Kronik Hepatit C hastalarında Hepatit B enfeksiyonu ile karşılaşma sıklığı: Geriye dönük bir çalışma

*10. Ulusal Aile Hekimli¤i Kongresinde poster sunum olarak sunulmufltur (Fethiye, 2011)

1)_{T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Gökçebey ‹lçe Hastanesi, Aile Hekimi Uzman›, Dr., Zonguldak}

2)_{Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Yard. Doç. Dr., Zonguldak} 3)_{Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Gastroenteroloji Anabilim Dal›, Doç. Dr., Zonguldak}

4)_{Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Doç. Dr., Zonguldak 3}

Araflt›rma

K

Kronik hepatit C (HCV)

enfeksiyo-nunun ortalama prevalans› %3 (0.5-5) civar›ndad›r.[3]

Dünyada 170 milyon kifli bu virüsle enfektedir.[4] Türki-ye’de anti-HCV pozitiflik oran› %1-2.4’tür.[5]

Hepatit C enfeksiyonunun en önemli özelli¤i %85 oran›nda kro-nikleflmesi ve genellikle belirti vermemesidir. Kronik

he-Kronik Hepatit C hastalar›nda Hepatit B

enfeksiyonu ile karfl›laflma s›kl›¤›:

Geriye dönük bir çal›flma*

Türk Aile Hek Derg 2012;16(1):3-7 Araflt›rma | Research Article

doi:10.2399/tahd.12.003

© TAHUD 2012

The frequency of hepatitis B virus infection in patients chronically infected with hepatitis C virus: a retrospective study

Fatih Akca1_{, Ayfle Semra Demir Akca}2_{, Selim Aydemir}3_{, Erol Aktunç}4

Özet

Amaç: Kronik hepatit C hastalar›n›n hepatit B enfeksiyonu ile

kar-fl›laflm›fl ve afl›lanm›fl olma oranlar›n›n belirlenmesi amaçland›.

Yöntem: Ocak 2001-30 Haziran 2008 tarihleri aras›nda baflvuran

ve anti-HCV (Hepatit C virüs antikoru) pozitif 223 hastan›n HBsAg (Hepatit B yüzey antijeni), anti-HBs (Hepatit B yüzey antikoru), an-ti-HBcIgG (Hepatit B kor IgG antikoru), anti-HBcIgM (Hepatit B kor IgM antikoru), HBV-DNA (Hepatit B virüs DNA) ve HCV-RNA (He-patit C virüs RNA) serolojik belirteçleri bilgisayar veri taban›ndan saptand›.

Bulgular: HBsAg, anti-HBs ile birlikte anti-HBc IgG ve izole anti

HBcIgG pozitiflikleri s›ras› ile %4, %14.9, %17 idi. Hepatit B en-feksiyonu ile karfl›laflm›fl olma ve afl›lanm›fl olma oranlar› s›ras› ile %31.9, %26.2 idi. Bölgemizdeki kronik hepatit C hastalar›n›n he-patit B ile karfl›laflma ihtimali yüksek, ancak aktif ba¤›fl›klanm›fl ol-ma oran› düflük bulundu.

Sonuç: Kronik hepatit C hastalar›nda; kronik karaci¤er

hastal›¤›-n›n ilerleyiflini olumsuz yönde etkileyen ve ayn› bulafl yollar›n› kul-lanan hepatit B virüsünün varl›¤› serolojik yöntemle mutlaka araflt›r›lmal›d›r. Bu hastalar ve aile hekimleri hepatit B afl›s› ile afl›-lanmalar› konusunda uyar›lmal› ve yönlendirilmelidir.

Anahtar sözcükler: Hepatit B virüsü, hepatit C virüsü, aktif

ba¤›-fl›klama.

Summary

Objectives:To determine the immunization status against and the encounter rate with hepatitis B virus in patients with chronic hepa-titis C infection.

Methods: A total of 223 patients positive for anti-HCV were screened retrospectively using the computer based patient records between January 1, 2001 and June 30, 2008 in terms of hepatitis B surface antigen (HBs Ag), hepatitis B virus surface anti-body (anti-HBs), hepatitis B virus core IgG antianti-body (anti-HBcIgG), hepatitis B virus core IgM antibody (anti-HBcIgM), hepatitis B virus DNA (HBV-DNA), hepatitis C virus RNA (HCV-RNA).

Results:The rates of HBsAg, anti-HBs and anti-HBc IgG, and iso-lated anti-HBc IgG seropositivity were 4.0%, 14.9% and 17.0% respectively. The rates of infection with and the active immuniza-tion against hepatitis B virus were 31.9% and 26.2%, respective-ly. Consequently, patients with chronic hepatitis C infection in our region were found to be highly prone to co-infection with hepa-titis B virus, and less likely to have active immunization against it.

Conclusions: Active immunization of sero-negative patients should be regarded as a healthcare priority because hepatitis B co-infection has significant adverse effects on disease progression in patients with chronic hepatitis C infection. These patients should be warned about it and directed to be vaccinated with hepatitis B vaccine by family physicians.

Key words:Hepatitis B virus, hepatitis C virus, active immuniza-tion.

patitlerin %70’inde, siroz olgular›n›n %25’inde neden

HCV enfeksiyonudur.[6]

Hepatit C enfeksiyonuna ba¤l› kronik karaci¤er hastal›¤›nda karaci¤er kanseri geliflme riski her y›l %1-5 oran›nda artmaktad›r.[7]

Hepatit B enfeksiyonu; akut ve kronik hepatit, siroz, hepatosellüler kanser (HSK) gibi ciddi komplikasyon ris-ki tafl›r.[8]

Tüm dünyada yaklafl›k 350-400 milyon kifli HBV ile enfektedir. ABD’de tüm kronik karaci¤er hasta-l›¤› ve siroz olgular›n›n %5-10’u HBV enfeksiyonu so-nucudur.[9]

Hepatit B enfeksiyonunun dünyadaki da¤›l›m› co¤rafi farkl›l›k gösterir; dünyadaki HBsAg pozitifli¤i %0.1-20 aras›nda de¤iflir.[10]

Hepatit B enfeksiyonuna ba¤l› akut hepatitlerin %5’i kronikleflir, bunlar›n önemli bir bölümü siroza dönüflür; sirozda ise HSK geliflme ris-ki oldukça yüksektir.[11]_{Türkiye’deki toplum} taramalar›n-daki HBsAg pozitifli¤i %2-13.6 aras›ndad›r. Bölgesel farklar görülmekle birlikte HBsAg pozitifli¤i do¤udan bat›ya do¤ru gidildikçe azalmaktad›r.[12]

Hepatit B ve C aç›dan farkl› yaflam döngüleri ve gen dizilimleri ile biyolojik aç›dan farkl› iki virüs olmalar›na karfl›n, hastal›¤›n ilerlemesinde ayn› ortak yolu paylafl›r-lar. HBsAg pozitif hastalarda anti HCV pozitifli¤i %3-20, anti HCV pozitiflerde ise HBsAg pozitifli¤i %2-10’dir.[13]

Hepatit B ve C enfeksiyonlar›n›n birlikte bu-lunmas›, siroz ve denetlenemeyen karaci¤er hastal›¤›na gidifli h›zland›r›r ve n›sbî HSK riskini de art›r›r.[14]

Bu çal›flmada; bölgemizdeki kronik hepatit C hastala-r›nda HBV enfeksiyonu s›kl›¤›n› ve HBV’ne karfl› afl›lan-ma oranlar›n› araflt›rd›k.

Gereç ve Yöntem

Ocak 2001–Haziran 2008 tarihleri aras›nda Karael-mas Üniversitesi Uygulama ve Araflt›rma Hastanesi’nde herhangi bir tan› ile ayaktan ya da yatarak tedavi gören, 188.106 hasta dosyas› veri taban›ndan geriye dönük ola-rak incelendi, anti-HCV pozitif 989 hasta saptand›. Bunlar›n aras›ndan HBV serolojik belirteçlerine bak›lan 223 hasta ile çal›flma grubu oluflturulmufltur. 16 yafl›ndan

küçük, daha önce anti-HCV pozitif olup tedavi alan ve HBV serolojik belirteçlerine bak›lmam›fl 766 hasta çal›flma grubuna al›nmam›flt›r.

Access 2 Immunoassay System cihaz›nda Access®

(Beckman Coulter,Inc.) kitleri ve makro ELISA yönte-miyle HBsAg, Anti-HCV, Anti-HBs, Anti-HBcIgG, An-ti-HBcIgM, Cobas Amplicor Monitor System cihaz›nda

Cobas® _{Amplicor HCV Monitor}® _{Test, V 2.0 kiti ve}

PCR yöntemiyle HCV-RNA, HBV-DNA aranan hasta-lar kaydedildi. Anti-HBs pozitif, anti-HBcIgG negatif olanlar afl›l› kabul edildi.

‹statistik Analiz

‹statistiksel de¤erlendirme SPSS (Versiyon 13.0) prog-ram› kullan›larak yap›ld›. Yafl gibi say›sal de¤iflkenler için tan›mlay›c› istatistikler ortalama±standart sapma ve ortan-ca, kategorik yap›daki veriler say› ve yüzde olarak ifade edildi. Kategorik yap›daki de¤iflkenler (cinsiyet ve serolo-jik belirteçler) aras›ndaki iliflkiler Ki-kare ve Fisher Kesin Ki-kare testi ile incelendi. Normal da¤›l›m gösteren say›-sal de¤iflkenler bak›m›ndan iki grubun karfl›laflt›r›lmas›nda iki ortalama aras›ndaki fark›n önemlilik testi kullan›ld›. p<0.05 de¤eri anlaml› kabul edildi.

Bulgular

Çal›flma grubundaki hastalar›n 127’si (%57) kad›n, 96’s› (%43) erkekti. Yafl ortalamas› 54.2±15.7 (17-74) idi. Kad›nlar›n yafl ortalamas› 53.9±16 (17-82), erkeklerin ise 54.6±14.5 (19-84) idi. ‹ki cinsiyet aras›nda yafl aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› bir fark yoktu (p>0.05).

Çal›flma geriye dönük oldu¤undan baz› serolojik be-lirteçler eksiktir. Mevcut bebe-lirteçler aç›s›ndan rastlan›lan bulgular Tablo 1’de verilmifltir.

Çal›flma grubumuzdaki HBsAg ve anti-HBs pozitifli-¤inin cinsiyete göre da¤›l›m› Tablo 2’te verilmifl olup, her iki serolojik belirtecin pozitifli¤i aç›s›ndan cinsiyetler aras›nda istatiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0.05).

Araflt›rma

Pozitif Negatif Toplam

Serolojik belirteç n % n % n % HCV-RNA 175 78.5 48 21.5 223 100 HBsAg 9 4 214 96 223 100 Anti-HBs 58 26 165 74 223 100 Anti-HBcIgG 45 31.9 96 68.1 141 100 Anti-HBcIgM 0 0 135 100 135 100 HBV-DNA 2 22.2 7 77.8 9 100

Çal›flma grubumuzda anti-HBcIgG aranan 141 hasta-dan 45’inin (%31.9) hepatit B enfeksiyonuyla karfl›laflt›¤› saptand›. Bu hastalardan 21’inde anti-HBs ve anti-HBcIgG (%14.9), 24’ünde (%17) ise yaln›zca anti-HBcIgG pozitif-ti. Çal›flma grubumuzdaki 37 hastada (%26.2) anti-HBs pozitifli¤i aktif ba¤›fl›klamaya ba¤l› idi (Tablo 3).

Tart›flma

HCV enfeksiyonu olanlarda HBV tafl›y›c›l›¤› genel popülasyon ile benzerlik gösterir. Dünyada HBV, HCV koenfeksiyonu ile ilgili genifl populasyonlu çal›flmalar ol-mad›¤›ndan birlikte görülme prevalans› tam olarak bilin-memektedir. Anti-HCV pozitif olanlarda HBsAg pozitif-li¤i yaklafl›k %2-10 aras›ndad›r. Hastal›¤›n yüksek dere-cede endemik oldu¤u Hindistan’da hemodiyaliz almayan hastalarda bu oran %3-56 aras›nda bildirilmifltir.[15]

HCV-HBV koenfeksiyon s›kl›¤› kronik karaci¤er hastalar›nda %7.7, sa¤l›kl› insanlarda ise %1.2’dir.[16] Farkl› bir çal›flma kronik karaci¤er hastalar›nda koenfek-siyon prevalans›n› %7, yafl gruplar›na göre da¤›l›m› 0-30 yafl aral›¤›nda %4.5, 30-50 yafl aral›¤›nda %4.4, 50 yafl

üzerinde %14 bildirmifltir.[17] _{HCV-HBV koenfeksiyon}

prevalans›, bu aç›dan yüksek risk tafl›yan damar içi ilaç kullan›c›lar›nda %42.5, hemodiyaliz hastalar›nda %3.7, organ transplantasyonu yap›lanlarda %8, HIV pozitif ki-flilerde %66, beta talasemi tafl›y›c›lar›nda %10’dur.[18-21] Bizim çal›flmam›zda yüksek risk grubundan hasta bulun-mamaktad›r. Kronik hepatit C tan›s› alanlar› kapsayan çal›flmalarda hepatit A ve B ile koenfeksiyon s›kl›¤› %1.9-4.4 olarak bildirmifltir.[22,23]

Hastalar›m›zdaki

koenfeksi-yon s›kl›¤› %4 idi.

Son deneysel çal›flmalar; son al›nan virüs hangisi ise önceden kronik enfeksiyona neden olan virüsü bask›lad›-¤› görüflünü desteklemektedir.[24]

Kronik hepatit C hasta-lar›nda yap›lan bir çal›flmada, HBV-DNA pozitifli¤i olanlarda HCV-RNA düzeyinin, HBV-DNA’s› negatif olanlardan daha düflük oldu¤u bildirilmifltir.[25]

Kronik hepatit B olanlarda yap›lan bir çal›flmada farkl› olarak 26 hastada anti-HCV pozitifli¤i saptam›flt›r. Anti-HCV po-zitif olanlar›n hiçbirinde HBV-DNA popo-zitifli¤i saptan-mam›flt›r ve bu hasta grubunda 3 hastada HCV-RNA ne-gatif bulunmufltur.[26]_{Bizim çal›flmam›zda koenfeksiyonlu} 9 hastadan sadece 2’sinde HBV-DNA pozitifti. Litera-türdeki genel görüfl HBV’nin HCV taraf›ndan bask›lan-mas›d›r. Ancak çal›flmam›zda HBV-DNA pozitif 2 hasta vard›. HBV-DNA pozitif olanlarda HCV-RNA negatif bulunmufltur. Bu bulgumuzu destekleyen bir çal›flma bu-lunmaktad›r.[25]

Ülkemizde sa¤l›kl› bireylerde yap›lan prevalans çal›fl-malar›nda hepatit B virüsü ile karfl›laflma oran› %34.7-47.4 aras›nda de¤iflmektedir.[27,28]

Hepatit B virüsü ile karfl›laflma oran›, Marmara Bölgesi’nde %32.5, Ege Bölgesi’nde %28.4, Akdeniz Bölgesi’nde %31.5, Karadeniz Bölge-si’nde %31.3, Orta Anadolu’da %33.7, Do¤u Anadolu’da

%36.5, Güneydo¤u Anadolu’da %48’dir.[28]

Ülkemizde yap›lan baflka bir çal›flma, kronik C hepatitinde, hepatit B virüsü ile karfl›laflma oran›n› %45 olarak bildirmifltir.[29]

Çal›flmam›zdaki hepatit B virüsü ile karfl›laflma oran›; Marmara, Akdeniz, Karadeniz ve Orta Anadolu oranlar› ile benzerlik göstermektedir; Ege Bölgesi’nden yüksek,

Araflt›rma

Tablo 3. Anti-HBs ve anti-HBc IgG pozitifli¤inin say› ve yüzdeleri

Tablo 2. HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤inin cinsiyete göre da¤›l›m›

Cinsiyet

Erkek Kad›n

Serolojik belirteç Toplam p

n % n % n %

HBsAg 6 66.7 3 33.3 9 100 0.178

Anti-HBs 34 58.6 24 41.4 58 100 0.765

Araflt›rma

Do¤u Anadolu, ve Güneydo¤u Anadolu’dan daha düflük-tür. Ülkemizin bat›s›ndan do¤usuna gidildikçe hepatit B virüsü ile karfl›laflma oran› artmaktad›r.

Ülkemizde afl›l› gruplar› belirleyen yeterli çal›flma yok-tur. Çal›flmalar›n ço¤u hastalar› sadece anti-HBs pozitifli-¤ine göre de¤erlendirmifltir.[30,31]

Eriflkinlerdeki prevalans çal›flmalar›na göre, hepatit B afl›s› olanlar›n oran› %3.2-4.5’tur.[28,31]_{Bizim çal›flmam›zda hepatit B afl›s› ile afl›lanma} oran› %26.2 idi. Bu oran di¤er çal›flmalardaki oranlardan yüksek, fakat yetersizdir. Bulafl aç›s›ndan ayn› yollar› kul-lanan bu virüslerinden HVC ile enfekte olanlar için süpe-renfeksiyon riskini önlemek için HVB afl›s› mutlaka yap›l-mal›d›r. Hepatit B ülkemizde 1998’de rutin afl› program›-na al›nm›flt›r.[32]_{‹lerleyen y›llarda HBsAg tafl›y›c›l›k ve} kar-fl›laflma oranlar›nda bir azalma olaca¤› muhakkakt›r. Bu afl›lanm›fl grup bizim çal›flmam›zda yer almam›flt›r.

Üstünde durulmas› gereken di¤er bir konu da izole anti-HBc pozitifli¤indeki bulaflt›r›c›l›k riskidir. HBsAg ve anti-HBs negatif olgularda izole anti-HBcIgG pozitif-li¤i s›kt›r. Bu serolojik profilin prevalans› toplumlara gö-re de¤iflmekle birlikte %0.1-20 aras›ndad›r ve dünyadaki da¤›l›m› kronik HBsAg tafl›y›c›l›¤›na paraleldir.[33]

Farkl› toplumlardaki izole anti-HBcIgG prevalans› %0.51-19.2 aras›ndad›r.[34-36]_{Ülkemizdeki seroprevalans} çal›flmalar›n-da bu oran %3-12.1 aras›nçal›flmalar›n-dad›r.[37-41]

Bizim grubumuzda izole anti-HBcIgG pozitifli¤i %17 idi. Bu oran ülkemiz-de bildirilen oranlardan yüksektir. Grubumuzda izole anti-HBcIgG pozitifli¤inin toplum genelinden yüksek olmas›; hastalar›m›z›n HCV gibi parenteral yolla bulaflan HBV ile ayn› yüksek risk ortam›nda karfl›laflm›fl olabile-ce¤ini düflündürmektedir.

‹zole anti-HBc pozitifli¤i özel hasta gruplar›nda daha dikkatli de¤erlendirilmelidir. Yap›lan çal›flmalarda infla-matuvar hepatitliler, hemodiyalize girenler, organ trans-plantasyonu yap›lanlar, homoseksüeller ve intravenöz uyuflturucu kullanan ve izole anti-HBcIgG pozitifli¤i saptananlar›n ortalama %40’›nda HBV-DNA pozitif-tir.[42]

Çal›flmam›z geriye dönük oldu¤undan, izole anti-HBcIgG pozitifli¤i olanlarda HBV-DNA araflt›r›lama-m›flt›r. Bu durum, daha sonra yap›lacak çal›flmalarda göz önünde bulundurulmal›d›r.

Bizim sonuçlar›m›za göre, kronik HCV’lilerde HBV enfeksiyon etkeni ile karfl›laflma s›k ve enfeksiyon kal›c›l›¤› genel populasyondan daha yüksektir. HBV ile afl›lanma oranlar›m›z›n yüksek saptanmas› bize e¤itim ve ba¤›fl›klama çal›flmalar›n›n öneminin gözard› edilmemesi gerekti¤i kan›s›n› oluflturmufltur. Seronegatif hastalar›n HBV enfeksiyonuna karfl› ba¤›fl›klama için afl›lanma mut-laka sa¤lanmal›d›r.

Kaynaklar

1. Lok AS, Mc Mahon BJ. Chronic hepatitis B. Hepatology 2001;34:1225-41. 2. Lauer GM, Walker BD. Hepatitis C virus infection. N Engl J Med 2001;

345: 41-52.

3. Shepard CW, Finelli L, Alter M. Global epidemiology of hepatitis C virus infection. Lancet Infect Dis 2005;5: 558-67.

4. Thomas DL, Ray SC, Lemon SM. Hepatitis C. Principles and Practice of Infectious Diseases’de. Ed. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. 6. bask›. Philadelphia, Elsevier Churchill Livingstone, 2005;1950-81.

5. Sünbül M. HCV infeksiyonunun epidemiyolojisi ve korunma. Viral Hepatit 2007’de. Ed. Tabak F, Bal›k ‹, Tekeli E. 1. Bask›. ‹stanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i Yay›n›, 2007;208-19.

6. Ökten A. Hepatit C girifl. Viral hepatit 2001’de. Ed. K›l›çturgay K, Badur S. 1. bask›. ‹stanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i Yay›n›, 2001;180-1. 7. Seeff LB. Natural history of hepatitis C. Hepatology Rev 2005;2:88-96. 8. Taflyaran MA. Hepatit B virüs infeksiyonunda klinik. Viral Hepatit

2007’de. Ed. Tabak F, Tekeli E, Bal›k ‹. 1.Bask›. ‹stanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i Yay›n›, 2007;118-22.

9. Betts R. ‹nfeksiyon Hastal›klar›na Pratik Yaklafl›mlar Çev. Ed. Tabak F. ‹stanbul, Medikal Yay›nc›l›k, 2005;460-65.

10. Özdemir D, Kurt H. Hepatit B virüsü enfeksiyonlar›n›n epidemiyolojisi. Viral Hepatit 2007’de. Ed. Tabak F, Tekeli E, Bal›k ‹. 1. bask›. ‹stanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i Yay›n›, 2007;108-7.

11. Taflyaran MA. HBV enfeksiyonu epidemiyolojisi. Viral Hepatit 2003’de. Ed. Tekeli E, Bal›k ‹. 1. bask›. ‹stanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i Yay›n›, 2003;121-8.

12. M›st›k R. Türkiye’de viral hepatit epidemiyolojisi yay›nlar›n›n irdelen-mesi. Viral Hepatit 2007’de. Ed. Tabak F, Bal›k ‹, Tekeli E. 1. bask›. ‹stanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i Yay›n›, 2007;10-50. 13. Liu Z, Hou J. Hepatitis B virus and hepatitis C virus dual infection. Int

Med Sci 2006;3:57-62.

14. Akhan S. ‹kili (HBV ve HCV) ve üçlü (+HDV) infeksiyonda klinik sonuçlar ve tedavi. Hepatit C Güncelleme Toplant›s› Kongre Kitab›, ‹stanbul, 11-13 Ocak 2008;155-6.

15. Saravanan S, Velu V, Nandakumar S ve ark. Hepatitis B virus and hepa-titis C virus dual infection among patients with chronic liver disease. J

Microbiol Immunol Infect 2009;42:122-8.

16. Tsatsralt-Od B, Takahashi M, Nishizawa T, Endo K, Inoue J, Okamato H. High prevalence of hepatitis B, C and delta virus infections among blood donors in Mongolia. J Med Vir 2005;77:491-9.

17. Gaeta GB, Stornaiuolo G, Precone DF ve ark. Epidemiological and clin-ical burden of chronic hepatitis B virus/hepatitis C virus infection. A mul-ticenter Italian study. J Hepatol 2003;39:1036-41.

18. Pallas JR, Farinas-Alvarez C, Prieto D, Delgado-Rodriguez M. Coinfections by HIV, hepatitis B and hepatitis C in imprisoned injecting drug users. Eur J Epidemiol 1999;15:699-704.

19. Reddy GA, Dakshinamurthy KV, Neelaprasad P, Gangadhar T, Lakshmi V. Prevalence of HBV and HCV dual infection in patients on haemodial-ysis. Indian J Med Microbiol 2005;23:41-3.

20. Aroldi A, Lampertico P, Montagnino G ve ark. Natural history of hepa-titis B and C in renal allograft recipients. Transplantation 2005;79:1132-6. 21. Irshad M, Peter S. Spectrum of viral hepatitis in thalassemic children receiving multiple blood transfusions. Indian J Gastroenterol 2002;21:183-4.

22. Demirtürk N, Demirdal T, Alt›ndifl M, Asç› Z. Hepatit C virüsü ile enfek-te hastalarda hepatit A ve hepatit B virüs serolojileri. Ege T›p Dergisi 2007; 46:97-100.

23. Karaca Ç, Çakalo¤lu Y, Demir K ve ark. Hepatit C virüs enfeksiyonlu hastalarda hepatit B virüs s›kl›¤›. Akademik Gastroenteroloji Dergisi 2004;3: 76-8.

24. Mitre HP, Mendonça JS. Co-infection with hepatitis B virus and hepati-tis C virus. Braz J Infect Dis 2007;1:33-5.

25. Zarski JP, Bohn B, Bastie A ve ark. Characteristic of patients with dual infection by hepatitis B and C viruses. J Hepatol 1998;28:27-33.

26. Liaw YF, Tsai SL, Chang JJ ve ark. Displacement of hepatitis B virus by hepatitis C virus as the cause of continuing chronic hepatitis.

Gastroenterology 1994;106:1048-53.

27. Mehmet D, Melikflah E, fierif Y, Günay S, Tuncer O, Zeynep S. Prevalance of hepatitis B infection in the Southeastern region of Turkey: Comparison of risk factors for HBV infection in rural and urban areas.

Jpp J Infect Dis 2005;58:15-9.

28. Erden S, Büyüközturk S, Çalangu S ve ark. A study of serological mark-ers of hepatitis B and C viruses in Istanbul, Turkey. Med Princ Pract 2003;12: 184-8.

29. Demirtürk N, Demirdal T, Alt›ndifl M, Asç› Z. Hepatit C virüsü ile enfek-te hastalarda hepatit A ve hepatit B virüs serolojileri. Ege T›p Dergisi 2007;46:97-100.

30. Kaygusuz S, K›l›ç D, Ayafll›o¤lu E, Özlük Ö, Cerit L, Y›ld›r›m A. K›r›kkale’de yafla ve cinsiyete göre HAV, HBV ve HCV seropozitiflik sonuçlar›. Viral Hepatit Dergisi 2003;8:160-5.

31. Çelik M, Ekerbiçer HÇ, Çetinkaya A, Büyükbefle MA, Aral M. Kahramanmarafl Sütçü ‹mam Üniversitesi Hastanesi Check-Up polikli-ni¤ine baflvuran kiflilerde hepatitis B seroprevalans›. Gaziantep

Üniversite-si T›p DergiÜniversite-si 2007;1:26-7.

32. TC. Sa¤l›k Bakanl›¤› Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü. Hepatit B Hk. 04.06.1998tarihve6856say›l›genelge.Say›:B100TSH0110005. http://www. istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/bh/belge/HepB_genelgesi.pdf Eriflim tarihi: 30.09.2011

33. Mert A, fientürk H, Aktu¤lu Y. Sa¤l›kl› kiflilerde HBsAg (-), anti-HBs (-) ve anti-HBc (+)’li¤i ne anlama gelmektedir? Klinik Geliflim 1999;12:974-8. 34. Ben Ayed M, Triki H, Cointe D ve ark. The isolated presence of anti-HBc antibodies: Prevalence and interpretation based on the results of

viral DNA research and anti-HBs antibodies measurement after vaccina-tion. Ann Biol Clin 2001;59:53-60.

35. O’Connell T, Thornton L, O’Flanagan D ve ark. Prevalence of hepatitis B anti-core antibody in the Republic of Ireland. Epidemiol Infect 2000;125: 701-4.

36. Neifer S, Molz B, Sucker U, Kreuzpaintner E, Weinberger K, Jilg W. High percentage of isolated anti-HBc positive persons among prisoners.

Gesundheitswesen 1997;59:409-2.

37. Altunay H, Kenar S, Koçak N, Çavuflo¤lu fi. ‹zole anti-HBc pozitifli¤inde hepatit B virüs infeksiyözitesinin araflt›r›lmas›. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8:10-5.

38. Özacar T, Zeytinlio¤lu A, Erensoy S, Yapar N, Hoflgör M, Bilgiç A. Hepatit B virüs serolojisinde salt anti-HBc olumlulu¤u ve HBV afl›s›na yan›t. Viral Hepatit Dergisi 1995;2:69-71.

39. Zülfikar B, Öztürk R, K›n›k K. ‹stanbul’da de¤iflik yafl grubundan sa¤l›kl› kifliler, hamileler, difl hekimleri ve berberlerde hepatitis B taramas› sonuçlar›. III.Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu, Ankara, 1996;20. 40. Özdemir D, Y›lmaz Z, fiencan ‹, Y›ld›r›m M, Küçükbayrak A. ‹zole

anti-HBc pozitifli¤i saptanan hastalar›n hepatit B afl›s›na karfl› immün yan›tlar›n›n de¤erlendirilmesi. Düzce T›p Fakültesi Dergisi 2008;1:28-31. 41. Y›ld›r›m B, Barut fi, Bulut Y, Yeniflehirli G, Özdemir M, Çetin ‹, Etikan

‹, Akbafl A, At›fl Ö, Özyurt H, fiahin fi. Seroprevalence of hepatitis B and C viruses in the province of Tokat in the Black Sea region of Turkey: A population-based study. Turk J Gastroenterol 2009;20:27-30.

42. Alt›ndifl M, Aktepe O.C, Çetinkaya Z, K›y›ld› N, Kalayc› R. Kantitatif anti HBc ölçümü ile HBV–DNA varl›¤›n›n karfl›laflt›r›lmas›. Viral Hepatit

Dergisi 2006;11:138-41.

Araflt›rma

Gelifl tarihi: 07.07.2011 Kabul tarihi: 03.10.2011

Çıkar çakıflması:

Çıkar çakıflması bildirilmemifltir. ‹letiflim adresi:

Yard. Doç. Dr. Ayfle Semra Demir Akca Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Uygulama ve Araflt›rma Hastanesi

Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› Kozlu 67100 Zonguldak Tel: 0372 261 20 01