Millî ve manevi evrensel değerlere sahip bireyler yetiĢtirmek her eğitim sisteminin temel amaçları içindedir. Bireylere istenen değerleri kazandırmada en önemli araç, insan iletiĢiminin temel taĢı olan dil olacaktır. Millî kültürün oluĢumunda ve nesilden nesile aktarılmasında ana dil büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda ana dile sahip çıkma, onu koruma ve geliĢtirme de değerler arasında yer alır. Türkçeyi güzel kullanma, Türkçenin güzel ve etkili kullanılmasını sağlama, Türkçeyi koruma ve geliĢtirme becerileri her derste ön planda tutulsa da bu becerilere yönelik etkinlikler Türkçe dersinde yoğunlaĢmaktadır.
Türkçe derslerinde öğrencilere millî ve manevî değerlere sahip çıkma, Türkçeyi edebî eserler aracılığıyla öğrenme, güzel ve etkili kullanma becerileri kazandırmak amaçlanmaktadır. 1981 yılına ait Ġlköğretim Okulları Türkçe Eğitim Programı‟nda Türkçe dersinin amacı Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir (MEB, 1981):
Ulusal kültürümüzün yeni kuĢaklara aktarılması, ortak bir kültür yoluyla kuĢaklar arasında bağlılık kurulmasının sağlanması, millî eğitimimizin temel görevleri arasındadır. Okulda bu görevin yerine getirilmesinde en büyük ağırlık ve sorumluluk Türkçe derslerine düĢmektedir. Çünkü ulusal kültürümüzün en canlı, en birleĢtirici, ulus ve yurt sevgisini besleyip güçlendirici örnekleri, Türkçe yazılmıĢ sanat eserleridir ve çocuk, bu eserlerin ilk örnekleri ile Türkçe derslerinde karĢılaĢacaktır.
Ġlköğretim Türkçe Öğretim Programında değerlerin öğretilmesiyle ilgili olarak 2018 yılında yayımlanan öğretim programına kadar net bir bilgi bulunmamaktadır. 2005 ve 2015 programlarında değerler ve değerler eğitimi ayrı bir baĢlık olarak bulunmazken bir kısım değerlerin diğer baĢlıklar altında verildiği görülmektedir.
Yapılandırmacı yaklaĢım ekseninde 2005 yılında hazırlanan yeni eğitim programının amacı Ģudur (MEB, 2005):
Dinledikleri, izlediklerini ve okuduklarını anlayan; duygu, düĢünce ve hayallerini anlatan; eleĢtirel ve yaratıcı düĢünen, sorumluluk üstlenen, giriĢimci, çevresiyle uyumlu, olay, durum ve bilgileri kendi birikimlerinden hareketle araĢtırma, sorgulama, eleĢtirme ve yorumlamayı alıĢkanlık haline getiren, estetik zevk kazanmıĢ ve millî değerlere duyarlı bireyler yetiĢtirilmesi amaçlanmıĢtır.
Ġlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı‟nda, genel amaçların 9, 10 ve 11. maddelerinde değerlerle ilgili Ģu açıklamalar bulunmaktadır:
9. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla millî ve
evrensel değerleri tanımaları,
10. HoĢgörülü, insan haklarına saygılı, yurt ve dünya sorunlarına duyarlı
olmaları ve çözümler üretmeleri,
11. Millî, manevî ve ahlâkî değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle
ilgili duygu ve düĢüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır.
“Okuma Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler” baĢlığı altında, metinlerin özellikleri belirtilirken metinlerde verilmesi gereken değerler genel olarak ifade edilmiĢtir. Bunlar:
1. Metinlerde millî, kültürel ve ahlâkî değerlere, milletimizin bölünmez
bütünlüğüne aykırı unsurlar yer almamalıdır.
2. Metinlerde siyasî kutuplaĢmalara ve ayrımcılığa yol açacak bölücü,
yıkıcı ve ideolojik ifadeler yer almamalıdır.
3. Metinlerde insan hak ve özgürlüklerine, insanî değerlere aykırı ögeler
yer almamalıdır
4. Metinler, öğrencinin kiĢisel geliĢimine katkıda bulunacak ve onlara
estetik bir duyarlılık kazandıracak nitelikte olmalıdır.
2005 ve 2015 Türkçe Öğretim Programı‟nda değerlerin ayrı bir baĢlık olarak yer almadığı görülmüĢtür. Fakat programların içeriği incelendiğinde değerlerin az da olsa yer aldığı görülmektedir. Bu değerlerle öğrencilere ulusal ve evrensel değerleri fark ettirmenin amaçlandığı anlaĢılmaktadır. Yine farklı öğrenme alanlarında, konuĢma, dinleme, yazma ve okuma becerilerinde değerlerin varlığından söz edilebilir. Sonuç olarak bu programlarda değerler örtük biçimde yer almıĢtır. Değerleri açıklamada ve öğretmede ise öğretmene yol gösterecek herhangi bir açıklamaya yer verilmediği görülmüĢtür.
2018 yılında yayımlanan Türkçe Öğretim Programı, öğrencilerin hayat boyu kullanabilecekleri dinleme/izleme, konuĢma, okuma ve yazma ile ilgili dil becerilerini ve zihinsel becerileri kazanmaları, bu becerileri kullanarak kendilerini bireysel ve sosyal yönden geliĢtirmeleri, etkili iletiĢim kurmaları, Türkçe sevgisiyle, istek duyarak okuma ve yazma alıĢkanlığı edinmelerini sağlayacak Ģekilde bilgi, beceri ve değerleri içeren bir bütünlük içinde yapılandırılmıĢtır. Türkçe Dersi Öğretim Programı; dil becerilerinin ve yeterliliklerinin geliĢtirilmesini, diğer tüm alanlarda öğrenme, kiĢisel ve sosyal geliĢme ile mesleki becerileri edinmenin ön Ģartı olarak kabul etmektedir (MEB, 2018).
1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu‟nda ifade edilen Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel Ġlkeleri doğrultusunda hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı ile öğrencilerin;
1. Dinleme/izleme, konuĢma, okuma ve yazma becerilerinin geliĢtirilmesi, 2. Türkçeyi, konuĢma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve
özenli kullanmalarının sağlanması,
3. Okuduğu, dinlediği/izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleĢtirerek dil
zevki ve bilincine ulaĢmalarının; duygu, düĢünce ve hayal dünyalarını geliĢtirmelerinin sağlanması,
4. Okuma yazma sevgisi ve alıĢkanlığını kazanmalarının sağlanması,
5. Duygu ve düĢünceleri ile bir konudaki görüĢlerini veya tezini sözlü ve yazılı
olarak etkili ve anlaĢılır biçimde ifade etmelerinin sağlanması,
6. Bilgiyi araĢtırma, keĢfetme, yorumlama ve zihinde yapılandırma
becerilerinin geliĢtirilmesi,
7. Basılı materyaller ile çoklu medya kaynaklarından bilgiye eriĢme, bilgiyi
düzenleme, sorgulama, kullanma ve üretme becerilerinin geliĢtirilmesi,
8. Okuduklarını anlayarak eleĢtirel bir bakıĢ açısıyla değerlendirmelerinin ve
sorgulamalarının sağlanması, millî, manevi, ahlâki, tarihî, kültürel, sosyal değerlere önem vermelerinin sağlanması, millî duygu ve düĢüncelerinin güçlendirilmesi,
9. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla estetik ve sanatsal
değerleri fark etmelerinin ve benimsemelerinin sağlanması amaçlanmıĢtır (MEB, 2018)
2018 yılında yayımlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı incelendiğine değerlerin ayrı bir baĢlık olarak yer aldığı görülmektedir. Programda değerlerin öğretim programlarının çerçevesini oluĢturduğuna değinilerek, temel insanî özellikleri oluĢturan değerlerin karĢılaĢılan sorunlarla baĢa çıkmada bireyin eyleme geçmesini sağlayan kudretin ve gücün kaynağı olduğu dile getirilmiĢtir.
Değerlerin tüm öğretim programlarına yayıldığı ve güncellenen öğretim programlarının yenilikleri arasında olduğu görülmektedir. Öğretim programlarında yer alan “kök değerler” Ģunlardır: adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik. Bu değerler, öğrenme öğretme sürecinde hem kendi baĢlarına, hem iliĢkili olduğu alt değerlerle ve hem de öteki kök değerlerle birlikte ele alınarak hayat bulacaktır (MEB, 2018).