. Üretim i alanındaki i letmeler için KOB ölçütü, 100 Milyon Yen sermaye veya 300 i gören; ticaret i alanındaki i letmeler için bu ölçüt 30 Milyon Yen sermaye veya 100 i gören, hizmet i alanındaki i letmeler için ise 10 Milyon Yen sermaye veya 50 i gören olarak belirlenmi tir.
Japonya’da KOB Tanımı: Japonya’da KOB ’ler tanımlanırken, çalı an i gören
sayısı ve sermaye miktarları dikkate alınmı tır. Ölçe e göre daha ayrıntılı bir tanımda, üretim sanayii i alanında 5’ten az i gören çalı tıran i letmeler mikro, 20’den az i gören çalı tıran i letmeler çok küçük, 20 ile 299 i gören çalı tıran i letmeler ise Küçük ve Orta Boy letme olarak kabul edilmektedir. Üretim sanayindeki Küçük ve Orta Boy letmelerin sermayesi, 100 Milyon Yen’den fazla olmamaktadır. alanı bakımından sınıflandırma ise u ekildedir: Üretim Sanayi i alanında 300 i görene ve 100 Milyon Yen sermayeye kadar; ticaret i alanında 100 i görene ve 30 Milyon Yen sermayeye kadar; hizmet i alanında 50 i görene ve 10 Milyon Yen sermayeye kadar olan tüm i letmeler Küçük ve Orta Boy letme olarak kabul edilmektedir.
Malezya’da KOB Tanımı: Malezya’da i letmeler istihdam ettikleri i gören sayısına
göre sınıflandırılmaktadır. Buna göre 1-49 arası i gören çalı tıranlar küçük boy i letme, 50-199 arası i gören çalı tıranlar orta boy i letme, 200’den fazla i gören çalı tıranlar ise büyük boy i letme olarak tanımlanmaktadırlar.
Hindistan’da KOB Tanımı: Hindistan’daki ayrıma göre, arazi ve makinalara
yaptıkları sabit yatırımları 300 Bin $’ı a mayan i letmeler KOB ; 16 Bin $’ı geçmeyen i letmeler ise çok küçük i letme olarak adlandırılmaktadır.
1.2. Küçük ve Orta Boy letmelerin Özellikleri
Küreselle en dünya ile bütünle mede ve dı pazarlara açılmada KOB olgusu öne çıkmaktadır. KOB ’lerin öneminin anla ılmasında küreselle menin yanında etkisi olan bir ba ka de i im de, sanayi sektöründe yeni tip üretim örgütlerine yönelme gere inin ortaya çıkması olmu tur. Artık tüketicilerin isteklerine hemen cevap verebilecek ve ürün farklıla tırma yetene ine sahip olan esnek sistemler yaygınla maktadır. KOB ’lerin, günümüz rekabet ko ullarında ülkelerin ve bu kapsamda ülkemizin de gündeminde önemli yer edinmesine yol açan özelliklerinden en ba ta geleni “büyük olmamaları”dır. Bulundukları i kolu veya pazarda ilk %10 veya %20’lik bölüme girmezler. Bu tip i letmeler büyük i letmeler ile çok sıkı ili kiler içindedirler. Yaptıkları üretimle büyük i letmelerin faaliyetlerini sürdürmelerini sa larken; mü terileri olan büyük i letmelere de ba ımlıdırlar.
13 Kredi ve fon bulabilme olanaklarındaki zorluklardan dolayı genellikle otofinansman yoluyla fon yaratabilmektedirler. Mali yönden çe itli olumsuzluklar içinde olan KOB ’ler, yeterli sermaye birikimi sa layamadıklarından büyüme konusunda geri kalmaktadırlar. Üretim ölçeklerinin büyük olmamasından dolayı ölçe e göre azalan maliyetlerden ya da artan getirilerden yararlanamamaktadırlar ve maliyetleri yüksek, dolayısıyla kârları da dü ük düzeyde kalmaktadır. KOB ’ler de i en piyasaya uyum sa lama bakımından oldukça yeteneklidirler. Bu özelliklerinden dolayı ekonominin durgunluk ve canlanma dönemlerinde büyük i letmelere göre daha esnek olduklarından bir üstünlük elde etmektedirler.13
KOB ’lerin özelliklerinden bir di eri de i letmenin sahibi tarafından yönetilmesidir. KOB ’ler daha çok aile irketleri olduklarından yöneticilerin sahiplenme güdüleri çok fazladır. KOB ’lerde genellikle i letme sahibi ile yöneticinin aynı olması, bu tür i letmelerin en önemli niteliklerinden biridir. letmede görünürde bir yönetici bulunsa bile, son kararlar daha çok i letme sahibi tarafından alınır. letme sahibi tüm zamanını, eme ini, fikrini i letmesi için kullanır. Bu yüzden büyük özveriyle çalı ırlar ve çevredeki de i ikliklere oldukça açıktırlar. Genellikle atölye tipi üretim gerçekle tirildi inden i letme sahipleri aynı zamanda üretici konumunda olmaktadırlar ve yönetici olan bu ki ilerin teknik yetenekleri oldukça fazladır. Bu nedenle, küçük i letmelerde sahip/yöneticinin de erleri, motivasyonu, amaç ve hedefleri ve davranı ları, i letme üzerindeki en belirleyici etkenleri olu turmaktadır. KOB ’lerin yöneticileri genellikle teknik ve ticari açıdan yetenekli, atılgan ve risk yüklenebilen ki iler olarak bilinir. Bu özellikler ise, stratejik yönelimler açısından küçük i letmeleri, büyük i letmelerden farklı kılmaktadır. Di er taraftan KOB ’lerde di er çalı anların de er ve tutumları, büyük i letmelerde oldu u kadar örgütü etkilememektedir. KOB ’lerin di er çalı anları, pragmatik, yeterince tanınamayan ve kısa süreli i görenlerden olu maktadır. Bu durum ise, sahip yöneticinin i letme üzerindeki hâkimiyetini daha da peki tirmektedir.
KOB ’ler, genellikle tek bir pazar alanında faaliyette bulunurlar ve pazar payları da küçüktür. Bu açıdan büyük i letmelere göre oldukça farklı bir nitelik arz ederler. Çünkü büyük i letmeler, farklı sanayi dallarına girmi tir ve dolayısıyla ürünleri çe itlenmi tir. Yine büyük i letmeler, faaliyette bulundukları pazar alanında hakim olmaya ve rakiplerine üstünlük sa lamaya çalı ırlar. Bu farklıla ma küçük i letmelerin hem üretim hem de
14 piyasadaki rekabeti belirleyen di er unsurlarla arasındaki ili kilerde farklıla malar meydana getirir.
KOB ’lerin örgüt yapısı kesin olarak tanımlanmı de ildir. Genellikle ili kiler samimi ve daha çok gayri-resmidir. Hatta görev tanımları tam olarak netle memi tir. Az sayıdaki i gören, birbirinden farklı görevleri yerine getirir. Hiyerar i çok kademele memi tir. Üretime ba lı olarak en çok üç veya dört hiyerar ik kademe görülür. Tek ürün üreten küçük i letme basit örgüt yapısına sahipken, aynı pazarda birden çok ürün üreten bir firma i levsel bazı bölümlemelere gitmi tir ve bu nadiren resmi niteli e sahip olur. Kararlar sahip/yönetici tarafından alınır ve merkezile mi tir. Tepe yönetici hemen hemen bütün i levlerle ilgilenir. Haberle me yapısı çok yönlü, arkada ça ve gayrı resmidir. Ancak irketin mali durumu gibi çok önemli bilgiler, i letme içindeki i gören dahil, herkesten gizli tutulur. Kısaca küçük i letmelerde görev çe itlendirmesi ve yapısal farklıla malar azdır ve ki iler arası etkile im daha fazladır. Bu etkile im; taleplere cevap verebilmek için gerekli bilgilerin toplanmasını, büyük i letmelerde oldu undan daha kolay hale getirirken, bölümler arası çatı maları da artırır. Bu sebeple, küçük i letmelerde bölümler arasında olumsuz sonuçlar do urabilecek rekabetler ortaya çıkabilir.14
Ülke ekonomileri için büyük öneme sahip KOB ’lerin sorunları da bulunmaktadır. Bu temel sorunlar genel hatlarıyla; finansman sorunları, yönetim ve çalı anlar ile ilgili sorunlar, hammadde tedariki sorunu, üretimle ilgili sorunlar, teknoloji ve bilgi eksikli iyle ilgili sorunlar, markala manın olmaması ve pazarlama sorunları, dı alım-satım sorunları olarak öne çıkmaktadır.15
Özetle KOB ’ler rekabetçi bir piyasa ekonomisinin temel bile enini olu tururlar. Ekonomik geli menin gerekliliklerinden olan yaratıcı giri imcilik ruhunun toplumun tüm kesimlerine yaygınla tırılmasında anahtar i leve sahiptirler. Yeni üretim yöntem ve tekniklerine, yeni pazarlama stratejilerine kendilerini kolaylıkla uyarlayabilecek esneklik ve yenilik özelliklerine sahiptirler. Bölgesel kalkınmayı hızlandırmada önemli rol oynarlar. KOB ’ler, her ne kadar rekabetçi piyasalara daha kolay uyum gösterebilecek i letmeler olarak tanımlansa da; kıyasıya rekabetin ya andı ı günümüz ko ullarında ba arılı olabilmek için verdikleri u ra ta, onları ba arısızlı a itecek çok sayıda sorunları da bulunmaktadır.
14 D’Amboise, Gerald, Marie Muldowney. Management Theory for Small Business: Attemps and Requirements, Academy of Management Review, Vol:13, No:2, 1988, s.227’den aktaran Dinçer, Ömer. a.g.k. ss.437-438
15 Aras, Güler, Alövsat Müslümov. Küreselle me Sürecinde Türkiye Ekonomisinde KOB ’lerin Yeri:
Finansman, Ekonomik Sorunları ve Çözüm Önerileri, Do u Akdeniz Ü. EF, “21. Yüzyılda KOB ’ler: Sorunlar, Fırsatlar ve Çözüm Önerileri” Sempozyumu, 3-4 Ocak 2002, www.emu.edu.tr, s.24
15
1.3. KOB ’lerin Yararları
KOB ’lerin bir ülkeye sa layacakları ba lıca yararlar a a ıda Tablo 5’teki gibi sıralanabilir.16
Tablo 5: KOB ’lerin Yararları • KOB ’ler yeni fikirlerin ve bulu ların kayna ı
olup, geli tirilmesine katkıda bulunmaktadırlar.
• Ki isel insiyatiflerin ortaya çıkmasında önemli
rol oynadıkları gibi, e itimdeki payları da büyüktür. Bu i letmeler birçok nitelikli elemanın teknik e itimlerini aldıkları ilk kurulu lar durumundadırlar.
• Dü ük yatırım maliyetleri ile yeni i olanakları
sa lar ve istihdam olu tururlar. Ülkedeki toplam istihdam oranının yükseltilmesine ve refah seviyesinin artmasına yardımcı olurlar.
• Daha çabuk karar verme olanaklarına sahip
oldukları gibi, daha az yönetim ve genel i letme gideriyle çalı tıklarından, bu konuda çabuk ve ucuz üretim i levinde bulunurlar.
• Daha az yatırım ile daha çok üretim ve ürün
çe itlili i sa lamaktadırlar. Ayrıca özel birtakım beceri ve teknoloji isteyen malları üretirler.
• Üretim ve sanayile menin tüm ülkeye
yayılmasını sa larlar.
• Firmaların birbirleriyle ba ımlı çalı malarını
sa layarak ve rekabet yaratarak ekonomiye dinamizm kazandırırlar. Serbest pazar ekonomisinde rekabetin sürdürülmesine yardımcı olurlar. Ülke içindeki tekelcili i önlerler.
• KOB ’ler kaynak kullanım etkinli ini sa lamakta ve ülke kaynaklarının verimli bir ekilde kullanılmasına önemli derecede katkı sa lamaktadırlar. Sosyal ve politik bakımdan kullanılmayan i gücü, hammadde ve finansman kaynaklarının daha küçük yatırımlarla i letilmesi olanaklarını sa layarak ya am düzeyinin yükselmesinde de etkili olabilmektedirler.
• Bireysel tasarrufları te vik eder, yönlendirir ve
hareketlendirirler. Küçük birikimler ve aile birikimlerinin do rudan yatırımlara yansıtılabilmesinde de önemli i levleri yerine getirirler.
• çi-i veren ili kilerinin daha yakın ve olumlu bir ortam içinde geli ti i gözlenmektedir.
• Gelir da ılımındaki çarpıklıkların en aza
inmesinde önemli rol oynarlar. Hayat standartlarının yükseltilmesine önemli ölçülerde yardımcı olurlar.
• Bölge sanayilerinin çe itli sorunlarının
çözülmesinde ve geli mesinde yardımcı olurlar.
• Bölgeler arası dengelerin olu turulmasında
önemli derecede katkı sa larlar, ayrıca ki isel gelire katkıları da gözardı edilemeyecek kadar fazladır. Örne in KOB ’lerin yeterince desteklenmesi durumunda bir sanayi bölgesi olan Marmara ile Güney Do u Anadolu bölgesi arasında bir denge olu turabileceklerdir.
• Uzun dönemde büyük endüstri i letmelerinin
girdilerinin ve ara mallarının üreticisi olma durumundadırlar. Dolayısıyla büyük ölçekli sanayilerin vazgeçilmez destekleyicisi ve tamamlayıcısıdırlar.
• Ülke talebinin kar ılanmasına olan katkıları
büyüktür.
• KOB ’ler bir yandan kendi ba larına büyüklerle
rekabet içinde nihai ürün ve hizmet üretmek suretiyle ekonomik kalkınmaya katkıda bulunurken; di er yandan da büyük i letmelerin kullandıkları veya yarı-ürün girdileri üreterek, onların geli imini tamamlayarak ve destekleyerek katkıda bulunurlar. Böylece ekonomilerde bir yan sanayii olu turarak büyük i letmelerle bir ortak ya am kurarlar. Ülkemizde oldu u kadar hemen hemen tüm dünya ülkelerinde KOB ’ler; sayısal miktar, istihdam hacmi, üretim de eri, geli meye olan katkıları, mülkiyetin tabana yayılması, ekonomik açıdan serbest rekabete dayalı piyasa ekonomisinin ve sosyal bakımdan toplumsal istikrarın temel unsurudur.
• Sava ekonomisinde büyük endüstrinin zedelenmesi durumunda, küçük i letmeler önemli i levleri yerine getirmektedir. Bu durumda KOB ’ler üretime devam edip, küçük ölçüde de olsa, gereksinimleri kar ılamaya devam etmektedirler.
• Esnek olduklarından ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenirler. Ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilendiklerinden ve talep de i iklili ine ve çe itlili ine daha çabuk uyum sa ladıklarından; demokratik toplumun ve liberal ekonominin ana sigortalarından biridirler.
• KOB ’lerin faaliyet gösterdikleri yörede,
bölgenin gereksinimini de dikkate alarak ça da teknolojiler yerine ara teknolojileri kullanmaları, hem o bölgenin kalkınmasına hem de çevrenin korunmasına yardımcı olmaktadır.
16 Konaç, Engin. a.g.k. VE Alpugan, Oktay. Küçük letmeler, Kavramı, Kurulu u ve Yönetimi, Ankara:
16
1.4. Dünyada ve Türkiye’de Küçük ve Orta Boy
letmelerin
Ekonomideki Yeri ve Kalkınmadaki Önemi
20. Yüzyılın ilk yarısında i letmelerin giderek büyümeleri nedeniyle KOB ’lerin ya amlarına devam edemeyecekleri dü üncesi gündeme gelmi ti. Ancak günümüzde KOB ’ler ortadan kalkmamı , aksine 1970’li yıllardan itibaren teknolojinin geli mesi, ki i ve toplumdaki ba ımsızlık e iliminin artması ve bilgi toplumuna geçi gibi nedenlerden dolayı daha önemli hale gelmi bulunmaktadırlar.17
KOB ’ler ekonomik sistemdeki i letmelerin önemli bölümünü olu turmaktadırlar ve ekonomik ve sosyal sistemde çok önemli i levleri yerine getirmektedirler. KOB ’ler tüm dünyada istihdam ve üretimin önemli dinamiklerindendirler. Bu i letmelerden elde edilen gelirle hayatlarını sürdüren i letme sahipleri ve ücretle çalı an i çilerin sayısı azımsanamayacak kadar çoktur. KOB ’ler yeni fikir ve bulu ların kayna ı olup, sanayide esnekli in sa lanmasına katkıda bulunurlar. KOB ’ler i sizli i azaltmakta, yeni sanayi kolları meydana getirmekte, ekonomik krizleri kolayca atlatabilecek kadar esnek yapıya sahip bulunmakta, en önemlisi de büyük sanayi kurulu larına oranla faaliyetlerinde ve kârlılık durumlarında daha ba arılı olabilmektedirler. Ekonominin temel ta ı niteli inde olan KOB ’ler siyasi istikrarın ve sosyal barı ın en önemli unsurudur. letmeler açısından süreklilik arz eden, dı piyasalarda rekabet gücünü eline geçirmeye ba layan, sosyal hayatın orta dire i olan KOB ’lerin pazar ekonomisine, bölgesel ve yerel kalkınmaya, i hacmi olu turmaya ve ülkenin büyüme hızına yaptıkları olumlu katkılar artık tüm dünya ülkeleri tarafından daha iyi anla ılıp kabul edilmi tir.
KOB ’lerin ekonomik kalkınmadaki rolleri ülkeden ülkeye farklılıklar gösterebilmektedir. Bu farklılıkların nedenleri arasında ülke ekonomilerinin ve i alanlarının yapısı sayılabilece i gibi siyasi otoritelerin politikaları da çok önemli bir yer tutmaktadır. KOB ’leri koruyucu politikalardan çok verimlili ini arttırıcı politikalar uygulanırsa ekonomik kalkınmaya olan etkileri daha fazla olacaktır. Bu i letmelerin istihdam yaratma konusundaki becerileri ve nispi olarak daha dü ük ücret seviyeleri ile i çi çalı tırmaları, üretim maliyetlerini a a ı çekerek geli melerine yardımcı olur.
Son yıllarda sosyo-ekonomik anlamda meydana gelen de i iklikler ve sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçi le birlikte ulusal ekonomi politikaları gittikçe birbirine yakla makta, dünyada para, sermaye ve mal hareketleri sınır tanımamaktadır. Evrenselle en piyasa ekonomisinin temeli olan rekabetin yerle mesi ve devam ettirilebilmesi KOB ’lerin varlı ına ba lıdır. KOB ’ler bir ekonominin, sosyo-ekonomik
17 yapısı çerçevesinde endüstrile mesinin, sa lıklı kentle menin ve en uygun da ılım ve ticaret uygulamalarının sürükleyici etkeni ve vazgeçilmez ö esidir. Küreselle en ekonomi ile birlikte i letmeler ulusal pazarlardan daha çok uluslararası pazarlara üretim yapmaya yönelmi lerdir. KOB ’ler esnek yapıları dolayısıyla farklıla an pazarlardaki farklı talepleri kar ılayabilmenin yanında yeni ve yaratıcı ekonomik faaliyet alanları olu turabilmektedirler. KOB ’ler yeni üretim yöntem ve tekniklerine ve yeni pazarlama stratejilerine uyum sa layabilecek esneklik ve yenilik niteli ine sahip oldukları için sanayile me sürecinin itici gücünü olu turmaktadırlar.18
Ticari rekabetin ekonomik sistem olarak benimsendi i toplumlarda sistemin sa lıklı olarak i lemesiyle, KOB ’lerin sistem içindeki varlıkları ve güçleri arasında yakın bir ili ki vardır. KOB ’lerin ço u büyük i letmelerin yerine getiremedi i bir takım i levleri yerine getirdikleri için sisteme olumlu katkıda bulunmaktadırlar.19 KOB ’ler ba ımsız ekonomik birimler olarak mal ve hizmet sunarak ekonomiye katkıda bulundukları gibi büyük i letmeler için bir “yan sanayi” görevi de görerek bu i letmelerin geli imini tamamlamaktadırlar. Tüm dünyada KOB ’lerin ekonomik ve toplumsal kalkınmada üstlendikleri rol, ülkelerin ekonomik ve sosyal yapısını yansıtacak ekilde farklılık göstermektedir. Küreselle me süreci ile önem kazanan KOB ’ler, esnek yapıları ile dünya ekonomisinde gözde kurulu lar haline gelmi lerdir.20
A a ıda Tablo 6’da ülkemiz üretim sanayiinde i letmelerin ölçeksel da ılımı görülmektedir. Küçük ve orta ölçekli sanayi i letmeleri tüm i letmelerin %99,5’ini olu turdu u gibi istihdamın da %61’ini sa lamaktadırlar. Ancak büyük i letmelerin katma de er sa lamadaki %72,7’lik payına kar ın, küçük ve orta ölçekli sanayi i letmelerinin payı %27,3’te kalmaktadır.
18 Yonar, Özlem. a.g.k.
19 Akgemci, Tahir, Adnan Çelik. a.g.k. s.92 20 Yonar, Özlem. a.g.k.
18
Tablo 6: Türkiye’de Üretim Sanayinde letmelerin Ölçeksel Da ılımı Sanayi Ölçe i Sayısı letme letme Payı (%) Çalı an Sayısı Çalı an Payı (%)
Katma De er (Trilyon TL) Katma De er Payı (%) Küçük ölçekli sanayi (1-49) 194.546 98,4 721.469 47,1 37.9 14,1 Orta ölçekli sanayi (50-199) 2.247 1,1 213.676 14,0 35.6 13,2 KOS (1-199) 196.793 99,5 953.144 61,1 73.5 27,.3 Büyük sanayi (200+) 982 0,5 595.601 38,9 194.9 72,7 Toplam Üretim Sanayi 197.775 100,00 1.530.745 100,00 268.4 100,.00 Kaynak: Akgemci, Tahir. KOB ’lerin Temel Sorunları ve Sa lanan Destekler, Ankara: KOSGEB Yayını,
Haziran 2001, s.17
A a ıda Tablo 7’de görüldü ü gibi 2002 yılında D E tarafından yapılan sayımda KOB ’lerin tüm i letmeler içindeki payı %99,89’a yükselmi tir. Ayrıca i yeri büyüklük grupları daha ayrıntılı görülebilmektedir.
Tablo 7: 2002 Yılında Türkiye’de letme Da ılımı Çalı an sayısına göre i yeri
büyüklük grupları Da ılım (%) KOB 1-250 99,89 Çok Küçük 0 1,38 Çok Küçük 1-9 94,94 Küçük 10-49 3,09 Orta 50-99 0,30 Orta 100-150 0,10 Orta 151-250 0,08 Büyük 251+ 0,11
Kaynak: D E, 2002 Yılı Genel Sanayi yerleri Sayımı
Türkiye’deki tüm i letmelerin %80,6’sı bireysel mülkiyet, %13,6’sı limited irket, %2’si anonim irket, %1,7’si de adi ortaklıktır. Bu durum a a ıda Tablo 8’de görülmektedir. Büyük ço unlu u küçük ve orta büyüklükte i letmelerden olu an firmaların %80,6’sının hukukî durumunun bireysel mülkiyet olması da a ırtıcı de ildir.
Tablo 8: Tüm letmelerin Hukukî Durumlarına Göre Da ılımı
Hukukî Durum Da ılım (%) Bireysel mülkiyet 80,6 Limited irket 13,6 Anonim irket 2,0 Adi Ortaklık 1,7 Di er 2,1 TOPLAM 100,0
Kaynak: D E, 2002 Yılı Genel Sanayi yerleri Sayımı
Türkiye’de i letmelerin ortalama ömrünün oldukça kısa oldu u Tablo 9’da bakılarak söylenebilir. kolları itibariyle i yeri ya ortalamaları 7,2 ile 20,1 yıl arasında de i mektedir.
