EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKÇE EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI
TÜRKÇE EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI
AYTÜL AKAL ROMANLARINDA KARAKTER
EĞĠTĠMĠ
Emine DOĞANTEMUR
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DanıĢman
Öğr. Üyesi Dr. Serdar DERMAN
T.C.
NECMETTĠN ERBAKAN ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKÇE EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI
TÜRKÇE EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI
AYTÜL AKAL ROMANLARINDA KARAKTER
EĞĠTĠMĠ
Emine DOĞANTEMUR
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DanıĢman
Öğr. Üyesi Dr. Serdar DERMAN
ÖN SÖZ
Eğitim, her Ģeyden önce bir ulusun varlığının devamı için o ulusa mensup her bireye istenen niteliklerin kazandırılmasını amaçlayan bir sistemdir. Toplumsal huzurun temini ve sürekliliği için eğitim Ģarttır. Eğitimin çerçevesi çizilirken de ulusal menfaatler ve değerler ön planda tutulmalıdır. Suç oranlarındaki gözle görülür artıĢ ve buna bağlı olarak ortaya çıkan toplumsal huzursuzluk, karakter eğitimini bir gereklilik olmaktan çıkarıp bir zorunluluğa dönüĢtürmüĢtür. Karakter eğitimi de değerler eğitimi ile sağlanacağı için bu çalıĢmada değerler üzerine yoğunlaĢılmıĢtır. Önceleri Türk eğitim sisteminde örtük olarak kendine yer bulan değerler eğitimi, artık müstakil bir baĢlık olarak yer almakta ve yapılan her değiĢiklikte değerler eğitimine ayrılan alan artmaktadır.
Eğitimin evde baĢladığı gerçeğinden yola çıkıldığında değer eğitiminin temellerinin ailede atılmasının zorunlu olduğu görülecektir. Ancak aile içindeki yaĢantılar ve etkileĢimler kısıtlıdır ve değerler eğitimi ailedeki kiĢileri gözlemleyip model almakla sınırlı kalmaktadır. Oysa eğitim sistemine dâhil olan her çocuk, hem baĢkalarının yaĢantılarına Ģahit olmaya hem de karĢılaĢtığı edebî eserlerle bambaĢka hayatlar olduğunu anlamaya baĢlar. Bu bağlamda değerler eğitimi, eğitim sisteminin tamamına yayılsa bile değerlerin kazandırılmasında Türkçe derslerinin önemi ve etkisi yadsınamaz. Özellikle de yaĢantı örneklerine dayalı edebi metinler öğrenciye dayatma yapmadan ona iyi ve olumlu davranıĢları öğreten önemli bir araçtır. ĠĢte öğrenciye değerleri aĢılamada bu kadar etkili olan edebî metinler değerleri açısından incelenerek öğretim programında amaca uygun Ģekilde yer almalıdır. Değer çeĢitliliği çok olan, tüm evrensel değerleri barındıran eserler hem ders kitaplarında hem okuma saatlerinde öğrencilere sunulmalıdır. Böylece Türkçe Ders Öğretim Programının amacıyla da örtüĢerek vatanını ve milletini seven, millî kültürüne sahip çıkan, insanlığa saygılı, evrensel değerlere sahip bireylerin yetiĢtirilmesi için en önemli adım atılmıĢ olacaktır.
Bu çalıĢmada birçok eseri dünya dillerine çevrilen çocuk edebiyatı yazarlarından Aytül AKAL‟ın çocuk romanları içerdiği değerler bakımından incelenmiĢtir.
TEġEKKÜR
Tezin her aĢamasında engin fikirlerinden yararlandığım ilk danıĢmanım Prof. Dr. Halim SERARSLAN‟a ve danıĢmanım Öğretim Üyesi Dr. Serdar DERMAN‟a; bugüne kadar bana her konuda destek olan biricik aileme, bu çalıĢmanın her aĢamasında bana fedakârca yardımcı olan ve huzurlu bir çalıĢma ortamı sağlayan değerli eĢime ve benim en kıymetlilerim; kızlarım Ecem ve Selin‟e sonsuz Ģükranlarımı sunarım. Ayrıca bana her iĢ gününde “Ġyi ki öğretmenim!” mutluluğunu yaĢatan güzel öğrencilerime de teĢekkür ederim.
ÖZET
AYTÜL AKAL ROMANLARINDA KARAKTER EĞĠTĠMĠ Bu araĢtırmanın temel amacı Aytül AKAL‟ın çocuk romanlarını karakter eğitimi açısından incelemektir. AraĢtırmanın birinci bölümünde giriĢ yapılmıĢ, problem durumu, varsayım ve sınırlılıklara yer verilmiĢtir. Ġkinci bölüm kuramsal çerçeveye ayrılmıĢ; değer, değerler eğitimi ve karakter eğitimi kavramları ele alınmıĢtır. Ayrıca Aytül AKAL ve Mavisel YENER‟in hayatı, edebî kiĢiliği ve eserleri hakkında bilgiler verilmiĢtir. Üçüncü bölümde araĢtırmanın yöntemi hakkında bilgi verilmiĢ, dördüncü bölüm incelenen eserlere ayrılmıĢtır. BeĢinci bölümde bulgular ve bu bulgulara dair yorumlara yer verilmiĢtir. Altıncı bölümde sonuç ve öneriler bulunmaktadır.
T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Emine DOĞANTEMUR Numarası 118303011014
Ana Bilim Dalı Türkçe Eğitimi
Öğ
re
n
ci
n
in Bilim Dalı Türkçe Eğitimi Programı Tezli Yüksek Lisans
Tez Danışmanı Öğretim Üyesi Dr. Serdar DERMAN
AraĢtırmada betimsel nitelikte tarama modeli kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini yazarın 2000-2018 yılları arasında yayınlanan 15 çocuk romanı oluĢturmaktadır. AraĢtırmada öncelikle kitabın kimliği, olay örgüsü, Ģahıs ve varlık kadrosu ile zaman ve mekân bilgileri fiĢlenmiĢtir. Daha sonra okuyucuya sunulan değerler fiĢlenmiĢ ve bu değerler Etik, Sosyolojik, psikolojik, ekonomik ve diğer değerler olmak üzere beĢ ana baĢlık altında sınıflanmıĢtır.
AraĢtırma neticesinde çalıĢma kapsamında incelenen eserlerin 23 farklı değeri içerdiği görülmüĢtür. Tespit edilen değerler; aile birliğine önem verme, bağımsız ve özgür düĢünebilme, cesaret, çalıĢkanlık, dostluk ve arkadaĢlık, duyarlılık, dürüstlük ve doğruluk, empati, estetik duyguların geliĢtirilmesi, fedakârlık, güven, iyimserlik, kültürel mirasa sahip çıkma, merhamet, misafirperverlik, nazik olma, paylaĢımcı olma, sahip olduklarının kıymetini bilme, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımlaĢma değerleridir. En sık karĢılaĢılan değerler, çalıĢkanlık, dostluk ve arkadaĢlık, dürüstlük değerleri olmuĢtur.
AraĢtırma sonucunda çalıĢma kapsamında incelenen eserlerin çocuklara değer aktarımı konusunda zengin örnekler içerdiği görülmüĢ ve karakter eğitimini ön plana alan bir çalıĢmada temel materyal olarak önerilebileceği tespit edilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Karakter Eğitimi, Değer, Değerler Eğitimi, Aytül AKAL, Aytül AKAL Romanlarında Karakter Eğitimi.
ABSTRACT
THE CHARACTER EDUCATĠON IN THE NOVELS OF AYTÜL AKAL
The main purpose of this research is to analyze the children‟s books of Aytül AKAL in terms of character education. In the first part of the research, it is made an introduction and it is given a place to problem status, hypottesis and limitedness. The second part is separeted for theoretical skeleton; the concepts of value, values education and character education are handled. Moreover; it is given information about the life, literary personality and works of Aytül AKAL and Mavisel YENER. In the third part, it is given information about the method of the research; the fourth part is seperated to inspacted works. In the fifth part it is given a place to findings and the comments about these findings. In the sixth part, the are result and suggestions.
In the research, descriptive scanning model is used. The research universe is consists of 15 children‟s novels which were published between the years 2000 and 2018. In the research, primarily it is kept a recordof the book‟s identity, staryline, person and creafue staff and time and space information. And then, the values affered
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Emine DOĞANTEMUR Numarası 118303011014
Ana Bilim Dalı Türkçe Eğitimi
Öğ re n ci n in Bilim Dalı Türkçe Eğitimi Programı Tezli Yüksek Lisans
Tez Danışmanı Öğretim Üyesi Dr. Serdar DERMAN
to reader are kept a record and these values are classified to five main titles including: Ethic, sociological, psychologi, economic and other values.
As a result of the research, it is seen that the works analyzed within the scape of the study include twenty-three different values. The ascertained values are giving inportance to unity of family, independent and free thinking, courage, assiduty, amicabilty and friendship, sensitivity, horesty and faitfulness, empathy, development of aesthetic amotions, self sacrifice, confidence, optimisim, protecting the cultural heritage, mercy, hospitality, kindness, being sharer, to appeciate the possesed things, respect, love, responsibility, patriotism and cooperation. The most frequently encountered values are assiduity, amiability and friendship, honesty.
At the end of the research, it is seen that the works analyzed with in the scope of the study include many samples about the values transfer to the children and it is made firm that it can be suggested as a main material in a study which takes values education to the forefront.
Key Words: Character Education, Value, Value Education, Aytül AKAL, The Character Education In The Novels Of Aytül AKAL.
ĠÇĠNDEKĠLER
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI ... ii
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU ... iii
ÖN SÖZ ... iv TEġEKKÜR ... v ÖZET ... vi ABSTRACT ... viii ĠÇĠNDEKĠLER ... x KISALTMALAR ... xx BĠRĠNCĠ BÖLÜM: GĠRĠġ ... 1
1.1. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi ... 1
1.2. Problem Durumu ... 2 1.3. Varsayımlar ... 3 1.4. Sınırlılıklar ... 3 ĠKĠNCĠ BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE ... 4 2.1. Karakter Nedir? ... 4 2.2. Değer Nedir? ... 4 2.3. Değerlerin Özellikleri ... 6
2.4. Değerlerin Önemi ve ĠĢlevi ... 6
2.5. Karakter Eğitimi ... 7
2.6. Değerler Eğitimi ... 9
2.7 Türk Millî Eğitim Sisteminde Değerler Eğitimi ... 10
2.8. Değerler Eğitiminde Türkçe Dersinin ĠĢlevi ... 13
2.9. Çocuk Edebiyatından Romanlar ile Değerler Eğitimi ... 16
2.10.1. Hayatı ... 18 2.10.2. Edebî KiĢiliği ... 19 2.10.3. Eserleri ... 23 2.10.3.1. Masal Kitapları ... 23 2.10.3.2. Öykü Kitapları... 23 2.10.3.3. Resimli Kitapları ... 24 2.10.3.4. Romanları ... 24 2.10.3.5. ġiir Kitapları ... 25 2.10.3.6. Oyunları ... 25
2.10.3.7. Derlemelerde Yer Alan Yazıları ... 25
2.10.4. Ödülleri ... 26
2.11. Mavisel YENER‟in Hayatı ve Edebî KiĢiliği ... 26
2.11.1. Eserleri ... 27
2.11.2.Aytül AKAL ile Ortak Eserleri ... 27
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: YÖNTEM ... 28
3.1. AraĢtırmanın Modeli ... 28
3.2. AraĢtırmanın Yöntemi... 28
3.3. Verilerin Toplanması ve Analizi ... 28
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: ĠNCELENEN ESERLER ... 31
4.1. Eserler ... 31
4.1.1. Fantastik Galaksi Serisi ... 31
4.1.1.1.Biri Uzaylı mı Dedi? ... 31
4.1.1.1.1.Olay Örgüsü ... 31 Dünya‟dan çok uzakta Hexonya adında bir gezegen vardır. Hexonya‟da çocuklara doğduklarında üç harften oluĢan bir isim verilir.
Çocuk, yaĢadığı her 50 yılın sonunda ismine istediği bir harf ekler.
Ġsimlerdeki harf sayısı, ismin sahibinin yaĢı hakkında fikir verir. ... 31
4.1.1.1.2. ġahıs Kadrosu ... 35
4.1.1.1.2.1. Okul Müdürü Teltenek ... 35
4.1.1.1.2.2. Müzik Öğretmeni Allegro ... 35
4.1.1.1.2.3. Hexonya BaĢkanı Postibidik ... 35
4.1.1.1.2.4. Hex ... 36 4.1.1.1.2.5. Nen ... 36 4.1.1.1.3. Zaman... 36 4.1.1.1.4. Mekân... 36 4.1.1.2. Yine mi Uzaylı? ... 36 4.1.1.2.1. Olay Örgüsü ... 36
4.1.1.2.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 41
4.1.1.2.2.1. Hex ... 41 4.1.1.2.2.2. Nen ... 41 4.1.1.2.2.3. Ezi ... 42 4.1.1.2.2.4. Oki ... 42 4.1.1.2.2.5. Zomtrikista ... 42 4.1.1.2.2.6. Bay Ozezi ... 42 4.1.1.2.2.7. Allegro ... 42 4.1.1.2.2.8. Postibidik ... 42 4.1.1.2.2.9. Elif ... 42 4.1.1.2.3. Zaman... 43 4.1.1.2.4. Mekân... 43 4.1.1.3. Çılgın Uzay Planı ... 43 4.1.1.3.1. Olay Örgüsü ... 43
4.1.1.3.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 47
4.1.1.3.2.1. Bayan Tonto ... 47
4.1.1.3.3. Zaman... 47
4.1.1.3.4. Mekân... 47
4.1.2. Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet Serisi ... 47
4.1.2.1. Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet ... 47
4.1.2.1.1.Olay Örgüsü ... 47
4.1.2.1.2.ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 54
4.1.2.1.2.1.Ceylan ... 54 4.1.2.1.2.2.Hilmi Efendi ... 54 4.1.2.1.2.3.Ceylan‟ın Annesi... 54 4.1.2.1.2.4.Ali... 54 4.1.2.1.2.5.Efes... 54 4.1.2.1.2.6.Kapkap ... 54 4.1.2.1.3. Zaman... 55 4.1.2.1.4. Mekân... 55
4.1.2.2. Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet-2 YaĢayan Ölüler ... 55
4.1.2.2.1. Olay Örgüsü ... 55
4.1.2.2.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 61
4.1.2.2.2.1. Akila Gayus Julyus ... 61
4.1.2.2.2.2. Vitruoya ... 62 4.1.2.2.2.3. Arete ... 62 4.1.2.2.2.4. Epistem... 62 4.1.2.2.2.5. Artisteles ... 62 4.1.2.2.2.6. Tulyus... 62 4.1.2.2.2.7. Suzan ... 62
4.1.2.2.2.8. Kappak ... 63
4.1.2.2.2.9. BaykuĢ Serapis ... 63
4.1.2.2.2.10. Hadriannika ... 63
4.1.2.2.3. Zaman... 63
4.1.2.2.4.Mekân... 63
4.1.2.3. Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet-3 Fare Sarayı ... 63
4.1.2.3.1. Olay Örgüsü ... 64
4.1.2.3.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 71
4.1.2.3.2.1. Saniye Hanım ... 71 4.1.2.3.2.2. Nurten Hanım ... 71 4.1.2.3.2.3. Miro ... 72 4.1.2.3.2.4.Ponpol ... 72 4.1.2.3.2.5. Benek ... 72 4.1.2.3.3. Zaman... 72 4.1.2.3.4. Mekân... 72 4.1.3. Kırmızı Arabanın Hayaleti ... 72 4.1.3.1. Olay Örgüsü ... 72
4.1.3.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 87
4.1.3.2.1. I. Delikanlı ... 87
4.1.3.2.2. I. Kız... 87
4.1.3.2.3. II. Delikanlı: Kaya... 88
4.1.3.2.4. Sumru ... 88
4.1.3.2.5. II. Genç Kız ... 88
4.1.3.2.6. Ġlayda ... 88
4.1.4. Süper Çocuklar ... 88
4.1.4.1.1. Olay Örgüsü ... 89
4.1.4.1.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 91
4.1.4.1.2.1. Mete ... 91
4.1.4.1.2.2. Tuna ... 91
4.1.14.1.2.3.Asya ... 92
4.1.4.1.3. Zaman... 92
4.1.4.1.4. Mekân... 92
4.1.4.2.Süper Çocuklar-2 Ses Delisi ... 92
4.1.4.2.1.Olay Örgüsü ... 92
4.1.4.2.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 95
4.1.4.2.2.1. Erhan ... 95
4.1.4.2.2.2. Melis... 95
4.1.4.2.3. Zaman... 95
4.1.4.2.4. Mekân... 95
4.1.4.3. Süper Çocuklar-3 Koku Delisi ... 96
4.1.4.3.1. Olay Örgüsü ... 96 4.1.4.3.2. ġahıs Kadrosu ... 99 4.1.4.3.2.1. Lila ... 99 4.1.4.3.2.2. Alev ... 99 4.1.4.3.2.3. Carlo ... 99 4.1.4.3.3. Zaman... 99 4.1.4.3.4. Mekân... 99
4.1.4.4.Süper Çocuklar-4 Süs Delisi ... 100
4.1.4.4.1.Olay Örgüsü ... 100
4.1.4.4.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 103
4.1.4.4.2.2. Seher Ġnci Merteli ... 104
4.1.4.4.2.3. Handan Hanım ... 104
4.1.4.4.3. Zaman... 104
4.1.4.4.4. Mekân... 104
4.1.5. Süper Gazeteciler Serisi ... 104
4.1.5.1. Süper Gazeteciler-1 ... 104
4.1.5.1.1. Olay Örgüsü ... 104
4.1.5.1.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 110
4.1.5.1.2.1. Evren ... 110
4.1.5.1.2.2. Yener ... 110
4.1.5.1.2.3. Selin ... 110
4.1.5.1.2.4. Elif ... 111
4.1.5.1.2.5. Tarih Öğretmeni Osman Bey ... 111
4.1.5.1.2.6. Oğuzcan Selimoğlu ... 111
4.1.5.1.2.7. Altay ġen ... 111
4.1.5.1.2.8. Seher Hanım ... 111
4.1.5.1.3. Zaman... 112
4.1.5.1.4. Mekân... 112
4.1.5.2. Süper Gazeteciler 2- Parktaki Esrar ... 112
4.1.5.2.1.Olay Örgüsü ... 112
4.1.5.2.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 126
4.1.5.2.2.1. Arif ... 126
4.1.5.2.2.2. Sümbül Hanım ... 126
4.1.5.2.2.3.Süleyman Efendi ... 126
4.1.5.2.2.4. Belediye BaĢkanı Hakkı Bey ... 126
4.1.5.2.2.6. Yüksel Bey ... 127
4.1.5.2.3. Zaman... 127
4.1.5.2.4. Mekân... 127
4.1.5.3. Süper Gazeteciler 3-Likörlü Çikolata ... 127
4.1.5.3.1.Olay Örgüsü ... 127
4.1.5.3.2. ġahıs Kadrosu ... 137
4.1.5.3.2.1. Oktay Bey ... 137
4.1.5.3.2.2. Mercan Hanım... 138
4.1.5.3.2.3. Meltem ... 138
4.1.5.3.2.4. Doktor Mustafa Bey ... 138
4.1.5.3.3. Zaman... 138
4.1.5.3.4. Mekân... 138
4.1.5.4. Süper Gazeteciler 4-Belalı Davetiye ... 139
4.1.5.4.1.Olay Örgüsü ... 139
4.1.5.4.2. ġahıs ve Varlık Kadrosu ... 149
4.1.5.4.2.1. Erkan Bey ... 149 4.1.5.4.2.2. Bahar Hanım ... 149 4.1.5.4.2.3. Azmi ... 150 4.1.5.4.2.4. Zehra Hala ... 150 4.1.5.4.3. Zaman... 150 4.1.5.4.4. Mekân... 150
BEġĠNCĠ BÖLÜM: BULGULAR VE YORUMLAR... 151
5.1. Tespit Edilen Değerler ve Yorumlar ... 155
5.1.1. Etik Ġletiler ... 155
5.1.1.1. Duyarlılık... 155
5.1.1.1.2. Doğal Çevreye KarĢı Duyarlılık ... 156
5.1.1.2. Dürüstlük ve Doğruluk ... 159
5.1.1.3. Nazik Olma ... 163
5.1.1.3. Vatanseverlik ... 168
5.1.2. Sosyolojik Ġletiler ... 169
5.1.2.1. Aile Birliğine Önem Verme ... 169
5.1.2.2. Dostluk-ArkadaĢlık ... 171 5.1.2.3. PaylaĢımcı Olma... 179 5.1.2.4. YardımlaĢma ve DayanıĢma ... 180 5.1.3. Psikolojik Ġletiler ... 180 5.1.3.1. Empati ... 180 5.1.3.2. Güven ... 181 5.1.3.3. Ġyimserlik... 182 5.1.3.4. Merhamet... 183
5.1.3.5. Sahip Olduklarının Kıymetini Bilme ... 187
5.1.3.6. Saygı ... 188
5.1.3.7. Sevgi ... 190
5.1.3.7.1. Kendini Sevme ve Özgüven ... 191
5.1.3.7.2. Hayvan Sevgisi ... 192 5.1.4. Ekonomik Ġletiler ... 195 5.1.4.1. ÇalıĢkanlık ... 195 5.1.5. Diğer Ġletiler ... 202 5.1.5.1. Bağımsız ve Özgür DüĢünebilme ... 202 5.1.5.2. Cesaret ... 204
5.1.5.3. Estetik Duyguların GeliĢtirilmesi ... 207
5.1.5.5. Kültürel Mirasa Sahip Çıkma ... 208
5.1.5.6. Misafirperverlik ... 210
5.1.5.7. Sorumluluk ... 210
ALTINCI BÖLÜM: SONUÇ, ÖNERĠLER, KAYNAKÇA ... 213
6.1. Sonuç ... 213
6.2. Öneriler ... 214
KAYNAKÇA ... 215
KISALTMALAR
AIDS: Akkiz Ġmmün Yetmezlik Sendromu
BUD: Biri Uzaylı mı Dedi? ÇUP: Çılgın Uzay Planı
ÇGYD: ÇağdaĢ Gazeteciler ve Yazarlar Derneği
KAH: Kırmızı Arabanın Hayaleti KKĠ1: Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet-1
KKĠ2: Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet-2 YaĢayan Ölüler
KKĠ3: Kayıp Kitaplıktaki Ġskelet-3 Fare Sarayı
MEB: Millî Eğitim Bakanlığı SÇ1: Süper Çocuklar-1 Renk Delisi
SÇ2: Süper Çocuklar-2 Ses Delisi
SÇ3: Süper Çocuklar-3 Koku Delisi
SÇ4: Süper Çocuklar-4 Süs Delisi
SG1: Süper Gazeteciler-1
SG2: Süper Gazeteciler-2 Parktaki Esrar
SG3: Süper Gazeteciler-3 Likörlü Çikolata
SG4: Süper Gazeteciler-4 Belalı Davetiye
TDK: Türk Dil Kurumu
BĠRĠNCĠ BÖLÜM: GĠRĠġ
1.1. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi
Ġçinde bulunulan çağda bilim ve teknoloji, fiziksel mesafeleri kısaltmıĢ adeta dünyayı küçültmüĢtür ancak insanlar arasındaki mesafeler kısalırken ruhlar arasındaki mesafeler artmıĢ ve kiĢilerarası iletiĢim ve duygusal bağlar zayıflamıĢtır. Görsel, iĢitsel, sosyal medyada ulaĢılan haberlere bakıldığında insanların artık daha bencil, daha öfkeli ve daha saldırgan olduğu görülmektedir. Ġnsanların birbirine karĢı sergilediği bu tahammülsüzlük, toplumsal huzuru bozmakta ve insanları tedirgin etmektedir. Sosyal devlet, her Ģeyden önce yurttaĢlarının huzur içinde hayatını sürdürmesini sağlamakla yükümlü olduğundan devletler artık bu kötüye gidiĢe çözümler aramakta ve bu çözümün her bireye evrensel ve ulusal değerlerin kazandırılmasından yani karakter eğitiminden geçtiğini görmektedir. Bu nedenle geliĢmiĢ ülkeler, eğitim sistemlerinde değerlere daha çok yer verilecek Ģekilde değiĢiklikler yapmaktadır. Türk Millî Eğitim sisteminde de bu doğrultuda değiĢiklikler yapılmıĢtır.
Toplumsal bir varlık olan insanları bir arada tutan değerlerin öneminin gün geçtikçe azalması, hem toplumsal hem evrensel barıĢı tehdit etmektedir. Teknolojinin geliĢmesi büyük bir kazanım iken teknolojinin bilinçsiz kullanımı, teknoloji bağımlılığı gibi olumsuzlukları da beraberinde getirmiĢtir. Yeni nesiller etrafında olup bitene karĢı duyarsızlaĢmaya baĢlamıĢ ve bu duyarsızlık kötü niyetli kimseler için fırsat bilinmiĢtir. Kitle iletiĢim araçları, kimi bireylerde farkındalık oluĢtururken kimi zaman da değer çatıĢmalarına yol açmaktadır. Özellikle 7‟den 70‟e herkesin en kolay ulaĢtığı televizyon bu konuda hiç de masum değildir. Kanalların yer verdiği kimi program, dizi ve filmler; Türk-Ġslam kültürü ile yetiĢmiĢ bireylere sunduğu kirlilikler bakımından adeta akıllara durgunluk verecek cinstendir. Ancak asıl ĢaĢılacak durum bu tür programların kamuoyu nezdinde kabul edilmiĢ olmasıdır. Bu durum, bireylere çok küçük yaĢlarda istenen değerlerin aĢılanmasının ve özelikle de örnek yaĢantılar yoluyla bu değerlerin köklerinin sağlamlaĢtırılmasının önemini ortaya çıkarmaktadır.
Ġnsanlar, tüm bilgilerini yaĢantı yoluyla edinemez; çünkü yaĢantı yoluyla edinilen bilgiler, bildiklerimizin pek azını oluĢturur. Ailedeki eğitim daha çok yaĢantıya dayalıyken eğitim kurumları çocuklara baĢkalarının yaĢantılarından da bilgi edinmesini sağlar. Bu baĢkaları bazen arkadaĢ bazen de karĢılaĢılan edebî metinlerdeki Ģahıs ve varlıklardır. Edebiyatın insanı insana anlatan en etkili araç olduğu düĢünülürse, çocuğun karĢılaĢtığı edebî eserin önemi ortaya çıkacaktır. Edebî eserler, insanın bireysel ve toplumsal yaĢamına dair pek çok olay ve durumu konu edinmekte ve içerdikleri iletiler aracılığıyla okurlarına bireysel ve toplumsal hayatlarında karĢılaĢtıkları çatıĢma durumlarının sadece onların baĢına gelmediğini göstermektedir. Bu yaĢantıları okuyan kiĢiler, kendi çatıĢmalarının çözümü hakkında da ipuçları bulabilecektir. Öyleyse eğitim, sistem içindeki her bireyi nitelikli edebî eserlerle buluĢturmalıdır. Bu gereklilik, son yıllarda çocuk edebiyatı alanında verilen eser sayısını gözle görülür derecede arttırmıĢtır. Bu nicel artıĢın nitelikli eserin tespitini güçleĢtirdiği de açık bir gerçektir. Günümüzde birçok yazarın kitapları karakter, konu, dil ve anlatım ve ileti açısından incelenmiĢ ve nitelikleri tartıĢılmıĢtır. Benzer bir kaygıdan hareketle, Aytül AKAL‟ın romanlarının eğitsel iletiler açısından incelenmesini amaç edinen bu çalıĢma ile yazarın çocuk kitaplarının çocuk okurun biliĢsel, duyuĢsal ve toplumsal geliĢimine uygunluğu tespit edilmek istenmektedir. Bu noktada söz konusu çalıĢmayla araĢtırmacılara, Aytül AKAL‟ın romanlarına yönelik veri sağlanabilecek; niteliklerine göre bu eserler eğitimciler ile anne-babalara çocuk eğitiminde önerilebilecektir. Bu doğrultuda Aytül AKAL‟ın on beĢ romanı incelenerek bu romanlarda yer alan değerler tespit edilmeye ve tespit edilen değerler yorumlanmaya çalıĢılmıĢtır.
1.2. Problem Durumu
Bu çalıĢmada edebi metinlerin karakter eğitimindeki yeri sorgulanmıĢ ve çocuk edebiyatının yaĢayan yazarlarından Aytül AKAL‟ın hedef kitlesi çocuklar olan romanları değerler eğitimi bağlamında irdelenmiĢtir. Problem durumu olan “Aytül AKAL‟ın romanlarında karakter eğitimine yönelik olarak tespit edilen değerlere dair bulgu ve yorumlar nelerdir?” sorusunun cevabı aranmıĢtır.
1.3. Varsayımlar
Karakter eğitiminin değerler eğitimiyle gerçekleĢtirileceği varsayılmaktadır.
Romanlarda yer alan değerlerin öğretim programlarında yer verilen değerlerle uyum içinde olduğu varsayılmaktadır.
1.4. Sınırlılıklar
AraĢtırma, Aytül AKAL‟ın 2000 yılından 2018 yılına kadar yayımlanmıĢ 15 romanının, MEB Değerler Eğitimi Yönergesi doğrultusunda değerler eğitimi bağlamında incelenmesi ile sınırlıdır.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Karakter Nedir?
Karakter, bir bireyin ya da topluluğun kendine özgü olan, onu baĢkalarından ayıran temel belirti ve onun davranıĢlarını belirleyen ana özelliktir. Ġnsanların çok yönlü özelliklerini gösteren davranıĢlar bütünlüğüdür. Ġnsanın kendisine, çevresindekilere, genel olarak topluma karĢı tavırlarını belirleyen karakter, toplumsal bir kavramdır. Ġyiyi bilme, iyiyi sevme ve iyiye ulaĢma olarak da tanımlanır.
Günümüzde insanlığın en çok ihtiyaç duyduğu değerlerden birisi de karakterdir. Karakter insanlık yaĢamının olmazsa olmazlarındandır. Karakter baĢlı baĢına bilinçli bir Ģekilde gerek aile gerekse eğitim ve öğretim içerisinde verilmelidir. Bireye istenen özellikleri kazandırmayı amaçlayan karakter eğitimi, değerler eğitimi ile yapılabilir. Bu nedenle bu bölümde karakter eğitimi ve değerler eğitimi birlikte ele alınacaktır. Öyleyse “değer” ve “değerler eğitimi” kavramlarını ele almak yerinde olacaktır.
2.2. Değer Nedir?
Bir Ģeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir Ģeyin değdiği karĢılık, kıymet (TDK, 2015: 607) olarak tanımlanan değer kavramı soyut bir kavram olmakla birlikte yüzyıllardır değiĢimlere uğrayan toplumları bir arada tutan en önemli unsur olmuĢtur.
TDK Türkçe Sözlük‟te (TDK, 2015) değer sözcüğünün anlamları Ģu Ģekilde verilmiĢtir:
1. Bir Ģeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir Ģeyin
değdiği karĢılık, kıymet
2. Bir Ģeyin para ile ölçülebilen karĢılığı, bedel, kıymet, paha,
valör
3. Üstün nitelikli meziyet, kıymet 4. Üstün, yararlı nitelikleri olan kimse
5. Felsefe kiĢinin isteyen, gereksinim duyan bir varlık olarak nesne
ile bağlantısında beliren Ģey
6. Matematik bir değiĢkenin veya bilinmeyenin sayı ile anlatımı 7. Bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel
Değer kavramı pek çok bilim dalında yer alır. Dolayısıyla pek çok bilim insanı tarafından da tanımlanıp açıklanmıĢtır.
Ġ. Kuçuradi (1971: 54), felsefi düĢünce tarihinde “değer”in soyut bir kavram olduğu için sık sık farklı anlamları dile getirmek için kullanıldığını söyler. “Değer” teriminin iktisattan etiğe geçmiĢ bir terim olduğunu belirtir. Buna göre iktisadın terimi olarak değer insan emeğinin ürünüyle, nesnelerle ve parayla ilgilidir. Aynı Ģekilde K. Demirel (2006: 22) de “değer”in genelde bir Ģeyin para olarak karĢılığı olduğunu belirtir. EĢya ve insan için aynı sözcük kullanılmaktadır.
AraĢtırmada ele alınacak “değer” kavramı daha çok sosyal bilimler ile bağlantılıdır. Bu bağlamda kiĢiye ve gruba yararlı, kiĢi ve grup için istenilir veya kiĢi ve grup tarafından beğenilen her Ģey bir değere sahiptir (J. Fichter, 1990: 142), tanımından yola çıkılarak değerin insanın zihninde var olduğu anlaĢılmaktadır. Ġnsanın olduğu yerde seçimler, arzular ve yargılar olur. E. Güngör (2000: 27) de değerin bir Ģeyin arzu edilebilir veya edilemez olduğu hakkındaki inanç olduğunu belirtir.
V. Bozkurt ise (2008: 93) değerlerin amaçlarımızı ve davranıĢlarımızı belirlemede bize neyin doğru neyin yanlıĢ olduğunu söyleyen standartlar olduğunu belirtir. BaĢka bir ifadeyle değer, toplumsal arzulardan oluĢan kavramlardır.
Değerler toplumda birlikte yaĢayan insanların oluĢturduğu ortak amaçlardır. H. Ġ. Bahar (2005: 78), aynı kavram ile ilgili olarak; güç, zenginlik, adalet, eĢitlik, aĢk, çalıĢkanlık, misafirperverlik, dürüstlük gibi toplumun sahip olduğu ortak tutum ve bakıĢ açılarını değer olarak tanımlar. Öyleyse değerler toplumsal düzeni sağlayan kavramlardır. Değerler toplumu oluĢturan bireylere, nelerin önemli olduğunu, nelerin tercih edilmesi gerektiğini kısacası nasıl yaĢanılması gerektiğini belirtir (AkbaĢ, 2008: 10). Değerler toplumun gelenek ve göreneklerini meydana getirir ve onların sürekliliğini sağlar.
H. Çelikkaya‟ya (1996: 168) göre değer; bir toplum, bir inanç, bir ideoloji içinde veya insanlar arasında kabul edilmiĢ, benimsenmiĢ ve yaĢatılmakta olan toplumsal, insani, ideolojik veya ilahi kaynaklı her türlü duyuĢ, düĢünüĢ, davranıĢ,
kural ya da kıymetlerdir. Değerler toplumun sosyo-kültürel öğelerine anlam veren en önemli ölçütlerdir (Özensel, 2003: 219). Aynı doğrultuda Çiftçi (1999: 112) de değerlerin toplumun üyeleri tarafından paylaĢılan, toplumun gereksinimlerinin karĢılanması açısından yararlı görülen ve duyularla yakından iliĢkili ölçüler olduğunu ifade eder.
“Değer” kavramına dair tanımlardan yola çıkılarak, “değer”in insanoğlunun ürettiği her ürün için istenen, aranan, tercih edilen olduğu söylenebilir. Soyut bir kavram olan değer, insanın toplumdaki rolünü ve yerini belirlemekte; gelenek ve görenekleri oluĢturup bu sistemin sürekliliğini sağlamaktadır.
2.3. Değerlerin Özellikleri
“Değer” kavramını daha iyi anlayabilmek için bu kavramın özellikleri açıklanmalıdır. 1900‟lerin baĢından bu yana değer eğitimi alanında çalıĢmalar yapılmaktadır.Farklı bilim dallarında yer alan “değer” kavramını pek çok araĢtırmacı konu edinmiĢtir. Değerler üzerine birçok araĢtırma yapan Schwartz ve Bilsky (1987‟den Aktaran: KuĢdil ve KâğıtçıbaĢı, 1987) değerlerin özelliklerini Ģöyle sıralamaktadır:
1. Değerler inançlardır. Ancak tümüyle nesnel, duygulardan arındırılmıĢ fikir
niteliği taĢımazlar. Etkinlik kazandıklarında duygularla iç içe geçerler.
2. Değerler, bireyin amaçlarıyla (eĢitlik gibi) ve bu amaçlara ulaĢmada etkili
olan davranıĢ biçimleriyle (hak bilirlik, yardımseverlik) iliĢkilidirler.
3. Değerler, özgül eylem ve durumların üzerindedirler. Örneğin, itaatkârlık
değeri, evde, iĢte, okulda ve tanımadığımız kiĢilerle olan iliĢkilerimizin tümünde geçerlidir.
4. Değerler, davranıĢların, insanların ve olayların seçilmesini ya da değiĢimini
yönlendiren standartlar olarak iĢlev görürler.
5. Değerler taĢıdıkları öneme göre kendi aralarında sıralanırlar. Bu sıralama
değer önceliklerini belirleyen bir sistem oluĢturur. Kültürler ve bireyler sergiledikleri değer öncelikleri sistemleriyle betimlenebilirler.
6. Değerler değiĢime açık yapılardır. Zaman içinde etkileĢim ve ortaya çıkan
yeni ihtiyaçları karĢılamak için değer önceliklerinde değiĢiklikler olabilir (2000: 60).
2.4. Değerlerin Önemi ve ĠĢlevi
Sosyal bir varlık olan insan, mensubu olduğu toplumda sürekli bir etkileĢim içindedir. Bu etkileĢim, toplumsal değerleri ortaya çıkarır. Sosyal etkileĢim sadece bireyler için değil farklı toplumlar için de geçerlidir ve bu etkileĢim de evrensel
değerleri ortaya çıkarır. Ortaya çıkan değerler, toplumsal ve evrensel düzene katkı sağlar.
Tezcan (1974‟ten Aktaran: Yazıcı, 2006: 503) değerler siteminin fonksiyonlarını Ģöyle sıralar:
1. Bireye amaç ve yön tayin eder.
2. Bireysel ve toplumsal faaliyetlerin esaslarını ve genel yönünü verir. 3. Bireylerin davranıĢlarını yargılamaya yardımcı olur.
4. Bireyin baĢkalarından ne beklemesi gerektiğini ve kendisinden ne beklediğini
bilmesini sağlar.
5. Bireyin doğru ve yanlıĢı, haklı ve haksızı, hoĢa giden ve gitmeyeni, ahlâkî ve
ahlâkî olmayanı ayırt etmesini sağlar.
Bu sıralama, “değer”in sosyal hayatın Ģekillenmesindeki etkilerini gözler önüne sermektedir. Aynı fikirde olan Ficther (1990: 139)‟a göre değerlerin görevlerinden bazıları Ģunlardır:
1. Değerler, yargılamada bir araç olarak kullanılır.
2. KiĢinin dikkatini istenen, yararlı ve önemli görülen kültür nesneleri
üzerinde odaklaĢtırırlar.
3. Ġdeal düĢünme ve davranma yollarını gösterirler.
4. Sosyal rollerin sevilmesinde ve gerçekleĢtirilmesinde rehberlik ederler. 5. Sosyal kontrol ve baskı araçları görevini yerine getirirler.
6. DayanıĢma araçları olarak devreye girerler (Aktaran Aydın, 2011:
41-42).
Özetlemek gerekirse toplumsal hayatı düzenlemekte en etkili insanî unsur değerlerdir. Değerler eğitimi de özünde insanın yaradılıĢ kodlarında var olan değerleri ortaya çıkarmak üzerine kurulmuĢtur.
2.5. Karakter Eğitimi
Bir ulusun mensubu olan her bireyde bulunmasının amaçladığı bazı özellikler vardır. Bu özellikleri taĢıyan yani istenen karakterde bireyler yetiĢtirirken de değerler eğitimine baĢvurulacaktır. Çocukların aileden farklı bir sosyal çevreye girdiği ilk basamak okullardır. Bu nedenle de karakter eğitimi noktasında okullara fazlasıyla görev düĢmektedir. Bireyin ailesinden sonra davranıĢlarının Ģekillendirildiği kurum olan okullar bir plan dâhilinde bu eğitimi vermelidir. Cronbach‟a (1978‟den aktaran: BaĢaran, 1997) göre okulun karakter eğitimindeki görevleri Ģunlardır:
1. Öğrencinin güven içinde olacağı bir çevre hazırlayarak onun duygusal
olgunluğa ulaĢmasına yardım etmelidir.
2. Öğrencinin ahlâklı olma arzusunu desteklemelidir.
3. KarĢılaĢılan ahlâkî çatıĢmaların akılcı yollarla çözülebileceği
öğrencilere öğretilmelidir.
4. Öğrencileri belli yaĢantıların içine sokarak ortaya çıkan ahlâkî
çatıĢmaları çözmesi için fırsat sunmalıdır.
5. Öğrencinin kazandığı bu yaĢantılarla, bilinçli olarak ahlâkî kavramlara
ulaĢmasına yardım etmelidir.
Değerler eğitimine dayalı karakter eğitiminin okul bölümünde en etkin rolü öğretmenler üstlenmektedir. Ryan (1999‟dan Aktaran: AkbaĢ, 2004), okullarda baĢarılı bir karakter eğitiminin gerçekleĢtirilmesi için öğretmenlerin bazı ilkelere dikkat etmesi gerektiğini belirterek bu ilkeleri Ģu on maddeyle açıklamıĢtır:
1. Öğretmen karakteriyle model olmalı, karakterini kendi
yapılandırılmalıdır.
2. Öğretmenler öğrencilerin ahlâkî karakterlerini geliĢtirmeli, meslekî
sorumluluk ve kıdem oluĢturmalıdır.
3. Öğretmenler hayatta neyin doğru neyin yanlıĢ olduğu konusunda
öğrencilerle konuĢmalıdır.
4. Ahlâkî konuların dağılımında kendi pozisyonu hakkındaki
düĢüncelerini açıkça ifade edebilmelidir.
5. Öğretmenler öğrencilerin empati kurmasına yardımcı olmalıdır. 6. Öğretmenler sınıfta olumlu ahlâkî atmosfer oluĢturmalıdır.
7. Öğretmenler okulda ve toplumda öğrencilerin ahlâkî davranıĢları
uygulamalarını sağlayacak aktiviteler oluĢturmalıdır.
8. Öğretmenler velilerle güçlü iliĢkiler kurmalı, okulda iĢbirliğini
sağlamalıdır.
9. Karakter eğitimi tek bir dersle sınırlı kalmamalı, okul yaĢamının
bütününe yayılmalıdır. Okul; sınıftan kantine, kantinden oyun alanına kadar iyi bir karakter biçimlendirme merkezi olmalıdır.
10. Ġnsan sanat, edebiyat, tarih ve biyografilerle var olmuĢtur. Bu yüzden
öğretmen öğrencilerin karakter eğitiminde edebî metinleri kullanmalıdır.
Özellikle ilk çocukluk yıllarında olumsuz duyguların bastırılması ve olumlu kiĢilik geliĢimi açısından, değerlerin kazandırılmasına yönelik çalıĢmalar çok önemlidir. Değerler eğitimi, bireylerde istendik ahlâk eğitiminin temellerini oluĢturacaktır. Böylece öfkesini, sevgisini, açlığını, hırsını; doğruya, iyiye, güzele, yönlendirebilen, olumlu değerlere sahip bireyler yetiĢtirmek de mümkün olacaktır. Çocuklarda sağlıklı, tutarlı ve dengeli bir kiĢilik oluĢturmak, eğitimin temel amaçlarından biri olarak kabul edilmektedir. Ġstenen karakter özelliklerinin kazandırılmasında en etkili yöntemlerden biri farklı yaĢantı ortamları oluĢturmak bir
diğeri ise çocukların baĢka yaĢantılara Ģahit olmalarını sağlamaktır. ĠĢte bu noktada edebî metinler etkili birer araçtır. Bu gerçekten hareketle bu çalıĢmada çocuk edebiyatı yazarı Aytül AKAL‟ın kaleme aldığı 15 roman, karakter eğitimi bağlamında incelenmiĢtir.
2.6. Değerler Eğitimi
DüĢüncelerin, eylemlerin ve inançların insan için taĢıdığı anlama değer adı verilir. Ġnsanlar çevresinde olup bitenleri sahip oldukları değerlere göre algılar ve yargılar. KiĢisel ve toplumsal yaĢantısında da içselleĢtirdiği değerler etkili olur.
Eğitim, çocuğun ailede ve okulda olumlu kiĢilik kazanmasına ve potansiyel yeteneklerini keĢfedip geliĢtirmesine imkân tanıyacak ortamı sağlamayı amaçlar. Yani bir öğretme sürecinden çok, çocuğun kendi potansiyelini ortaya çıkarmasını ve bu potansiyeli kullanmasını sağlayacak ortamı hazırlar.
Değer kavramı çeĢitli olaylar, olgular ve düĢünceler karĢısında bireylerin tepki ve düĢünce birliği içinde olmasını sağlar. Toplumsal bir varlık olan insanın toplumsal konu ve olaylarda tepki ve düĢünce birlikteliği sağlaması ancak ortak değerler eğitimi ile mümkün olacaktır.
Son yıllarda eğitim, sadece ölçülebilir baĢarıya indirgenmiĢ; asıl amacı kendini bilen, sorumluluk sahibi, karakterli ve erdemli bireyler yetiĢtirmek iken bu özelliklere sahip bireylerden ziyade sınavlarda baĢarı gösteren bireylere odaklanmıĢtır. Meslek seçiminde bile sevgi ve ilgi yerine iĢ güvencesi olan ve iyi para kazandıran meslekler ön plana çıkmıĢtır. Eğitim hayatı boyunca hırsla sınavlara giren her öğrenci, her arkadaĢının aslında aynı zamanda rakibi olduğunu bilerek yetiĢmektedir. Bu sistem, daha küçük yaĢlardan itibaren çocukların huzursuzluk içinde büyümelerine zemin hazırlamaktadır. Bu durum da zaman içinde birçok olumsuzluğa neden olmaktadır. Ulusal ve evrensel değerlere sahip, insanî ve ahlâkî yönü güçlü bireyler yetiĢtirmenin önemi her geçen gün artmakta ve bu yolun değerler eğitiminden geçtiği gerçeği artık bilinmektedir. Bu nedenle de değerler eğitimi her geçen gün önemi artan bir kavram olarak varlığını sürdürmektedir.
Yaman (2014: 18); kabul edilen değerlerin bireyin gelecekteki kiĢiliğini, bakıĢ açısını, davranıĢlarını, hayatını belirleyecek unsurlar olduğu için, bireyin belli baĢlı değerlerin farkına varması, gerekli değerleri kazanması, yeni değerler benimsemesi; bütün bu değerleri kiĢiliğinin temel yapı taĢları haline getirerek davranıĢa dönüĢtürmesi gerektiğini savunur. Neredeyse hayat boyu devam eden bu değer kazandırma süreçlerine değerler eğitimi denilmektedir.
Değerlerin ve değerlerin eğitiminin önemi herkes tarafından bilinen ve kabul edilen bir gerçek olsa da bu değerlerin kazandırılmasında yani değerler eğitiminde izlenecek yol ve kullanılacak yöntem hakkında farklı görüĢler vardır. Değerler eğitimiyle ilgili alan araĢtırması yapıldığında, bu konu hakkındaki yaklaĢımların üç gruba ayrıldığı görülür: Bunlar doğrudan değer öğretimi, akıl yürütmeye dayalı değer öğretimi ve içinde yaĢanılan kültürü temele alan bütüncül değer eğitimi yaklaĢımıdır (Doğanay, Seggie, Caner, 2012: 75).
Değerler eğitiminin okullarda etkili bir Ģekilde verilebilmesi için aile ve toplum değerler eğitimi programlarını desteklemelidir (EkĢi ve Okudan, 2011: 181). Okul-aile-çevre iĢbirliği ile değer aktarımı daha etkili ve kalıcı Ģekilde gerçekleĢir. Bunun yanında okulda sunulacak değerler eğitiminde en aktif rolü öğretmenler oynamaktadır. Öğretmenler değerler eğitimi ile gençlerin duygu ve düĢünce dünyasını olgunlaĢtırmalı ve onları özgürleĢtirmelidir. Bu olgunlaĢma ve özgürleĢme süreci hem toplum hem de birey için önemlidir (Doğanay, Seggie, Caner, 2012: 80). Değerleri içselleĢtiren bireyler en baĢta ırk, dil, din, cinsiyet gibi ayrımları bir kenara koyup “Yaradılanı severim, Yaradan‟dan ötürü.” diyebilecektir. Bu, toplumsal ve evrensel barıĢ için çok büyük bir kazanımdır.
2.7 Türk Millî Eğitim Sisteminde Değerler Eğitimi
21. yüzyıl, bilim ve teknoloji çağı olarak adlandırılırken bu hızlı geliĢim ve değiĢim birçok olumsuzluğu da beraberinde getirmiĢtir. Ġnsanî anlamda ciddi bir yozlaĢma görülmekte, akıllara durgunluk verecek ölçüde olumsuz olaylara hayretle Ģahit olunmaktadır. Artan Ģiddet olayları, bencillikler, kendisine veya etrafına zarar verme eğilimleri birey ve toplum huzurunu kaçırmakta; geleceğe umutla bakmak isteyen duyarlı insanları çözümler aramaya itmektedir. Bu arayıĢ içindeki toplumlar,
çözümün değerler eğitiminden geçtiğini fark etmiĢtir. Bir toplumdaki bireylerin kiĢilik yapılarını, dünya görüĢlerini, yaĢama Ģekillerini ortaya çıkaran eğitim sistemleri de istenen özelliklere sahip bireyler yetiĢtirmek için bünyesine değerler eğitimini katmıĢtır. Bu kapsamda öncelikli olarak 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu‟nda yer alan “Millî Eğitimin Genel Amaçları”na bakmak gerekir. 1973 tarihli Millî Eğitim Temel Kanunu‟nda yer alan genel amaçlar Ģu Ģekildedir:
Millî Eğitimin genel amacı bütün bireyleri;
1. Atatürk Ġnkılâp ve Ġlkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk
Milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliĢtiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalıĢan; insan haklarına ve Anayasa'nın baĢlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karĢı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranıĢ haline getirmiĢ yurttaĢlar olarak yetiĢtirmek;
2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı
Ģekilde geliĢmiĢ bir kiĢiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düĢünme gücüne, geniĢ bir dünya görüĢüne sahip, insan haklarına saygılı, kiĢilik ve teĢebbüse değer veren, topluma karĢı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kiĢiler olarak yetiĢtirmek;
3. Ġlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliĢtirerek gerekli bilgi, beceri, davranıĢlar
ve birlikte iĢ görme alıĢkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak. Yukarıda da görüldüğü üzere Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçlarında değerler eğitiminden bahsedilebilir. Bu amaçlar bireylerin nasıl yetiĢtirilmesi gerektiği noktasında yol haritası görevini üstlenmiĢtir.
Millî Eğitim Bakanlığı, değerler eğitiminin okullarda nasıl yürütüleceğine iliĢkin olarak bir genelge yayımlayarak konuya verdiği önemi ortaya koymuĢ ve eğitimcilere bu konuda rehber olmayı amaçlamıĢtır. Bu genelge (2010/53) Ģu Ģekildedir (Yaman, 2014):
Günümüzde küreselleĢme; siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda pek çok geliĢmeye imkân sağlarken bir taraftan da toplumsal yaĢamı tehdit eden risk ve sorunların ortaya çıkmasına sebep olmuĢtur. Bireyi, aileyi, yaĢadığımız toplumu ve dünyayı tehdit eden risk ve sorunların çözümünde, toplumsal yaĢantımızın temel yapısını oluĢturan millî, manevî, sosyal, ahlâkî ve kültürel değerlerimizden olan yardımlaĢma, dayanıĢma, hoĢgörü, misafirperverlik, vatanseverlik, doğruluk, iyilik, temizlik, çalıĢkanlık, dürüstlük, sevgi, saygı, duyarlı olma, adil olma, paylaĢımcı olma gibi kazanımlarımız en önemli referans kaynağımızdır.
Eğitim sistemimiz öğrencilerimize; bilgi, beceri, tutum kazandırmanın yanında onların dengeli, sağlıklı, geliĢmiĢ bir kiĢiliğe ve karaktere sahip, temel ve insanî değerleri kazanmıĢ iyi insan, iyi vatandaĢ olarak yetiĢmelerini sağlamak görevini üstlenmiĢtir. Toplumsal hayatı oluĢturan, insanları birbirine bağlayan, geliĢmeyi, mutluluğu ve huzuru sağlayan, risk ve tehditlerden koruyan ahlâkî, insanî, sosyal, manevî değerlerimizin tüm bireylere kazandırılmasında en önemli etken eğitimdir. Bu kazanımların öğrencilere aktarılması da değerler eğitimini oluĢturmaktadır.
Bakanlığımız değerlerimizi geliĢtirmeyi temel alan kültürel birikimimizi, 2003 yılından itibaren geliĢtirilen öğretim programlarına yansıtılmıĢtır. Uygulamaya konulan programlarımızın temel ögeleri arasında değerlerimize de yer verilmiĢtir. Dolayısıyla öğrencilerimizin bir taraftan yüksek düzeydeki kazanımlarımız olan değerlerimizi yaĢamalarını sağlayarak toplumsal dayanıĢma ve bütünleĢmeye katkı sağlamak, diğer taraftan da bu kazanımlarımızın gelecek nesillere aktarılmasındaki önemli görevi yerine getirerek artan ve değiĢen risk ve tehditlerden bireysel ve toplumsal korunmayı sağlamak amaçlanmaktadır.
Her öğrencinin biricik ve tek olmasını, bu tek ve biriciklerin çoklar olabilmesini ve yine çoklar içinde özel olmayı sağlayan okulun bir yaĢam merkezi olarak; her öğrencinin ayrı bir değer olduğunu kabul etmesi değerler eğitiminin olmazsa olmazıdır.
Değerler eğitimi toplumun tümünü ilgilendirdiğinden çok boyutlu ele alınması gerekmektedir. Bu açıdan eğitim sistemini oluĢturan tüm unsurların bu konuda duyarlılık ve bilinç kazanmasına ihtiyaç vardır. Öğretmenlerimizin de öğretim programlarının uygulayıcı olmanın yanında öğrencilerimize değerlerimizi kazandırmada öncü rol ve görevleri de bulunmaktadır.
Bu bağlamda; 2010-2011 eğitim öğretim yılının ilk haftasında Bakanlığımıza bağlı tüm resmî ve özel örgün eğitim kurumlarının bütün sınıf ve Ģubelerinde yukarıdaki esaslar doğrultusunda değerlerimizle ilgili olarak öğrencilerimizin yeterliliklerini artırmak ve bunların davranıĢlara yansımasını sağlamak amacıyla etkinlikler yapılacaktır.
Genelge, özellikle değerler eğitimine ayrı bir baĢlık olarak yer vermesi bakımından önemlidir. Disiplinler arası iĢ birliği içinde çalıĢılarak değerler, yeni nesillere kazandırılmalı ve bu değerlerin içselleĢtirilmesi sağlanmalıdır. Yine de bu iĢ birliği içinde en etkili disiplinin Türkçe olduğu, su götürmez bir gerçektir.
2.8. Değerler Eğitiminde Türkçe Dersinin ĠĢlevi
Millî ve manevi evrensel değerlere sahip bireyler yetiĢtirmek her eğitim sisteminin temel amaçları içindedir. Bireylere istenen değerleri kazandırmada en önemli araç, insan iletiĢiminin temel taĢı olan dil olacaktır. Millî kültürün oluĢumunda ve nesilden nesile aktarılmasında ana dil büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda ana dile sahip çıkma, onu koruma ve geliĢtirme de değerler arasında yer alır. Türkçeyi güzel kullanma, Türkçenin güzel ve etkili kullanılmasını sağlama, Türkçeyi koruma ve geliĢtirme becerileri her derste ön planda tutulsa da bu becerilere yönelik etkinlikler Türkçe dersinde yoğunlaĢmaktadır.
Türkçe derslerinde öğrencilere millî ve manevî değerlere sahip çıkma, Türkçeyi edebî eserler aracılığıyla öğrenme, güzel ve etkili kullanma becerileri kazandırmak amaçlanmaktadır. 1981 yılına ait Ġlköğretim Okulları Türkçe Eğitim Programı‟nda Türkçe dersinin amacı Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir (MEB, 1981):
Ulusal kültürümüzün yeni kuĢaklara aktarılması, ortak bir kültür yoluyla kuĢaklar arasında bağlılık kurulmasının sağlanması, millî eğitimimizin temel görevleri arasındadır. Okulda bu görevin yerine getirilmesinde en büyük ağırlık ve sorumluluk Türkçe derslerine düĢmektedir. Çünkü ulusal kültürümüzün en canlı, en birleĢtirici, ulus ve yurt sevgisini besleyip güçlendirici örnekleri, Türkçe yazılmıĢ sanat eserleridir ve çocuk, bu eserlerin ilk örnekleri ile Türkçe derslerinde karĢılaĢacaktır.
Ġlköğretim Türkçe Öğretim Programında değerlerin öğretilmesiyle ilgili olarak 2018 yılında yayımlanan öğretim programına kadar net bir bilgi bulunmamaktadır. 2005 ve 2015 programlarında değerler ve değerler eğitimi ayrı bir baĢlık olarak bulunmazken bir kısım değerlerin diğer baĢlıklar altında verildiği görülmektedir.
Yapılandırmacı yaklaĢım ekseninde 2005 yılında hazırlanan yeni eğitim programının amacı Ģudur (MEB, 2005):
Dinledikleri, izlediklerini ve okuduklarını anlayan; duygu, düĢünce ve hayallerini anlatan; eleĢtirel ve yaratıcı düĢünen, sorumluluk üstlenen, giriĢimci, çevresiyle uyumlu, olay, durum ve bilgileri kendi birikimlerinden hareketle araĢtırma, sorgulama, eleĢtirme ve yorumlamayı alıĢkanlık haline getiren, estetik zevk kazanmıĢ ve millî değerlere duyarlı bireyler yetiĢtirilmesi amaçlanmıĢtır.
Ġlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı‟nda, genel amaçların 9, 10 ve 11. maddelerinde değerlerle ilgili Ģu açıklamalar bulunmaktadır:
9. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla millî ve
evrensel değerleri tanımaları,
10. HoĢgörülü, insan haklarına saygılı, yurt ve dünya sorunlarına duyarlı
olmaları ve çözümler üretmeleri,
11. Millî, manevî ve ahlâkî değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle
ilgili duygu ve düĢüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır.
“Okuma Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler” baĢlığı altında, metinlerin özellikleri belirtilirken metinlerde verilmesi gereken değerler genel olarak ifade edilmiĢtir. Bunlar:
1. Metinlerde millî, kültürel ve ahlâkî değerlere, milletimizin bölünmez
bütünlüğüne aykırı unsurlar yer almamalıdır.
2. Metinlerde siyasî kutuplaĢmalara ve ayrımcılığa yol açacak bölücü,
yıkıcı ve ideolojik ifadeler yer almamalıdır.
3. Metinlerde insan hak ve özgürlüklerine, insanî değerlere aykırı ögeler
yer almamalıdır
4. Metinler, öğrencinin kiĢisel geliĢimine katkıda bulunacak ve onlara
estetik bir duyarlılık kazandıracak nitelikte olmalıdır.
2005 ve 2015 Türkçe Öğretim Programı‟nda değerlerin ayrı bir baĢlık olarak yer almadığı görülmüĢtür. Fakat programların içeriği incelendiğinde değerlerin az da olsa yer aldığı görülmektedir. Bu değerlerle öğrencilere ulusal ve evrensel değerleri fark ettirmenin amaçlandığı anlaĢılmaktadır. Yine farklı öğrenme alanlarında, konuĢma, dinleme, yazma ve okuma becerilerinde değerlerin varlığından söz edilebilir. Sonuç olarak bu programlarda değerler örtük biçimde yer almıĢtır. Değerleri açıklamada ve öğretmede ise öğretmene yol gösterecek herhangi bir açıklamaya yer verilmediği görülmüĢtür.
2018 yılında yayımlanan Türkçe Öğretim Programı, öğrencilerin hayat boyu kullanabilecekleri dinleme/izleme, konuĢma, okuma ve yazma ile ilgili dil becerilerini ve zihinsel becerileri kazanmaları, bu becerileri kullanarak kendilerini bireysel ve sosyal yönden geliĢtirmeleri, etkili iletiĢim kurmaları, Türkçe sevgisiyle, istek duyarak okuma ve yazma alıĢkanlığı edinmelerini sağlayacak Ģekilde bilgi, beceri ve değerleri içeren bir bütünlük içinde yapılandırılmıĢtır. Türkçe Dersi Öğretim Programı; dil becerilerinin ve yeterliliklerinin geliĢtirilmesini, diğer tüm alanlarda öğrenme, kiĢisel ve sosyal geliĢme ile mesleki becerileri edinmenin ön Ģartı olarak kabul etmektedir (MEB, 2018).
1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu‟nda ifade edilen Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel Ġlkeleri doğrultusunda hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı ile öğrencilerin;
1. Dinleme/izleme, konuĢma, okuma ve yazma becerilerinin geliĢtirilmesi, 2. Türkçeyi, konuĢma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve
özenli kullanmalarının sağlanması,
3. Okuduğu, dinlediği/izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleĢtirerek dil
zevki ve bilincine ulaĢmalarının; duygu, düĢünce ve hayal dünyalarını geliĢtirmelerinin sağlanması,
4. Okuma yazma sevgisi ve alıĢkanlığını kazanmalarının sağlanması,
5. Duygu ve düĢünceleri ile bir konudaki görüĢlerini veya tezini sözlü ve yazılı
olarak etkili ve anlaĢılır biçimde ifade etmelerinin sağlanması,
6. Bilgiyi araĢtırma, keĢfetme, yorumlama ve zihinde yapılandırma
becerilerinin geliĢtirilmesi,
7. Basılı materyaller ile çoklu medya kaynaklarından bilgiye eriĢme, bilgiyi
düzenleme, sorgulama, kullanma ve üretme becerilerinin geliĢtirilmesi,
8. Okuduklarını anlayarak eleĢtirel bir bakıĢ açısıyla değerlendirmelerinin ve
sorgulamalarının sağlanması, millî, manevi, ahlâki, tarihî, kültürel, sosyal değerlere önem vermelerinin sağlanması, millî duygu ve düĢüncelerinin güçlendirilmesi,
9. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla estetik ve sanatsal
değerleri fark etmelerinin ve benimsemelerinin sağlanması amaçlanmıĢtır (MEB, 2018)
2018 yılında yayımlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı incelendiğine değerlerin ayrı bir baĢlık olarak yer aldığı görülmektedir. Programda değerlerin öğretim programlarının çerçevesini oluĢturduğuna değinilerek, temel insanî özellikleri oluĢturan değerlerin karĢılaĢılan sorunlarla baĢa çıkmada bireyin eyleme geçmesini sağlayan kudretin ve gücün kaynağı olduğu dile getirilmiĢtir.
Değerlerin tüm öğretim programlarına yayıldığı ve güncellenen öğretim programlarının yenilikleri arasında olduğu görülmektedir. Öğretim programlarında yer alan “kök değerler” Ģunlardır: adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik. Bu değerler, öğrenme öğretme sürecinde hem kendi baĢlarına, hem iliĢkili olduğu alt değerlerle ve hem de öteki kök değerlerle birlikte ele alınarak hayat bulacaktır (MEB, 2018).
2.9. Çocuk Edebiyatından Romanlar ile Değerler Eğitimi
Çocuklara yönelik değerler eğitiminde edebî metinlere mutlaka baĢvurulacaktır. Bu amaçla her edebî tür kullanılabilir ancak iç içe geçmiĢ olaylar, Ģahıs kadrosundaki zenginlik gibi bakımlardan romanlar öne çıkacaktır. Hedeflenen okur kitlesi çocuklar olan romanlar okuyucuyu içine alabilecek yeterlilikteyse bu romanı okuyan çocuk, özdeĢim kurduğu kahraman ile hayal dünyasında maceradan maceraya atılacaktır. Romanın amaca uygun bir araç olarak kullanılması için çocuklara onların seviyesine ve ilgisine hitap eden, değerler bakımından zengin eserler sunulmalıdır.
Konu üzerinde çalıĢmalar yapan Yalçın ve AytaĢ (2015: 144) çocuk romanlarının konusu hakkında Ģöyle bir açıklama yapmıĢtır:
“Çocuk romanı demek konuları sadece çocuk ve çocukluk olan eserler demek değildir. Çocuklar kendi yaĢıtlarının serüvenlerini dinlemekten ya da okumaktan zevk alırlar. Ancak, konularını yetiĢkin kimselerin hayatından alan romanlar da çocukları ilgilendirmektedir. Toplumdan soyutlayamayacağımız çocuğun, etrafında görüp izlediği her konuya ilgi duyduğu gerçeğini göz önünde bulundurmakla birlikte, çocuklar için kaleme alınan romanlarda dikkat edilmesi gereken en önemli ayrıntı, onların geliĢimlerine uygun olması, psikolojik dengelerin dikkate alınmasıdır.”
Çocuk romanlarına dair tespitlerde bulunan Sınar (2012)‟ın eseri incelendiğinde konuyla ilgili Ģu çıkarımlar göze çarpmaktadır:
“DıĢ görünüĢlerinden memnun olmayan çocuklar, çekingen, utangaç, sıkılgan çocuklar, ailelerinden sürekli yaramaz olduklarını iĢiten çocuklar, kardeĢ kıskançlığı yaĢayan çocuklar benzer sorunlarla okudukları eserin kahramanlarının da karĢı karĢıya kaldığını görünce rahatlar ve değiĢik çözüm yollarını tanıma fırsatı bulurlar. Bunun yanında çocuğun sınırlı olan hayat tecrübelerine zenginlik katar. Yeni maceralar yaĢatarak çocuğun ufkunu geniĢletir. Farklı insan tiplerini, farklı yaĢayıĢları, baĢka ülkeleri ve kültürleri tanır. Çocuğun içinde yaĢadığı toplumun değer yargılarını anlamasına yardımcı ve topluma uyum göstermesini kolaylaĢtırır.
Çocuğun mensup olduğu kültürü tanımasını sağladığı gibi milletinin mazisini de öğretir.”
Yazarlar eserlerini dilin tüm zenginliklerini kullanarak, hedef kitlenin ilgi ve seviyesini gözeterek, onların duygu ve düĢünce dünyasını göz önünde bulundurarak kaleme almalıdır. Özellikle çocuklara yönelik eserlerde yazara daha büyük görevler düĢmektedir. Son yıllarda çocuk edebiyatı alanında verilen eser sayısı hızla artmakta, bu da nitelikli esere ulaĢmayı zorlaĢtırmaktadır. Çocuk kitabı yazarlarına düĢen görevleri Sever (2010) Ģu cümlelerle ifade etmiĢtir:
“Çocuk kitabı yazarı, bir düĢüncenin, bir inancın peĢinde koĢan, o düĢüncenin ya da inancın doğruluğuna çocukları inandırmaya çalıĢan bir söylevci değildir. Yazarın öncelikli sorumluluğu, çocukları kendi deneyimleriyle bilgilendirme ve yetiĢtirme anlayıĢından çok, dilin anlatım olanaklarıyla kurgulanmıĢ; çocuğun kendini, insanı ve yaĢamı tanımasına olanak sağlayacak yaĢam durumları yaratmak olmalıdır.”
Sever (2010) aynı eserde çocuk edebiyatı ürünlerinin sorgulayan, tartıĢan, bilime sanata saygı duyan, duygu ve düĢünce boyutlarıyla dengeli, okuma kültürü edinmiĢ duyarlı bireylerin yetiĢtirilmesi sürecinde etkili birer uyaran olması gerektiğini dile getirir. Bu nedenle çocuk ve edebiyat iliĢkisi bağlamında kitapların Ģu temel ilkelere bağlı kalınarak yazılması gerektiğini ifade eder:
1. Kitaplarda, çocuğun kendine özgü içtenliği ile anlatım dilinin
doğallığı buluĢturulmalıdır.
2. Kitaplar, çocuklara anlamlandıramayacağı ya da yaĢama
geçiremeyeceği sorumluluklar yüklememelidir.
3. Yazar, anlattığı ya da kurguladığı olaylarda çocuklarla
arkadaĢlık-dostluk kurabilmeyi baĢarmalıdır.
4. Kitaplarda çocukların kavramsal geliĢimlerine katkı sağlayacak bir
anlatım yeğlenmeli, çocuklara Türkçemizin anlatım olanakları ve kuralları sezdirilmelidir.
5. Kitaplardaki resimler, çocukların beğeni ve algılama düzeyine uygun
olmalı, metnin iletisine görsel bir zenginlik katmalı; estetik nitelikleriyle de görsel algılarını geliĢtirici özellikler taĢımalıdır.
6. Kitaplar görsel ve dilsel özellikleriyle çocuğun hem sanat hem de
düĢünme eğitimi sürecini desteklemelidir.
7. Kitaplar çocuğun yaĢına, ilgi ve gereksinimlerine uygun olarak insan
ve yaĢam gerçekliğini anlamasına katkı sağlamalı, her Ģeyden önemlisi de çocuk ile yaĢam arasında güçlü bir bağ oluĢturmalıdır.
8. Kitaplarda yazar tarafından kurgulanan gerçeklik çocuklar tarafından
okuma eylemi sonrası kendi gerçekliklerine dönüĢtürebilmeli; baĢka bir söyleyiĢle yazarın paylaĢmak istedikleri çocukların yaĢam, anlam gerçeğinden kopuk olmamalıdır.
9. Kitaplarda yaĢamın bir gerçeği olduğu düĢüncesiyle Ģiddet olgusuna
da yer verilebilir. Ancak olay kurgusunda çocukların yaĢ ve geliĢim özellikleri de göz önünde bulundurarak yer verilen Ģiddet ögeleri, çocuklara Ģiddete karĢı neler yapılması gerektiği konusunda duyarlı kılmalı, onlarda Ģiddet ve kaba güce karĢı bir anlayıĢ oluĢturabilmelidir. Özellikle çocuklara demokratik yaĢamın önemi ile bireysel ve toplumsal iliĢkilerdeki sorunların çözümünde en etkili yöntemin iletiĢim olduğu gerçeği sezdirilmelidir.
Çocuk edebiyatı ürünleri “çocuğa görelik” ilkesi ekseninde kaleme alınmalı, çocuğu her anlamda hayata hazırlamalı, ona hayatın içinde olduğunu hissettirmelidir. Türkçe derslerinin en önemli aracı edebî metinlerdir. Ayrıca henüz okuma kültürü geliĢmemiĢ öğrenciler, kitap seçimi konusunda ilk olarak Türkçe öğretmeninin fikrine baĢvuracaktır. Türkçe öğretmenleri de bu durumda öğrencilerini o öğrencinin ilgisi ve zihinsel geliĢime uygun, her anlamda amaca hizmet edecek eserlerle tanıĢtırmalıdır. Bu nedenle çalıĢmanın konusunu teĢkil eden Aytül AKAL‟ın romanları değerler eğitimi bakımından önem arz etmektedir.
2.10. Aytül AKAL’ın Hayatı ve Edebî KiĢiliği 2.10.1. Hayatı
1952‟de Ġzmir‟de doğan Akal‟ın annesinin adı ġermin, babasının adı ise Osman‟dır. Akal, ġermin - Osman ailesinin üç kızından ikincisidir. Ablasının adı Betül, kardeĢinin adı ise AyĢen‟dir. Betül, çok iyi piyano çalmaktadır ayrıca ders baĢarısı da yüksektir. Bu yönleri dolayısıyla Aytül ile AyĢen, ablalarına imrenir. Hatta Akal, nota eğitimi olmadan kulak yoluyla piyano çalmayı öğrenir. Anne ve babasına göre evin en çok söz dinleyen uslu çocuğu Betül iken, evin gürültücü çocuğu Aytül‟dür, öyle ki sessiz ve uslu olduğu zamanlarda ailesi Aytül‟ün hasta olduğundan Ģüphelenmektedir (Kındır, Ilman, Ekmekçioğlu, Erdoğan, 2017: s.4). Akal, ilköğrenimini Ġzmir KarĢıyaka‟da yer alan Ankara Ġlköğretim Okulunda tamamlar. Ġlk baĢlarda okulu sevmeyen Akal, büyüdükçe okulu sevmeye baĢlar. Okulda yapmaktan keyif aldığı etkinliklerin baĢında Türkçe derslerinde kompozisyon yazmak gelir. Yüksek sesle okumada baĢarılı olduğundan öğretmen, sesli okumalarda çoğunlukla ona görev verir. Aytül Akal‟ın çok çalıĢkan bir öğrenci olduğu söylenemez, ders çalıĢmaktan çok keyif almadığı, ortaokul üçüncü
sınıftayken kaleme aldığı “ÇalıĢkan Talebe” adlı Ģiirinde açıkça görülür (Kındır vd. s.4).
Aman ne de çok ders varmıĢ yarabbi
ġu programı hazırlarken hiç düĢünmezler mi? ġuraya bak, sabah fizik olur mu?
Geçeyim, nasıl olsa okusam da anlamayacağım konuyu. A! A! Matematik ikinci dersmiĢ hayret,
Eğer bir de test verirse, gel de seyret. Acaba ödev var mıydı, kaçıncı sayfa? Dur bir telefon edip sorayım arkadaĢa.
Ġlköğrenimini tamamlayan Akal, eğitimine Ġzmir Amerikan Koleji‟nde devam eder. 1971‟de kolejin edebiyat bölümünü tamamlar ve buradan mezun olur. Uzaktan eğitim yolu ile 1999'da Washington International University'nde lisans eğitimini, yine aynı üniversitede uzaktan eğitim yolu ile 'Eğitim' dalında yüksek lisansını baĢarıyla tamamlar (IĢık, 2006: 120).
Aytül Akal‟ın Evren ve Alper adında iki oğlu vardır. Evren 1980, Alper ise 1986 doğumludur. Akal‟ın Dağınık Çocuk eseri Evren için yazılmıĢ, zira Evren dağınık bir çocuktur. Akal, bir röportajında yazın dünyasına yeniden katılmasına Alper için anlattığı masalların etkili olduğunu belirtir:
Bir yandan yazacağım kitabı arıyordum ve o sıralar çocuklar için yazacağım aklımın ucundan bile geçmiyordu. 1982‟de bir Ģiir kitabım yayımlamıĢtı. Derken 1989‟da, küçük oğlum Alper‟in ısrarıyla ona, istediği kahramanların yer aldığı masallar kurgulayıp anlatmaya baĢladım. Farklı zamanlarda aynı masalı tekrar anlattırmak istiyordu, ben de masalı unutmayayım diye daktilomda onları kâğıtlara geçirmeye baĢladım ki… bir gün bir de baktım, kucağımda onlarca masal, kitaba dönüĢmeyi bekliyor. O tarihten sonra da çocukların renkli dünyasında kalmayı seçtim. (www.gazeteduvar.com.tr).
2.10.2. Edebî KiĢiliği
Çocukluğundan beri çeĢitli dergilerde yazıları, Ģiirleri ve röportajları yayınlanan Akal, çocuklar için yazdığı ve üstlendiği projeler ile yazın dünyasında tanınan bir Ģahsiyettir. Daha on beĢ yaĢındayken ünlü bir yazar olma hayali kuran Akal, bu durumu Ģöyle anlatır:
“1967 yılında günlüğüme, „ben büyüdüğümde ünlü bir şair ya da yazar olacağım, ülkeme yararlı olacağım‟ diye yazmışım! O zamanlar, 15 yaşındaydım... Günlüğüm hâlâ saklıdır kitaplığımda.”( www.gazeteduvar.com.tr).
Akal‟ın ünlü bir yazar olduktan sonraki temel gayesi, bireylere hayatın olumsuzluğuna karĢı hayatın olumlu taraflarını göstermektir. Yazara göre bu amacı gerçekleĢtirmek, çocuklara farkındalık kazandırmakla mümkündür. Farkındalık ise, çocukların kendilerini keĢfetmesinden geçer. Bu keĢif ne kadar erken yaĢlarda baĢlarsa çocukların hayata bakıĢ açıları, onu yorumlamaları ve baĢkalarına faydalı olabilme yetileri de o kadar erken geliĢir. Zira asıl zenginliğin, gücün, sihrin iç dünyasında olduğunu fark edebilen çocuk mutlu olur. Akal, ulaĢmayı hedeflediği noktayı Ģu ifadelerle de açıkça belirtir:
Yazıyorum, çünkü yazmak benim mutluluğumdur, tutkumdur. Onsuz olamayacağımı kabullenip baĢ eğdiğimdir…
Yazıyorum, çünkü gökyüzünün karanlıktan aydınlığa dönüĢmesi, beklediğimdir... Bir ıĢığın peĢindeyim ben... Ġnsanın iç dünyasının loĢ odalarında gizlenen hazineleri erken yaĢlarda keĢfetmelerini sağlayacak, geleceğin zenginliğini cebinde değil yüreğinde araması gerektiğini gösterecek bir ıĢığın peĢinde...” (www.aytulakal.com).
Akal, hedeflediği çizgiye ulaĢmak için çocuklar için eser oluĢturma, proje hazırlama, oyun yazma gibi farklı etkinliklerde bulunur. Bu tür etkinliklerin ortaya çıkmasında ve hayata geçirilmesinde gönüllülük ve iĢ birliği kuĢkusuz çok önemlidir. Akal da bu niteliklere sahip olmakla birçok projenin hayata geçirilmesine katkı sunar. Her Ģeyden önce “zaman gönüllüsü” olduğunu belirten yazar, geriye dönüp baktığında boĢa geçmiĢ bir ömrünün olmamasını ister. Kendisine yöneltilen “Neden gönüllü projeler?” sorusuna ise Ģöyle cevap verir:
Zaman gönüllüsüyüm ben, kendimden alıp baĢkalarına armağan eden, baĢkalarından alıp kendi hayatına ekleyen… YaĢamın çok uzun olduğunu sandığımız, kendi kararımızı özgürce verebileceğimiz yaĢa ulaĢmayı özlemle beklerken zamanın çok ağır aktığını düĢündüğümüz o çocukluk yıllarının ardından, zaman kapısı öylesine ardına kadar açılıverir ki, kaydıraktan kayar gibi durdurulamaz bir hızla ömrümüzün sonuna doğru kaymaya baĢladığımızı fark ederiz.”
“Alt tarafı bir insanlık ömür, nedir ki? Herkesin hayatı roman… Romanı, oradan buradan çalınmıĢ cümleler ve laf salatasıyla mı doldurmalı, yoksa derin bir felsefeyi ve yazınsal zenginliği ortaya koyan, her satırın altı çizilerek okunacak
