Yol Yapımı İle İlgili Olarak Vilayetlere Gönderilen 1881 Tarihli Genelge 133

133

3.1.3. Yol Yapımı İle İlgili Olarak Vilayetlere Gönderilen 1881 Tarihli

134

Nezareti’ne bildirilmesi, bu sayede işin hızlı ve sorunsuz bir şekilde yerine getirilmesi hususunda gerekli tedbirlerin alınması gerektiği bildirilmişti.

Vilayetlere gönderilen 1881 tarihli bu genelge ile turuk ve maâbire ait işlerde ortaya çıkan sorunların çözümü bazı uyarı ve önerilerde bulunmuştu. Yolların yapım ve onarımının düzenli olarak yapılabilmesi için hem yerel halkın hem de hükümet temsilcilerinin daha fazla özen göstermeleri istenmişti. Yapılacak tüm işlemlerin suistimallere yer verilmeden Turuk ve Maâbir Nizamnamesi hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesi gerektiği belirtilmişti.

3.1.4. Şarkî Rumeli’ye Mahsus İlk Düzenleme

Osmanlı Devleti’nde yol yapım çalışmalarında bölgelere göre bazı özel düzenlemelerin yapıldığı da görülmekteydi. Devletin yaşadığı toprak kayıpları, ekonomik koşullar ya da idarecilerin kişisel çabaları ile doğru orantılı olarak karayolu inşasında farklı düzenlemelere rastlamak mümkündü. Doğu Rumeli ile ilgili yapılan farklı düzenlemenin sebebi, bölgenin 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’nin ardından aldığı özel durumla alakalıydı. Ayastefanos Antlaşması ile Osmanlı Devleti Balkanlar’daki üstünlüğünü Rusya’ya kaptırmıştı. Rusya’nın elde ettiği kazanımlar ve Büyük Bulgaristan’ı kurma hayali İngiltere’yi son derece rahatsız ediyordu. Bu şartlarda toplanan Berlin Kongresi Osmanlı Devleti’nin bölgedeki geleceğinin belirlenmesi adına oldukça önemliydi. Şarkî Rumeli tabiri ilk kez kongrede dile getirilmişti. İngiliz Başkanvekili Lord Salisbury’in teklifine göre Büyük Bulgaristan iki kısma ayrılacak ve kuzeydeki topraklar “Bulgaristan Emareti”, güneydekiler ise “Şarkî Rumeli Eyaleti” ismini alacaklardı. Bu vilayetin askerî ve siyasi bakımdan idaresi Osmanlı

135

Devleti’ne bırakılacaktı. Padişah vilayetin kara ve deniz güvenliğini sağlayabilmek için askerî tedbirler alabilecek, bölgeye asker yerleştirebilecekti³⁵⁷. 13 Temmuz 1878 tarihinde imzalanan Berlin Antlaşması ile Şarkî Rumeli müstakil bir vilayet haline gelmişti. Şarkî Rumeli Vilayeti siyasi ve askerî bakımdan doğrudan Osmanlı Devleti’ne bağlı olup, bir Hıristiyan vali tarafından yönetilecekti³⁵⁸.

Müstakil bir vilayet haline dönüşen Şarkî Rumeli için devlet yeni düzenlemeler yapmaya başlamıştı. Tespit edebildiğimiz kadarıyla karayolları ile ilgili bölgeye mahsus olarak yapılan ilk düzenleme 25 Ca 1296 (17.05.1879) tarihli

“Rumeli-i Şarkî’nin Nizâmnâme-i Dâhiliyesiyle Zeylleri” başlıklı bölümün 8.

faslında yer almaktadır³⁵⁹. Bu nizamnamenin 8. faslı 84 maddeden oluşmakta olup 9 ile 33. maddeler arası yollar ile ilgilidir. 9. maddede belirtildiğine göre yollar; eyalet yolları, elviye yolları ve köy yolları olmak üzere üç kısma ayrılmıştı.

“Eyalet Yolları” başlıklı kısımda (10-14. maddeler) genel çizgileriyle eyalet yolları ile ilgili işlerin idaresi, inşaatı ve tamiratı konuları açıklanmaya çalışılmıştı. İki veya daha fazla livayı birbirine bağlayan yollar eyalet yolu olarak kabul edilmişti.

Eyalet yolları sınıfına dahil olacak yolları Nafia Müdüriyeti belirleyecekti. Bu doğrultuda müdüriyetin hazırlayacağı defter eyalet meclis-i umumiyesince tasdik olunacaktı. Eyalet yollarının uzunluk ve genişliği ile bunların inşa ve tamiratı Nafia Müdüriyeti tarafından hazırlanacak bir nizamname ile belirlenecekti. Eyalet yollarının inşa ve tamirat masrafı eyalet masraflarından karşılanacaktı. Eyalet yollarının geçtiği mahallerden ve bunları kullanan ahaliden hiçbir şekilde bir vergi alınmayacaktı.

Yalnızca belirli köprülerden geçiş parası alınabilecekti.

357 Mahir Aydın, Şarkî Rumeli Vilâyeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 1989, s. 14-16.

358 Mahir Aydın, a.g.e. , s. 18.

359 Düstûr, 1. Tertip, 4. Cilt, 25 Ca 1296 (17.05.1879), “Rumeli-i Şarkî’nin Nizâmnâme-i Dâhiliyesiyle Zeylleri”, s. 964-977.

136

“Elviye Yolları” başlıklı kısımda (15-20. maddeler), sancak yollarının idaresi, inşaatı ve tamiratı ile ilgili konular açıklanmıştı. Bir sancak dahilinde bulunan kaza merkezlerini birbirine bağlayan veya bu merkezlerin birinden sancağa kadar giden yollar sancak yolu olarak belirlenmişti. Sancak meclis-i kebirleri Nafia Müdüriyeti ile beraber sancakları dâhilinde bulunan yolları sınıflandırarak bunların bir defterini hazırlayacaklardı. Bu defter hazırlandıktan sonra sancak meclis-i kebiri ile Nafia Müdüriyeti’nin onayı olmaksızın değiştirilemeyecekti. Sancak yollarının uzunluk ve genişliği ile bunların inşa ve tamiratı sancak meclis-i kebiri ile Nafia Müdüriyeti tarafından hazırlanacak bir nizamname ile belirlenecekti. Bu nizamname sancak yollarının idaresiyle masrafların taksimini de belirleyecekti. Yeni baştan yapılacak her sancak yolunun sancak meclis-i kebiri tarafından kararlaştırılan haritasının Nafia Müdüriyeti’ne sunularak onaylanması gerekli idi. Sancak yollarının inşa ve tamiratı ile bunların idaresi geçtikleri sancaklara ait olacaktı. Sancak dâhilinde alınacak geçiş bedelleri Sancak meclis-i kebiri tarafından belirlenecekti.

“Köy Yolları” başlıklı kısımda (21-28. maddeler), köy yollarının sınıflandırılması, idaresi, inşaat ve tamirat işleri açıklanmıştı. Nahiyeler arasındaki bağlantıyı sağlayan yollar köy yolu olarak kabul edilmişti. Belediye meclisleri köy yolları sınıfına dâhil etmek istedikleri yolların defterini tanzim ettireceklerdi. Bu defterlerin mutasarrıf tarafından onaylanması lazımdı. Yapılacak her türlü tadilatın da mutasarrıf tarafından tasdik edilmesi gerekli idi. Köy yollarının inşa ve tamirat ile idaresi sancak meclis-i kebiri ile Nafia Müdüriyeti tarafından hazırlanacak bir nizamname ile belirlenecekti. Köy yolları hakkındaki her türlü lâyıhanın sancak meclis-i kebiri tarafından onaylanması gerekliydi. Köy yollarından yararlanan nahiyeler istifadeleri ölçüsünde bunların inşa ve tamiratına yardım edeceklerdi.

137

Nahiyeler kendi arazileri içerisinde bulunan köy yollarına ayrılan masrafları ya kendi gelirleri ile veyahut koyacakları bir vergi ile karşılayacaklardı. Köy yollarının inşaat ve tamiratı için gerekli masraflar nahiye gelirlerine pek ağır gelir ise belediye meclisi gerekli paranın tedariki hususunda mutasarrıf ve sancak komisyonu ile beraber geçiş vergisi koyabilecekti. Ancak konulacak vergi yalnızca yolun yapımı için gerekli para sağlanıncaya kadar uygulanacaktı. Masraflar çıkar çıkmaz geçiş vergisi kaldırılacaktı.

Sancak komisyonu tarafından onaylanmayan geçiş resimleri ise uygulamaya konulamazdı.

“Eyalet ve Liva ve Köy Yollarına Müteallik Ahkâm-ı Umumiye” başlıklı son kısımda (29-33. maddeler), eyalet, liva ve köy yolları ile ilgili genel hükümler yer almaktaydı. Buna göre eyalet, liva ve köy yollarının geçtiği arazinin mülk olarak verilmesinde ve bundan doğacak her türlü anlaşmazlıkta mahkemeye başvurulacaktı.

Bir yolun güzergâhından dolayı sancaklar arasında çıkacak anlaşmazlıklar sancakların meclis-i kebirleriyle mutasarrıflar tarafından çözülecekti. Eğer bunlar arasında uzlaşma sağlanamazsa konu valiye arz olunacak ve o da Eyalet Meclis-i Umumisi ile beraber meseleyi halledecekti.

Köy yollarının güzergâhından dolayı nahiyeler arasında çıkacak anlaşmazlıklar kaymakam tarafından çözülecekti. Eyalet yolları eyaletin, sancak yolları sancağın ve köy yolları da nahiyenin malıydı. Nafia Müdüriyeti eyalet, sancak ve köy yollarının güvenliklerinin sağlanması hakkında bir nizamname hazırlayacaktı.

Şarkî Rumeli’ye mahsus bu düzenleme ile İmparatorluğun diğer bölümlerinde uygulanan Turuk ve Maâbir Nizamnamesi arasında bazı farklılıklar olduğu görülmekteydi. Turuk ve Maâbir Nizamnamesi’nde yollar dört sınıfa ayrılmışken, bu bölgeye ait düzenlemeye göre yollar; eyalet yolları, elviye yolları ve köy yolları

138

olmak üzere üç kısma ayrılmıştı. Ayrıca bu düzenlemeye bakıldığında, Eyalet Meclis-i UmumMeclis-isMeclis-i, Sancak MeclMeclis-is-Meclis-i KebMeclis-irMeclis-i ve BeledMeclis-iye MeclMeclis-islerMeclis-inMeclis-in yol yapım Meclis-işlerMeclis-inde daha aktif rol oynadığı görülmektedir.