D. Modern Yönetim Teorileri

Bölüm 2: Yönetim Teorileri ve Gelişimi

Yönetim ve Organizasyon

D.

Modern Yönetim Teorileri

Yönetim ve Organizasyon, Melih Topaloğlu – Hakan Koç, Seçkin Yayıncılık

İçindekiler

Sistem Yaklaşımı

Sistem Yaklaşımı ile İlgili Temel Kavramlar

Sistem ve Alt Sistemler

Açık ve Kapalı Sistemler

İç ve Dış Çevre

Sistem Yaklaşımının Genel Özlellikleri

Durumsallık Yaklaşımı

Örgüt ve Yapı

Örgüt ve Teknoloji

Örgüt ve Çevre

Sistem Yaklaşımı

Modern yönetim teorilerine özgü bir yaklaşım olan sistem yaklaşımı “System Approach”; Ludwig von Bertalanffy tarafından 1920’lerde gündeme getirilen genel sistem teorisine dayanmaktadır.

Bertalanffy’e göre; her olayı belirli bir çevre içinde başka olaylarla ilişkili olarak incelemenin olayları anlama, tahmin ve kontrol etme açısından daha etkin olduğunu ileri sürmüştür. Genel sistem teorisi, tüm sistemlere uygulanabilen genel ilke ve prensipleri içeren disiplinler arası bir çalışma alanıdır.

Sistem Nedir?

Sistem, “farklı fonksiyonları olan iki ya da daha fazla parçanın ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelerek hareket etmeleri” şeklinde tanımlanabilir.

Sistem kavramı dünyadaki tüm yapılar için geçerlidir.

Örneğin, bir işletme sisteminde, farklı fonksiyonları olan parçalar (muhasebe, finans, yönetim, pazarlama, halkla ilişkiler, üretim gibi departmanlardan oluşur) ortak bir amacı (ticari işletmeler için öncelikli amaç kar edebilmektir) gerçekleştirmek için birlikte hareket ederek (koordineli bir şekilde) sistemi oluşturur.

Diğer yandan, sistemin alt sistemleri olabileceği gibi, işleyişini etkileyen dış çevre ile olan ilişkileri de sistemin bütününü oluşturur.

Sistem ve Unsurları

Dış Çevre

Dönüşüm Süreci

Geri Besleme

Girdi Çıkt

Sistemin sınırları

Dış Çevre

Dış Çevre Dış Çevre

Sistem Yaklaşımı ile İlgili Temel Kavramlar

Sistem ve Alt Sistemler

Sistemi meydana getiren çeşitli parçalar alt sistem olarak adlandırılmaktadır.

Mekanik, biyolojik, sosyal vb.

sistemlerin çeşitli alt sistemleri vardır.

Örneğin, insan kaynakları bölümü bir alt sistem olarak düşünülürse; işgören seçimi, işe yerleştirme, eğitim, iş güvenliği, maaş veya ücret yönetimi ile ilgili insan kaynakları yönetimi faaliyetleri birer alt sistem olarak düşünülebilir.

İnsan Kaynakları

İşgören Seçimi

İşgören Eğitimi

İş Güvenliği

Sistem Yaklaşımı ile İlgili Temel Kavramlar

Açık ve Kapalı Sistemler

Bir yapı, organizma veya süreç olarak ifade edine sistemin içinde bulunduğu dış çevresi ile bir etkileşimi diğer bir ifade ile;

bilgi, madde, enerji vb. alış verisi bulunuyorsa bu tür yapılar açık sistem olarak ifade edilebilir.

Diğer yandan, sistem olarak ifade edilen organizma dış çevre şartlarından hiçbir şekilde etkilenmiyor ise bu tür yapılara da kapalı sistem adı verilmektedir.

Sistem Yaklaşımı ile İlgili Temel Kavramlar

İç ve Dış Çevre

Sistemin işleyişini sürdürdüğü yapıya iç çevre, sistem sınırları dışında kalan çevreye ise dış çevre adı verilir.

İşletme organizasyonlarında iç çevre sistemin işleyişi açısından ne kadar önemli ise dış çevre ve dış çevre koşulları da sistemin yönünü belirlemesi açısından bir kat daha önemlidir.

Örneğin, sistemin işleyişini sağlayan iç çevre unsurları olan yönetim, sahipler/ortaklar/hissedarlar ve

işgörenlerin sistemin işleyişi için gösterdikleri gayret ve çaba rağmen, dış çevreyi oluşturan ekonomi, politika, kanunlar, teknoloji, sendikalar, rakipler, ikame ürünler vb. gibi unsurları dikkate almadan hareket etmeleri amaçlara ulaşmada etkili olmayacaktır.

Buna karşın, işletme organizasyonları içinde

bulundukları iç çevre kadar dış çevre koşullarını da dikkate alarak hareket etmeleri sistemin entropi ile karşılaşmamasını sağlayacaktır.

Makro Çevre

Endüstriyel Çevre

İç Çevre Yakın Dış Çevre

Uzak Dış Çevre

İnsan Üretim Finansman Pazarlama

Ar-Ge

Alıcılar Satcılar

Rakipler Sendikalar

İkame Mallar

Ekonomi Politika

Teknoloji Doğa

Hukuk

Sistem Yaklaşımının Genel Özellikleri

1. Örgüt çevre ile ilişkili bir açık sistemdir. Bu nedenle örgütler

çevresel faktörlerdeki değişimlere uyum sağlayabilmek için; amaç, yapı, insan ve teknoloji boyutlarını da yenileştirmek zorundadırlar.

2. Sistemin parçaları arasında karşılıklı ilişki ve karşılıklı bağlılık söz konusudur. Birbirleri ile karşılıklı bağlı ve ilişkili parçalardan ya da alt sistemlerden oluşan bir bütünü tanımlayan sistem, çeşitli parçaların birleşmesinden oluşmaktadır.

3. Sistem yaklaşımı, örgütü etkileyen tüm değişkenleri bütünsel bir şekilde görmeyi ve daha sağlıklı genelleme yapmayı olanaklı

kılmaktadır. Örgüt, alt sistemleriyle ve çevresiyle ilişki ve etkileşim

içinde bulunan açık bir sistemdir.

Durumsallık Yaklaşımı

Yönetim ve örgüt konuları ile ilgili bir diğer modern yönetim teorisi

“Durumsallık Yaklaşımı” adı veriler yaklaşımdır. Adından da anlaşılacağı gibi bu yaklaşım, işletme yönetiminde içinde bulunulan durumlara veya koşullara ağırlık veren bir yaklaşımdır.

Bu model, her yerde ve her işletme için geçerli olabilecek bir yönetim uygulamasın yerine, her işletmenin içinde bulunduğu duruma göre, o durumda en uygun sayılacak bir yönetim uygulaması bulmayı amaçlamaktadır.

Durumsallık Yaklaşımı İlkeleri

1. Her zaman tek bir en iyi yol yoktur.

2. Kullanılan her bir yolun etki ve verimliliği farklıdır.

3. Organizasyonun

oluşumu, içinde bulunduğu çevre koşullarına bağlıdır.

Durumsallık Yaklaşımı: Örgüt ve Yapı

Klasik ve neo-klasik yönetim teorileri, örgüt yapıları hakkındaki öneri ve ilkelerinde hep en iyi yapıyı bulma

amacına yönelmiştir. Oysa durumsallık yaklaşımında, bir örgüt yapısını

karakterize eden belli başlı boyutlarla, örgütün içinde bulunduğu durum ve koşullar arasındaki ilişki

araştırılmaktadır. Diğer yandan

durumsallık yaklaşımı, içinde bulunulan durum ve koşullara göre hangi ilkelere ne zaman ve nasıl uyulması gerektiğini araştırmaktadır. Dolayısıyla ilkeler ve bunların uygulanması durumdan

duruma değişkenlik göstermektedir.

Bir örgütün yapısını etkileyen pek çok iç ve dış faktörler bulunmaktadır. Bu

faktörlerden iç faktörler;

faaliyetler, işgörenlerin niteliği, kullanılan

teknolojinin seviyesi ve işletmenin amaçlarıdır. Dış faktörler ise; müşteriler,

rekabet, devlet müdahaleleri ve pazar şartlarıdır. Örgütün yapısını etkileyen bu

faktörlerin farklı şekillerde ve boyutlarda bir araya gelmeleri durumunda, farklı örgüt

yapılarının gerekli olacağı kaçınılmazdır.

Örgüt Yapısını Etkileyen Faktörler

Örgüt Yapısı

Müşteriler

Pazar Koşulları Rekabet

Devlet Müdahaleleri

Yapılacak İş

İşgörenin Niteliği

Kullanılan Teknoloji

Amaçlar Dışsal

Faktörler

İçsel Faktörler

Örgüt Yapıları: Makanik ve Organik

Mekanik Örgüt Yapıları

1. İleri derecede iş bölümü ve uzman- laşma esastır.

2. İşgörenin kendi alanına giren amaçla- ra göre davranması beklenmektedir.

3. Emir-komuta ve kurmay işgörenler arasında farklılıklar vardır.

4. Hiyerarşik kontrol, yetki ve iletişim yapısı esastır.

5. Yetki ve sorumluluklar kesin olarak tanımlanmıştır.

6. Örgüt içerisindeki iletişimde dikey ilişki esaslıdır.

7. İş emir ve talimatları üstler tarafından verilmektedir.

8. ve enformasyon üst kademelerde yoğunlaşmaktadır.

9. Örgüt ve işgören ilişkilerinde itaat etme esastır.

10. Görevler açık ve kesin olarak tanımlanmıştır.

11. Katı bir yetki yapısı ve merkezi kontrol esastır.

Organik Örgüt Yapıları

1. Örgüt üyelerinin yapacakları işler üyelerin birbirleri ile olan ilişkilerine göre yeniden ayarlanır.

2. Karar verme sürecinde alt kademe- lerde söz sahibidir.

3. Uzmanlaşma değil, çok fonksiyonlu- luk esastır.

4. İletişim emir-komutadan çok

danışmaya yönelik bir nitelik taşır.

5. İşgören ne iş yapacağını ve nasıl yapacağını başkaları ile iletişim ku- rarak geliştirmeye çalışır.

6. Çevre faktörlerine karşı duyarlılık daha yüksektir.

7. Kontrol, yetki ve iletişimde hiyerarşik yapı yerine, ağ şeklinde örgütlenme oluşmuştur.

8. Dikey iletişimden çok yatay iletişim hakimdir.

9. Bilgi tüm örgüt kademelerine yayılmıştır.

10. Örgüt işgören ilişkilerinde katılım ve bağlılık esastır.

Durumsallık Yaklaşımı: Örgüt ve Teknoloji

Örgütlerde gelişme ve yenileşmeyi sağlayan unsurlardan birisi olan teknoloji, örgütsel amaç ve hedeflere ulaşmada önemli bir rol

oynamaktadır. Teknolojik gelişmelere uyum sağlama, hem örgütsel yapıda hem de

bireylerin tutum ve davranışlarında değişikliklere neden olmaktadır.

Teknoloji, örgütlerde girdilerin çıktılara

dönüşmesi için kullanılan araçların toplamıdır.

Bu araçlar makine, teçhizat gibi fiziksel araçlar olabileceği gibi, çeşitli programlar, kavramlar ve modeller gibi fikri araçlar da olabilir.

Durumsallık yaklaşımına göre teknoloji

örgütlerde; kişileri, grupları, örgüt ilişkilerini ve yönetim tekniklerini etkilemektedir.

İşletmelerin kullandıkları

teknolojinin örgüt yapısını nasıl etkilediği, belirli teknoloji türleri için ne tür örgüt yapı ve

süreçlerinin daha uygun olacağı, uygulamalı ve teorik olarak çeşitli yazarlar tarafından araştırılmıştır.

Bu Araştırmalar Woodward Araştırması Aston Grubu Araştırması

Tavistock Enstitüsü Çalışmaları

Durumsallık Yaklaşımı: Örgüt ve Çevre

Yönetim biliminin durumsallık

yaklaşımının üzerinde önemle durduğu diğer bir koşul, örgütlerin içinde faaliyette bulundukları çevre olmuştur.

Pek çok araştırmacı çevre koşullarının

örgütleri nasıl etkilediği, çevre koşullarına bağlı olarak örgüt yapılarının, karar

mekanizmalarının, liderlik tarzlarının vs.

farklılıklar gösterip göstermediğini araştırmıştır.

Durumsallık yaklaşımının ulaştığı genel sonuç, çevre koşullarının özelliklerine bağlı olarak örgüt yapıları ve örgütte kullanılan çeşitli süreçlerin farklılık göstermesidir.

Çevre örgütün sınırları dışında kalan faktörlerin toplamıdır şeklinde tanımlanabilir. Bu faktörlerin özelliklerine göre örgütün yapısı ve kullanılan yönetim teknikleri de farklı olmaktadır. Bu açıdan

durumsallık yaklaşımı, çevre koşullarının örgütün yapısı ve işleyişi üzerine etkilerini

araştrmaktadır.

 Can, Halil; Ö.A. Azizoğlu, E.M. Aydın; Organizasyon ve Yönetim, Siyasal Kitabevi, 8. Baskı, 2011 AnkaraEşya Hukuku, Jale G. Akipek, Turgut Akıntürk, Beta Yayınları, İstanbul, 2009.

 Koçel, Tamer; İşletme Yöneticiliği, Beta Basım Yayım Dağıtm A.Ş., 12.baskı, İstanbul, 2010

 Topaloğlu, Melih; Koç, Hakan; Yönetim ve Organizasyon, Seçkin Akademi ve Mesleki Yayınları, Ankara, 2017.

Kaynaklar