Ortadoğu'dan Türkiye'ye yapılan göçler 1923-2000 (Irak ve Suriye göçleri) / Migrations from middle east to turkey 1923-2000 (Migrations from Iraq and Syria)

(1)

FIRAT ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI

ORTADOĞU’DAN TÜRKİYE’YE YAPILAN GÖÇLER

1923-2000 (IRAK VE SURİYE GÖÇLERİ)

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN

HAZIRLAYAN

Prof. Dr. Rahmi DOĞANAY İsa KALAYCI

Elazığ-2014

(2)

T.C.

FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI

ORTADOĞU’DAN TÜRKİYE’YE YAPILAN GÖÇLER 1923-2000 (IRAK VE SURİYE GÖÇLERİ)

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. Rahmi DOĞANAY İsa KALAYCI

Jürimiz, 21/03/2014 tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda bu doktora tezini oy birliği / oy çokluğu ile başarılı saymıştır.

Jüri Üyeleri,

1. Prof. Dr. Rahmi DOĞANAY 2. Prof. Dr. Erdal AÇIKSES 3. Prof Dr. Ali YILDIRIM 4. Prof. Dr. Mesut AYDIN 5. Prof. Dr. Ömer Osman UMAR

F. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun …... tarih ve …….sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır.

Prof. Dr. Zahir KIZMAZ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü

(3)

ÖZET

Doktora Tezi

Ortadoğu’dan Türkiye’ye Yapılan Göçler 1923-2000 (Irak ve Suriye Göçleri)

İsa KALAYCI

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Tarih Anabilim Dalı

Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı Elazığ - 2014, Sayfa, XXXVI + 726

Göç yollarının kavşağında bulunan Türkiye, tarihin değişik dönemlerinde kendisine sığınanlara ev sahipliği yapmıştır. Bilhassa Osmanlı Devleti’nin gerilemesiyle başlayan süreçte, adaletsizlik ve kanunsuzluktan muzdarip yüzbinlerce insan Türkiye’ye göç etmiştir. Osmanlı Devleti’nin mirasçısı konumunda olan Türkiye, göç konusunda da kendisine düşen payı almak durumunda kalmıştır.

I. Dünya Savaşı’yla birlikte İngiltere ve Fransa’nın egemenliğine giren Irak ve Suriye’de beklenilen huzur ve refah bir türlü gelmemiştir. Ortadoğu’nun işgaliyle, başta Osmanlı Devlet ricali olmak üzere birçok vatandaşın Türkiye’ye göçü başlamıştır. İngikltere ve Fransa’nın, Ortadoğu’dan çekilmelerinden sonra da Irak ve Suriye’deki istikrarsızlık, adaletsizlik, güvensizlik ve insanlık dışı uygulamalar sebebiyle yüzbinlerce insan dünyanın farklı ülkelerine göç ederken, on binlercesi de Türkiye’ye gelmiştir.

Ortadoğu’dan Türkiye’ye yapılan göçlerin en başında, yoğun bir baskı, asimilasyon ve katliama maruz kalan Türkmenler gelmektedir. Türkiye’yi “anavatan” olarak gören ve göç eden Türkmenlerin iskânları, 1960’lı yıllara kadar 2510 Sayılı İskân Kanunu’na göre yapılmıştır. Söz konusu bu kanun, ülkedeki Türk nüfusunun artırılmasını öngörmüştür. Ancak 1960’lı yıllarda 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi’nin

(4)

yürürlüğe girmesiyle, Ortadoğulu göçmenlere “mülteci” statüsü tanınamamış, ancak serbest göçmen statüsünde iskân edilmeye devam edilmişlerdir.

Suriye’den yapılan göçlerde Hafız Esed dönemi (1970-2000) ve Irak’tan yapılan göçlerde Saddam Hüseyin dönemi (1979-2003) özel bir yere sahiptir. Bahsedilen dönemlerde bu iki ülkedeki totaliter Baas rejiminin baskıcı politikaları dolayısıyla, yurtdışına yapılan göçlerde bir artış olmuştur. Dolayısıyla Türkiye’ye gelen göçmen sayılarında da belli bir yükseliş gözlemlenmiştir.

Bu göçler genelde “düzensiz göç” özelliği taşıdığı için, göçmenler göç hadisesinde kendilerini güvende hissedebilmek amacıyla daha çok uluslararası sosyal ağları kullanmışlardır. Bu manada göçmenler, bazen bir kiliseyi, bazen bir sosyal yardım kuruluşunu, bazen de akrabalık ilişkilerinden faydalanmışlardır. Çalışmanın kapsadığı 77 yıllık dönemde; Türkiye’ye yaklaşık 150.000 Irak ve 70.000 civarında da Suriye asıllı göçmenin yerleştiği tahmin edilmektedir. Bu göçmenlerden Türkiye’de önemli mevkilerde görev yapmış yüzlerce insan vardır. Bu açıdan göçmenlerin uzun vadede Türkiye’ye yarar sağladıkları söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Göç, Ortadoğu, Irak, İskân, Mülteci, Nüfus Hareketi, Sığınmacı, Suriye,Türkmen.

(5)

ABSTRACT

Doctorate Thesis

Migrations From Middle East To Turkey 1923-2000 (Migrations From Iraq And Syria)

Isa KALAYCI

The University of Firat The Institute of Social Science

The Department of History Elazig - 2014, Page, XXXVI + 726

Turkey, standing at intersection of the migration ways, hosted to the people who refused to itself in various periods of time. Especially, in the period starting with the regression of Ottoman Empire, hundreds of thousands of people suffered from injustice and lawlessness migrated to Turkey.

The expected peacefulness and prosperity couldn’t ensure in no way at Iraq and Syria fell under the hegemony of Great Britain and France after the period starting from I. WW. Along with the invasion of Middle East, too many citizens ‘especially Ottoman statesmen’ migration to turkey has been started. Hundreds of thousands of people migrated to various countries of the world and tens of thousands of people migrated to Turkey, associated with the instability, injustice, distrust and inhumane administrations draw back of the aforesaid two countries from Middle East.

The migrations from Syria in Hafez al-Assad era (1970-2000) and the migrations from Iraq in Saddam Hussein era (1979-2003) have a special significance. An increase in migrations has been occurred in the aforesaid eras due to the oppressive politics of Baas regime. Therefore a definite increase in the number of migrants migrated to Turkey has been occurred.

Although the populations of the migrants from Iraq and Syria to Turkey consist of people from various ethnic and religious identities, the majority of them consist of Turkmens. The Turkmens subjected to intense repression, assimilation and slaughter regarded Turkey as motherland. Inhabitation of the migrated Turkmens has been

(6)

materialized according to settlement law no: 2510 until the year of 1960. The law in question predicted the increase of the Turk population in the country. However by entrance into force of 1951 Geneva Convention in 1960, the Middle Eastern migrant has not been entitled as “refugee” but inhabitation of them has been continued as “free migrants”. All kind of needs of the migrants has been satisfied within the bounds of possibility in accordance with humanitarian attitude.

The migrants has been mostly used the international social networks while migrating in order to feel safe because these migrations characterized as “irregular migration”. With this respect, the migrants has been took service from sometimes a church, a welfare organization or sometimes their kinships.

Keywords: Migration, Middle East, Iraq, Inhabitation, Refugee, Population Movement, Asylum Seeker, Syria, Turkmen.

(7)

İÇİNDEKİLER

ÖZET ...II ABSTRACT ... IV İÇİNDEKİLER ... VI TABLOLAR LİSTESİ ... XIV ŞEKİLLER LİSTESİ ... XVII GRAFİKLER LİSTESİ ... XVIII HARİTALAR LİSTESİ ... XX ÖNSÖZ ... XXI KISALTMALAR... XXV KONU VE KAYNAKLAR ... XXIX

GİRİŞ ... 1

BİRİNCİ BÖLÜM 1. ORTADOĞU VE TÜRKİYE’DEKİ NÜFUS HAREKETLERİ VE YASAL DÜZENLEMELER ... 39

1.1. Emperyalist Politikaların Ortadoğu Göçlerine Etkileri ... 40

1.2. Türkiye’ye Yapılan Göçlere Genel Bakış ... 47

1.3. Türkiye’nin Göç Açısından ‘Hedef Ülke’ Olmasının Nedenleri ... 67

1.4. Ortadoğu’dan Türkiye’ye Yapılan Göçlerin Başlıca Nedenleri ... 71

1.5. Göç Konusundaki Uluslararası Düzenlemeler ve Türkiye ... 77

1.5.1. 1920-1951 Yılları Arasında Göçmen Sorununa Dair Yapılan Uluslararası Çalışmalar ... 78

1.5.1.1. F. Nansen Milletler Cemiyeti Mülteciler Yüksek Komiserliği ... 79

1.5.1.2. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirisi ... 80

1.5.1.3. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin Kuruluşu ... 81

1.5.2. Cenevre Sözleşmesi (28 Temmuz 1951) ... 84

1.5.3. İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Sözleşme ... 91

1.5.4. Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin 1954 ve Vatansızlığın Azaltılmasına İlişkin 1961 Sözleşmeleri ... 92

1.5.5. New York Protokolü (4 Ekim 1967) ... 92

1.5.6. Cartagena Deklarasyonu (22 Kasım 1984) ... 94

(8)

1.5.8. Arap Sözleşmesi (27 Mart 1994) ... 96

1.5.9. Amsterdam Anlaşması (2 Ekim 1999) ... 96

1.6. Türkiye’de Göçmenlere Yönelik Yapılan Yasal Düzenlemeler ... 97

1.6.1. 2510 Sayılı İskân Kanunu’ndan Önceki Yasal Düzenlemeler ... 99

1.6.1.1. Mahallî İskânlarını Bilâmezuniyet Tebdil Eyleyen Muhacir ve Mültecilere Aşair Hakkında Kanun (30 Ocak 1926) ... 99

1.6.1.2. 31 Mayıs 1926 Tarih ve 885 Sayılı İskân Kanunu ... 100

1.6.1.3. 24 Mayıs 1928 Tarih ve 1331 Sayılı Kanun ... 101

1.6.2. 2510 Sayılı İskân Kanunu (21 Haziran 1934) ... 101

1.6.3. 2510 Sayılı İskân Kanunu’ndan Sonraki Yasal Düzenlemeler... 110

1.6.3.1. İskân ve Nüfus İşlerinin Süratle İkmali Hakkında Tamim ... 111

1.6.3.2. 2848 ve 3683 Sayılı İskân Kanunları ... 113

1.6.3.3. Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ... 114

1.6.3.4. Kimlerin Türk Vatandaşlığına Alınıp-Alınmayacağına Dair Tertip ... 115

1.6.3.5. Muhacir, Mülteci, Göçebe ve Gezginci Çingeneler Hakkında Kanun ... 117

1.6.3.6. 16 Haziran 1970 Tarih ve 1306 Sayılı İskân Kanunu... 118

1.6.3.7. Yabancılar Kanunu ... 119

1.6.3.8. 1994 Yönetmeliği ... 121

1.6.3.9. İltica ve Göç Ulusal Eylem Planı ... 124

1.6.3.10. 2006 Yönetmeliği ... 125

1.6.3.11. Çalışma İzninden Muaf Tutulacak Türk Soylu Yabancılara Dair Yönetmelik ... 126

1.6.4. Göçmenlerin Askerlik Meseleleri ... 126

1.6.5. Göçmen Çocuklarının Durumu ... 127

1.7. Göçmenlerin İskânları ve Göçmenlere Yapılan Başlıca Yardımlar ... 129

İKİNCİ BÖLÜM 2. İŞGALDEN İSTİBDADA IRAKLILARIN TÜRKİYE’YE GÖÇLERİ(1918-1979) ... 143

2.1. Irak’ın Coğrafi Özellikleri ... 144

2.1.1. Ekonomik Özellikler ... 148

2.1.2. Demografik Yapı... 149

2.2. Irak’ın Tarihçesi ... 155

(9)

2.3.1. Mondros Mütarekesi’nden Lozan Antlaşması’na Kadarki Dönemde Yapılan

Göçler ... 164

2.3.1.1. Kürt-İngiliz İlişkileri ... 166

2.3.1.2. Telafer Katliamı ve Türklerin Kaçakaç Olayı ... 169

2.3.2. Lozan’dan Bağımsızlığa Göçler ... 172

2.3.2.1. Kerkük’te Levy Katliamı ... 173

2.3.2.2. Türklerin Muhaceretinde I. Dönüm Noktası: Musul Meselesi ... 174

2.4. Bağımsızlıktan Cumhuriyet’e Irak Göçleri (1932-1958)... 184

2.4.1. Türkiye-Irak İkamet Mukavelenamesi (9 Ocak 1932) ... 188

2.4.2. Kürt Liderlerin Türkiye’ye Sığınmaları ve İskânları ... 191

2.4.3. Göç Açısından Irak Türklerinin Durumu ... 195

2.4.4. Dostluk ve İyi Komşuluk Antlaşması (29 Mart 1946) ... 200

2.4.5. Gâvurbağı Katliamı (12 Temmuz 1946) ... 206

2.5. Cumhuriyet Dönemi’nde Irak (1958-1979) ... 207

2.5.1. General Kasım Dönemi (1958-1963) ... 209

2.5.1.1. Musul İsyanı ... 211

2.5.1.2. Türklerin Muhaceretinde II. Dönüm Noktası: Kerkük Katliamı ... 217

2.5.1.3. Kürtlerin Türkiye’ye İlticası... 227

2.5.2. Baas’dan Saddam’a (1963-1979) ... 232

2.5.2.1. Abdüsselam Arif Dönemi (1963-1966) ... 238

2.5.2.2. Abdurrahman Arif Dönemi (1966-1968) ... 241

2.5.2.2.1. Abdurrahman Arif’in Türkiye’ye Sığınması ve İskânı ... 243

2.5.2.3. Ahmet Hasan El-Bekr Dönemi (1968-1979) ... 244

2.5.2.3.1. Göçlerin Nedenleri: Türklere Yapılan Baskılar ve Zulümler ... 248

2.5.2.3.2. Kürtler ve Kissinger Planı ... 257

2.5.2.3.3. Cezayir Antlaşması ve Kürtlerin Türkiye’ye Sığınmaları ... 259

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. SADDAM DÖNEMİNDE TÜRKİYE’YE YAPILAN GÖÇLER (1979-2003) .. 265

3.1. Saddam Döneminde Göçün Genel Sebepleri: Baskı ve Asimilasyon ... 267

3.2. Irak-İran Savaşı (1980-1988) ... 272

3.3. Türklere Yapılan Baskılar ve Zorunlu Göçler ... 275

3.3.1. Türk Yerleşim Bölgelerinde Katliamlar ve Göçler ... 285

(10)

3.4. Kürtlerin Göçleri ... 293

3.4.1. Enfâl Harekâtı ve Halepçe Katliamı (16 Mart 1988) ... 295

3.5. Türkiye’ye I. Kitlesel Göç Dalgası ... 297

3.6. Kuveyt’in İşgali ve Irak’a Uygulanan Ambargonun Göçlere Etkisi ... 305

3.7. Körfez Savaşları ... 311

3.7.1. Türkiye’ye II. Kitlesel Göç Dalgası ... 313

3.7.1.1. Sığınmacılara Yapılan Yardımlar ... 327

3.8. Amerikan Hegemonyasında Irak (1991-2003) ... 333

3.8.1. Çekiç Güç ve Körfez Savaşlarından Sonraki Durum ... 334

3.8.1.1. Huzur Operasyonu’nun Türkiye Açısından Sonuçları... 337

3.8.1.2. Huzur Operasyonu’ndan Sonra Yaşanan Göçler ... 338

3.8.1.3. Güvenli Bölge’deki Kürtler ve Türkler... 344

3.8.1.4. Güvenli Bölge’nin Dışında Bırakılan Türkler ... 349

3.9. Irak’tan Türkiye’ye Yapılan Göçlerde Uluslararası Sosyal Ağlar ... 360

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. TÜRKİYE’DEKİ IRAKLILARIN SOSYO-KÜLTÜREL YAPISI ... 365

4.1. Dünya Genelindeki Iraklı Göçmenler ... 366

4.2. Saddam Sonrası Yaşanan Göçler ... 372

4.3. Gözlemlerle Türkiye’deki Iraklı Göçmenler ... 382

4.4. Türkiye’deki Iraklıların Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Yapısı ... 392

4.5. Iraklı Göçmenlere Yardımcı Olan Uluslararası Kuruluşlar ... 403

4.6. Iraklıların Türkiye’deki Kuruluşları ... 407

4.6.1. Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği (ITKYD) ... 408

4.6.1.1. ITKYD Ankara Şubesi ... 412

4.6.1.2. ITKYD Konya Şubesi ... 413

4.6.1.3. ITKYD İzmir Şubesi ... 414

4.6.2. Irak Millî Türkmen Partisi (IMTP) ... 414

4.6.3. Irak Türkmen Cephesi (ITC) ... 415

4.6.4. Türkmen Halk Partisi (THP) ... 416

4.6.5. Türkmen Göçmen İşleri Derneği (TGİD)... 416

4.6.6. Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı (TİKV) ... 417

4.6.7. Türkmeneli Kültür Merkezi (TKM) ... 419

(11)

4.6.9. Antalya Irak Türkmen Birliği ve Dayanışma Derneği ... 420

4.6.10. Türkmeneli İnsan Hakları Derneği (TİHD) ... 420

4.6.11. Irak Türkmenleri Kardeşlik ve Kültür Derneği (ITKKD) ... 421

4.6.12. Irak Türkleri Adalet, Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (ITAYDD)... 421

4.6.13. Kerkük Vakfı ... 422

4.6.14. İhsan Doğramacı Erbil Vakfı (İDEV) ... 423

4.6.15. Türkmen Danışma Meclisi ... 423

4.6.16. Bölge Ülkeleri Kurs Programları Direktörlüğü ... 424

4.6.17. Türkmen Aydınları Kardeşlik Derneği... 424

4.7. Iraklı Göçmenlerin Basın-Yayın Faaliyetleri ... 424

4.7.1. Kerkük Haber Ajansı ... 425

4.7.2. Türkmen Basın Konseyi ... 425

4.7.3. Fuzuli Dergisi ... 426

4.7.4. Kerkük Bülteni ... 426

4.7.5. Kerkük Dergisi ... 426

4.7.6. Kardaşlık Dergisi ... 427

4.7.7. Altunköprü Dergisi... 427

4.7.8. Türkmen Bohçası Dergisi ... 427

4.7.9. Global Strateji ... 428

4.8. Türkiye’deki Tanınmış Iraklılar ... 428

BEŞİNCİ BÖLÜM 5. İŞGALDEN İSTİBDADA SURİYELİLERİN TÜRKİYE’YE GÖÇLERİ(1918-1970) ... 434

5.1. Suriye’nin Coğrafî Özellikleri ... 435

5.1.1. Ekonomik Özellikler ... 436

5.1.2. Demografik Yapı... 438

5.2. Suriye’nin Tarihçesi ... 445

5.2.1. Suriye’de Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ... 448

5.3. Fransız Mandasında Suriye (1919-1946) ... 452

5.3.1. Fransızlara Büyük İsyan: 1925 Dürzî Ayaklanması ... 463

5.3.2. Türkiye-Suriye Emlak Antlaşması ... 467

5.3.3. Sancak Meselesi ve Göç ... 470

(12)

5.3.5. Göç Bakımından Suriye Türkleri ... 483

5.3.6. Türkiye-Suriye Arasında Çift Taraflı Göçler ... 489

5.4. Bayır-Bucak Türklerinin Göçü... 493

5.5. Bağımsızlık ve Darbeler Dönemi (1946-1970) ... 507

5.5.1. Baas Partisi ve Toplumsal Parçalanma ... 511

5.5.2. Suriye Uyrukluların Mallarının Tesbiti ve Bu Mallara El Konulması Hakkında Yönetmelik ... 519

5.5.3. 1967 Arap-İsrail Savaşlarının Türk Göçlerine Etkisi ... 523

ALTINCI BÖLÜM 6. HAFIZ ESED DÖNEMİNDE TÜRKİYE’YE YAPILAN GÖÇLER (1970-2000) ... 527

6.1. Esed Doktrini ... 530

6.2. Esed’in Reform Uygulamaları ... 534

6.3. Rejimin Halkı Sindirme Faaliyetlerinin Göçlere Etkisi ... 539

6.3.1. Göçlerin Nedenleri: İç Baskılar, Keyfi Tutuklamalar ve Gözaltılar ... 546

6.3.2. Tedmur Hapishanesi (Palmira) Katliamları ... 550

6.3.3. Hama Katliamları ... 551

6.3.4. Baskılara Karşı Başkaldırılar ... 555

6.4. Yom Kippur Savaşı ve Petrol Krizi ... 560

6.5. Türkiye-Suriye Sınır ve Göçmen Malları Meseleleri ... 562

6.6. Türkmenlere Yapılan Baskılar ve Göç ... 566

6.7. Soğuk Savaş Döneminin Bitmesinin Suriye Göçlerine Etkileri... 570

6.8. Esed-PKK İlişkileri ve Göç... 573

6.9. Veliaht Sorunu, Aile İçi Hesaplaşmalar ve Halkın Fakirleştirilmesi ... 576

6.10. Hafız Esed Sonrasındaki Gelişmeler ... 580

6.11. Gözlemlerle Türkiye’deki Suriyeli Göçmenler ... 583

6.12. Suriyeli Göçmenlerin Türkiye’deki Kuruluşları ... 599

6.12.1. Bayır-Bucak Türkmen Derneği... 600

YEDİNCİ BÖLÜM 7. ORTADOĞU’DAN TÜRKİYE’YE DÜZENSİZ GÖÇLER ... 602

7.1. Türkiye’ye Yapılan Düzensiz Göçler ... 603

7.2. Yabancı İşçilerin Hukukî Durumları ... 621

(13)

7.4. Türkiye’deki Göçmenlerin Temel Problemleri ... 633

SONUÇ ... 637

BİBLİYOGRAFYA ... 643

EKLER ... 703

EK 1. Göçmenlerle yapılan anket formu ... 703

EK 2. Hatay’ın Kırıkhan İlçesi’ne Yerleştirilen Göçmen Evlerinden Bir Görünüş ... 706

EK 3. Çukurca Kampındaki Iraklı Sığınmacılar, 1991 ... 706

EK 4. Çukurca Kampındaki Sığınmacılar ... 707

EK 8. Günümüzde İç Çatışmaların Yaşandığı Suriye’nin Maara Şehri ... 708

EK 9. Günümüzde İç Çatışmaların Yaşandığı Suriye’nin Hama Şehri ... 708

EK 10. Hama Şehri... 709

EK 11. Esed ailesinin fotoğrafları Suriye’de birçok resmî veya özel işletmede yer almaktadır. ... 709

EK 14. Günümüzde İç Çatışmaların Yaşandığı Suriye’nin Humus Şehri... 711

EK 15. Halep Kalesi’nden Şehrin Bir Görünümü ... 711

EK 16. Göçmen Evleri İnşaatı ... 712

EK 17. Tamamlanmış Göçmen Evleri Örneği ... 712

EK 18. Enver Yakupoğlu’nun Türkiye’deki Iraklı Türklerin Sayısına Dair Beyanatı . 713 EK 19. Türkiye’ye Sığınan Iraklılara Dair Bir Haber ... 713

EK 20. Türkiye’ye Sığınan Iraklılara Dair Bir Haber ... 714

EK 21. Iraklı Sığınmacıların İç Anadolu’ya Yerleştirilecekleri Haberi ... 714

EK 24. Barzani’nin Türklere Yaptığı Katliama Dair Bir Haber ... 716

EK 25. Bağdat’tan Göç Etmiş Bir Ailenin Şeceresi... 717

(14)

Ek 27. Göçmen Kâğıdı Örneği ... 719

Ek 28. Göçmenlere Verilen Tabiiyet Belgesi Örneği ... 720

Ek 29. Göçmenlere Verilen Muhacir Kâğıdı Örneği ... 721

Ek 30. Irak’ta Yaşayan Asurların Göç Meselesi Üzerine Musul’daki İngiliz Temsilcisi Marshall’dan Bağdat Elçiliği’ne Gönderilen Bir Yazı ... 722

Ek 31. TÜİK’ten tarafımıza verilen cevabî bir yazı ... 723

Ek 32. Kaynak Kişi 1... 724 Ek 33. Kaynak Kişi 2 ... 724 Ek 34. Kaynak Kişi 3 ... 724 Ek 35. Kaynak Kişi 4 ... 724 Ek 36. Kaynak Kişi 5 ... 724 Ek 37. Kaynak Kişi 6 ... 724 Ek 38. Kaynak Kişi 7 ... 724 Ek 39. Kaynak Kişi 8 ... 725 Ek 40. Kaynak Kişi 9 ... 725 ÖZGEÇMİŞ ... 726

(15)

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. BM verilerine göre Dünya’daki göçmen sayıları ... 22

Tablo 2. Dünya genelindeki Türkiyeli, Iraklı ve Suriyeli mülteci sayıları ... 25

Tablo 3. Dünya genelindeki Iraklı ve Suriyeli mülteci sayıları ... 26

Tablo 4. Avrupa ülkelerine iltica eden Iraklı ve Suriyeli sayıları ... 28

Tablo 5. Muhtelif memleketlerden Türkiye’ye yapılan göçler ... 36

Tablo 6. Ortadoğu’nun bazı ülkelerinden Türkiye’ye giriş yapan kişi sayıları ... 37

Tablo 7. Türkiye’de ikamet izni verilen Irak ve Suriyeli sayıları ... 37

Tablo 8. Yurtdışından Türkiye’ye yapılan göçlerin illere göre dağılımı ... 51

Tablo 9. Balkanlar haricindeki ülkelerden Türkiye’ye gelen göçmenlerin sayısı ... 53

Tablo 10. Türkiye’ye gelen göçmenler ve göçmenlere yapılan harcamalar ... 54

Tablo 11. Çeşitli ülkelerden Türkiye’ye yapılan iskânlı ve serbest göçler ... 56

Tablo 12. Türkiye’ye yapılan soydaş göçü ... 57

Tablo 13. Türkiye’deki göçmen sayılarının genel nüfusa oranı ... 59

Tablo 14. Türkiye’ye başvuru yapan Iraklı ve Suriyeli mülteci sayıları ... 63

Tablo15. İstanbul’da Türk vatandaşlığına müracaat eden Irak ve Suriyeli sayısı ... 63

Tablo 16. Türkiye nüfusu ve Türkiye’deki yurtdışı doğumlular ... 87

Tablo 17. Yurtdışından yapılan göçlerin illere göre dağılımı ... 88

Tablo 18. Ziyaret amaçlarına göre güney illerinden Türkiye’ye giriş yapanla ... 89

Tablo 19. Türkiye’de 2510 sayılı İskân Kanunu’ndan sonra yapılan iskân düzenlemeleri ... 110

Tablo 20. Göçmenlere dağıtılan toprak miktarları ... 135

Tablo 21. Yıllara göre göçmenler için yapılan konut sayıları ... 138

Tablo 22. Yıllara göre göçmenlere yapılan harcamalar ... 140

Tablo 23. Türklerden önce Irak’ta iktidar olan devletler ve hâkimiyet süreleri ... 156

Tablo 24. Irak’ta Türk iktidarları ve hâkimiyet süreleri ... 157

Tablo 25. Gelişen ülkelerdeki Iraklı sığınmacı sayıları ... 272

Tablo 26. 1970-1985 yılları arasında Irak’tan yurtdışına göç eğilim oranları ... 274

Tablo 27. Sığınmacıların giriş noktaları ... 300

Tablo 28. Geçici barınma merkezlerinde bulunanların cinsiyetine göre dağılımı ... 301

Tablo 29. Yerleşim merkezlerine göre Iraklı sığınmacı sayıları ... 317

(16)

Tablo 31. Türkiye Kızılay Derneği tarafından Irak’a yapılan aynî yardımlar ... 318

Tablo 32. Iraklı sığınmacıların Türkiye’ye giriş noktaları ve sayıları ... 320

Tablo 33. Iraklı sığınmacıların çevreye verdiği zararlar... 322

Tablo 34. Diyarbakır-Yenikent Geçici Barınma Merkezi’nde dağıtılan ihtiyaç maddeleri ... 328

Tablo 35. Silopi kampındaki Iraklı sığınmacıların etnik kökenleri ... 331

Tablo 36. Türkiye’de iltica başvurusunda bulunan Iraklıların sayısı ... 341

Tablo 37. Irak’tan Türkiye’ye gelenlerin sayıları... 342

Tablo 39. 2003 yılı itibariyle dünya genelindeki Iraklı mülteci sayıları ... 370

Tablo 40. 2006 yılı itibariyle dünya genelindeki Iraklı sayıları ... 371

Tablo 41. Irak’taki insanî durum ... 376

Tablo 42. Irak’ın komşu ülkelerindeki kayıtlı mülteci sayıları ... 377

Tablo 43. Türkiye’deki Iraklı sığınmacıların sayısı ... 379

Tablo 44. Irak’tan Türkiye’ye sığınanların sayısı ... 380

Tablo 45. Yaş ve cinsiyetlerine göre Türkiye’deki Iraklı sığınmacılar ve mülteciler .. 380

Tablo 46. Mesleklerine göre Türkiye’deki sığınmacı ve mülteciler ... 381

Tablo 47. Iraklı göçmenlerin yaşadığı iller ... 383

Tablo 48. Iraklı göçmenlerin uyrukluk durumları ... 386

Tablo 49. Iraklı Türklerin kültürel kimlik olarak kendilerini tanımlamaları ... 387

Tablo 50. Yıllara göre Irak’tan Türkiye’ye gelen göçmen sayıları ... 390

Tablo 51. Sivil toplum kuruluşlarına üyelik durumu ... 390

Tablo 52. Irak Türklerinin Türkiye’deki yaşam biçimi hakkındaki düşünceleri ... 391

Tablo 53. ITKYD asil üyelerinin mesleki dağılımı ... 399

Tablo 54. ITKYD verilerine göre Türkiye’deki Türkmenlerin Irak’tan göç ettikleri şehirlere göre dağılımları ... 400

Tablo 55. ITKYD kayıtlarına göre Türkiye’ye yönelik Türkmen göçü ... 401

Tablo 56. Yıllara göre Suriye Türklerinin tahmini nüfusu ... 441

Tablo 57. Konya’ya iskân edilen Suriyelilerin geldikleri yerler ve yıllar ... 461

Tablo 58. Hatay’da dağıtılan arazi miktarları ... 476

Tablo 59. Eskişehir’e yerleştirilen Suriyeli göçmenler ... 503

Tablo 60. Suriye’den Türkiye’ye Sığınanların Sayısı ... 580

Tablo 61. Suriyeli göçmenlerin ilk geldiklerinde barınma şekilleri ... 588

(17)

Tablo 63. Karadurmuşlulara göre iki ülke arasındaki farklar ... 595

Tablo 64. Röportaj yapılan Karadurmuşluların şu anki işlerinden memnun olmama nedenleri ... 599

Tablo 65. Iraklıların Türkiye’ye yaptıkları sığınma başvuru sayıları ... 604

Tablo 66. Türkiye’de yakalanan Iraklı ve Suriyeli göçmen kaçakçılarının sayısı ... 609

Tablo 67. Türkiye’de yakalanan düzensiz göçmen sayıları ... 609

Tablo 68. Uyruklarına göre Türkiye’deki yasadışı göçmen sayıları ... 611

Tablo 69. Türkiye’de kaçak işçi göçü ve gözaltı olayları ... 616

Tablo 70. Türkiye’de bulunan yabancıların ülkeye geliş amaçları ... 617

Tablo 71. Türkiye’de yakalanan Iraklı ve Suriyeli yasadışı göçmenler ... 624

Tablo 72. İstanbul’da suça karışmış yabancı sayıları ... 625

Tablo 73. 1994 Yönetmeliği’nden sonra Iraklı ve Suriyelilerin yaptıkları vatandaşlık başvuru sayıları ... 625

(18)

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Göç türleri ... 15

Şekil 2. Türk tabiiyetine geçmeden önce bir kişinin doğum yeri bilgisi: Lazkiye ... 475

Şekil 3. Türkiye tabiiyetine geçtikten sonra doğum yeri bilgisi: Antakya. ... 476

Şekil 4. Hatay’ın Kırıkhan ilçesi’ne yerleştirilen göçmenlerin ev planı ... 501

(19)

GRAFİKLER LİSTESİ

Grafik 1. Türkiye’ye sığınma istatistikleri ... 27

Grafik 2. Türkiye’den üçüncü ülkelere yerleştirilen mülteci sayıları ... 27

Grafik 3. Muhtelif memleketlerden Türkiye’ye yapılan göçler ... 36

Grafik 4. Nüfus sayımlarına göre Türkiye’deki Irak doğumlular ... 164

Grafik 5. Nüfus sayımlarına göre Türkiye’deki Irak tabiiyetliler ... 184

Grafik 6. Türkiye’yi ziyaret amaçlarına göre Irak ikâmetliler ... 236

Grafik 7. Türkiye’de kalış sürelerine göre Iraklılar ... 237

Grafik 8. Türkiye’ye gelen-giden Irak ikâmetlilerin sayıları... 256

Grafik 9. Türkiye’deki Iraklı göçmenlerin sayısı... 327

Grafik 10. 2002 Yılı itibariyle Iraklı mültecilerin bulunduğu ülkelerin oransal dağılımı ... 367

Grafik 11. Sanayileşmiş 37 ülkeye başvuran Iraklı sığınmacı sayıları ... 368

Grafik 12. En çok Iraklı sığınmacı kabul eden sanayileşmiş ülkeler ... 368

Grafik 13. Iraklı göçmenlerin göç nedenleri... 382

Grafik 14. Iraklı göçmenlerin Türkiye’yi tercih nedenleri ... 383

Grafik 15. Iraklı göçmenlerin mesleklere göre dağılımı ... 384

Grafik 16. Iraklı göçmenlerin medeni durumları ... 385

Grafik 17. Iraklı göçmenlerin gelir düzeyleri ... 387

Grafik 18. Nüfus sayımlarına göre Türkiye’deki Suriye doğumlular ... 485

Grafik 19. Nüfus sayımlarına göre Türkiye’deki Suriye tabiiyetliler ... 517

Grafik 20. Türkiye’ye Gelen-Giden Suriye İkâmetlilerin Sayıları ... 541

Grafik 21. Türkiye’yi Ziyaret Amaçlarına Göre Suriye İkametliler ... 541

Grafik 22. Türkiye’de Kalış Sürelerine Göre Suriyeliler ... 549

Grafik 23. Suriyelilerin Göç Nedenleri ... 584

Grafik 24. Suriyeli göçmenlerin cinsiyet dağılımı ... 584

Grafik 25. Suriyeli göçmenlerin mesleklere göre dağılımı ... 585

Grafik 26. Suriyelilerin yaş dağılımı ... 585

Grafik 27. Suriyeli göçmenlerin eğitim durumları ... 586

Grafik 28. Suriyeli göçmenlerin aylık gelir düzeyleri... 586

Grafik 29. Suriyeli göçmenlerin hane nüfus sayısı ... 587

(20)

Grafik 31. Suriyeli göçmenlerin doğum yerleri (İdari Açıdan) ... 589

Grafik 32. Suriyelilerin Türkiye’ye göç ettikleri yıl ... 590

Grafik 33. Suriyeli göçmenlerin sağlık güvencelerinin olup-olmadığı ... 590

Grafik 34. Suriyeli göçmenlerin Karadurmuşlu’da ikamet ettikleri yıl sayısı... 591

Grafik 35. Karadurmuşluların geçim kaynakları ... 591

Grafik 36. Karadurmuşlu göçmenlerine devlet meskeni verilme durumu ... 592

Grafik 37. Karadurmuşlu’daki göçmenlerin ev sahipliliği durumları ... 592

Grafik 38. Karadurmuşlu göçmenlerin yerlilerle çatışma yaşayıp-yaşamadığı ... 593

Grafik 39. Röportaj yapılan Karadurmuşluların gelenek-göreneklerini hangi durumlarda uyguladıkları ... 593

Grafik 40. Röportaj yapılanların evlenme şekilleri ... 594

Grafik 41. Röportaj yapılanların Suriye’de yaşayan akrabalarıyla görüşme şekilleri . 595 Grafik 42. Karadurmuşluların Suriye’de gayrimenkullerinin olup-olmadığı ... 596

Grafik 43. Karadurmuşluların Suriye’de sahip olduğu gayrimenkuller ... 596

Grafik 44. Röportaj yapılan Karadurmuşluların Suriye’de gayrimenkullerini satmama nedenleri ... 597

Grafik 45. Göçmenlerin Türkiye’ye göç etmekten memnun kalıp kalmadıkları ... 597

Grafik 46. Röportaj yapılan Karadurmuşluların ilk geldiklerinde iş bulma şekilleri .. 598

Grafik 47. Röportaj yapılan Karadurmuşluların meslekleri ... 599

Grafik 48. Türk yetkililerince yakalanan yasadışı göçmen sayıları-İlk 10 ülke ... 610

Grafik 49. Türkiye’de Yakalanan Yasadışı Göçmen Sayıları ... 612

Grafik 50. 2001 yılında Türkiye’de yaşayan yabancı oranları ... 618

Grafik 51. Türkiye’yi transit ülke olarak kullanan Iraklı sayıları ... 619

(21)

HARİTALAR LİSTESİ

Harita 1. Irak haritası... 144

Harita 2. 1917 tarihli Irak fizikî haritası ... 145

Harita 3. Irak’ta Türklerin yoğun olarak yaşadığı yerler ... 151

Harita 4. 1917’de İngilizler tarafından çizilen Irak petrol kuyuları haritası ... 160

Harita 5. Türkiye’deki Irak Tabiiyetlerin İllere Göre Dağılımı ... 188

Harita 6. Türkiye’deki Irak doğumluların illere göre dağılımı ... 191

Harita 8. Türkiye’deki Irak Tabiiyetlilerin İllere Göre Dağılımı ... 198

Harita 10. Türkiye’deki Irak Tabiiyetlilerinin İllere Göre Dağılımı... 225

Harita 11. Türkiye’deki Irak tabiiyetlerin illere göre dağılımı ... 238

Harita 14. Komşu Ülkelerdeki Sığınmacı Iraklı Sayısı ... 377

Harita 15. Suriye’deki mezheplerin coğrafi dağılımı... 439

Harita 16. Suriye’de Türk nüfusun yoğun olduğu yerler ... 459

Harita 17. Bulgaristan, Türkistan ve Suriye göçmenlerinin Türkiye’de dağılımı ... 477

Harita 18. Türkiye’deki Suriye doğumluların illere göre dağılımı ... 483

Harita 19. Türkiye’deki Suriye tabiiyetlilerin illere göre dağılımı ... 486

Harita 23. Suriye’de Kürt nüfusun yoğun olduğu yerler... 510

Harita 26. Türkiye’den arazi ediniminde ilk 15 ilde önde gelen ülkeler ... 522

Harita 28. Türkiye’deki Suriye Doğumluların İllere Göre Dağılımı ... 550

(22)

ÖNSÖZ

İnsanlık tarihi kadar eski olan göç, insanların bilincinde derin izler bırakan sosyal bir olaydır. Türk Tarihi’nin en önemli konularından biri olan ve binlerce dramatik olayı, ama aynı zamanda binlerce başarılı öyküyü içeren göç, Türkiye’de yeterince araştırılmamış ve devlet nazarında da hak ettiği ilgiyi görmemiştir. Hâlbuki Türkiye, dünyanın en çok göç alan ülkelerinden biri konumundadır.

Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Türkiye, jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemli bir konumda yer almaktadır. Aynı zamanda, tarihî bir derinliğe sahip olan Türkiye, farklı tarihlerde dünyanın değişik bölgelerinden birçok göç almıştır. Osmanlı Devleti’nin yıkılış sürecine girmesiyle birlikte, terk ettiği topraklardan merkeze doğru bir nüfus hareketliliği yaşanmış, I. Dünya Savaşı’yla birlikte Ortadoğu’nun Avrupalı devletlerin işgaline girmesi, bu hareketliliği daha da arttırmıştır. Emperyalist devletlerin Ortadoğu’ya yönelik hesaplarında bu coğrafyada yaşayan halkın hassasiyetleri göz önüne alınmamış ve bölge kargaşa ve huzursuzluk içerisine itilmiştir. Bu da bölge insanının dış ülkelere göçünü zorunlu kılmıştır. Bu ülkelerin başında ise Türkiye yer almıştır.

Türkiye Cumhuriyeti, Irak ve Suriyeli göçmenler için adeta sığınılacak bir liman olmuştur. Ancak, Bayır-Bucak Türkmenleri ve Körfez Savaşı sonrasındaki göçmenler hariç tutulursa, Irak ve Suriye topraklarından Türkiye’ye kitlesel göç yaşanmamıştır. Dolayısıyla, bu iki ülkeden Türkiye’ye yapılan göçlerin boyutlarının net olarak anlaşılması, Ortadoğu’daki savaşların, iç ve dış politikaların, siyasi ve ideolojik hedeflerin, sosyo-ekonomik ve etno-kültürel yapıların, demografik değişmelerin, hukukî düzenlemelerin, coğrafî faktörlerin ve tarihî sürecin bilinmesiyle mümkündür. Çalışmamız bütün bu hususlar dikkate alınarak hazırlandığı için, önemli bir boşluğu dolduracağını ümit etmekteyiz. Zira XX. yüzyılın başlarında Türkiye’ye yapılan göçler içerisinde Ortadoğu’nun önemli bir yeri olmakla beraber, günümüze kadar bu konu ile ilgili ayrıntılı bir araştırma yapılmamıştır. Bu da bahsedilen coğrafyadan gerçekleşen göçlerin boyutlarının bilinmesi ve mahiyetinin kavranmasını gölgelemiştir.

Türkiye’ye yönelik göçlerin temel etkeni, Irak ve Suriye’deki insanların, totaliter rejimlerden ya da savaş ortamlarından kaçarak Türkiye’ye gelmek istemeleridir. Bu göçler içerisinde yer alan Türk soydaşlarına karşı Türkiye’nin tarihten gelen önemli bir sorumluluğu da bulunmaktadır.

(23)

Bu çalışmada; iki Ortadoğu ülkesi olan Irak ve Suriye’den Türkiye’ye yapılan göçler konusu ele alınmıştır. Aslında başlangıçta bütün “Ortadoğu” coğrafyasından Türkiye’ye yapılan göçleri ele almayı planlamıştık. Ancak bu çok geniş bir alanı kapsadığı için, çalışma da genel mahiyette olacaktı. Ayrıca Ortadoğu coğrafyasının; idari, siyasi, ekonomik ve dini yapısı dolayısıyla nüfus hareketliliğinin çok yoğun olması konuyu sınırlandırmamızda bir diğer faktör olmuştur. Bu sebeplerden dolayı, coğrafi alanı iki ülke (Irak, Suriye) ile sınırlayarak daha ayrıntılı olarak incelemeyi düşündük. Böylece, araştırma Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş tarihi olan 1923’te başlatılıp, Körfez Savaşlarının göç üzerindeki tesirinin sona ermesi ve Hafız Esed’in ölüm tarihi olan 2000 yılıyla sonlandırılmıştır. Bununla birlikte yer yer söz konusu dönem sonrasına da değinilmiştir.

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’ye gelen göçmenlerin sayısını tespit etmek, göç hareketlerinin nüfus artışı içindeki yeri ve önemini ortaya koymak, ekonomik ve kültürel etkilerini belirtmeye çalışmaktır. Göç olayı tarihî bir perspektiften incelendiği için, konunun tarihle en çok ilgili kısmı olan göçlerin nedenleri üzerinde biraz fazlaca durulmuştur. Ayrıca göçmenlerin hangi dönemde ve ne şekilde iskân edildiklerine, ne gibi sorunlarla karşılaştıklarına, Türkiye’deki faaliyetlerine değinilmeye çalışılmıştır.

Çalışmada, Irak ve Suriye’den Türkiye’ye yapılan bütün göçler ele alınmıştır. Bununla beraber, bu iki ülkeden Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılan Türkmen göçlerinin daha uzun süreli ve yoğun olması, ayrıca bu göçmenlerin büyük bir kısmının Türkiye’ye yerleşmeyi tercih etmeleri sebebiyle “Türkmen göçleri” üzerinde daha ayrıntılı durulmuştur. Bu nedenle Türkmenlerin tarihi, demografik, ekonomik ve toplumsal yapısı biraz daha teferruatlı incelenmiştir. Türkmen göçlerinin tarihsel ve toplumsal sebepleri, göç dönemleri, göç ve yerleşim bölgeleri, göç hareketlerinin devam seyri ve göç eden Türkmenlerin sayısal oranları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Araştırmada “Türkmen” kelimesi yerine, “Irak Türkleri” veya “Suriye Türkleri” gibi bütünleştirici tabirler mümkün mertebe tercih edilmiştir. Ayrıca sığınmacı, mülteci,

denizen gibi teknik tanımlamaların yerine de genelde “göçmen” kelimesi kullanılmıştır.

Yedi bölümden oluşan bu çalışmada, öncelikle, konu ve kaynaklar ele alınmıştır. “Giriş” bölümünde, göç çalışmalarında kullanılan temel kavramlar, dünya genelinde yaşanan göç hadiseleri ve Türkiye’nin göç tecrübesi gibi konuya açıklık getirecek hususlara yer verilmiştir.

(24)

Çalışmanın birinci bölümünde; “Ortadoğu ve Türkiye’deki Nüfus Hareketleri ve

Yasal Düzenlemeler” konusu ele alınmıştır. Bu başlık altında Ortadoğu’daki göçlerin

sebepleri ortaya koyulmuştur. Ayrıca göçmenlerin Türkiye’de nasıl bir hukukî prosedüre tabi olduklarının çerçevesi çizilmiştir.

Tezin “İşgalden İstibdada Iraklıların Türkiye’ye Göçleri (1918-1979)” isimli ikinci bölümünde ise; İngiliz mandası döneminde yaşanan göçler incelenmiş, sonrasında Bağımsızlık’tan Saddam Hüseyin dönemine kadar olan gelişmeler göçmenler açısından ele alınmıştır.

“Saddam Döneminde Türkiye’ye Yapılan Göçler (1979-2003)” ise üçüncü bölümde işlenmiştir. Bu bölümde Saddam’ın baskıları ve asimilasyon politikalarına yer verilmiştir. Körfez savaşlarının da ele alındığı bu bölümde, insanların yerlerini yurtlarını terk etmesine neden olan küresel aktörlere de değinilmiştir.

“Türkiye’deki Iraklıların Sosyo-Kültürel Yapısı”nın incelendiği dördüncü bölümde; göçmenlerin yaşantıları, geçim kaynakları, kuruluşları ve kültürel faaliyetlerine dair konulara değinilmiştir.

Beşinci bölümde; “İşgalden İstibdada Suriyelilerin Türkiye’ye Göçleri

(1918-1970)” başlığı altında, Osmanlı’dan sonra ülkede yaşanan olayların göçlere etkisi tarihi

açıdan ele alınmıştır.

Tezin altıncı bölümü, “Hafız Esed Döneminde Türkiye’ye Yapılan Göçler

(1970-2000)”e ayrılmıştır.

Irak ve Suriyeli göçmenlerin düzensiz göçlerinin anlatıldığı yedinci bölüm “Ortadoğu’dan Türkiye’ye Düzensiz Göçler” başlığı altında incelenmiş olup, Türkiye’deki düzensiz göçmenler, düzensiz göçmenlerin hukuki durumları, düzensiz göçleri önlemeye yönelik çalışmalar gibi konular irdelenmiştir.

Çalışma yapılırken birçok zorluklarla karşılaşılmıştır. Özellikle göçmenlerin çoğu zaman düzensiz gelmiş olmaları belge ve doküman açısından ciddi sıkıntılara sebebiyet vermiştir. Bu boşluğun doldurulması için Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi’nden yararlanılmaya çalışılmış, ancak şahısların özel bilgilerinin deşifre olacağı gerekçesi ile bu yöndeki talebimiz kabul görmemiştir. Bu açıdan yapılan çalışmada bazı boşlukların olması ihtimalini göz ardı etmiyoruz. Bütün hassasiyet ve gayretimize rağmen gözden kaçan hatalar olabilir. Yapılacak katkı sağlayıcı eleştiriler bizi memnun edecektir.

(25)

Her şeyden önce büyük bir sabır gerektiren bu çalışmanın hazırlanması sürecinde birçok kişi ve kurumdan destek gördük. Bunların başında, çalışmanın planlanmasında ve vücuda getirilmesinde engin bir anlayış gösteren, uyarılarıyla beni yönlendiren Saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Rahmi DOĞANAY’a sonsuz müteşekkirim. Ayrıca konunun seçimi, yönlendirilmesi, çeşitli belge ve kaynakların teminini sağlayan, her türlü ilmî desteğini her an yanımda hissettiğim ve bana bilimsellik kalemini tutmayı öğreten Sayın Prof. Dr. Cihat GÖKTEPE’ye medyûn-u şükranım. Tezin yazılması aşamasında hiçbir yardımını esirgemeyen Doç. Dr. Ahmet GÜNDÜZ’e ayrıca teşekkür ederim.

Suriye göçleri konusundaki yardımlarından dolayı Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK, Prof. Dr. Ömer Osman UMAR, Yrd. Doç. Dr. Ergünöz AKÇORA, Yrd. Doç. Dr. Süleyman HATİPOĞLU’na ayrı ayrı teşekkür ederim. Harita çizimlerinden dolayı Arş. Gör. Atilla KARATAŞ’a; alan araştırması ve anketlerin uygulanmasındaki fedakârlıklarından dolayı Rahime KIYILI’ya teşekkürlerimi sunarım. Her fırsatta beni motive eden Prof. Dr. Erdal AÇIKSES’e, Yrd. Doç. Dr. Oktay KIZILKAYA’ya ve Arş. Gör. Ahmet Caner ÇATAL’a da teşekkür etmeden geçemeyeceğim. İsimlerini burada zikredemediğim tüm gönül dostlarına samimiyetle teşekkür ederim.

(26)

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği

ABCFM : American Board of Comissioners for Foreign Missions

AER-AWR : Avrupa ve Dünya Göçmen ve Mülteciler Meselelerini İnceleme Teşkilatları

a.g.e. : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale a.g.t. : Adı geçen tez

AİİTE : Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü

AREM : Araştırma ve Etütler Merkezi (TC. İçişleri Bakanlığı) ASAM : Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi

ASB : Arap Sosyalist Birliği (ASU=Arab Socialist Union) ASP : Arap Sosyalist Partisi (Arab Sosyalist Party) ATAM : Atatürk Araştırma Merkezi

AÜ. : Ankara Üniversitesi

AÜBK : Arap Ülkeleri Birliği Konseyi AVİM : Avrasya İncelemeleri Merkezi

BAC : Birleşik Arap Cumhuriyeti

BAV : Bilim Araştırma Vakfı

BCA : Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

BDAGM : Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü BİGD : Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü BİGM : Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü BİUM : Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü

Bkz. : Bakınız

BM : Birleşmiş Milletler

BMMYK : Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği

BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi

CARIM : Consortium for Applied Research on International Migration (Uluslararası Göç Uygulamalı Araştırma Konsorsiyumu)

CHF : Cumhuriyet Halk Fırkası

(27)

DSBP : Demokratik Sosyalist Birlikçi Parti (DSUP=Democratic Socialist Unionist Party)

ECWA : Economic Comission for Western Asia (Batı Asya Ekonomik Komisyonu)

Ed. : Editör/Editörler

EGM : Emniyet Genel Müdürlüğü

EGM YHİDB: Emniyet Genel Müdürlüğü Yabancılar Hudut İltica Dairesi Başkanlığı

E.T. : Erişim Tarihi

FÜ. : Fırat Üniversitesi

GNS : Genel Nüfus Sayımı

Grş. T. : Görüşme Tarihi

GÜ. : Gazi Üniversitesi

HAC : Hilâl-i Ahmet Cemiyeti

Haz. : Hazırlayan/Hazırlayanlar

HRW : Human Right Watch (İnsan Hakları İzleme Örgütü) HÜ. : Hacettepe Üniversitesi

ICAO : International Civil Aviation Organization (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü)

ICMC : International Catholic Migration Commission (Uluslararası Katolik Muhaceret Komisyonu)

İKGV : İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı

IKP : Irak Komünist Partisi

ILO : International Labour Organization (Uluslararası Çalışma Örgütü)

IOM : International Organization for Migration (Uluslararası Göç Örgütü)

ITC : Irak Türkmen Cephesi

ITKKD : Irak Türkmenleri Kardeşlik ve Kültür Derneği ITKYC : Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Cemiyeti

ITRAC : Iraqi Türkmen Rights Advocating Comittee (Irak Türkmen Hakları İzleme Komitesi)

(28)

İDEV : İhsan Doğramacı Erbil Vakfı İHAD : İnsan Hakları Araştırma Derneği İHH : İnsan Hakları Hareketi

İTC : İttihat ve Terakki Cemiyeti İTÜ : İstanbul Teknik Üniversitesi İÜ. : İstanbul Üniversitesi

KADER : Keldanî-Asurî Derneği

K. : Kitap/Kısım

KDP : Kürdistan Demokrat Partisi

KHA : Kerkük Haber Ajansı

Koord. : Koordinatör

KYB : Kürdistan Yurtseverler Birliği

MC : Milletler Cemiyeti

MHP : Milliyetçi Hareket Partisi MKC : Müslüman Kardeşler Cemiyeti MTTB : Millî Türk Talebe Birliği

MÜ. : Marmara Üniversitesi

NER : Near East Relief (Yakındoğu Yardım Cemiyeti)

OECD : Organisation for Economic Co-orperation and Development (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü)

ORSAM : Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi

ÖSO : Özgür Suriye Ordusu

RAF : Royal Air Force (İngiltere Kraliyet Hava Kuvvetleri) SBE : Sosyal Bilimler Enstitüsü

SBH : Sosyalist Birlikçiler Hareketi (MSU=Movement of Socialist Unionists)

SGDD : Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği

SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu

SKP : Suriye Komünist Partisi (SCP=Syrian Communist Party) STK : Sivil Toplum Kuruluşları

TAD : Türkmen Aydınlar Derneği

TATAV : Tarih ve Tabiat Vakfı

(29)

TEPAV : Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı TGİD : Türkmen Göçmen İşleri Derneği

TGMDF : Türkiye Göçmen ve Mülteci Dernekleri Federasyonu

THP : Türkmen Halk Partisi

TİHD : Türkmeneli İnsan Hakları Derneği TİKV : Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı TİTE : Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü

TFYYK : Türkmeneli Fakir ve Yoksullar Yardım Kurulu

TKM : Türkmeneli Kültür Merkezi

TODAİE : Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü

Trp. : Tertip

TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri

TTK : Türk Tarih Kurumu

TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu TVYY : Tarih Vakfı Yurt Yayınları

t.y. : Tarih Yok

UC : Ulusal Cephe

UİC : Ulusal İlerici Cephe (El-Cebhetü’l-Vataniyyetü’t- Takaddümiyye)

UNHCR : United Nations High Comissioner for Refugees (Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği)

UNPO : Unrepresented Nations and Peoples Organization (Temsil Edilmeyen Milletler Örgütü)

USCR : United State Committee for Refugees (ABD Mülteciler Yüksek Konseyi)

V. : Volume (Cilt/Sayı)

Yay. : Yayınları/Yayınevi/Yayıncılık

YHİDB : Yabancılar Hudut İltica Dairesi Başkanlığı

YMK : Yetikiya Miştimani Kürdistan (Kürdistan Yurtseverler Birliği)

Y. : Yıl

y.y. : Yayınevi Yok

WFP : World Food Programme (Dünya Gıda Programı)

(30)

KONU VE KAYNAKLAR

Toplumsal olayların en etkililerinden biri olan göç kavramına duyulan bilimsel ilgi I. Dünya Savaşı’nın akabinde ivme kazanmış, II. Dünya Savaşı’yla da sistemli hale gelmiştir. Bu konuda dünyada yapılan çalışmalara paralel olarak Türkiye’de de bir takım araştırmalar yapılmıştır. Ancak Türkiye’deki çalışmalar belli bir plan dahilinde yapılmadığı gibi, meseleyi enikonu ortaya koyan çalışmalar da çok nadirdir. Bu ise konunun mahiyetinden kaynaklanmaktadır. Zira göç her dönemde canlılığını koruyan ve genelde tamamı kayıtlara yansımayan bir hadisedir. Dolayısıyla Dünya’da ve Türkiye’de konuyla ilgili derli-toplu bir eserin olmamasının temel sebebi budur. Böyle bir konuyu seçmemizdeki amaç, bu husutaki boşluğu bir nebze olsun doldurmaktır.

Türkiye’de düzenli veri toplama sisteminin olmayışı uluslararası göç konusundaki en büyük handikaplardan biridir. En güvenilir veri kaynakları; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Başbakanlık Arşivleri, Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi, Jandarma Genel Komutanlığı Arşivi ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) verileridir. Fakat, bu verilerin sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik açılardan tasniflerde doyurucu olduğu söylenemez. Zira bahsedilen veriler, toplumun ve daha özelde de göçmenlerin evlilik, barınma, eğitim, sağlık, ekonomi, liyakat, talep, hedef gibi durumlarını belirleyen birebir çalışmalar değil, sadece sayıları ve kökenleri anlamaya yarayan ham bilgilerdir. Bu nedenle Türkiye’ye veya Türkiye’den yapılan göçler konusunda kesin bilgilere ulaşmak mümkün değildir. Kaldı ki; bir devlet için göçlerin tamamını kayıt altına almak imkansız gibidir.

Bu çalışma; Ortadoğu’dan Türkiye’ye yapılan göçler konusunda ilk çalışmalardan biri değil, ilkidir. Dolayısıyla, bazı avantajlara ve dezavantajlara da sahiptir. Balkanlar’dan veya Kafkaslar’dan yapılan göçler üzerine bir çok çalışma1 olmasına rağmen, aynı şeyi Ortadoğu göçleri için söylemek çok zordur. Çünkü Ortadoğu’dan Türkiye’ye yapılan göçlerle ilgili yapılan çalışmalar 1980 sonrası dönemle ilgilidir.

1_{Balkanlardan veya Kafkaslardan Türkiye’ye yapılan göçler konusunda: Nedim İpek, Rumeli’den}

Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), Ankara 1999; Nedim İpek, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon 2006; Önder Duman, Rumeli’den Samsun’a Göç (1923-1970), Samsun 2010; Hasan

Yıldırım Ağanoğlu, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi Göç, İstanbul 2001 gibi eserler öne çıkmaktadır. Ahmet Halaçoğlu ve Bilal Şimşir’in Rumeli göçlerine dair çalışmaları da yine bu alandaki ilklerdendir. Hayati Biçe’nin Kafkasya’dan Anadolu’ya yapılan göçleri ele alan eseri de göç konusunda önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Bu örnekler daha da çoğaltılabilir.

(31)

Çalışma; yerli ve yabancı arşiv belgeleri, resmi kurum veya kuruluş verileri, tetkik eserler ve göçmenlerle yapılan mülakatlardan elde edilen verilerin değerlendirilmesiyle hazırlanmıştır. Ortadoğu’dan Türkiye’ye yapılan göçler hakkında başvurduğumuz başlıca kaynaklar şöyledir:

1) Arşiv Belgeleri

a) Foreign Office (İngiliz Dışişleri Arşivi)

Osmanlı yönetiminden sonra, İngilizler Irak’a, Fransızlar ise Suriye’ye uzun yıllar hükmetmişlerdir. Dolayısıyla Irak’tan başka ülkelere yapılan göçlerin, sosyal ve siyasi nedenlerini ele alan belgeler “İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arşivi”nden temin edilmiştir. Bu arşivde özellikle Musul Meselesi konusunda ayrıntılı bilgiler mevcuttur. Ayrıca Asurların yaşadıkları sıkıntılar ve göçlere dair veriler de vardır.

Bu arada, uzun yıllar Suriye’nin mandaterliğini yapmış olan Fransızların arşivlerinden yararlanma imkânımız olmadı.

b) TC. Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Göç konusunda Osmanlı Devleti’nin engin tecrübesi olduğu gibi, güçlü bir de hafızası vardır. XIX. yüzyılda, yaşanan göçleri kanalize etmek için oluşturulan örgütlenmelerin raporları, yazışmaları, tutanakları vs. bu konuda detaylı verilere ulaşmamızı sağlamaktadır. Ayrıca, Cumhuriyetin ilk yıllarına ait göç ve iskan verilerinin bir kısmına da buradan ulaşılmaktadır.

c) TC. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

Türkiye Cumhuriyeti’nin dışardan gelen göçmenlere yönelik en düzenli veri kaynağı Cumhuriyet Arşivi’dir. “Toprak ve İskân Genel Müdürlüğü Arşivi”ndeki bilgiler hem göç hem de iskân konusunda teferruatlı bilgiler barındırmaktadır.

d) ATASE

TC. Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Dairesi Arşivi’ndeki belgeler Mondros’tan Lozan’a kadar olan dönemdeki bazı göçlere ışık tutmaktadır.

e) TC. Dışişleri Bakanlığı Arşivi

Türkiye’nin Irak veya Suriye ile yaptığı antlaşmaların muhtevası ve göçlere etkisi konusunda Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde çeşitli yazışmalar bulunmaktadır. Özellikle yurtdışındaki Türkler için yapılan yazışmalar göç konusunda aydınlatıcı olmaktadır.

(32)

f) Kızılay Arşivi

Türk Kızılayı, muhtelif memleketlerden ve Ortadoğu’dan yapılan göçlerde birinci derecede ilgili bir kurum olup, geniş bir arşivi vardır.

g) TBMM Arşivi

Göçmenlerle ilgili kanun veya kararların alındığı TBMM arşivi ve kütüphanesindeki veriler son derece önemlidir.

h) Muhtelif Arşivler

Göçü bizzat yaşamış kişilerin özel arşivleri de faydalandığımız kaynaklardan biridir. Ayrıca göçmenlere yardımcı olan bazı kuruluşların arşivlerindeki bilgiler yine başvurduğumuz bilgilerdendir.

2) Alan Araştırması

Çalışmamızın özgün taraflarından biri de, göçmenlerle veya göç olayına şahit olanlarla yaptığımız mülakatlardır. Bu mülakatlarla, Iraklı veya Suriyeli şahitlerin dilinden göç hadisesinin boyutları irdelenmiştir. Ayrıca göçmen dernekleri aracılığıyla veya bizzat göçmenlere uyguladığımız anketlerle göçmenlerin mevcut durumları hakkında açıklayıcı sonuçlara ulaşılmıştır.

25 Sorudan oluşan Türkçe anket, değişik tarihlerde Türkiye’ye göç etmiş olan göçmenlere Arapça ve Türkçe olarak yönlendirilmiştir. Göçmenlerden (60 Suriyeli ve 80 Iraklı) bazısı, bütün soruları cevaplamış, bazısı görüşmeyi reddetmiş, bazısı ise bir kısım sorulara cevap vermek istememiştir. Anket Suriyeli göçmenler için Hatay’da, Iraklı göçmenler için Türkiye’nin değişik illerinde uygulanmış ve analitik yöntemle yorumlanmıştır.

Araştırmaya katılan göçmenlerin ferdî ve toplumsal özellikleri irdelenmiş ve kültürel kimliklerine ilişkin özellikler ele alınmıştır. Göçlerin nedenleri ve göç sonrası kurulan yeni yaşam şartları tarihi ve sosyolojik açıdan incelenmiştir. Göçmenlerin, göç etmeden önceki beklentileri ve göç ettikten sonraki durumları mukayese edilmiştir.

3) Resmi Kurum, Kuruluş veya Dernek Yayınları

Türkiye’ye yapılan göçlerle ilgili önemli bilgi, belge ve çalışmaların bulunduğu; TÜİK, Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM), BMMYK, Bayır-Bucak Türkleri Derneği, Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Keldani-Asuri Yardımlaşma Derneği (KADER), Uluslararası Katolik Muhaceret Komisyonu, Uluslararası Af Örgütü, Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD), Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği (ITKYD) gibi kuruluşların çıkardığı eserlerden faydalandık.

(33)

TÜİK tarafından muhafaza edilen Turizm İstatistikleri göç konusundaki en iyi başvuru kaynaklarından birini oluşturmaktadır. 1932’deki Beynelmilel Muhaceret İstatistikleri Konferansı’nda tavsiye edildiği üzere; limanlardan alınan malumat usulü, hudut kontrolleri yolu, nüfus kütükleri usulü ve özellikle turistlerin gümrükleri geçerken doldurdukları muhaceret fişleri usulü oldukça yaygın bir tatbik sahası bulmaktadır. Bu açıdan Türkiye’ye yapılan göçlere dair bazı bilgilere turizm istatistiklerinden ulaştık.

Türkiye’deki Iraklı veya Suriyeli muhacirlerin sayılarına ise TÜİK tarafından düzenlenen Genel Nüfus Sayımı sonuçlarından ulaşmak mümkündür. Bu bağlamda Türkiye Cumhuriyeti tarihinde yapılan 15 nüfus sayımının tamamı tarafımızdan incelenmiş ve çalışmamızda yerini almıştır.

Bu arada, her türlü girişimlerimize rağmen EGM Arşivi’nden yararlanma imkanımız olmadı.

4) Hatıralar

Göçlerle ilgili önemli bir diğer kaynağımızı hatıralar oluşturmaktadır.2 Erken dönem göçleriyle ilgili literatür eksikliği hatıralar yardımıyla aydınlatılmaya çalışılmıştır.

5) Tetkik Eserler

Ortadoğu’dan Türkiye’ye yapılan göçleri etraflıca ortaya koymak için; kitap, makale, bildiri, doktora veya yüksek lisans tezi, rapor, ropörtaj, ansiklopedi, yıllık, bilimsel ve kültürel dergi, gazete haberi ve internet verileri incelenmiştir.

Türkiye’de Ortadoğu konusunda yapılan çalışmalar belirli merkezlerde toplanmıştır. Bunların başında Marmara Üniversitesi, Fırat Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi gelmektedir. Ayrıca ORSAM (Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi= Global Strateji Enstitüsü)’da yapılan çalışmalar da zikredilmesi gereken bir yerdir. İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nde göçle ilgili yapılan çalışmalar da faydalandığımız kaynaklar arasındadır.

Naci Kökdemir’in Tarihte Göçler ve İskân II adlı Osmanlıca çalışmasında Türkiye’ye yapılan göçler genel olarak ele alınmış ve çıkan kanun, kararname, nizamname ve tamimlere yer verilmiştir. Yine aynı yazarın Eski ve Yeni Toprak, İskân

Hükümleri ve Uygulama Klavuzu isimli çalışmasında, göçlere dair Türkiye

2_{Faydalandığımız hatıralardan bazıları şunlardır: Mehmet Sait Ketene, Bir Irak Türkmeni Olarak}

Anılarım, Ankara 2004; Hüseyin Kazım Kadri, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Hatıralarım, (Haz.:

İsmail Kara), İstanbul 2000; Ali Fuad Erden, Birinci Dünya Harbinde Suriye Hatıraları, C. 1, İstanbul 1954; Mesud Barzani, Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi, (Çev.: Vahdettin İnce), İstanbul 2003.

(34)

Cumhuriyeti’nin ilk dönem uygulamalarına ışık tutmaktadır.

Iraklı göçmenler hakkında İbrahim Sirkeci tarafından kapsamlı bir çalışma

yapılmıştır.3 Sirkeci’nin, Turkmen in Iraq and International Migration of Turkmen, adlı

alan araştırması göçlerin sebeplerini her yönüyle ele alması açısından önemlidir.

Iraklı Sığınmacılar ve Türkiye (1988-1991) isimli eser de Iraklı sığınmacılarla

ilgili önemli çalışmalardandır. Yine bu döneme ait bilgiler veren ve Türk-Amerikan-Irak ilişkilerini konu alan Baskın Oran’ın çıkardığı Kalkık Horoz: Çekiç Güç ve Kürt

Devleti ender bir eserdir.

Kürşat Kurtulgan’ın, Konya’ya İskân Edilen Arap Mülteciler (1920-1928) adlı makalesi erken dönem Suriye göçleri konusunda yapılan tek çalışmadır diyebiliriz.

Türkiye’de Irak Türklerinin tarihi, kültürü, edebiyatı, folkloru hakkında yapılmış zengin içerikli yayınlar olmasına rağmen, Türkiye’de yaşayan Irak Türkleri hakkında, iltica problemlerini, vatandaşlık alma süreçlerini, sağlık, eğitim, barınma, iş durumlarını, Türkiye’den beklentilerini, siyasi yönelimlerini, sayısal nüfus verilerini detaylı izah eden çalışmalar birkaç örnekten ibarettir. Irak Türkleri konusunda Erşat Hürmüzlü,4 İzzettin Kerkük,5_{Nefi Demirci, Enver Yakuboğlu}6_{, Ekrem Pamukçu}7_gibi yazarların eserleri önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Suphi Saatçi’nin Tarihi Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı adlı eseri de bu çalışmalardan biridir.8_{Bilal N. Şimşir, Türk-Irak İlişkilerinde Türkmenler adlı} çalışmasında olayları kronolojik olarak ele almıştır.

3_{Yine aynı yazar tarafından kaleme alınan ve azami derecede istifade ettiğimiz şu çalışmalar da dikkate}

şayandır: Türkmen Göçü: Türkiye’ye, Irak’a ve Türkmenlere Etkileri; War in Iraq: Environment of

Insecurity and International Migration; Ethnic Conflict, Wars and International Migration of Turkmen: Evidence from Iraq; Irak Türkmenlerinin Yurtdışına Göçü; Turkmen in Iraq and Their Flight: A Demographic Question.

4_{Erşat Hürmüzlü’nün faydalandığımız çalışmaları; Irak Türkleri: Irak’ta Yaşayan Türklerin Tarihi,}

Soyları ve Bölgede Yerleşme Merhaleleri Hakkında Özet Bir Araştırma; Türkmenler ve Irak; Irak’ta Türkmen Gerçeği.

5_{Kerkük’ün çalışmaları: Haşim Nahit Erbil ve Irak Türkleri; 14 Temmuz 1959 Kerkük Katliamı}

Türkiye’de Nasıl Duyuldu?; ABD’nin Türkmen Politikası; Irak Hapishanelerinde İnsan Hakları İhlalleri; İnsan Hakları Açısından Irak Türklerinin Durumu; Kerkük Hatıraları-VI; Kerkük Katliamının 4. Yıl Dönümü.

6_{Yakuboğlu’nun başlıca çalışmaları: Irak Türkleri; Bağdat’taki Kanlı İhtilal ve Irak Türkleri;}

Geliştirilmeye Çalışılan İlişkiler ve Irak Türkleri; General Kasım Bir Türk Ailesinin Bütün Fertlerini Ortadan Kaldırıyor; Irak Türkleri ve Atatürk Sevgisi; Irak Türkleri ve Barzani İle Talabani’nin Faaliyetleri; Türkoloji Kongresi ve Irak Türkleri; Kerkük Katliamı; Kerkük Katliamının Altıncı Yıl Dönümü.

7_{Ekrem Pamukçu’nun eserleri: Kerkük Katliamı ve Kürt Senaryoları; Türkmenlere Zoraki Göç.} 8_{Suphi Saatçi’nin, Altunköprü; Hasretin Adı Kerkük; Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri; Göçmen}

veya Gurbet Kuşları; Irak Türklerinin Bugünü ve Geleceği; Türkmen Kızı Zehra’nın Gerçek Hikayesi; Irak Türkmenlerinin İki Ateş Arasındaki Kaderi Değişmeyecek mi?; Irak’ın Yapılanması ve Türkmenler; Kerkük Katliamı (14 Temmuz 1959); Kerkük Katliamının Düşündürdükleri; Kuzey Irak;