Turuk ve Maâbire Ait Genel Talimatname

145

Ancak bu çeşit malzemeler amelelere ücretsiz olarak naklettirilecekti. Bu tarifnameye göre yapılacak tamirat işlerinden dolayı ahaliye eziyet ve sıkıntı çektirilmeyip adaletin yerine getirilmesine dikkat edilecek aksi halden kaçınılacaktı.

146

Yeni bir yönetmeliğin hazırlanmasına duyulan ihtiyaç üzerine Turuk ve Maâbir İdaresi tarafından bir talimat-ı umumiye hazırlanmıştı. "Turuk-u Maâbir Talimat-ı Umumiyesi" başlığı altındaki yeni yönetmelik, hükümetin bu alanda hazırladığı en kapsamlı talimatnameydi³⁶⁶. Bu uygulama öncekilerden farklı olarak turuk ve meâbire ait işlerde çalışan en üst düzey personelden en alttaki görevliye kadar hepsinin görev ve yetkilerini tüm detaylarıyla açıklamaktaydı. Ayrıca yeni talimat-ı umumiye ile beraber “Meclis-i Kebir-i Fenni” gibi yeni kurumlar ve “Müdür Muavini” gibi yeni görevlilerin ortaya çıktığı görülmekteydi.

Yeni talimat-ı umumiye 6 kısım ve 98 maddeden oluşmaktaydı. Bu düzenlemeye göre turuk ve meâbire ait işler vilayetlerde ser mühendisler, sancaklarda ise sancak mühendislikleri marifetiyle yapılacaktı. Aynı zamanda taşrada oluşturulan müfettişlikler merkezin yükünü hafiflettiği gibi, nafia işlerinin de daha hızlı bir şekilde yürütülmesine olanak sağlayacaktı.

Birinci kısım (1-10. maddeler), “Turuk-u Maâbir Memûrîni Teşkilatı” başlığı altında yol ve köprü işlerinde çalışan memurların idari teşkilat yapısı hakkında bilgiler vermekteydi. Buna göre; Turuk-u Maâbir İdare-i Umumiyesi bünyesinde bulunan memurlar üç sınıfa ayrılmıştı. Birincisi; vilayet yolları ile mükellef olan memurin, ikincisi; umumi yollar ile mükellef olan memurin, üçüncüsü ise her iki iş ile de sorumlu olan memurlardı. Ayrıca Turuk ve Maâbir Teşkilatı’nın merkezî

366 Nazım Berksan, a.g.e. , s. 33-55. Bu nizamnamenin orijinaline ulaşmak şimdilik mümkün olmadığı için Berksan’dan alıntı yapılmıştır. Yazar eserinde nizamnamenin kesin tarihini belirtmemiştir. Ancak Turuk ve Maâbir Nizamnamesi’nin 1316/1898 tarihine kadar yürürlükte kaldığını ve bu tarihten bir müddet sonra Turuk-u Maâbir Talimat-ı Umumiyesi’nin hazırlandığını belirtmiştir. Şu halde bu yeni talimat-ı umumiyenin 1898’den sonra hazırlanmış olması gereklidir. Ayrıca İlhan Tekeli-Selim İlkin,

"Osmanlı İmparatorluğu'nda Ondokuzuncu Yüzyılda Araba Teknolojisinde ve Karayolu Yapımındaki Gelişmeler" adlı çalışmalarında makadam usulü yol yapımınından bahsederken 1898 nizamnamesine işaret etmişlerdir. Bu da bu nizamnamenin 1898 yılına ait olabileceği düşüncesini kuvvetlendirmektedir. Bkz. İlhan Tekeli-Selim İlkin, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Ondokuzuncu Yüzyılda Araba Teknolojisinde ve Karayolu Yapımındaki Gelişmeler", Çağını Yakalayan Osmanlı!

Osmanlı Devleti'nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, s. 437-438.

147

idaresi de yeniden düzenlenmişti. Merkezî idare; Müdüriyet-i Umumiye ile buna bağlı Müfettiş-i Umumilik, Heyet-i Fenniye, Heyet-i Tahririye ve Heyet-i Hesabiye’den oluşuyordu.

İkinci Kısım (11-18. maddeler), “ Turuk-u Maâbir İdare-i Merkeziyesi Memuriyetinin Vezâifi” başlığını taşımaktaydı. Bu bölümde, Müdür-ü Umumi ve Muavini, Müfettiş-i Umumi, Meclis-i Kebire-i Muhasebe ve Fenni Dairesi, Daire Başkanı ve Yardımcısı ile Yazı İşleri memurlarının görevlerini açıklanmaktaydı.

Müdür-i Umumi, merkez ve taşra memurlarının amiriydi. Müdür, turuk ve meâbire ait tüm işleri nezaretçe verilecek esaslara uygun olarak yürütmek ve gerekli bilgileri nezarete arz etmekle sorumlu idi. Müdür-ü Umumi Muavini, her türlü işinde müdüre yardım ve yokluğunda ona vekâlet etmekle görevliydi. Müfettiş-i Umumi teftiş işlerini yürütecek, Meclis-i Kebir-i Fenniye’ye başkanlık edecek ve turuk-u umumiyeye ait hesapları inceleyecekti.

Meclis-i Kebir-i Fenni’nin vazifesi müdüriyet-i umumiyeden gönderilecek evrakları ve keşif raporlarını inceleyerek bunlara dair raporlar tanzim etmekti. Heyet-i Tahririye’nin vazifesi ise Turuk ve Maâbir İdaresi’ne ait yazışmaları yaparak kayıtları ve evrak dosyalarını düzenli bir şekilde muhafaza etmekti.

Üçüncü Kısım (19-37. maddeler), “Şube Müfettişleri ile Muavinlerinin Vezâif-i Umumiyesi” başlığını taşımaktaydı. Buna göre; Şube Müfettişleri kendi şubeleri dâhilinde bulunan yolları incelemek, yol ve köprülere ait işleri tetkik ve teftişte bulunmakla mükellefti. Şube Müfettiş Muavinleri ise müfettişlere yardımcılık ve müfettişin bulunmadığı zamanlarda ona vekâlet etmekle görevli idi.

Dördüncü Kısım (38-66. maddeler), “Vilayet Sermühendisleriyle Muavinlerinin Vezâif-i Umumiyesi” başlığını taşımaktaydı. Buna göre vilayet ser

148

mühendisleri bulundukları vilayet dâhilindeki tüm yollarda yeniden inşa olunacak veya tamir edilecek ameliyatın tamamını idareye memurdu.

Beşinci Kısım (67-87. maddeler), “Vilayet Sermühendisleri ve Maiyetlerinde Bulunacak Kondüktör Namzetlerinin Vezâifi” başlığını taşımaktaydı. Şube mühendisleri, inşaatı nezaret ve kontrol ederek gerekli tamiratların yapılması hususunda Ser mühendise yardımcı olmakla mükelleftiler. Kondüktörler, Şube Mühendisleri ile birlikte Ser mühendisin vereceği talimat doğrultusunda yolların inşa ve tamiratına ait işleri yürütecek ve gerekli raporları hazırlayarak Ser mühendise sunacaktı.

Altıncı Kısım (88-98. maddeler), “Sancak Mühendisleriyle Maiyetlerinde Bulunan Mühendis Muavini ve kondüktörlerin Vezâifi” başlığını taşımaktaydı.

Sancak mühendisleri ile mühendis muavinleri ve kondüktörler ihale suretiyle yapılan inşaatı nezaret ve denetlemek ve vilayet yollarının tamirat hizmetini idare etmek hususunda ser mühendise yardımcı olmakla mükelleftiler.

Yeni talimat-ı umumiyenin kendinden önceki nizamname ve talimatnamelerden en önemli farkı teşkilat yapısını en alt kademeden en üst kademeye kadar belirlemesiydi. Turuk ve Maâbir Teşkilatı’nın merkez ve taşra örgütünde önemli değişiklikler yapılmıştı. Turuk ve meâbire ait işler ile çalışanların yerine getirecekleri görevler ayrıntılarıyla belirtilmişti. Müteahhitlerin yapacağı işlerin denetimine ilişkin hükümler ile inşaatın teknik ayrıntıları da açıklanmıştı.

Ayrıca bu düzenleme, yol teknolojisinde bir ilerleme olarak kabul edilen

"makadam"³⁶⁷ usulü yol yapım tekniğini getirmişti³⁶⁸.

367 Bu yol tekniği, su tahribatına engel olmak için yolun iki tarafına açılan hendeklerin en az 10-15 cm. yükseğinde kalan ve 3-5 cm. çapta olan kırma taşların silindirle sıkıştırılmasından elde edilen 20-25 cm. kalınlığında bir yol yüzeyinden ibarettir. Bu tekniğin amacı, yolu sel sularının oluşturabileceği

149

Bu talimat ile Turuk ve Maâbir'e ait işler taşra idaresinin en alt kademelerine kadar yayılmaya çalışılmış, bu sayede merkezin de yükü hafifletilmişti. Yeni düzenleme ile kurulmuş olan müfettişlikler merkezin yetkilerini üzerlerinde toplamışlar ve taşrada doğrudan denetimi sağlamaya çalışmışlardı. Ayrıca işlerin daha süratli ve etkin bir biçimde yürütülmesi imkânı doğmuştu. Turuk ve Maâbir’e ait işleri yeni bir düzene koyan talimatname İmparatorluğun yıkılışına kadar uygulanmıştı³⁶⁹. Yeni talimat-ı umumiyeye göre Turuk ve Maâbir İdaresi’nin merkez ve taşra teşkilatlanması aşağıdaki tabloda görülebilir³⁷⁰.

Tablo: Turuk ve Maâbir Talimat-ı Umumiyesi İle Kurulan Yollar Genel Müdürlüğü Merkez Örgütü

tahribattan korumaktı. Ancak şose yol yapım tekniğe oranla daha fazla maliyet gerektiren makadam usulü yol yapım tekniği imparatorluk genelinde pek fazla yaygınlaşmamıştır.

368 Leyla Şen, a.g.e. , s. 19.

369 Turuk-u Maâbir Talimat-ı Umumiyesi’nin uygulanmasının yanı sıra, 1908’de yeni bir Nafia programı hazırlanmıştı. Çalışmamızın sınırlarını aşacağı için değinemediğimiz bu program hakkında bkz. İlhan Tekeli-Selim İlkin, Cumhuriyetin Harcı Modernitenin Altyapısı Oluşurken, 3. Cilt, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Eylül 2004, s. 175-215.

370 Cumhuriyetin 50. Yılında Karayolları, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları No: 213, Ankara 1973, s. 27-28.

150

Turuk ve Maâbir Talimat-ı Umumiyesi ile beraber merkez örgütü bu şekilde teşkilatlanırken, taşra örgütü de yeni baştan şekillendirilmişti. Aşağıdaki tabloda belirtildiği üzere yeni taşra örgütü şöyle idi:

Turuk ve Meabir Talimatnamesi İle Kurulan

Yollar Genel Müdürlüğü Merkez Örgütü

Genel Müdür ve

Müdür Yardımcısı

Genel Müfettiş

Muhasebe Heyeti

* 1 Muhasebe

Katibi

*Sayman

Tahrir Heyeti

1. Katip 2. Katip Yeterince Müsevvid ve Kayıt Memuru

Fen Heyeti

Meclis-i Kebir-i Fenni (En az

4 Mühendisli)

Ressamlar ve Hattatlar

İstanbul'dak i Şube Müfettişleri

Mühendisle r

Mühendis Kalemi

151

Tablo: Turuk-u Maâbir Talimat-ı Umumiyesi İle Kurulan Yollar Genel Müdürlüğü Taşra Örgütü