Yol ve Köprülerin Yapım ve İdaresine Dair Talimatname

Turuk ve Maâbir Nizamnamesi’nin 28. maddesinde adı geçen Talimat-ı Umumiye derhal hazırlanarak 18 Cemaziye’l-evvel 1286 (26.08.1869) tarihinde yayımlanmıştı³⁵⁵. “Memâlik-i Mahrûsa-i Şâhânede Turuk ve Meâbirin Sûret-i İ'mal ve İdaresine Dair Talimât-ı Umumiyedir” başlığındaki bu düzenleme, 3 bölüm altında 27 maddeden oluşmaktaydı. Birinci bölüm (1-4. maddeler), “ Memûrîn-i Fenniye ve İnşâiyyeye Dairdir” başlığı altında dört maddeden ibaretti. Birinci maddede, yolların fen memurları dört sınıfa ayrılmıştı. Bunlar; mühendisler, kondüktörler, işbaşılar,

354 Musa Çadırcı, "Tanzimat Dönemi’nde Karayolu ...", s. 158.

355 BOA. İ.MMS. 37/1549, 25 R 286 (04.08.1869), s. 1-4; Düstûr, 1. Tertip, 2. Cilt, 18 Ca 1286 (26.08.1869), s. 310-317. Musa Çadırcı, "Tanzimat Dönemi’nde Karayolu ...", s. 161-167. Çadırcı bu Talimat-ı Umumiye’nin tarihini 16 Ca 1286 (24.08.1869) olarak vermiştir. Ancak oradaki tarih 18 Ca 1286 (26.08.1869) olmalıdır; Ayrıca Bkz. Nesimi Yazıcı, a.g.m. , s. 364; Nazım Berksan bu talimat-ı umumiyenin tarihini 18 Ca 1272 olarak vermiştir. Ancak yazarın açık bir yanlışlık yaptığı ortadadır.

Bkz. Nazım Berksan, a.g.e. , s. 24.

129

mutemedler ve yol bekçileri idi. Mühendisler, yolun güzergâhını belirlemek, gerekli haritaları çizmek ve bunların uygulanmasına dikkat etmek ile memurdu.

Kondüktörler, yapılan işi ölçme, ameleye aletlerin kullanımını gösterme ve işin dağılımını yapmakla sorumlu idi. İşbaşı ve mutemedler, amelenin inşaatta bulunup bulunmadığını kontrol etmek, mühendis ve kondüktörlerden gelecek emirler doğrultusunda işe dikkat etmek, yol bekçileri ise yolun belirlenen bir mesafesini muhafaza etmekle görevli idi.

Her vilayette daimi suretle bir başmühendis, bir kondüktör ve işbaşı bulunacak, valinin isteği ile bu daimi memurların miktarı arttırılabilecekti.

Başmühendis; inşaatın düzenini sağlamak, yapılacak yol parçalarını belirlemek, yol yapımının düzgün yürütülmesi için teknik konularda bilgi sahipleri ile istişare ederek gerekli talimat ve emirleri vermekle görevli idi. Mühendis, kondüktör, işbaşı, mutemed ve yol bekçileri gibi tüm fen memurları başmühendisin emri altında bulunacaktı. İdare memurları; tarik eminleri, kâtipler, çavuşlar ve sevk memurlarından oluşmaktaydı. Tarik eminleri; yükümlü ameleye dair bütün defter ve evrakı düzenleme, ameleleri zamanında toplama, mühendislerin araç-gereçlerini tedarik etme ve mühendisler tarafından tasdik olunan masrafları gerekli yerlere ödemekle vazifelendirilmişlerdi. Kâtipler; kayıt ve yazı işlerini yürütecekler, çavuşlar ise yol işlerine ait emirleri ve yazışmaları ilgili yerlere bildireceklerdi.

İkinci bölüm, (5-13. maddeler) “Yol Bekçilerinin Vezâifine Dairdir” başlığını taşımakta ve 9 maddeden oluşmaktaydı. Yol bekçileri en az iki kilometreden en çok 8 kilometreye kadar bir yolu muhafazaya memurdu. Her 30 km. uzunluktaki bir yola tayin olunmuş olan yol bekçileri bir bölük sayılarak, bir baş bekçinin kumandası altında bulunacaklardı. Yol bekçileri mahalli hükümet tarafından seçilecek,

130

bekçibaşıların okuma-yazma bilmeleri gerekecekti. Yol bekçileri dinlenme vakitleri hariç her gün, gün doğumundan bir saat sonra işe başlayarak gün batımına kadar çalışacaklardı. Din ve mezheplerine göre Cuma veya Pazar günleri izinli olacaklardı.

Yol bekçisi kendisine lazım olan alet ve edevatı tarik emininden alıp her durumda bunları koruyacaktı. Yol bekçilerinin özel işaretleri, kulübeleri ve silah taşıma ruhsatları da olacaktı.

Bekçibaşılar mümkün mertebe görevli bulunduğu yolun yakınında ikamet edecek ve yol bekçilerini denetlemek üzere sık sık teftişe çıkacaktı. Yolun bir mahallinin acilen tamiri gerektiğinde bekçibaşı bölüğü dâhilinde bulunan yol bekçilerinden bir kısmını toplayarak tamiratı yapacak ve icap ederse en yakın karyeler muhtarlarından yükümlü amele isteyebilecekti.

Yol bekçileri maaşlarını bekçibaşı vasıtasıyla alacaklardı. Yol bekçileri kabiliyet ve gayretlerine göre üç sınıfa ayrılacak ve her sınıfın bir işareti olacaktı.

Hizmetlerinde gayretleri görülen bekçilere sene sonunda bir maaş ikramiye verilecekti. Ancak içlerinden tembellik gösteren ve itaatsizlik gibi uygunsuz hareketlerde bulunanlara maaş kesme cezası verilecek, bu hareketlerin bir yıl içinde beş defa tekrarlanması durumunda işten çıkartılacaklardı.

Üçüncü bölüm (14-27. maddeler), “Amele-i Mükellefe Nizâmatının Vilâyetlerde Sûret-i İcrâsına Dairdir” başlığını taşımakta ve yol yapımı ile yükümlü amelelerin çalışma düzenlerini açıklamaktaydı. Başmühendis inşaat zamanı geldiğinde işe başlamadan evvel kaza ve köylere düşen hisselerin sınırlarını gösterecekti. Kaza sevk memuru ise yol inşaatının sınırını göstermek için dikilen kazıkları muhafaza ederek amelelere nezaret edecekti.

131

Bir şehir, kasaba ve köyün yol yapmakla yükümlü amelesi bulunduğu yerde yapılacak işin yerine getirilmesinden sorumlu bulunacak, üzerlerine düşen hizmetlerini kendileri yapacağı gibi amele tutarak başkasına dahi yaptırabileceklerdi.

Her şehir, kasaba ve köy üzerine düşen işi tamamladığında, bunlara başmühendis tarafından koçanlı ifâ-yı hizmet tezkereleri verilecekti. Yevmiye ile amele çalıştırılan yerlerde bu amelelerin mevcutlarını her gün bir işbaşı yoklama defterine işaret edecek ve bu defterleri kondüktör ile başmühendis kontrol edecekti.

Tarik emini, başmühendis tarafından verilmiş olan ifâ-yı hizmet tezkeresine ilaveten şehir, kasaba ve köylerin yol inşaatına olan uzaklığı için %5 zam hesabıyla lazım olan yevmiye miktarını bildiren koçanlı bir cetvel düzenleyip ikisini birden kaza kaymakamına verecekti. Yol yapımı için gerektiğinde ücretle çalıştırılmasına lüzum görünecek olanlar doğrudan doğruya başmühendis, mahalli hükümet ve tarik emini tarafından yazılacak ve tertip edilecekti.

Araç-gereçlerin satın alınması, ücretli işçi çalıştırılarak yaptırılacak yolların inşası için pazarlık edilmesi ve sözleşme yapılması gibi durumlarda 500 kuruşa kadar olan işler başmühendis ve tarik emini tarafından; 500 kuruşu aşan işler ise liva idare meclislerinin onayı alınarak yapılabilecekti. Başmühendis inşaatla ilgili levazımatın haricinde ayda en azla 300 kuruşa kadar para harcayabilecek, bu meblağ tarik eminiyle birlikte yapacakları istek üzerine mal sandıklarından karşılanacaktı.

Gerek yevmiye ve gerekse ihale ile yapılacak yolların nezareti bir işbaşıya verilecekti. İşbaşı yevmiye ile çalışan amelenin inşaattan uzaklaşmamasına ve işin ihaleye ve başmühendisin talimatına uygun olarak yapılmasına dikkat edecek, yoklama defterlerini kondüktöre gönderecek ve kondüktör dahi hazırlayacağı özet pusulasını başmühendise gönderecekti. Fen memurlarının maaş ve harcırahları, yol

132

inşaatında çalışanların yevmiyeleri, satın alma bedelleri başmühendis tarafından hazırlanacak ödeme senetleriyle yapılacaktı. Bu ödeme senetlerinin biri başmühendiste kalacak, diğeri tarik eminine gönderilecek ve tarik emini tarafından mühürlendikten sonra parasını alacak adam mutasarrıf veya kaymakama senedi işaretlettirip sandık eminine vererek parasını alacaktı. İdare memurlarının maaşlarıyla vali tarafından harcanmasına izin verilen meblağ başmühendis ile tarik eminin ortaklaşa muameleleriyle gerçekleşecekti.

Tarik emini her ayın sonunda sandık emininden yollar için verilmiş olan meblağın bir kıta müfredat defterini alacaktı. Tarik emini bu defteri valiye sunacak ve ayrıca düzenleyeceği cetvelde her şehir, kasaba ve köyler ahalisinin yaptığı hizmetleri; inşaata gelip gitmek için hesaplanmış zamanı, kalan hizmetleri ve mal sandığına ait olup henüz ödemesi yapılmamış olan masrafları gösterecek ve inşaatla ilgili görüşlerini bildirecekti. Başmühendis dahi çeşitli kademelerdeki işlerin gelişimini bildiren bir cetvel düzenleyerek valiye sunacaktı. Ayrıca bir suretini de Turuk ve Maâbir İdaresi’ne gönderecekti.

Talimat-ı Umumiye, yollarda çalışmakla görevli personellerin yetkilerini ve yapacağı işleri açıklıyordu. Herkesin görev alanları belirlenmiş, dolayısıyla işlerin daha hızlı ve sorunsuz bir şekilde yürütülebilmesi için gerekli ortam sağlanmıştı.

Ancak hazırlanan tüm nizamname ve talimatnamelere rağmen karayolu yapım ve onarımı işlerinde sorunlar yaşanmaya devam edilmişti. Bunun üzerine vilayetlere gönderilen genelgeler ile bazı uyarılarda bulunulduğu görülmekteydi.

133

3.1.3. Yol Yapımı İle İlgili Olarak Vilayetlere Gönderilen 1881 Tarihli