İLG İN Ç Y A Y IN Ö ZETLER İ
İ L G İ N Ç Y A Y I N Ö Z E T L E R İ
• T he A m eric an J o u rn a l of C linical N u tritio n , Vol. 45, 1987.
1 — C auley, J.A., L ap o rte , R.E., S andler, R.B., et al.: C om parison of Met-h o d s to M ea su re P Met-hysical Activity in P ostm enopausal Women, p. 14. 2 — C aan, B., H orgen, D.M., M argen, S.: B enefits A ssociated W ith
Supple-m e n te d F eed in g D uring th e In terp reg n a n cy Interv al, p. 29.
3 — B u tte , N.F., G arza, C., S im ith, E. V. et al.: M acro and Trace-M ineral In ta k e s of E xclusively B reast-Fed In fan ts, p. 42.
4 — B o saeu s, I.G., A nderson, H.L.V.: Short-T erm E ffect of T\vo Cholesterol-Lovvering D iets on S te ro l E x cretion in Ileostom y P atients, p. 54. 5 — H oover-P low , J., S avesky, J., Dailey, G.: The Glycemic R esponse To
M eals w ith Six D ifferen t F ru its in Insulin-D ependent D iabetics UsLng a H o m e BIood-G lucose M onitoring System , p. 92.
6 — T h o b u m , A.W., B ran d , J.C., Trus\vell, S.A.: Slo\vly Digested and Absor-b ed C a rAbsor-b o h y d ra te in T ra d itio n a l B ushfoods - A P rotective F acto r A gainst D iab etes, p. 98.
7 — S u p h a k a rn , V.S., Y am non, C., N gunboonsri, P.: The E ffect of Pum pkin S eed s on O x a lc ry sta llu ria an d U rinarv C om positions of C hildren in H v p e re n d e m ic A rea, p. 115.
8 — S im m e r, K., Ja m e s, C., T hom pson, R.P.H.: Are Iron-Folate Supplem ents H a rm fu l? , p. 122.
9 — B a rro w s, K., S nook, J.T.: E ffect o f H igh-Protein Very-Lo\v-Calorie Diet
o n B ody C o m p o sitio n an d A nthropom etric, P ara m e ters of Obese
M iddle Aged W om en, p. 381.
10 — S a rd a , P., L epage, G., Roy, C., Chessex, P.: S to rag e of M edium-Chain T rig ly c e rid e s in A dipose T issue of O rally Fed In fan ts, p. 399.
11 — E n g ly st, H.N., C um m ings, J . H . : D igestion of Polysaccharides of Pota-to in th e S m a ll In te s tin e o f M an, p. 423. .
12 — M a rtin i, M.C., B olhveg, G.L., L evitt, M.D., Savaiano, D.A.: Laktoz Diges tio n b y Y o ğ u rt B eta-G alactosidase-Influence of pH and M icrobial Celi In te g r ity , p. 432.
13 — J a ffre s , M., R., R eed, D.M., Yano, K.: R elationship of M agnesium Inla-ke a n d O th e r D ie ta ry F a c to rs to B lood P ressure- The H onolulu H e art S tu d y , p. 469.
1 42
İL G İN Ç Y A Y IN Ö ZE TLE *
14 _ S u te r, P.M., R ussell, R.M.: V itam in R e q u ire m e n ts o f th e E ld erly , p. 501. 15 — R a fte r, J.J., C hild, P., A nderson, A.M., A lder, R., e t al.: C ellu la r T oxıcıtv
of F ecal W a te r D epends on D iet, p. 559.
16 — Dulloo, A.G., M iller, D.S.: A sp irin As a P ro m o te r of E p h e d r i n e - I n d u c e d T h erm o g en esis : P o te n tia l Use in T re a tm e n t o f O besity, p. 564.
17 — B o rn e t, F.R.J., C ostagliola, D., R izkalla, W.S., e t a l : In s u lin e m ic an d
G lycem ic Indexes of Six S tarch -R ich F oods T ak en A lone an d in a
M ixed M eal by Type II D iabetics, p. 588.
18 — C astillo-D uvan, C., H eresi, G., F isberg , M., U auy, R.: C o n tro lle d T rial of Zinc S u p p le m en tatio n D uring R ecovery F ro m M a ln u tritio n : E ffects on G ro w th an d Im m u n e F unction, p. 602.
19 — V anderkooy, P.D.S., G ibson, R.S.: Food C o n su m p tio n P a tte rn s of Ca-n a d ia Ca-n P reschool C hildreCa-n iCa-n R elatio Ca-n to ZiCa-nc a Ca-n d Grovvth S ta tu s, p. 609.
20 — K endall, P.A., Jan sen , CJV1., S jo g ren , D.D., J a n s e n R.G.: A C o m p a r i s o n
of N utrient-B assed an d E xchange-G roup M eth o d s o f D iet In s tru c tio n
fo r P a ite n ts w ith N oninsulin- D epen den t D iab etes, p. 623.
^ H erb ert, V.: R ecom m ended D ietary In ta k e s (RDI) o f F o la te in
Hıı-m ans p. 661.
H e rb ert, V.: R ecom m ended D ietary In ta k e s (RDI) o f V ita m in B]2 >n
H um ans, p. 671.
23 — H e rb ert, V.: R ecom m ended D ietary In ta k e (RDI) of Ir o n in H u m an s, p. 679.
Olson, J.A.: R ecom m ended D ietarv In ta k e s (RDI) o f V itam in K in
H u m an s, p. 687.
Olson, J.A., H odges, R.E.: R ecom m end ed D ietary In ta k e s (RDI) of
V itam in C in H um ans, p. 693.
O lson, J.A.: R ecom m ended D ietary In ta k e s (RDI) of V itam in A in
H u m an s, p. 704.
27 — S h afe r, R.B., Levine, A.S., M arlette, J.M., et al.: E ffects o f X ylito l On G a stric E m p ty in g an d Food In ta k e , p. 7 4 4.
^ H elm an, A.D., D am ton-H ill, I.: V itam in an d Iro n S ta tu s in New Ve-
g e ta ria n s , p. 785.
2 9 F e ra u d i, M., M ejia, L.A.: D evelopm ent a n d E v a lu a tio n of a S im p lified M eth o d to C ollect B lood S am ples to D e term in e H em oglobin an d He- m a to c r it U sing C h ro m a to g ra p h ic P a p e r Discs, p. 790.
30 — S ch u tz, Y., B essard , T., Jeg u ier, E.: E x ercise an d P o s tp ra n d ia l T h er m o g en esis in O bese W om en B efore an d A fter W eight Loss, p.
24
-25
İL G İN Ç Y A Y IN Ö ZE TLE R İ 143
31 — B e h ıe n s , R .H ., L unn, P.G., N o rth ro p , C.A., e t al.: F a c to rs A ffecting the I n te q r ity o f th e In te s tin a l M ucosa of C am b ian C hildren, p. 1433. 3 2 — R o sad o , J.L., Ailen, L.H., Solom ons, N.W.: M ilk C on su m ptio n,
Symp-to m R e sp o n se a n d L acSymp-to se D igestion in M ilk In Symp-to le ra n c e , p. 1457. 3 3 — S c h o lm e ric h , J., F reu d e m a n , A., K öttgen, E., et al: B io vailab ility of
Z inc F ro m Z inc-H istidin C om plexes, C o m parison -\vith Zinc S u lfa te in H e a lth y M en, p. 1480.
1 __ M en o p o z S o n ra s ı K a d ın la rd a Fiziksel A ktivite Ö lçüm ü İç in K u llan ılan Y ö n te m le rin K a rş ıla ş tırılm a s ı
S ağ lığ ın , ö ze llik le k em ik sağlığının k o ru n m a sın d a fiziksel a k tiv ite ö nem li b ir f a k tö r d ü r . E p id e m iy o lo jik a r a ş tır m a d a fiziksel ak tiv ite , m eslek sınıf la m a s ı ve b ire y in gün içerisin d e k i u ğ ra şıla rı n o t ed ilerek sa p ta n m a k ta d ır. S a p ta m a y ö n te m le rin in b a şlıc a la rı; p a ffe n b a rg e r, u y a rla n m ış p affen b arg eri, g e n iş ç a p lı e n te g r e a k tiv ite izlenm esi, B oecke ta ra m a s ıd ır. Bu çalışm ad a 255 m e n o p o z s o n ra sı k a d ın ın fiziksel ak tiv ite le ri say ılan y ö n te m le r k u llan ı la r a k a r a ş tır ılm ış tır . D e n ek ler g ü n lü k y ü rü y ü ş y ap a n ve yap m ay an olm ak ü z e re ik i g r u p t a to p la n m ış tır. 3 y ö n tem le s a p ta n a n fiziksel a k tiv ite düzeyleri y ö n ü n d e n g r u p la r a r a s ın d a o rta la m a d e ğ e rle r fa rk lı b u lu n m a m ıştır. H e r iki g r u p ta h a f if a k tiv ite li k a b u l e d ilm iştir. A ncak s ta n d a r t s a p m a la rd a çok geniş a r a lı k la r g ö rü lm ü ş tü r. D e n ek ler ta ra fın d a n ra p o r edilen e n e rji h a rc a m a d ü zeyi fa z la fa rk lılık g ö s te rm e m iş tir. Fiziksel a k tiv ite n in a r ttırılm a s ı k o n u su n d a y ü rü d ü ğ ü n ü b ild ire n g ru b a y a p ıla n eğ itim d en b ir yıl so n ra y ürü v ü ş sü re s i, h a f ta lık e n e rji h a r c a m a s ı ve a k tiv ite düzeyleri b a k ım ın d a n g ru p la r a r a s ın d a ö n e m li f a r k lılık la r b u lu n m u ş tu r. D eğişik y ö n tem lerle sa p ta n a n fiziksel a k tiv ite d ü z e y le ri a r a s ın d a k i k o re la sy o n o ld u k ç a d ü şü k b u lu n m u ş tu r. Denek ta r a f ın d a n b i r ö n c e k i h a f ta iç e risin d e yaptığ ı s p o r ve eğlence faaliy etlerin in t ü r ü ve s ü r e s in in k a y d e d ilm e sin e d a y a n a n p a ffe n b e rg e r ind eksi ile, özel b ir a y g ıtla b ire y in g ü n b o y u b e d e n h a re k e tin i sa p ta y a n geniş çap lı en teg re ak tiv ite iz le n m e si y ö n te m iy le b u lu n a n d e ğ e rle r a ra s ın d a , yü rü y en g ru p ta ö nem li k o re la s y o n b u lu n m u ş tu r . U ygulanan y ö n te m e g öre s a p ta n a n fiziksel a k ti v ite fa r k lı b u lu n d u ğ u n d a n bir-iki y ö n te m in b irlik te k u lla n ıla ra k b irey in e n e r ji h a r c a m a s ın ın b u lu n m a s ı g erek tiğ i b e lirtilm iştir.
2 — G e b e lik le r A ra sı E k B esin A lim inin Y a r a r la n
A yda 14.19 litr e s ü t, 1.36 kg p e y n ir, 1.02 kg ta h ıl ü rü n ü , 24 a d e t y u m u r ta v e 3.79 l itr e v ita m in C d e n ze n g in m ey v e suy u y a rd ım ı y ap ılan gebe k a d ın la r 2 g r u b a a y r ılm ış tır . H e r ik i g ru p ta b irin c i g eb e lik lerin d e b esin y ard ı m ı a lm ış la r d ır . D o ğ u m d a n s o n r a d eney g ru b u 5 - 7 ay ek b esin alırk en , k o n t ro l g r u b u 0 - 2 ay e k b e s in a la b ilm iş tir. 3 yıllık gebelik a ra lığ ın d a n sonra ik in c i g e b e lik te a n n e le r in d o ğ u rd u k la rı b e b e k le rin d u ru m la rı k a rşıla ştın l- m ış tır . D en ey g r u b u n d a d o ğ a n b e b e k le rin o rta la m a doğum ağırlığı diğer g r u p ta n 131 g. fa z la , b o y la rı d a 0.3 cm u z u n b u lu n m u ş tu r. Ayrıca düşük d o ğ u m a ğ ırlık lı (2500 g. d a n az) b e b e k say ısı deney g ru b u n d a d iğ er g ru p tan d a h a az b u lu n m u ş tu r . A yrıca, ik in ci g eb e lik te den ey g ru b u k ad ın ların
he-144 İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLER'
m o g lo b in değ erleri d iğ er g ru p ta n yüksek, şişm a n lık risk i ise d a h a d ü şü k b u lu n m u ştu r. B u n a g öre yetersiz ve dengesiz b eslenen k a d ın la ra y ap ılan uy g un ek b esin y ard ım ı k ad ın ın sağlığının k o ru n m a sın d a ve sağlıklı bebek y a p m a sın d a y a ra rlı o lm ak tad ır.
3 Y alnız Anne S ütüyle B eslenen B eb ek le rin M akro ve E s e r M in eral Alını
l a n
İlk d ö rt aylık sü rede yalnız an ne sü tü y le b e slen e n b e b e k le rin Ca, P, Mg,Zn, Na, K, Fe ve Cu alım düzeyleri, 24 sa a t sü t alım la rı ve s ü tle rin m i n e ra l değerleri ölçülerek sa p ta n m ıştır. Mg alım ı fazla değişm ezken, diğer leri azalm ıştır. B una k arşın, 4 aylık d ön em d e b e b e k le rin b ü y ü m esi n orm al s ta n d a rtla ra uygun b u lu n m u ştu r. K ilogram b a şın a Ca alım ı 1. ay d a 4 7 m g F ° n 4i 3y(?a 38 m g a ’ P allm ı 2 4 m §’d an 14 m g ’a, z n °-36 m g ’d an 0 .1 2 m g'a,
V m g d a n 0 ’018 m § ’a - N a 22 m g 'd an 11 m g 'a d ü şm ü ş, M g ise 1. ay d a 4.2 m g ı .e n ^ a y d a 3.7 m g b u lu n m u ştu r. B eb ek lerin k ilo la rı, 1 ve 2. ay lard a Zn' 1 Ve ^ ^ 'm la r j ile pozitif k o relasy on g ö s te rm iş tir. B oyları ise Ca, P, sütü* M , k o r e l a s y o n g ö sterm iştir. B u n a göre, ilk d ö rt ay d a anne m pktPrr nor.ITla^. büyüm esini sağlayacak m ik ta rla rd a m in e ra lle ri
içer-ıi r “ ,Im düzeyinin y aşla b irlik te azalm ası 4 ü n cü ay d a n itib a re n ek m ın ,n gerekliliğini d ü şü n d ü rm ek ted ir.
İJeostomiIi H a sta la rd a K o lesterol D ü şü rü cü İk i D iyetin S te ro l A tım ına Kısa Sureli E tk isi
raus ^ ° Ht V£ C roIm 's h a s t a lı§Jndan dolayı am eliy at
ol-ko lesterolü bfra? y° T , ° Ian h a s ta la rd a 3 d iy e tin (tem el diyet;
vağı ve k o l y e m i ,, * ı!^ ' ?° d ° y m a m ı? yağı a r ttırılm ış diyet; toplam in cele n m iştir"V m ^ ıp Posası a rttırılm ış diyet) ste ro l a tım ın a etk ileri
d a safra U ° y m arnıŞ k o lestero lü b ira z az altılm ış d iy et
alındığın-m u ş tu r D iisıiv " *!,n” n d a % 22- k o lestero ld e % 28, s te ro ld e % 24 a rtış
ol-•■r. A raştırm a M ^ a n * ' m T l ' h ° ‘ a‘ 'm l % S‘er01 a ,'m I % "* a r ‘m15’
ra ra k ka" *“ ” ,ra * " “
D İV ''betitIo^l*k *^UnU İzleyen S iste m K u lla n a n İn s u lin e B ağım lı
U iy -b e tü d e rd e A la T ü r Meyveye K a r5ı G lisem ik C evap
d ü n lü k eneri inin o/ 'jn •
% 20 p ro te in ve <2 m ~a u n u JÇei'en, e n e rjin in de % 50 si k a rb o n h id ra t,
rin d e n o luşan yemeVe S^ ' ‘a^ aJn t£WUk’ taze
£asu]ye-
P irin ? ve marga-üzüm , p o rta k a l, ç jle"k ve tron^k sağlay acak m ik ta rla rd a elm a, m uz,
len erek k an se k e r düzeyi ö ' c ü l m f l ^ er£ e ..yetışen ta th b ir m ey've tü r ü ekle"
iç e re n yem eğe k arş, kan d ™ P° rtaka1' ^ t a t h . m eyve
y en y em ek ten yüksek ~ ’ m uz veya h ıç m eyve 1Çerm e'
d a h a dijçjîk anı™ , * b u lu n m u ştu r. E lm a ve m u z b u lu n a n yem ekle
nişasta iç e r m e le r in ^ ğ l'a n m m ? 1 D d i v ? ”1 b“ ,meyvelerin az miktarlarda
İL G İN Ç V A Y İN Ö ZETLER İ 145
6 — G e le n ek sel B esin le rd e k i K a rb o n h id ra t Y avaş S in d irilir ve E m i l i r : Diya b e te K a rş ı K o ru y u c u B ir F a k tö r
B u ç a lış m a d a A v u stu ra ly a 'n ın p asifik a d a la rın d a y erel geleneksel besin le rd e k i n iş a s ta n ın s in d irim ve em ilim i ile b a tı ü lk e le rin in sık lık la tü k e ttik le ri b e s in le rd e k i n iş a s ta n ın s in d irim ve em ilim i k a rşıla ş tırm a lı o la ra k ince le n m iş; n iş a s ta s in d irim ve em ilim i ile, b esin in glisem ik cevabı ara sın d a k i ilişk i s a p ta n m ış tır . Y erel b esin le rin b ir g ru b u y u m ru ve k ök ler, diğeri to h u m la rd ır. Y erel geleneksel 30 t ü r besin d en 23’ü n ü n sin d irim ve em ilim i b a tı b e s in le rin d e n d a h a d ü ş ü k b u lu n m u ş tu r. S in d irim i en d ü şü k olan b e s in le r; y u m ru so ğ a n a b e n z e r % 31 civ arın d a n işa s ta içeren b ir t ü r ile to h u m la r d a n % 17 n iş a s ta iç e re n siy ah fasulye tü rle rid ir. İn celenen geleneksel b e s in le rd e n 8’in d c n 6’s m d a p o s tp ra n d ia l glikoz eğrisi p a ta te s te n d ah a d ü ş ü k b u lu n m u ş tu r . N iş a s ta n ın sin d irile b ilirliğ i ile p lazm a glikoz cevabı a ra sın d a iyi b i r k o re la sy o n b u lu n m u ş tu r. D ört s a a tte b a tı besin lerin d ek i n iş a s ta n ın % 39.9 ± 1.9 u s in d irilirk e n geleneksel b esin lerd e k in in 26.1 ± 3.3 ü s in d irilm iş tir . T ip 2 d iy a b e tin k o n tro lu n d a yavaş sind irilen, d ü şü k yağlı ye re l b e s in le rin d iy e tte b u lu n m a s ın ın y a r a r sağlayacağı v u rg u lan m ıştır.
7 — H ip e re n d e m ik Y ö red ek i Ç o cu k lard a K a b ak Ç ehirdeğinin O kzalkrista-lu riy e vc İ d r a r B ile şim in e E tk isi
T a y la n d ’ın K uzey ve K uzeydoğu y ö relerin d e b ö b re k ta ş la n sık g örülü r. B u y ö re d e n 2 - 7 y a ş la rın d a 20 çocu k ü ze rin d e d iyete k a b a k çekirdeği eklen m e s in in o k z a lk r is ta lü r iy e ve id r a r bileşim ine etk isi a ra ş tırılm ış tır. Deneyin b irin c i d ö n e m i k o n tro l, ikin ci dö n em in d e 5 m g /k g /g ü n o k za la t eklenm esi, ü ç ü n c ü d ö n e m d e 60 m g /k g /g ü n k a b a k çekirdeğ i veya o rto fo s fa t eklenm esi v e d ö rd ü n c ü d ö n em i de deney so n u o la ra k b e lirle n m iştir. H e r dö nem de 24 s a a t i d r a r to p la n a r a k k ris ta lü ri, pH , Ca, P, o k zalat, k re atin in , Na, K, s itra t, g lik o z a m in o g lik a n ve p iro fo s fa t analizi y ap ılm ıştır. K ab ak çekird eği eklen m e s in d e id r a r la k alsiy u m -o k za la t k ris ta lle rin in o lu şu m u ile k alsiyu m düzeyi a z a lm ış, fo sfo r, p iro fo s fa t, g lik o zam in o g lik an ve p o ta sy u m değ erleri a rtm ış tır. K a b a k ç e k ird e ğ i ile, o rto fo s f a ta g öre d a h a iyi so nuç alın m ıştır. K abak ç e k ird e ğ in in fa z la fo s fo r iç e rm e sin in k alsiy u m ok zalat k rista lle rin o lu şu m u n u ö n le d iğ i s o n u c u n a v a rılm ış tır.
8 — D e m ir ve F o lik A sit E k le n m e si Z a ra rlı m ıd ır?
G e b e lik te h e m o g lo b in in d ü ş ü k o lm ası çoğu kez d e m ir yetersizliğinden ço k , p la z m a h a c m in in a r tm a s ın a bağ lı o lm a sın a k a rşın , hem oglobin düzeyi b ir a z d ü ş ü k o la n g e b e le re r u tin d e m ir eklem esi y a p ılm a k ta d ır. B u nun ya n ın d a g eb e k a d ın la r d a ç in k o y etersizliğ i de önem li s o ru n d u r. Bu çalışm ada, g eb e k a d ın la r a iki h a f ta lık dem ir-fo lik a s it ek len m e sin in çin k o em ilim ine e tk is i in c e le n m iş tir. K a d ın la ra 2 h a f ta sü re ile g ün de 100 m g fe rro s dem iri ve 350 m ik ro g ra m fo la t iç e re n ta b le t v e rild ik te n s o n ra aç k arn ın a 50 mg ç in k o v e rile re k 1, 2, 3 ve 4. s a a tle rd e çink o em ilim i ö lçü lm ü ştü r. Aynı işlem te k b a ş ın a fo lik a s it v e rile re k d e y a p ılm ış tır A yrıca, ek lem eler y apılm adan ö n c e de ç in k o e m ilim i ö lç ü lm ü ş tü r. Gebe k a d ın la rın n o rm al günlük dem ir.
146 İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLEDİ
folik a sit ve çinko tü k etim le ri sırasıyla; 12.9 mg, 225 m ik ro g ra m ve 12.1 m g b u lu n m u ştu r. D em ir eklem eden önce açlık p lazm a çinko düzeyi 0.89 m ikro-
g ra m /m l iken eklem eden so n ra 0.87 m ik ro g ra m /m l düzeyine d ü şm ü ştü r.
D üşüş, is ta tistik i o lara k önem li (p < 0.02) b u lu n m u ştu r. Folik asid in te k b a şın a eklenm esi de çinko em ilim ini az altm ıştır. Ç inko ile d e m ir ince barsak- la rd a em ilim y arışın d ad ırla r. A ra ştırm a d a d em ir alım ı ile çin ko alım ı a ra s ın d a 24 sa a tlik aralık olm asına karşın, fazla d em irin çinko em ilim ini azaltm ası b a rs a k lum enlerindeki etkileşm eden çok m u k o zad a etk ileşim le rin olduğunu gö sterm ek ted ir. D e m ir: çinko o ran ın ın 2: 1 o ra n ın d a olm ası çin k o em ilim i- nin azalm asına neden o lm ak tad ır. F olatın çinko em ilim ine o lu m su z etkisin in nedeni, çinkonun folik asitle çözünm ez bileşik y ap m asın a b ağ lan m ıştır. Ge
be k ad ın lard a gerçek d em ir yetersizliği olm ad an fazla çinko eklenm esinin
doğru olm ayacağı vurgulanm ıştır.
9 Yüksek P roteinli, Çok D üşük E n e rjili D iyetin Ş işm a n O rta Yaş K ad ın
la rd a Beden B ileşim i ve A n tropom etrik Ö lçülere E tk isi
15 d e n e k 18 h a f t a s ü r e i l e g ü n l ü k 420 k k a l o r i v e 70 g r . p r o t e i n i ç e r e n ı y e t e o e s e n e r e k b e d e n b i l e ş i m i n d e k i d e ğ i ş i k l i k l e r ö l ç ü l m ü ş t ü r . K i l o k a y
-0.8-1.6 kg (o rta la m a 1.1 kg) o lm u ştu r. Yağsız do
— 9 A •] + ^ ^ k® (o rta la m a — 3.3 kg), yağ d o k u su n d ak i
kavbertiî iq o ^ (° r ta lanıa 16.6 kg) o lm u ştu r. B aşk a b ir deyişle 6 h a fta d a
83 ii * o / ı -8- k CC*en a£ırlığm ın 16.6 k g ’ı yağ, 3.3 kg’ı yağsız do ku du r,
b.nm 7QnS'k kalorhpyağSt Z Ş işm a n la rd a o v a la m a 1 kg ağ ırlık
kay-birevlf-rHo* ke ı-avs , ö ?* b u lu n m u ?tu r - Di§e r Ç ı m a l a r d a şişm an
vafisız ^ ^ 5: P ?W : 8 0.00. k k alo riye eŞk b e lirtilm iştir. 25 g.
diğine göre 70 V • • / . 1 . S /gun altın d a negatif azot dengesini
işaretle-in m istir ° 1^ 1 p ro tein alım ın d a azot dengesi çok az n egatife
kkalorîye eşit y 3 n aÇİlkta 1 kg bed en k a yb ln ın 4204-5412
vağ kavbı daha ç o ^ o im a k t *dll™ış tlr- d ü şü k en e rjili diyette
lenm iştir. Beden d an sitT İ i u' dUm m beden d an sitesi ö lçü lerek belir-
von görülm esi, v « ı a biri W T " ÇCVrCS1 ° İÇÜSÜ a ra sın d a yü k sek k o re la s' retlem ek ted ir. A raştırıcılar, •! " Ç° k b u ta ra fla rd a to p lan d ığ ım
ışa-dinlenm e m etabolik hi7, yazısında, d eneklerin en e rji h a rc a m a la rı,
v erilm iştir. Divet Uv " iıla m « SerUm t r ° ld horm o n düzeylerindeki değişm eler
zeyinde önem li düşüş (n J n dm lenm e m ctab o lik hlzda ve T* dü ‘
lam a en e rji h arcam ala rı 1481 2 0»!* ^ Dl>'et su resin ce d en ek lcrm o rta
-tu r. Divet öncesi d in 'en m e mo, l ı°ı, u 1719 kkalori o la ra k bulunm
uş-d ü şm ü ştü r. D eneklerin b elirttik le ri* âk .' , ^ ^ - 31 İke" ' 55 6 kaI° rİy--
h arcam asın ın yüksek bulundnö ak tıv ,te düzeyine gore h esa p la n an enerji
y bulunduğu ve gerçekçi olm adığı b elirlen m iştir.
m ası ®es*enen ®ebeklerde O rta Zincirli T rig lise ritle rin
Depolan-V^ a . t *c a r\ m am a ile beslenen yenidoğm uş b eb ek lerd e diye tin yag asid i içeriğinin adipoz doku üzerine etk isi in celenm iştir. B eslenm e b a şla m a d a n once b eb e k le rin adipoz d o kusu nu n yağ asidi içeriği ş ö v le d ir :
İLG İN Ç Y A Y IN Ö ZETLER İ 147
% 42.6 p a lm itik , % 14.7 p a lm ito le ik , % 28.6 oleik, % 2.5 linoleik, % 0.5, 8-12 C lu o r t a zin cirli y ağ a sitle rid ir. Anne sü tü y le beslenm ede; o r ta zincirli yag a s itle ri % 3.3, p a lm itik % 26.3, p a lm ito le ik % 7.4, oleik % 38.1, linoleik % 10.6 o lm u ş tu r. T ic a ri m a m a la r d a n E n fa m il en çok o rta zincirli yağ asidi içereni d ir. B u m a m a ile b eslen m ed e, b e b e k le rin adipoz d o k u su n u n % 11.4 ü 8-12 C lu y ağ a s itle rin d e n o lu şm u ştu r. Bu d a d iy etin yağ asidi içeriğinin adipoz d o k u y a y a n sıd ığ ım g ö ste rm e k te d ir. B u n a göre, o rta zincirli yağ a sitleri sa d ece e n e rji için k u lla n ılm a k ta , fa k a t te k r a r e sterle n ere k veya zin cir u za tıla r a k a d ip o z d o k u d a b irik m e k te d ir.
11 — İn s a n ın İn c e B a rs a ğ ın d a P a ta te s P o lis a k k a ritle rin in S indirim i
île o s to m ili b ire y le rd e değişik şek ild e servisi y ap ılan pişm iş p a ta te sin sin d irim ve em ilim i in c e le n m iştir. B ireylere 24 s a a t b itk i p o lisa k k a ritle ri içer m ey en d iy e tte n s o n ra 300 g. p a ta te s iç e re n yem ek verilerek dışkıyla atılan p o lis a k k a r itle r ta y in e d ilm iştir. P a ta te s 3 tü rlü servis ed ilm iştir. B irinci dö n e m d e ; p iş irild ik te n h e m e n so n ra, ikinci dönem de; 5 °C de b ir gece soğutul d u k ta n so n ra , ü ç ü n c ü dön em d e; so ğ u tu lm u ş p a ta te s te k r a r ısıtıla ra k yedi- rilm iş tir. P a ta te s y e d irilm esiy le n iş a s ta olm ay an p o lisa k k a ritle rin % 9 01 ileu m d a d eğ işm ed e n elde ed ilm iştir. Taze p işirilip y edirilen p a ta te s te k i n i ş a s ta n ın % 97 si sin d irilip em ilm iş, sad ece % 3 ii d eğişm em iştir. S oğutulm uş p a ta te s te k i n iş a s ta n ın % 12 si sin d irilm e m iştir. Soğuk p a ta te s te k ra r ısıtıl d ığ ın d a ta z e d ü ze y in d e o lm a m a k la b irlik te sin d irim i k olaylaşm ıştır. Genel o la ra k p a ta te s te k i k a r b o n h id r a tla rın taze p işm işte '% 9 u, so ğ u tu lan d a % 18 i ve s o ğ u tu lu p ıs ıtıla n d a % 14 ü sin d irilm em iştir. S o nu çlar, b esin in fiziksel d u ru m u n u n sin d irim i e tk iled iğ in i iş a re tle m e k te d ir. S o nu çta, p a ta te s in uygun şe k ild e p iş irilip h e m e n y en m esin in C v itam in i yö nünden olduğu k ad a r, sin d irim y ö n ü n d e n de y a ra rlı olduğu b elirlen m ek te d ir.
12 — Y o ğ u rd u n B e ta G a la k to sid a zı T a ra fın d a n L ak to z S in d ir im i: p H ve M ik ro p H ü c re Z a n n ın E tk is i
L a k to z m to le ra n s ı o lan b ire y le r y o ğ u rtta k i lak to zu s ü tü n lak to zu n d an d a h a iyi s in d ire b ilm e k te d irle r. B u n u n ned eni, y o ğ u rtta B eta-galaktosidazın b u lu n m a s ıd ır. B u a r a ş tır m a d a y o ğ u rd u n ta m p o n la m a yeteneği ve sind irim a y g ıtın d a /J-g alak to sid azm d e n a tü re d u ru m u incelen m iştir. Y oğurdun pH sm ı 4.1 d e n m id e a sid ite si o la n 2.0 ye in d ireb ilm ek için ta m sü t, asitleştiril- m iş s ü t ve k o y u la ş tırılm ış s ü te g öre 2.7 k a t d ah a çok a sit gerek m iştir. Yo ğ u rd u n p H si 2.0 ye d ü ştü ğ ü n d e , enzim a k tiv ite si k a y b o lm ak tad ır. pH 4.0 de en zim a k tiv ite s i 60 d a k ik a lık s ü re d e d ay a n ık lıd ır. Y oğ urt y en d ik ten so n ra g a s trik p H ilk b i r s a a tlik sü re d e 3.5 in ü stü n d e , 1 -3 sa a t a ra s ın d a ise 2.7 ü s tü n d e k a la b ilm iş tir. M idenin la k to z içeriği ilk sa a tte % 50, 2. sa a tte % 70, 3. s a a tte % 90 a z a lm ıştır. Y oğu rd u n ta m p o n la m a yeteneğin in yüksek olm ası, m id e n in a sitli o rta m ın d a B eta-g alak to sid az en zim inin d e n a tü re olm asını ön lem ek te, böylece ince b a r s a k la rd a lak to zu n d a h a kolay sin d irim i sağlanm ak ta d ır. 250 m İ y o ğ u rt alın d ığ ın d a , pH yı 2 ye in d ireb ilm ek için 31 m eq civa r ın d a HC1 ın g e re k tiğ i, h a lb u k i aynı m ik ta r s ü tte b u m ik ta rın ü çte b iri ge re k m e k te d ir. B u n e d e n le rd e n dolayı y o ğ u rttak i B eta-galaktosidaz enzim
leri-148 İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLERİ
n in a k tiv ite si m ide asid in d en d ah a az etk ilen m ek te ve ince b a rs a k la rd a lak to zu n sin d irim in e k a tk ıd a b u lu n m a k ta d ır. L aktoz in to le ran sı o la n la rın yo ğ u rd u d ah a iyi k u llan m aları sadece laktoz m ik ta rın ın az alm asın a değil, yo ğ u rd u n b u yöndeki niteliğinden ileri gelm ektedir.
13 — M agnezyum Alımı ve D iğer Diyet F a k tö rle rin in K a n B asın cı ile İlişki-leri-H onolu’lu K alp A ra ştırm a sı
H avai de yaşayan 615 Jap o n asıllı kalp h astalığ ı ö y k ü sü olm ay an ve h ipertansiyon tedavisi görm em iş erk ek ü zerind e k an b asın cı ile çeşitli di yet fa k tö rle ri arasın d ak i ilişki in celen m iştir K an b asın cı ile Mg, Ca, P, K, posa, bitkisel p rotein, n işasta, vit. C ve v it. D alım düzeyleri a ra s ın d a ters ilişki b u lu n m u ştu r. K an basıncı ile en güçlü ilişkisi o lan b esin öğesi m ag nezyum dur. Ancak m agnezyum dan zengin b esin lerin çoğu diğer fa k tö rle rd e n de zengin olm ası nedeniyle tek b aşın a k an b asın cını d ü ş ü rü r dem ek doğru olm am aktadır. B una rağm en, Mg, Ca, K, n işasta, po sa vit. C den zengin be
sinlerin hipertansiyon riskini azalttığ ı söylenebilir. B u b esin lerin b aşın d a,
sebzeler, m eyveler, kepekli tah ıl ü rü n le ri k u ru b a k la g ille r ile d ü şü k yağlı sü t ürü n leri gelm ektedir. B elirli b esin öğesini saf o la ra k diyete eklem e, b e dende besin öğeleri a ra sın d a dengesizliğe yol açab ilir. Doğal b esin leri tü k e t m ekle bu sakınca önlenir.
^ Y aşlıların V itam in G ereksinm eleri
Bu yazıda yaşlı b irey lerin v itam in g erek sin m eleri k o n u su n d a yapılan a ra ştırm a la r gözden geçirilerek önerilen tü k etim s ta n d a rd la rın m yeterliliği tartışılm ıştır. Son tü k etim sta n d a rtla rın d a Vit. A g ünlük erk e k le re 1000, k a d ın lara 800 m ikrogram o larak ö nerilm iştir. B esin tü k etim a ra ş tırm a la rı yaş lıların çoğunun bu değerlerin 2/3 ü k ad a rın ı tü k e ttik le rin i iş a re tle m iştir. Bi yokim yasal bulgular yetersizliği önlem ek için bu d eğ erlerin yü ksek o lduğunu gö sterm ek ted ir. B unun yanında, k aro te n o id le rin k a n se r önleyici e tk ile ri ol uğu, dolayısıyla yaşlıların k arotenoid b u lu n a n b esin leri b ira z fazla tü k e t m eleri üzerinde d u ru lm ak tad ır. Folik a sit için önerilen gü nlük tü k e tim sta n d ard ı 400 m ikrogram dır. Çeşitli a ra ş tırm a la r g ün lük 2 0 0 m ik ro g ra m civ arın d a folik asit alim inin yeterli olabileceğini işare tle m e k te d ir. Y aşlıların güneş ten y a ra rla n m a la rı ve günlük 400 IU D vitam ini alm aları uygun k ab ul edil
m iştir. Y aşlılarda serum vitam in B G koenzim i düzeyi d ü şü k b u lu n m u ştu r.
Aynı şekilde e ritro sit tran sa m in a z aktiv itesin d e de y aşla b irlik te değ işm eler gözlenm iştir. Ancak şu an d a önerilen, erk ek için 2 .2 m g /g ü n , k ad ın için 2.0 m g /g ü n tü k etim sta n d a rd ın ın yükseltilm esini g erek tirecek y eterli bilim sel v erile rin b u lunm adığı b elirtilm iştir. Y aşın ilerlem esiyle se ru m v ita m in B12 düzeyi d ü şm ek ted ir. Ancak vit. B13 em ilim in in y aşla değişm ediği b elirlen
m iştir. B u nun yanında, yaşla g a strik salgının azalm ası p ro tein e bağlı B12
n in sin d irim ve em ilim ini olum suz etkileyebilm ektedir. Y ine vit. C, po sa, al kol ve bazı ila ç la r B12 nin biyoyararlılığım az altab ilm e k te d irler. E rk e k ve k a d ın için ö n erile n 3.0 m ig ro g ra m /g ü n tü k etim düzeyinin g a strik atro fisi o lan y a şlıla r için a rttırılm a s ı gerektiği b elirtilm iştir. H alen y etişk in erk ek için 10 m g /g ü n , k ad ın için 8 m g /g ü n alfa-tokoferol eşdeğeri v itam in E öne
İLG İN Ç Y A Y IN Ö ZE TLE R İ 149
r ilm iş tir. B azı y a z a rla r v ita m in E ’n in a n tio k s id a n t n iteliğ in d en dolayı yaşa b a ğ ım lı d e ğ işik lik le ri azaltab ile ceğ im ileri sü rm e k te d irle r. Y aşla b irlik te p la te le t v ita m in E düzeyi a z a lm a k ta d ır. D o k u lard ak i lip itle rin oksidasyonu- n u n ö n le n m e s i y e te rli v ita m in E alım m ı g e re k tirir. A ncak şu an d a yetişkin le r için ö n e rile n g ü n lü k tü k e tim s ta n d a r d la n n ın değişm esini g erektirecek y e te rli v e ri b u lu n m a m a k ta d ır. T iam in ve ribo flav in g erek sinm esi en e rji alı m ı ile o ra n tılıd ır. Ş u a n d a ö n e rile n 0.4 mg/1000 kal tia m in ve 0.55 mg/1000 k a l rib o fla v in in y a ş lıla r için y e te rli olabileceği d ü şü n ü lm ü ştü r. V itam in C y ö n ü n d e n b e sle n m e d u ru m u sig a ra içim inden, ilaç k u llan ım ın d an , çevresel v c c o ş k u s a l s tre s le r d e n o lu m su z e tk ile n m e k te d ir. Y aşla kan v itam in C dü zeyi a z a lm a k ta d ır. B azı a r a ş tır ıc ıla r, p lazm a vit. C düzeyini 1.0 m g /d l düze y in d e tu tm a k için 75- 150 m g C v ita m in i alın m asın ı ileri sü rm ü şle rd ir. B u n u n y a n ın d a g ü n lü k ö n e rile n 60 m g /g ü n düzeyindeki C vitam ini y aşlılar için a r ttı r m a n ı n g e re k li o lm ad ığ ı g ö rü ş ü ağ ırlık k az an m ıştır.
15 — G a ita S u y u n u n H ü c re se l T o k sik E tk is i Diyete B ağım lıdır
G a ita d a k i p o tc n siy a l to k sik lip itle rin d iy ette yağ, kalsiyum ve posa d e ğ işim in d e n e tk ile n ip etk ilen m ed iğ i 20 e rk e k ü ze rin d e incelenm iştir. D enek le re y ü k s e k y ağ, d ü ş ü k k alsiy u m , d ü şü k p o sa veya d ü şü k yağ, yüksek kal siy u m , y ü k s e k p o sa lı d iy e tle r v e rile re k g a ita n ın sulu k ısm ın ın in san eritrosi- d in i ö ld ü r m e d u r u m u n a b a k ılm ış tır. G a itan m su lu bö lü m ü n d ek i s a fra asidi k o n s a n tra s y o n u , d ü ş ü k yağlı d iy e tte ö n em li şekilde (180 m m den 100 m m) d ü ş m ü ş , y ü k se k yağlı d iy e tte y ü k s e lm iştir (190 m m den 250 m m ) E ritro s itle r in ö lm e d u r u m u y ü k se k yağlı d iy e tte % 76, d ü şü k yağlı d iy ette % 37 b u lu n m u ş tu r . D ışk ın ın s a f r a a sid i k o n sa n tra s y o n u ile h ü cre ölü m ü a ra s ın d a ö nem li z a y ıf k o re la s y o n b u lu n m u ş tu r . S o n u çlar, diyetin n iteliğ in in g aitan ın sulu k ıs m ın ın d e te r ja n k o n s a n tra s y o n u n u etkilediğin i ve b u n u n d a h ü cre z a n n a to k s ik e tk i y a p a b ile c e ğ in i işa re tle m e k te d ir. D üşük yağlı, yü k sek k alsiy um vc p o s a lı d iy e tin kolo n k a n s e r risk in i azaltıcı etk isi bu a r a ş tır m a ile b ir kez d a h a v u rg u la n m ış tır .
16 — E p h e d r in e T a r a fın d a n B a ş la tıla n Term ogene& isde A spirin in İlerle tic i E t k i s i : Ş işm a n lığ ın T ed a v isin d e K u lla n ılm a P otan siy eli
S o n y ılla rd a m e ta b o lik hızı h ız la n d ıra n term o g en ik ila ç la rın beden y ağ k itle s in i a z a lta ra k şişm a n lığ ın te d av isin d e ku llan ılm ası ü zerind e a r a ş tır m a la r y a p ılm a k ta d ır. B u t ü r z a y ıflam ad a m erk ezi s in ir sistem in i u y a ra ra k m e ta b o lik h ız ın a r ttır ılm a s ın ın z a ra rlı sonuç o lu ştu rm ay ac ağ ı ü zerin d e du r u lm u ş tu r . S in ir siste m in i u y a r a ra k m e ta b o lik hızın a rttırılm a s ın ın za rarlı so n u ç o lu ş tu rm a y a c a ğ ı ü z e rin d e d u ru lm u ş tu r. S in ir siste m in i u y a ra ra k m e ta b o lik h ız ın a r ttır ılm a s ın d a e p h e d rin in kullanılabileceği b elirtilm iştir. Şiş m a n s ıç a n la ra e p h e d rin v erild iğ in d e, e n e rji h a rc a m a sın d a % 9 a r tış olm uş, a ğ ırlık ta % 18, y ağ k itle sin d e % 50 a z alm a g ö rü lm ü ştü r. Ancak ep h e d rin tek b a ş ın a şişm a n lığ ı tü m ü y le d ü z e ltm e m iştir. K ro n ik o la ra k a s p irin verilm esi m e ta b o lik h ız d a ve b e d e n a ğ ırlığ ın d a b i r değişm e y ap m am ıştır. E p h ed rin ile b ir lik te a s p ir in v erild iğ in d e, e n e rji h a rc a m a sın d a % 18 a rtış olm uş, yağ k it le sin d e k i k ay ıp % 75 e çıkm ış, şişm a n lık tü m ü y le d ü zeltilm iştir. A spirinin
150 İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLE kİ
e p h e d rin in etk in liğ in i a r ttırm a d a yalnız yağ k itlesi ü zerin d e olm ası olum lu b ir b u lg u d u r. B öylece şişm an lık düzelirken, p ro te in k aybı fazla o lm a m a k ta d ır. İn s a n la rd a y ap ılan bazı a ra ş tırm a la rd a d a e p h e d rin in tek doz verilm e sinin lip it o k sidasyonunu a rttırd ığ ı b irk aç h a fta so n ra kilo k aybı olduğu gözlenm iştir. E p h ed rin le b irlik te a sp irin in k u llan ılm asın ın sak ın calı o lam a yacağı b e lirtilm iştir.
17 — T ip 2 D iyabetlilerde Altı N işastalı B esinin T ek ve K a rışık Y em ek İçin de İn sü lin em ik ve G lisem ik İn d e k sle ri
Tip 2 diyabetli 18 h a sta üzerin de 50 g. k a rb o n h id ra t, 20 g. yağ, 24 g. p ro te in ve 475 kkalo ri içeren yem eğin, glisem ik ve in sü lin em ik in d ek sleri in celenm iştir. Y em ekteki 50 g. k a rb o n h id ra t b arb u n y a, yeşil m ercim ek, p irinç, m ak arn a, p a ta te s ve ekm ekten sağ lan a rak h e r b ir yem eğin glisem ik vc insü linem ik indeksleri sap tan m ıştır. G lisem ik indeks en d ü ş ü k te n b a ş la y a ra k sı rasıyla; b arbunya, m ercim ek, pirinç, m a k a m a , p a ta te s ve ek m ek eklen en ye m ek te g örülm ü ştü r. F ark lılık çok önem li (p < 0.01) b u lu n m u ştu r. G lisem ik indekle, insülinem i indeks arasın d a önem li pozitif k o relasyo n b u lu n m u ş tu r (p < 0.05). K arışık yem ek, tek b esinden d ah a d ü şü k glisem ik cevap v erm ek te 01^ B esinler arasın d ak i glisem ik indeks fa rk lılık ların ın , y em ek lerin posa içeriğinin ve n işasta tü rü n ü n fark lı o lu şu n d an ileri geldiği b e lirtilm iştir, a agil n işastasın d a am iloz o ran ı d iğ erlerin d en d ah a y ü k s e k tir ve baklagil- e n n posa içerikleri de fazladır. Aynı şekilde p irin ç n işastası, b u ğ d ay n işas
tasın d an d aha çok am iloz içerm ektedir. T ek b esin v erild iğ in d e sadece ek
m eğin insülinem ik indeksi diğerlerinden fark lı b u lu n m u ş tu r. K arışık yem ek o a rak verildiğinde, insülin salm ım ı a rtm ış ve b e sin le r a ra s ın d a glisem ik m deks paralelinde fa rk lılık lar g ö rü lm ü ştü r. G lisem ik in d ek sin T ip 2 diabet-
ı erin diyetinin düzenlenm esinde yol gösterici olacağı so n u cu n a v a rılm ıştır. cak, değişik besin lerin glisem ik indeksleri h esa p la n ırk en , ekm eğin örn ek csm o arak gösterilm em esi gerektiği v u rg u lan m ıştır.
18 — M aln utrisyonun İyileştirilm esi S ırasın d a K o n tro llü Ç inko E k lenm esi D e n e y i: B üyüm e ve B ağışıklık F onksiyonuna E tk isi
M arasm us tip i m aln u trisy o n lu 32 bebek ü zerin de çin k o n u n bü yü m e ve b ağışıklık fonksiyonuna etkisi incelenm iştir. B eb ek lerin y a rısın a günde m g /k g çinko o lacak şekilde çinko ase ta t, y arısın a p laseb o v erile rek 60 gün de kilo alım ı ve bağışıklık fonksiyonu s a p ta n m ıştır. B ağışıklık fonksiyonu, d eri te stin e y anıt, T h ü crelerin in çoğalm ası, enfeksiyon hızı y ö ntem leriy le ö lç ü lm ü ştü r. B ü tü n ço c u k la r sü t esaslı m am a ile b irlik te vitam in-m ineral k a rışım ı alm ışla rd ır. B u k a n şım d a lm g/kg d em ir b u lu n m a k ta d ır D iyetin o r ta la m a çinko içeriği 3.0-3.5 m g dır. B una ek deney g ru b u 2 m g /k g çinko a lm ıştır. Kilo alım ı çinko eklenen g ru p ta s ta n d a rd ın % 9 u , eklenm eyen g ru p ta % 3 i i (p < 0.05) b u lu n m u ştu r. E nfeksiyon çinko eklenen 16 çocuk tan 3 ü n d e g ö rü lü rk e n , eklenm eyen g ru p ta 16 dan 10 u n d a g ö rü lm ü ş tü r (p <[ 0.025). P lazm a çinko düzeyi ile enfeksiyon arasın d a korelasyon b u lu n m u ştu r. Ç inko eklen en g ru p ta IgA önem li şekilde a rtm ış tır. M aln ü trisy o n tedav isin d e çin k o ek len m esin in y ararlı olacağı so nu cun a v arılm ıştır. Bu çalışm ad a
İLG İN Ç Y A Y IN Ö ZETLER İ 151
v ita m in -m in e ra l k a rışım ıy la , ek d em ir alındığı için eklenen çinko bu iki m i n e ra l a r a s ın d a k i dengeyi b o z m a m a k ta d ır.
] 9 — Ç inko ve B ü y ü m e D u ru m u Y önünden K a n a d a ’lı Okul Öncesi \ a ş
G ru b u Ç o cu k ların B esin T ü k e tim Ö rü n tü sü
O kul öncesi y aş g ru b u n d a n 106 çocuğun 3 g ünlük besin tü k etim i saç v e s e ru m çin k o d ü zey leri ile b ü y ü m e d u ru m la rı in celenm iştir. Saç çinko d ü zeyi e rk e k ç o c u k la rd a 0.103 ± 0.35 m g /g r, k ızlard a 0.12 g ± 0.34 m g /g b u lu n m u ş tu r . S e ru m çin k o düzeyi kız + e rk e k te 0.111 ± 0.013 m g /d l b u lu n m u ş tu r . S aç ç in k o düzeyi 0.07/g a ltın d a o la n la rın y aşa göre boy uzun lu kları d ü ş ü k (p < 0.05) b u lu n m u ş tu r. B u ç o c u k la rın et, tav u k ve balığı az tü k e ttik le ri g ö rü lm ü ş tü r. B u ç o c u k la rd a h a fif dereced e çinko yetersizliği olabileceği s o n u c u n a v a rılm ış tır.
20 — İn s ü lin e B ağ ım lı O lm ayan D iyabetli H a s ta la r İç in B esin Öğeleri E saslı ve D eğişim G r u p la n Y ö n tem lerin e G öre D iyet D üzenlem enin K arşılaş-tın lm a s ı
B u ç a lış m a d a b e sin öğeleri esaslı ve besin g ru p la rın ın değişim listele r in e g ö re d iy e t d ü ze n le m en in d iy ab etlilerd e glisem ik k o n tro l, kalp hastalığı ile ilgili g ö s te rg e le r v e d iy ete k a rşı h a s ta n ın şik ay etleri üzerind eki etkinliği k a r ş ıla ş tırm a lı o la ra k in cele n m iştir. 83 diyab etliye 3 dönem lik uygulam alı e ğ itim le y ö n te m le rd e n b irin i k u lla n a ra k diyetlerini düzenlem eleri ö ğretil m iş tir. Ç a lışm a d a n 6 ay so n ra h e r iki yö n tem le düzenlenen diy etlerd e ener ji alim in in , to p la m yağ ve doym uş yağ alim in in azaldığı g ö rü lm ü ştü r. Yağ a lım ın d a k i azalış b e sin öğeleri e sa sın a göre düzenlenen d iyetlerde d ah a faz la o lm u ş tu r. H e r iki y ö n tem le d ü zen lenen d iy ette kiloda ve deri k ıv rım k a lın lığ ın d a ö n e m li d eğ işm e o lm a m ıştır. H e r iki d iy ette to tal ve d ü şü k dansite-li dansite-lip o p ro te in k o le ste ro ld e d ü şü ş g ö rü lm ü ştü r. B esin öğeleri esasın a göre di y e t d ü z e n le y e n le rd e b a ş la n g ıç ta p lazm a glikozu 164 m g /d l iken, diyet uygu la m a s ın d a n 6 ay s o n ra 148 m g /d l düzeyine in m iştir. Değişim listelerin e gö re d iy e t d ü z e n le y e n le rd e b a ş la n g ıç ta 144 m g /d l olan p lazm a glikoz düzeyi ay n e n d ev a m e tm iş tir. H e r iki y ö n tem le diyet düzenlem e fark lı sonuç v er m e m iş tir. B u n a n ed e n o la ra k h a s ta la rın u zu n s ü re d ir d iyab etli o lm aları do la y ısıy la d eğ işik z a m a n la rd a iki y ö n tem d en de h a b e rd a r o ld u k ları g ö steril m iş tir. D iy ab e tin k o n tro lü n d e diy et eğitim in in b ü y ü k önem taşıdığı, h a sta la r a en u y g u n gelecek y ö n te m le r k u lla n ıla ra k eğitim yapılm ası gerektiği v u rg u la n m ış tır.
21 — İ n s a n la r a Ö n e rile n F o lik Asit T ü k e tim Düzeyi
P te ro y lg lu ta m ik a s it (PGA) o la ra k b ilin en folik a sit sak lam a ve p işir m e s ü re s in d e k o lay b o zu lan b ir v ita m in d ir. Isı, o ksidasvo n ve ultraviyole ış ın la rı m o le k ü ld e k ırılm a la ra yol a ç a ra k v ita m in ak tiv itesin in azalm asına n e d e n o lu r. A yrıca, p işm e su y u n u n dökülm esiyle de önem li k ay ıp lar olur. C v ita m in i fo lik a sid in o k sıd a sy o n d a n k o ru n m a sın d a y ardım cı olur. Folat, te k k a r b o n u n m o le k ü lle r a ra s ın d a ta şın m a s ı ile ilgili enzim tepkim elerinde
152
İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLERİ
ro l a la ra k n ü k leik a sitle rin ve bazı am ino a sitle rin m eta b o liz m a la rın d a e t k in lik g ö sterir. Y etersizliğinde büy ü m e ve k an h ü c re le rin in sentezi enge e n ir. Folik asid in en iyi k a y n a k la n ; k araciğ er, yeşil y a p ra k lı sebzeler, m ey veler, k u ru b ak lag iller ve m ayadır. B esinlerdek i folik asid in em ilım o ra n ın ın % 37 - 72 a ra sın d a değiştiği g ö ste rilm iştir. B itk isel b esin lerd e genellikle po- lig lu tam a t o la ra k b u lu n d u ğ u n d an b ağ ırsa k la rd a k i k on ju gaz enzim ini ın ı eden ilaç, alkol gibi e tm e n le r em ilim o ra n ın ı d ü ş ü rü r. N o rm al k o şu lla rd a m o n o g lu ta m a tın % 90’ı, p o lig lu ta m a tın % 5 0 -9 0 'ın ın em ildiği b e liıtilm e - ted ir. K araciğ er fo lat düzeyi 1 m ik ro g ra m /g r düzeyinin a ltın a inm eden fo- la t yetersizliği görülm ez. O rta la m a k ara c iğ e rin folat düzeyi 8 .8 m ik ro g ra m /g r. o la ra k ta h m in ed ilm iştir. Y etişkin k im senin b ed e n in d e o rta la m a 7.5 ± 2.5 m g fo lat b u lu n m a k ta d ır. F o latsız diyet sü resin ce b ed en d en o rta la m a günlük 60 m ik ro g ram fo lat eksilm esi olduğu h esa p la n m ıştır. G ünlük en az fo lat ge rek sinm esi 1 m ik ro g ra m /k g o la ra k h e sa p la n m ıştır. D üşük fo lat (günlük 5 m ik ro g ram folat) alındığında 3 h a fta so n ra seru m fo lat düzeyi 3 n g /m l al tın a düşm ekte, kem ik iliğinin çalışm asın d a h afif b o zulm a b a ş la m a k ta d ır. 5 h a fta so n ra kem ik iliğinde n ö tro fille rd e h ip erseg m en tasy o n , iliğin a n o r m al çalışm ası gözlenm ektedir. 7 h a f ta s o n ra p e rife ri len fo sitlerin d e a n o r m allik, 10 h a fta so n ra kem ik iliğinde m eg alo b lastlar g ö rü lm ek ted ir. 17 h a fta so n ra kırm ızı k an h ü crelerin in fo lat düzeyi dü şm ek te, 2 0 h a f ta s o n ra m ak- ro sitik anem i o rta y a çık m ak tad ır. 40 n o rm al y etişk in g ü nlük 2 0 0 ± 6 8 m ik ro g ram folat içeren diyet ald ık ların d a, 6 ay so n ra se ru m fo lat düzeyleri n o r m al sın ırla rd a (5.8 ± 1.4 n g /m l), aly u v ar fo lat düzeyi 229 ± 44 n g /m l ola ra k b u lu n m u ştu r. G ünlük 3 m ik ro g ra m /k g alim inin k araciğ erd e y eterli de
poyu sağlayabileceği b e lirtilm iştir. G ebelikte diyetin özelliğine ve gebelik
öncesi beslenm e d u ru m u n a göre, günlük ICO ile 500 m ik ro g ra m ek fo lat öne rilm iştir. G ünlük 750 mİ. sü t salgılanm asın ın fo lat m aliy eti; diyet fo latının % 50 sinin em ilebildiği d ü şü n ü lü rse, g ü n lü k 100 m ik ro g ra m o la ra k h esa p lan m ıştır. B aşka b ir deyim le em zikli k adın , k en di gereksinm esi olan 3 m ik ro g ra m /k g folata, salgıladığı sü t için de g ün lük 100 m ik ro g ra m ek fo lat al
m alıdır. S ütün k aynatılm asıyla folatın o rta la m a % 50 si k ay bolu r. K ayn a
m ış süt, sü t tozu ve keçi sü tü ile b eslenen b eb e k le re ek fo lat verilm elid ir. Çiğ taze m eyve ve sebze alan b eb ek lere ve ç o c u k la ra ek folat v erilm esin e ge re k y o k tu r. Folik asit ile an tik o n v u lsan t ilaç ph en y to in a ra s ın d a an tig o n ist ek tileşim vard ır. Bu öğeler b irb irin in b iy o y ara rlılık ların ı en g ellerler G ünlük ö n erile n m ik ta rın 100 k a tı phen y to in alan ep ilep tik b ire y le rd e konvulsiyon- la ra n eden olur. In tra v en ö z yolla alın an 1 m g folik a sit p h e n o b a rb ito l k o n t ro llü ep ilep tik b irey lerd e an o rm a l EEG gö sterir. Y üksek doz, b ö b re k le rd e bo zu k lu k y a p a r ve bazı tü m ö rle rin büyüm esine ned en olur. G ebelerin diye tin e 100 m g d e m ir ve 350 m g folik asit eklem esinin çinko em ilim in i önem li ölçü d e azalttığı, dölün bü yüm esini engellediği b elirtilm iştir. G ebelikte v eri lecek ek d e m ir m ik ta rın ın g ünlük 30 m g ı aşm am ası gereklidir.
22 — İn s a n la r İç ü ı B, 2 V itam in i T ü k etim S ta n d a rd ı
B13 v itam in i, in sa n d a etk isi görülen ko bam id tü rev le rid ir. B12 koen/.i- m i, h o m o siste in in m etio n in e ve m etilm alonil-koenzim A n ın sussinil-koenzim A ya d ö n ü şm esi te p k im e le rin d e rol alır. İkinci tep k im e bazı am ino asitlerin
İL G İN Ç Y A Y IN Ö ZE TLER İ 153
v e te k sayı k a r b o n zin cirli yağ a sitle rin in y ık ım ın d a etk in d ir. Ayrıca folik a s itle b ir lik te BJ2 v ita m in i n ü k le ik a sit m e ta b o liz m a sın d a ro l alır. O rtalam a A m e rik a n d iy e tin in g ü n lü k 5-15, İngiliz d iy e tin in o rta la m a 3.1 m ik ro gram B r , içerd iğ i b e lirtilm iş tir. Bl2 v itam in i m id e salg ısı için d ek i in trin sik fak tö r le b a ğ la n a ra k em ilir. Y üksek do zd a alın d ığ ın d a (30 m ik ro g ram ) az m ik ta r ı b a s it d ü fü z y o n la em ile b ilm e k te d ir. 0.5 m ik ro g ra m v ita m in alındığında % 71 i e m ilir A lım düzeyi a r ttık ç a em ilim o ra n ı d ü şer. Alım dozu 5 m ikrog r a m o lu n c a em ilim o ra n ı % 28 d ir. V itam in BJ2 siz diy et alın ın ca veya to ta l g a s tre k to m id e b e d e n d e k i B12 v itam in i g ün lü k % 0.1 o ra m n d a (günlük
1.2-1.3 m ik ro g ra m ) az alır. B öylece p e m isiy ö z an em i o lu şu m u 2 -1 0 yıl gibi b i r z a m a n s ü re c in i g e re k tirir. G ünlük ağızdan v erilen 0.5-1.0 m ik ro m ram B r > v ita m in i p e rn isiy ö z a n e m in in o lu şu m u n u önler. T o p lu m d ak i v itam in B r , y e te rsiz liğ i o lg u la rın ın % 95 i v itam in in y etersiz em ilim iyle ilgilidir. Int- r in s ik f a k tö r n e d e n iy le B12 y etersiz em ilir, s a fra ile salg ılan an d a te k r a r cmi- lem ez. B u d u r u m d a s e ru m d a B j2 b a ğ la n m a k a p a site si % 40 ± 10 dur. N o r m a l s e ru m düzeyi 250 p q /m l dir. Bu d u ru m (em ilim bozukluğu) devam e t tiğ in d e 1 -2 yıl s o n ra se ru m düzeyi 200 p q /m l ye iner. Yeni o lu şan h ü c re le r d ek i Bjo y a rıy a d ü ş e r, k em ik iliğinde a n o rm a llik le r b a şla r, 2 -3 yıl so n ra se ru m düzey i 150 p q /m l ye d ü şe r, h ü c re le rd e k i n o rm alin % 10 u d u r. K em ik iliği m e g a lo b la s tik n ite lik te d ir. 2.5 -3 yıl s o n ra m yelinde ciddi bozukluk g örü lü r. G ü n lü k B12 a lım ı b e sin le rle ve s a fra ile a tıla n ın geri em ilim iyle gerçek le şir. B u n e d e n le h iç h ay v a n sal b e sin a lm a y a n la rd a y etersizlik belirtisi 2 0 -3 0 yıl s o n ra g ö rü lü rk e n , em ilim bo zukluğ u o la n la rd a 2 -3 yıl içinde geli ş ir. B12 n in b i r k ay n a ğ ı d a ince b a ğ ırs a k la rd a k i b a k te rile r ta ra fın d a n yapı la n d ır. İn s a n d ış k ısın d a g ü n lü k 5 m ik ro g ra m c iv a rın d a B12 b u lu n u r. Bu ç o ğ u n lu k la k a lın b a ğ ırs a k b a k te rile rin c e y ap ılan d a n , em ilem eyen b esin ve s a f r a d a n gelir. B j„ k a im b a ğ ırs a k la rd a n em ilm ez. G ünlük alm an 1 m ikrog ra m B12 n o rm a l y e tişk in le rd e y etersiz lik leri ön ler, n o rm al se ru m ve depo dü zey in i sa ğ la r. Ç eşitli em ilim b o zu k lu k ları d a d ik k a te a lın a ra k gü nlük 2 m ik ro g ra m ö n e rilm iş tir. B itk isel b esin lerle beslen en k işile r gü nlük 1 su b a r d ağ ı k a d a r s ü t v ey a o n u n k arşılığ ı s ü t tü re v le ri a lırla rs a yetersizliği önleye ce k d ü zey d e B12 a la b ilirle r. B u n eden le B12 y etersizliği b e lirtile rin in çoğu a lım d ü z e y in d e n ço k em ilim b o zu k lu ğ u n a b ağ lıd ır. N o rm a l beslenm iş ann e n in s ü tü g ü n d e 0.2-0.8 m ik ro g ra m civ a rın d a B ,a sa ğ la r ve b u bebeğe yeter- lid ir. Y aln ız b itk is e l b e s in le rle b eslen e n k a d ın la rın b eb e k le rin e g ü nlük 0.1 m ik ro g ra m B12 v e rilm e si iy ile ştiric i etk iy i g ö sterir. B ü y ü k lerd e kg b aşın a 0.06 m ik ro g ra m B n y e te rlid ir. G ebelik için g ün lü k 0.3 m ik ro g ram B ,„ gerek lid ir. E m z ik liliğ in g e re k tird iğ i m ik ta r g ü n lü k 0.45 m ik ro g ra m o la ra k b elirlen m iş tir. Y a şlıla rd a se ru m B12 düzeyinin azalm ası m id e a tro fisin d e n k ayn ak la n ı r E k b i r g e re k sin m e ö n e rilm e m iştir. G ünlük a lın a n 100 m ik ro g ram lık döz h iç b i r to k s ik e tk i g ö ste rm e m iş tir. Y etersizlik d u ru m u olm adığı sürece y ü k se k doz a lım ın y a r a rı d a y o k tu r. Z ira alın an a r ttık ç a em ilim o ran ı d üş m e k te d ir.
23 — İ n s a n la r İç in Ö n e rile n D e m ir T ü k etim i
D e m ir g e re k sin m e sin in sa p ta n m a sın d a b esin lerle alın an d em irin emi- le b ilirliğ i göz ö n ü n e a lın m a lıd ır. D iyette e m ileb ilir d em ir yeterli düzeyde
ol-154 İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLERİ d u ğ u n d a, depo d em iri d u ra ğ an düzeyde tu ta c a k şek ild e ince b a ğ ırsa k la rd a k i em ilim % 10-30 a ra sın d a d ır. D em ir alım ı y aşa m ın 4 dön em ind e y etersiz du ru m a d ü ş e r : 1) 6 ay 4 yaş arası; B u dönem de b eslenm e de d em iri az olan s ü tü n tem el besin olm ası, hızlı büyüm e ve d e m ir d ep o su n u n yetersizliği söz k o n u su d u r. 2) E rgenlik başlan g ıcın d ak i hızlı b ü y ü m e a ly u v a rla r say ısın ın vc k as m iyoglobinin a rtm a sın ı g e rek tird iğ in d e n g erek sin m e a r ta r. 3) D oğurgan lık dön em inde aylık k an kaybı d e m ir gerek sin m esin i a r ttır ır . 4) G ebelikte k an h ac m in in a rtm a sı ve döle d e m ir depo ed ilm esi g ereksin m eyi a r ttırır. ABD’inde 2 yaşa k a d a r ki ço c u k la rd a % 9, 15-44 k ad ın n ü fu su n d a % 5 -1 4 o ra n ın d a d em ir yetersizliği v a rd ır. B esinlerd e d em ir, hem d em iri ve hem olm ayan d em ir olm ak üzere iki şek ilde b u lu n u r. D iyetteki d iğ er ö ğeler genel de hem olm ayan dem irin em ilim ini e tk iler. E m ile b ilir d e m ir y ö n ü n d en ye nen yem ekte 5 değişken göz önü n d e t u t u l u r : (1) T o plam d e m ir içeriği, (2)
hayvansal besinlerdeki d em irin % 40’ı hem d em iri o la ra k k abu l edilerek
hem dem iri m ik ta rı (3), bitkisel b esin lerd e k i hem o lm ay an d e m ir + h ay vansal besinlerdeki to tal dem irin % 6 01, (4) yem eğin a sk o rb ik a sit m ik ta rı, (5) yem ekteki et, tavuk ve balık m ik ta rı. Z ira a r a ş tır m a la r y em ek te bu b e sinlerin b u lunm asının d em ir em ilim ini a rttırd ığ ın ı g ö ste rm e k te d ir. S erum e rrıtin düzeyine göre k adın ın d em ir deposu o rta la m a 500 m g o lu n ca yeter- l" T m edilm ektedir. B unun y anında ABD’deki ‘k a d ın la rın o rta la m a depo- .arı „ mg. dır. D iyetteki d em ir em ilim o ra n ı depo d em irin e b ağ lıd ır. 500
™ J..rem ' r deposu olduğunda em ilim % 5 -1 0 , depo dem iri 100 m g inince
h-ıiît™ >e yükselir. D em ir deposu 500 m g o ld u ğ u n d a 30 g r e t veya
• • IÇ0r.e.n yem ekteki hem d em irin em ilim o ra n ı % 23, hem olm ay an de-
hpminn|em illm i/ ° ^ r ' y em e^ 75 mg civ arın d a ask o rb ik a s it içerdiğinde
sa U-e^ ” n % 8’c ç ık m a k ta d ır. H angi k a y n a k ta n
sağlanır-gPrp|„.;n Sm. 1.5 mg em ilen d em ir d o ğ u rg a n lık ,d ö n e m in d e k i kadının
tanik "*â«!»leSIni a r^ a r ’ d iy e tte k i kalsiyum fo sfat, fita tla r, kepek, çaydaki enfTPİİPvir' VC a n ta s*^e r h em olm ayan d em irin em ilim ini engeller. D iyetteki cnıiIirr.ir>d1'»V'ir* w* ay*a^tlrlcı fa k tö rle re bağım lı o lara k hem o lm ayan d em irin
e m i l i m i " U 3 1 a r tl^ ve>'a azahş olabilir. Özet o larak , d iy ettek i d em irin
d e m ir 'd e PV s u n r S ı r b İ r Ş^ -
ve’HaSk0rbİk
^ dİğCr smırlayıcı ögelerc’
m ik ro«ram ' k a . d em ir kaybı n o rm al y etişk in e rk e k te 14
in iş ti r K a d m l â r ^ a v l 'k k a T k ' j" Z!®rd a 22 m ik ro g ra m /k g o la ra k b elirlen
m iştir. Avlık k m v " k g n d e m ir g ü nlük 0.5 m g k ab ul
edil-m a k ta d ır Dpedil-m‘ ^ ı " ' a r tll ^ın d a' a rta n d em ir kaybı em ilim hızını a
rttır-S „T „' rttır-S 10 olursa, ycti5kin crkek içi" *B"“ k,0'
k an hacm inin a rtış , 290 m - d ö l ° n erıI™,ş tır - Gebe k ad ,n jÇin 450
lam lıpr cr^î-iPiiL- ■ • ’ ° depo ve 25 m g p la se n ta olm ak üzere
top-k an top-kavbı ile J » m ™.g gereksinm e v ard ır. A ncak b u n d an aylık
g e re k lid ir S o n 7 t. ~ - ' ı d e m ı r Ç ıkarılırsa h e r gebelik için 500 m g d em ir
S T d o t a , V m " I ' - , ° nem de gİİnlÜk 15 son 3 aylık d ö n em in
sonu-d e sonu-d e m ir emiîT e m ır eklem e yeterli kabul e tm iştir. Z ira b u dönem
-- -- --m o ra n ı a rtm a k ta d ır. E m zirm eyle günlük d em ir kaybı 0.15--0.3 m g o a ra k h e sa p la n m ıştır. Bu m ik ta r aylık kan kaybı ile a tıla n d em ire te k a b ü l eder. E m zik lilik te aylık k an kaybı olm adığı sürece ek d em ire gerek o lm a m a k la b irlik te , doğum da azalan d e m ir dep osun un yerin e konm ası için
İLG İN Ç Y A Y IN Ö ZETLER İ 155
b irk a ç ay ek d e m ir v erilm esi uygun olur. Z am a n ın d a doğan b eb e k te y eteıli d e m ir d e p o s u b u lu n d u ğ u n d a n ilk 3 ay an n e sü tü n ü n sağladığı d e m ir yeter- lid ir. D ö rd ü n c ü ay d a n 3 y a ş a değin g ünlü k 10 m g d e m ir alım ı gerekir. Dü şü k d o ğ u m a ğ ırlık lı b e b e k le re en geç ikinci ay d a b a şla m a k üzere g ü nlük en ç o k 15 m g d e m ir v e te rlid ir. B ü y ü m en in g erek tird iğ i d e m ir gereksinm esini k a r ş ıla m a k için ç o c u k la ra g ü n lü k 10 m g, ergen erk e k le re (10-17 yaş) 12 mg, e rg e n k ız la ra (10 y a şın d a n itib a re n ) 15 m g d em ir alım ı ö n erilm iştir. Y aşlı lık ta d e m ir g e re k sin m e sin in a r ttığ ın a d a ir v e rile r y o k tu r. M enapozdan son r a k a d ın la r ın g e re k sin m e si erk e k le rin k i k a d a rd ır. V erilen b u m ik ta rla rın 30 ile 90 g. e t, b a lık , ta v u k veya 25 - 75 m g ask o rb ik a sit (h azırlam a ve p işirm e k a y ıp la rı ç ık tık ta n so n ra ) içeren v e je te ry a n diyetleri için y eterli olduğu so n u c u n a v a rılm ış tır. D e m ir alim in in a rtm a sı, çinko em ilim ini azalttığ ın d an d e m ir a lım ın d a d eğ işik lik y ap a rk en , b u n o k ta y a d ik k a t ed ilm elidir. G ünlük a lın a n 100 m g d e m ir sü lfa tın k ara c iğ e re z a ra r verdiği, 3 g. dozun ö ld ü rü cü o ld u ğ u , z e h irle n m e n in ço ğ u n lu k la b ü y ü k le r için y ap ılan p e ra p a ra tla rın ço c u k la r ta r a f ın d a n k u lla n ılm a sıy la o rta y a çık tığ ı b e lirtilm iştir. Değişik top- lu m la rd a k i n ü fu s u n % 10 -16 sının a ş ın d em ire d u v arlı olduğu, b u kişilerd e ek a lın a n d e m irin to k sik e tk i gösterebileceği b e lirtilm iştir.
24 — İ n s a n la r İç in Ö n e rile n V ita m in K T ü k etim i
V ita m in K, p lazm a, k em ik ve b ö b re k te k a n p ıh tıla şm a sı için gerekli p r o te in le r in sen te z in d e rol alır. V itam in IC y etersizliğ i en b a ş ta k an ın p ıh tı la ş m a s ü re c in i b o za r. V itam in K in san b a ğ ırsa ğ ın d a y a p ılır ve in san b u n d a n y a r a rla n ır. D iyetle de y eterin ce alın ab ilir. Y etişkin erk ek ve k adının g ü n lü k g e re k sin m e si o rta la m a o la ra k sırasıy la 45 ve 35 m ik ro g ra m d ır. Yeni d o ğ a n b e b e ğ in b a ğ ırs a k flo ra sı gelişm ediği ve ann e sü tü n d e yeterin ce K v ita m in i b u lu n m a d ığ ın d a n risk li g ru p sayılır. B ebek için tü k e tim s ta n d a rd ı 10 m ik r o g r a m /k g o la ra k s a p ta n m ış tır. Y enidoğana g ünlük 25 m ik ro g ram in tram ü s-
k iile r y o lla v e rilm e sin in u ygun olacağı sa v u n u lm u ştu r. 25 — İ n s a n la r İç in Ö n e rile n V ita m in C T ü k etim i
C' v ita m in i, s u d a ç ö z ü n ü r a n tio k s id a n ttır. A yrıca o k sijen g erek tiren h id ro k s ila s y o n te p k im e le rin d e ro l alır. B u n edenle k o llo je n in ön öğesindeki p ro lin ve lizin in h id ro k s ip ro lin ve h id ro k si lizine çevrilm esiyle k ollojenin o lu ş u m u n d a e tk in d ir. Aynı şek ild e d o p a m in in n o re p in e frin e, trip to fa n ın h id ro k s i tr ip to f a n a d ö n ü şü m ü n d e ro l alır. Y ine tro zin , folik asit, hista- m in , k a r n itin , k o rtik o s te ro id le r ve bazı ila ç la rın m etab o lizm aların d a ve b a ğ ışık lık sis te m in d e e tk in lik g ö ste rir. İndirg ey ici etk in liğ in d en dolayı dem ir e m ilim in i a r tt ı r ı r . A sk o rb ik a s it alım ı g ü n lü k 100 m g oldu ğun da, ok salat b a ş lıc a id r a r la a tıla n m e ta b o litin i o lu ş tu ru r. Alım 1 g. olu nca o k zalat atım ı a r t a r v ita m in in çoğu m etab o lize o lm a d a n id ra r la a tılır. Dışkı ile hiç veya ço k az a s k o rb ik a sit a tım ı v a rd ır. A skorbik a sit ince b a ğ ırsa k la rd a n sodyum g e r e k tire n a k tif ta şın m a y la em ilir. Alım dozu 4 -6 4 m g ik en em ilim % 98 dir. Alım d ozu 180 m g ’a çık ın ca em ilim % 75, l g. alın ın ca em ilim % 50 ye düşer. B e sin le rle b ir lik te a lın a n a s k o rb ik a sid in em ilim i d ah a y ük sek tir. K anda s e rb e s t o la ra k ta ş ın ır. P lazm a düzeyi alım düzeyine bağlı o lara k a r ta r veya
156
İLGİNÇ Y A Y IN ÖZETLERİ
azalır. G ünlük alım 90-150 m g olunca p lazm a düzeyi 12 -1.5 m g /d l dir. Alım düzeyine bağ lı o la ra k y etişk in b ed eninde 2000 ile 3000 m g C v itam in i b u lu n u r. B edendeki m ik ta r 300 m g ’a, p lazm a düzeyi 0.2 m g /d l a ltın a dü şünce sk o rb ü t oluşur. B edendeki m ik ta rı 3 gr. a ç ık arm ak için g ün lü k en az 200 m g o lm ak gerekir. G ünlük alım 30 - 60 mg, beden dek i m ik ta r 900 -1700 mg olunca id ra rla g ünlük atım o ra n ı % 2.7 ± 0.4 dür. C v itam in i y ön ü n d en en zengin besinler; k u şb u rn u , yeşil y a p rak lar, k a m ıb a h a r, turu n çg iller, dom a tes, çilek ve p a ta te stir. ABD’inde günlük alım 1965 de 94 m g ik en 1982 de 118 m g ’a çıkm ıştır. H azırlam a ve p işirm e sıra sın d a sıcağın, o k sijen in ve piş m e suyunun atılm asıy la önem li v itam in kaybı olur. B edendeki m ik ta rı 300 m g altın d a düşünce sk o rb ü t o luşm asına k arşın , 600 m g altın a d ü şün ce h a fif yetersizlik b elirtileri görülür. B edende 1500 m g v ita m in C b u lu n m ası için günlük 60 -100 m g alınm ası gerekir. B edendeki m ik ta rın 900 m g düzeyinde olm ası yetersizlikleri ve streslerle o lu şan kay ıp ları ön lem ede y eterlid ir. İd ra rla günlük o rta la m a % 2.7 mg kayıp, em ilim in % 90 olduğu d ü şü n ü lü rse, net alım ın günlük yetişkin erk ek için 27 m g olm ası g erekir. S tre s fa k tö rle ri de göz önüne a lın a ra k günlük 40 m g ö n erilm iştir. B eden cüssesi d ah a k ü çük olduğundan k ad ın a 30 m g ö n erilm iştir. G ebelik için g ü n lü k ek 5 -1 0 mg, em ziklilik için (günlük salgılanan sü tte 23 - 60 m g b u lu n u r) gün lü k 25 m g ek ö nerilm iştir. B ebeklere günlük 25 m g m y eterli olduğu d ü şü n ü lm ü ştü r. V ita m in C, hem olm ayan dem irle aynı anda ince b a ğ ırsa k la rd a b u lu n u rs a d em ir em ilim ini 2 - 4 k at a r ttırır. G ünlük alım m h e r öğünde 25 m g a lm a k ü zere 75 veya d aha fazla olm ası, bitkisel b esinlerle b eslen en ler için y a ra rlıd ır. G ünde 60 m g vitamin, alıp 20 adet sigara içenlerde em ilim % 9 d a h a azdır. Ayrıca sigara vitam inin v ü c u tta tu tu lm asın ı azaltır, seru m ve ak y u v a rla rd a k i düze cini d ü şü rü r. Bu nedenle sig ara içenler b ed e n in 900 m g C v itam in in i tu ttu r a bilm eleri için içm eyenlerin 2 k atı v itam in alm aları gerekir. V itam in C n itrit- lerden k arsin o jen nitelikteki n itro zam in lerin o lu şu m u n u engeller. Taze sebze ve meyveyi çok tü k eten lerd e bazı k an se rlerin az görülm esi, v ita m in C k a d a r bu besinlerde b u lu n an k arato n o id ler, posa, v itam in E ve b iyo flan oid gibi a n tio k sid a n tla rd a n da ileri gelebilir. B u n ların hep si de k a n se re k a rş ı koru- vucu etkinlik gösterir. D iyetin yağ ve p o sa içeriği k o n tro llü old uğ un da, v ita m in C n in kolon kanserlerini önleyici etkisi g ö rü lm em iştir, h a tta bazı tip osem i h ü crelerin in sayısını a rttırd ığ ı b e lirtilm iştir. Bu nedenle, ek C v ita m ini gereksiz görülm üştü r. Çok yüksek doz (günlük 1 g.) u zu n ca sü re alı n ırsa ü rik asit atım ı, lök ositlerin b a k te risid a l a k tiv ite si azalır, h ip e r okzale- m ı o lu r K em ik kalsiyum m obilizasyonu a rta r, k am n p ıh tıla şm a sü resi uzar, p lazm a BJ2 düzeyi düşer, insiilin salgısı azalır ve v itam in C bağım lılığı olu şabilir.
26 İn s a n la ra Ö nerilen V itam in A T ü k etim S ta n d a rd ı
V itam in A; görm e, büyüm e, h ü cre fark lılaşm ası, ü re m e ve bağışıklık siste m i için gerekli b ir v itam in d ir. R etionoid ve k a ro te n o id le r u y g un yapıda k a ld ık la rı sü re ce A vitam ini a k tiv ite si g ö sterirler. R etin o id le r ve k a ro te n o id le r b e sin le rd e re tin il e s te r o la ra k b u lu n u rla r. M idede p ro te ilitik aktivitey- le b e sin le rd e n se rb e stle şe re k diyet yağ ların ın içine k a tılırla r. İn ce b a ğ ır m aklarda re tin il e s te rle r hidrolize olur, yağ p arçac ık la rı içinde d o laşım a ge
