Yol Bekçileri

1869 Turuk ve Meabir Nizamnamesi’ne göre yolların yapılan kısımlarında daimî surette yol bekçileri bulunması gerekmekteydi. Yol bekçilerinin görevi, yapılan yolların korunması ve ufak tefek tamirlerinin yapılması olarak belirlenmiştir.616 50 yaşından yukarı olanlar yol bekçisi olamazlardı. Yol bekçilerinin amiri olan bekçibaşlarının okuma-yazma bilmeleri ve yol inşasında mutemed veya komiserlik gibi hizmetlerde bulunmuş olmaları gerekliydi. Yol bekçilerinin uygunsuz davranışlarda bulunmaları yasaklanmıştır. Bu tür harekette bulunanlara önce para cezası verilir, beş defadan fazla para cezası alan yol bekçisinin ise görevine son verilirdi.617

Yol bekçileri, özellikle Trabzon-Erzurum, Mudanya-Bursa ve Edirne’den demiryolu mevkiine kadar olan yollar ile Selanik vilayeti dâhilinde bazı yollarda istihdam edilmişlerdir.618

Bekçi istihdam edilen yerlerden olan Tuna vilayetinde her bir sancakta yapılan yolların yarım saatlik mesafede olan amele postaları için bir yol bekçisi tayin olunmuştur. Yolların ufak tefek tamiri ve korunması gibi günlük işler de vazifeli yol bekçilerinin göreviydi. Bu bekçiler 2 km’den 8 km’ye kadar birer yolu muhafazaya memurdu. Her 30 km uzunluğunda bir bölgeye tayin edilmiş yol bekçileri bir başbekçiye tabidiydiler.⁶¹⁹

Yol bekçilerinin çalışma şekilleri de yine kanunla belirlenmişti. Buna göre tatil günleri hariç her gün güneş doğduktan 1 saat sonra ve güneş batmadan 1 saat öncesine kadar yolda çalışıp, dinine göre Cuma veya Pazar günleri hariç diğer günlerde yalnız kendisinin sorumlu bulunduğu yeri dolaşırdı. Yol bekçileri bozulmuş bir yer gördüğü anda derhal tamir eder, hayvanların yolun imalat-ı sanayiasına (köprü, hendek,

615 BOA T 695/90, 19 Cemaziyelahir 1337/22 Mart 1919.

616 Yol bekçileri daha önceki yıllarda yollar yapılırken bu yolların güvenliğinin sağlanması için geçici olarak tayin olunan kır serdarlarının ve derbentçilerin daha düzene kavuşturulmuş ve çalışma alanlarının nizama kavuşturulmuş şeklidir.

617 BOA ŞD 495/19, 23 Safer 1285/15 Haziran 1868; BOA Đ MMS 37/1549, 4 Cemaziyelevvel 1286/12 Ağustos 1869.

618 BOA ŞD 507/12, 18 Safer 1304/16 Kasım 1886.

619 Bu usul öncelikle Tuna vilayetinde uygulanmıştır. Halkın sürekli olarak yol inşaatlarında çalıştırılmasındansa vilayette yapılan yolların tamiri için iki-üç saat mesafede birer kulübe inşa edilmesi ve bekçi bulundurulması kararlaştırılmıştır. BOA MVL 1072/40, 27 Cemaziyelahir 1282/17 Kasım 1865.

148

banket vs.) ve çevredeki ağaçlara zarar vermemesine azamî ölçüde dikkat gösterirlerdi. Yol bekçisi, yolların tamiri için gerekli aletleri hükümetten alarak bunların korunmasına azamî önem gösterirdi. Yol bekçilerinin kendilerini tanıtan bir işaretleri olacağı gibi kendilerini korumaları için silah taşımaya da izinliydiler. Yol bekçisi yol kenarında yapılan bir kulübede otururlardı. Burada aileleri ile kalabilir ve çevredeki araziyi işleyebilirlerdi. Ayrıca ticaret yapma izinleri de vardı. Başmühendisten izin almak suretiyle hasat döneminde hasat da yapabiliyorlardı.620

Bekçibaşı memur olduğu yol kısmına mümkün olduğunca merkezî bir yerde ikamet eder ve yol bekçilerinin işlerini yapıp yapmadıklarını kontrol ederdi. Mühendislerden gelen talimatları yol bekçilerine iletmekle ve sık sık teftişe çıkmakla yükümlüydü. Bekçibaşı, mühendis ve kondüktörün emri altında olarak yola zarar verenleri yerel hükümete bildirirdi. Yol bekçileri maaşlarını bekçibaşı vasıtasıyla alırdı. Yol bekçilerinin maaşı vilayet gelirinden ödenmekte idi. Bunun için bazen vilayetlerde ek bir vergi alınması gerekmiştir.⁶²¹ Fakat yolların korunması maksadıyla istihdam edilen yol bekçilerinden istenilen fayda elde edilememiş, bu yüzden bütün vilayetlerde yol bekçisi istihdamından sakınılmıştır.622

2.4.1.6. Đşbaşı

Đşbaşılar kondüktörlere yardımcı elemanlardır. Amelelerin postalarda hazır bulunup bulunmadıklarını yoklama ve mühendis ile kondüktörlerin tenbihleri doğrultusunda inşaatın yapılmasına nezaret ve dikkat etmekle görevlidirler. Đşbaşı, yevmiyeli amelelerin mahallerinden kaybolmamalarına, inşaatın kontrata ve başmühendisin emirlerine uygun olarak yapılmasına dikkat eder, yoklama defterlerini kondüktöre gönderir, kondüktör de muhasebe özetini başmühendise gönderirdi.⁶²³

620 BOA ŞD 495/19, 23 Safer 1285/15 Haziran 1868; BOA Đ MMS 37/1549, 4 Cemaziyelevvel 1286/12 Ağustos 1869.

621 BOA ŞD 1191/28, 19 Cemaziyelahir 1309/20 Ocak 1892. 622 BOA ŞD 507/12, 18 Safer 1304/16 Kasım 1886.

623 BOA ŞD 495/19, 23 Safer 1285/15 Haziran 1868; BOA Đ MMS 37/1549, 4 Cemaziyelevvel 1286/12 Ağustos 1869; Düstûr, I. Tertip, C. II, Đstanbul 1289, s. 302-309.

149

Tablo 34: 1871-1872 Yılında Vilayetlerde Bulunan Nafia Yol Memurları ve Maaşları624

Vilayet Đsmi ^Maaş Miktarı Vilayet Đsmi ^Maaş Miktarı

Edirne Vilayeti ^{Hüdavendigar} Vilayeti

Edirne Sancağı Başmühendis 3250

Başmühendis 2500 Kondüktör 750 Mühendis Muavini 1000 Kütahya Sancağı Kondüktör 600 Mühendis Muavini 1000

Filibe Sancağı Karesi Sancağı

Mühendis Muavini 1250 Mühendis Muavini 1000 Kondüktör 600 Kondüktör 750

Đslimye Sancağı Tarik Bekçileri (6 adet) 250

Mühendis Muavini 1000 Kondüktör 600 Diyarbakır Vilayeti

Gelibolu Sancağı Mühendis 2500

Mühendis Muavini 1000 Mühendis Muavini 1250 Kondüktör 600 Kondüktör 750

Tekfurdağı Sancağı Kondüktör 500

Kondüktör 600

Girid Vilayeti

Ankara Vilayeti Kondüktör 750

Mühendis Muavini 1500 Kondüktör 500

Kondüktör 750

Yanya Vilayeti

Aydın Vilayeti Mühendis 2500

Başmühendis 4000 Mühendis Muavini 1250 Mühendis Muavini 2500 Mühendis 3000 Mühendis Muavini 1500 Mühendis Muavini 1000 Trabzon Vilayeti Başmühendisler 3611

Adana Vilayeti Mühendis Muavini 1250

Başmühendis 2000 Kondüktör 750 Mühendis Muavini 1250 Kondüktör 750 Canik Sancağı Mühendis Muavini 2200

Sivas Vilayeti Mühendis Muavini 1250

Başmühendis 2500 Kondüktör 600 Mühendis Muavini 1000 Kondüktör 600 Kondüktör 600 Tarik Bekçileri 14200

Amasya Sancağı

Mühendis Muavini 1000 Tuna Vilayeti Kondüktör 500 Rusçuk Sancağı

Başmühendis 2500

624 BOA ML MSF Nr. 18303, s. 78-84

150

Suriye Vilayeti Mühendis Muavini 1250

Başmühendis 2000 Kondüktör 600

Kondüktör 500

Selanik Vilayeti Vidin Sancağı

Başmühendis 2000 Mühendis Muavini 1250 Mühendis Muavini 1250 Kondüktör 600 Mühendis Muavini 1000 Tulcu Sancağı Mühendis Muavini 1000 Mühendis Muavini 1250 Kondüktör 750 Kondüktör 600 Kondüktör 750 Tırnovi Sancağı

Geçici Memurlar Mühendis Muavini 1000

Mühendis 2500

Mühendis Muavini 1250 Kastamonu Vilayeti Kondüktör 1000 Başmühendis 2250 Kondüktör 750 Mühendis Muavini 1250 Kondüktör 750 Sinop Sancağı Yol Bekçibaşıları (6 adet) 400 Mühendis Muavini 1250 Yol Bekçibaşıları (44 adet) 200 Kondüktör 750

Çankırı Sancağı

Prizren Vilayeti Mühendis Muavini 750

Başmühendis 2000 Đnebolu Sancağı Kondüktör 500 Kondüktör 750

Niş Sancağı

Mühendis Muavini 1000 Konya Vilayeti

Üsküp Sancağı Başmühendis 2000

Kondüktör 750 Mühendis Muavini 1000

Kondüktör 750

Cezayir-i Bahr-i Sefid

Vilayeti Kondüktör 750

Mühendis Muavini 1000 Kondüktör 500 Bosna Vilayeti

Başmühendis 2000

Halep Vilayeti Mühendis Muavini 1000

Başmühendis 6750 Đzvornik Sancağı Kondüktör 500 Mühendis Muavini 1000 Kondüktör 750 Hersek Sancağı Kondüktör 600 Mühendis Muavini 1250

Tabloda da görüldüğü gibi 1871-1872 yılında 15 vilayet ve 26 sancakta yol ve köprü işleri için başmühendis, mühendis muavini, kondüktör ve yol bekçileri istihdam edilmiş olup, bunların maaşları çeşitlilik arzetmektedir. Başmühendisler 2.000 ile 6.750 kuruş, mühendisler 1.200 ile 3.000 kuruş, mühendis muavinleri 1.000 ile 2.500

151

kuruş, kondüktörler 500 ile 1.000 kuruş, yol bekçileri 200 ile 400 kuruş arasında değişen maaşlar almaktaydılar.

Daha sonraki yıllarda yapılan işlerin artışı ile paralel olarak vilayetlere atanan nafia memurlarının da arttığı gözlemlenmektedir. Özellikle yol inşaatı fazla olan mahallerde başmühendisin yanında birer liva mühendisi bulunuyordu. Çoğu vilayette Mühendis Mektebi mezunu başmühendis muavinleri ve livalarda mühendislere yardımcı kondüktörler bulunuyordu. Sermühendisin keşif için vilayet dâhilinde dolaşması gerektiğinde vilayet merkezindeki vazifeyi ya liva mühendisi ya da mühendis muavini yürütmekteydi. Sancak mühendisi görev icabı başka yerde bulunduklarında onların yerine de kondüktörler işleri yürütüyordu.⁶²⁵ 1900-1901 yılında Selanik vilayetinde 13 mühendis, 8 kondüktör ve 2 kâtip Nafia Nezareti tarafından ataması yapılarak görevlendirilmiştir. Aşağıda isimleri ve maaşları detaylı olarak tabloda görülen bu memurların yanında maaşları 200 ile 250 kuruş arasında değişen 10 adet çavuş ve bir adet odacı da vilayet tarafından görevlendirilmiştir.626

Tablo 35: Selanik Vilayeti’nin Nafia Nezareti Tarafından Ataması Yapılan Nafia Memurları

Memurun Đsmi Görevi Đşe Başlayış Tarihi Maaşı Görev yeri

Abdülhalim Efendi Başmühendis 26 Ekim 1899 2250 Selanik Dimitriyadis Efendi Başmühendis Muavini 31 Mayıs 1882 1750 Selanik Mihran Kolosyan Efendi Vilayet mühendisi 2 Mayıs 1895 1500 Selanik Postel Teodor Efendi Mühendis 9 Haziran 1886 1250 Siroz Agop Çamiç Efendi Mühendis 13 Ocak 1895 1000 Selanik Mustafa Efendi Mühendis 20 Ağustos 1902 1000 Drama Hüsnü Efendi Mühendis 23 Ocak 1897 1000 Selanik Mustafa Zihni Efendi Başmühendis Muavini 26 Temmuz 1308 800 Selanik Haydar Efendi Gevgili Köprüsü Đnşasına Memur 7 Ağustos 1892 800 Gevgili Hüseyin Hami Efendi Başmühendis Muavini 6 Temmuz 1900 650 Drama Đsmail Hacı Efendi Başmühendis Muavini 24 Haziran 1898 650 Siroz Mehmed Galib Efendi Başmühendis Muavini 8 Haziran 1900 500 Drama Latif Efendi Başmühendis Muavini 7 Haziran 1902 500 Drama Đzak Salim Efendi Baş Kondüktör 13 Ağustos 1886 800 Selanik Hüseyin Tevfik Baş Kondüktör 10 Haziran 1886 750 Selanik Hafız Reşid Efendi Kondüktör 10 Eylül 1902 600 Selanik Hamit Efendi Kondüktör 14 Eylül 1902 600 Selanik Polidefki Yolonaki Efendi Kondüktör 26 Ağustos 1888 650 Selanik Çerkes Hasan Hamza Efendi Kondüktör 22 Ekim 1893 500 Selanik Ahmed Hayri Efendi Kondüktör 14 Temmuz 1894 500 Siroz Hasan Lütfü Efendi Kondüktör 2 Ekim 1898 500 Selanik Ömer Lütfü Efendi Nafia Komisyon Kâtibi 13 Ekim 1888 700 Selanik Avram Eskinazi Efendi Nafia Komisyon Kâtibi 30 Ağustos 1896 300 Siroz

625 Umur-ı Nafia ve Ziraat Mecmuası, 7. Sene, Nr. 17, 20 Şaban 1309/20 Mart 1892, s. 516-517. 626 BOA T 2870/75, 14 Safer 1321/12 Mayıs 1903.

152 2.4.2. Đdare Memurları

Nafia Nezareti’nin taşra teşkilatında vilayetlerde tarik komisyonu, nafia idaresi, nafia komisyonları gibi idareler ve komisyonlar oluşturulmuştur. Bu idare ve komisyonlar vilayetlerde bayındırlık faaliyetlerinin hangilerinin yapılacağı ve yapılmakta olan inşaatların da mali ve fenni açıdan denetlenmesinde görev almaktaydılar. Nafia komisyonunun başkanı vali olmakla beraber nafia idaresinin başı, nafia müdürünün olduğu yerlerde Nafia Müdürü⁶²⁷, olmadığı yerlerde sermühendislerdi. Đdare memurları yol eminleri, sandıktar, tahsildar, kâtipler ve çavuşlardan ibaretti. Her vilayette daimî surette bir yol emini, bir sandıktar ve bir kâtip bulunurdu.

Yol yapılacak mevkiye amele-i mükellefeyi getirmek üzere her bir kazada bir komiser bulundurulmalıydı. Vali her sene öncelikle vilayet dâhilinde inşa ve tamiri kararlaştırılan yolların masraf cetvellerini hazırlayarak, bu masrafın ne kadarının amele-i mükellefeden karşılanacağını ve ameleye ne kadar para tahsisi ve inşaat için ne kadar memur istihdam edilmesi gerektiğini bildiren cetvelleri vilayet idare meclisine sunmakla yükümlüydü. Vilayet Đdare Meclisinin kararı ve valinin yazısı Bab-ı Âli’ye takdim olunarak Nafia Nezareti’ne havale edildikten sonra nezaret de görüşünü Bab-ı Âli’ye bildirirdi. ⁶²⁸