Karayolu ve Köprülerin İhale İle İnşası

151

Tablo: Turuk-u Maâbir Talimat-ı Umumiyesi İle Kurulan Yollar Genel Müdürlüğü Taşra Örgütü

152

başlığı altında yeni bir düzenleme yapılmıştı. İhale suretiyle yapılacak yollar için bir ön şartname niteliğinde olan bu düzenleme iki bölüm ve 31 maddeden oluşmaktaydı³⁷¹. 21 Za 1308 (28.06.1891) tarihini taşıyan bu düzenlemenin birinci bölümü (1-20. Maddeler), “Münâkasa” başlığını taşımakta olup, ihale için gerekli ön şartları içermekteydi.

İhaleye yalnız Osmanlı tebası olanlar kabul olunacaktı. İnşaatın istenilen şekilde yapılması için gerekli yeterliliklere sahip olmayanlar ihaleye alınmayacaktı.

Yalnızca bir mühendis veya kondüktör istihdam edeceklerine dair tamirat verenler ihaleye dâhil olabilecekti.

İhaleye girmek isteyenler keşif ücretinin %3'nü Ziraat Bankası şubesine nakden yatırdığına dair makbuzu sunmak zorundaydı. İhale şartnamesi haricinde sonradan ayrı bir şey yapılacak olur ise onun için ayrıca teminat talep edilecekti.

İhale’nin Ticaret ve Nafia Nezareti tarafından kabul edilmemesi durumunda müteahhidi hiçbir hak iddia etmeyecekti. İhale’nin Ticaret ve Nafia Nezareti tarafından onaylanmasından sonra komisyon ile müteahhit arasında bir mukavelename yapılacaktı. Tarik Komisyonu, ihale olunan yolun haritaları, profilleri, resimleri ve keşif defteri ile beraber imzalanan mukavelenameyi müteahhide teslim ederek karşılığında bir kıta senet alacaktı. Bu işler için gerekli pul bedelleri ile diğer harcamalar müteahhide ait olacaktı.

Tarik Komisyonu’nun yazılı emri olmadıkça müteahhit inşaatı ikinci bir müteahhite ihale edemezdi. Müteahhit inşaat mahalline yakın bir yerde ikamet etmeli ve yerinde bulunmadığı zamanlarda yerine bir vekil bırakmalıydı. Müteahhit inşaatta çalıştıracağı şahısların suçlarından ve fenne uygun olmayan işlerden bizzat

371 Umur-ı Nafia ve Ziraat Mecmuası, “Turuk ve Maâbir’in İhale-i İnşasına Dair Şerait-i Umumiye”, 1 M 1309 (07.08.1891), s. 21-29.

153

sorumluydu. Mühendislerin işe yaramadığını belirttikleri çalışanlar müteahhit tarafından değiştirilecekti. Müteahhit çalıştırdığı usta ve amelelerin yevmiyelerini her on beş günde bir ödemeye mecburdu. Ödemelerin 8 gün gecikmesi halinde usta ve ameleler Tarik Komisyonu’na müracaat eder ise geciken ödemeler komisyonca doğrudan müteahhidin alacaklarından tahsil edilerek çalışanlara ödenecekti.

İnşaat için gereken baraka, ambar ve her türlü alet ve edevat müteahhit tarafından tedarik edilecekti. Yol yapımı için gereken arazi hükümet tarafından müteahhide ücretsiz olarak verilecekti. İnşaatta kullanılacak her türlü malzeme ihale şartnamesinde ve keşif defterinde belirtilen cinse uygun olmalıydı. Gerek inşaat zamanında ve gerekse kabulü esnasında istenilen şekilde yapılmayan inşaatın ikmal ve ıslahını mühendisler yazılı olarak müteahhide ihtar edeceklerdi. Eğer müteahhit gerekeni yapmazsa bunun masrafları kendisinden alınacaktı.

İnşaat esnasında meydana çıkan her çeşit tarihi eser hükümete aitti. Müteahhit zarara uğrasa dahi tazminat talebinde bulunmayacaktı. Müteahhidin inşaattan çekilmesi durumunda oluşacak zararlar müteahhidin alacaklarından tahsil edilecekti.

Bu yeterli olmaz ise teminat akçesinden alınacaktı.

Müteahhidin vefat etmesi halinde mukavelename bozulmuş oluyordu. Ancak müteahhidin varisi inşaatı devam ettirmek ister ve buna Tarik Komisyonu olur verir ise yeniden bir mukavelename yapılarak inşaat varisine ihale edilebilirdi. Ticaret ve Nafia Nezareti’nden inşaatın iptali emredildiğinde mukavele fesh olunacaktı. Fakat bu durumda müteahhidin yaptığı iş ve kullandığı malzemenin bedeli ödenecekti. 15 gün veya 1 ay zarfında yapılan iş mühendisler tarafından kontrol edilerek rapor edilecekti. Bunların Tarik Komisyonu’nda tasdik olunmasından sonra yapılan işin

154

bedeli müteahhide ödenecekti. Ancak bu bedelin %10’u müteahhide ödenmeyecek ve teminat akçesi olarak iş tamamlanıncaya kadar muhafaza edilecekti.

Müteahhid şartnamede belirlenen müddet içinde inşaatı tamamlamaya mecburdu. Aksi halde işin bitirilme süresinden itibaren her ay, ihale bedelinin %3’ü ceza olarak alınacaktı. Ancak kötü hava şartları sebebiyle mühendisler tarafından tatil edilen günler inşaat müddetine eklenecekti. İnşaat tamamlandığında sermühendis veya liva mühendisi tarafından geçici kabul işlemleri yapılacaktı.

Bundan altı ay sonra ise müteahhit ve mühendis ile gerektiğinde Tarik Komisyonu üyelerinden birisi mevcut olduğu halde kesin kabul işlemleri yapılacaktı. Kesin kabul işlemleri yapılıncaya değin aradaki zaman zarfında müteahhit inşaattan sorumlu olup gerekli tamiratın masrafları da kendisine aitti. Teminat olarak alınan %10’luk ücret kesin kabul işlemlerinin ardından müteahhide verilecekti. İnşaat esnasında liva mühendisi ile müteahhit arasında ihtilaf çıktığında vilayet sermühendisine başvurulacak ve baş mühendis tarafından verilecek karar üzerine ihtilaflar ortadan kaldırılacaktı. Fakat ihtilaf müteahhit ile vilayet fen memurları arasında çözülemeyecek olursa durum Tarik Komisyonu’nda müzakere edilerek valiye arz olunacaktı.

İkinci bölüm (21-31. Maddeler),”Şerâit-i İnşâiyye” ve “Levâzımât-ı İnşâiyye”

olarak iki kısıma ayrılmıştır. “Şerâit-i İnşâiyye “ başlıklı birinci kısım ise “Tesviye-i Terabiye” ve “Şose” olarak ikiye ayrılıyordu.

“Tesviye-i Terabiye” başlığı altındaki kısımda toprağın düzlenmesi, eğimlerin ortadan kaldırılması gibi teknik işler açıklanmaktaydı. Yolların hafriyat yapılacak kısımları ile düz ovalara tesadüf eden yerlerde hendeklerin genişliği 1,5 metre ve derinliği 50 cm. , meyilleri ise 45 derece olacaktı. Fakat kayalık mahallerde

155

hendeklerin genişliği şevlerin meyli derecesinde azaltılacaktı. Şevlerin meyli dolmalarda 1 metre yüksekliğe 1,5 metre genişlik, toprak yarmalarda ise 1 metre derinlik için 1 metre genişlik verilecekti. Yani 45 derece meyil bulundurulacaktı. Sert kayalık hafriyatta 1 metre yükseklik için 10 cm. genişlik verilmeliydi. Sert topraklı ve yumuşak kayalıklı hafriyatta verilecek meyil sertliğin derecesine göre değişebilirdi. Hafriyattan elde edilecek toprak civar mahallerin doldurulmasında ve fazlası ise yolun haricinde şevlerin başından en az 1 metre mesafeye konulacaktı.

Doldurma için kullanılacak toprak yol civarında çukurlar açılarak alınacak ancak derin hendekler oluşturulmamasına dikkat edilecekti. Toprak alınacak mahaller dolmaların eteğinden en az 1,5 metre uzaklıkta olmalı ve çukurlara su dolmamasına dikkat edilmeliydi. Dolmaların içinde tezek, çayır ve ağaç kökü gibi şeyler bulunmamasına itina gösterilmeliydi. Eğer dolma 50 cm.’yi aşacak olursa her 25 cm.

yükseklikte tabaka doldurulacaktı. Dolma içinde taş ile toprak karışık bulunacak olur ise taşlar düzeltilerek aralarında boşluk kalmayacak biçimde toprakla doldurulacaktı.

Dolma içinde taş ile toprak karışık bulunacak olursa taşlar düzeltilerek aralarında boşluk kalmayacak biçimde toprakla doldurulacaktı. Eğimi 60 dereceyi aşan eteklerinde ve yamaç yerlerde 45 derece meyil ve 50 cm. genişlikte birer hendek kazılacaktı.

Şosenin kalınlığı 25 cm. olacaktı. Bu 25 cm. kalınlık kırma taştan yapılacaktı.

Taşlar 6 cm. hacminde olarak kırdırılacak ve kırılmamış taşlar kullanılmayacaktı.

Sert ve iyi cinste taşlar döşenecekti. Taşlar döşendikten sonra birbiriyle birleşmesini kolaylaştırmak için silindir ile düzeltilecekti. Ayrıca 4 cm. topraksız iri kum döktükten sonra tekrar silindir çekilecekti. Keşif defterinde aksi belirtilmediği

156

müddetçe silindirin tedariki müteahhide aitti. Dolma ve şose oturduktan sonra yolun yüzeyinin kamburu şose genişliğinin 1/50 nispetinde bir yükseklikte kalmalıydı.

Destek duvarları ihtiyaca uygun olarak harçlı veya harçsız olarak yapılacaktı.

Harçsız olarak inşa edilecek destek duvarlarının dış yüzü 2 metre yüksekliğe 1 metre genişlikte olmalı idi. Duvarın ortalama kalınlığı yüksekliğinin yarısı kadar olmalıydı.

Kârgir olarak yapılacak duvarın ortalama kalınlığı yüksekliğinin 1/3’ünden az olamazdı. Kârgir duvarlarda su sızıntıları için “barbakan” denilen delikler bulundurulmalıydı. Dik meyilli yerlerden geçen yollarda yüzeyin sel suları ile kaplanmaması için taştan kuşaklar yapılmalıydı. Ayrıca dik meyilli bölgelerdeki hendeklerin bozulmaması için hendek kenarlarına taş ile kademe kademe kaldırım döşenecekti.

Köprü ve menfezlerin duvar kısımlarında kullanılacak taşların birbirleriyle gergi gibi birleştirilerek aralarında boşluk kalmamasına dikkat edilmeliydi. Adi duvarlarda da bu işlem uygulanacaktı. Köprü ve menfezlerin yüz kısmında tuğla kullanılamazdı. İnşaatta kullanılacak taşların sert ve donun etkisinden bozulmayacak cinsten olması gerekliydi. Köprülerde kullanılacak kirişlerle diğer keresteler çıralı çamdan veya meşe ağacından olmalı ve bunlar katranlandıktan sonra kullanılmalıydı.

Döşeme kısmı meşe veya keresteden olup, kalınlığı 12 cm.’den az olmamalıydı.

Kullanılacak her türlü kereste en az altı ay önce kesilmiş olacaktı.

İnşaatta mümkün olduğunca su kireci kullanmaya gayret edilmeliydi. Su kireci tedarik edilemediği takdirde yağlı kireç kullanılmalıydı. Yağlı kirecin su kireci niteliklerini alabilmesi için çimento veya tuğla ya da kiremit tozu ile karıştırılmalıydı.

Harç yapmak için kullanılacak kumun dere kumu olmamasına özen gösterilecekti.

Duvar derzleri su kireciyle veya çimento ile yapılmalıydı. Derz yapılmadan önce taş

157

veya tuğlaların aralarında kalan harçlar 3 cm. derinlikte olarak çıkarılıp temizlenmeliydi.

Turuk ve Maâbir’in ihale ile inşasına dair 1891 tarihli düzenlemeden evvel ihaleye çıkılarak yapılan yollar da olmuştu. Örneğin; İzmid-Ankara yolunun yapımı işi ihale ile Mösyö Human’a verilmişti. Ancak yolun yapımında sorunlar ortaya çıkmış, bunun üzerine dokuz maddelik yeni bir şartname hazırlanmış ve taraflarca imzalanmıştı.³⁷². Trabzon ile Erzurum arasındaki yolun tamiri ve Bayezid’e kadar uzatılması için bu yolun ihale suretiyle müteahhite verilmesi düşünülmüştü³⁷³. Daha sonra Nafia Nezareti tarafında Trabzon-Erzurum yolunun ihalesi için 5 maddelik bir şartname hazırlanmış ve ihaleye çıkılmıştı³⁷⁴. Bu örneklerde de görüldüğü üzere imparatorlukta yolların ihale ile yapımı yeni bir uygulama değildi. Ancak 1891 öncesi uygulamalarda her ihale için ayrı şartname hazırlanıyor, her başvuru ayrı ayrı değerlendiriyordu. Fakat bu yeni düzenleme ile ülke genelinde yapılacak tüm ihaleler için ortak bir ön şartname hazırlanarak uygulanmaya çalışılmıştı. Fakat bölgelerin coğrafi özelliklerine göre hazırlanan ihale şartnamelerinde bazı değişikliklerde yapılabiliyordu.