Nafia Müdürleri

Nezaretin taşrada yapılacak bayındırlık işlerinin yürütülebilmesi için taşrada Nafia Müdürlükleri oluşturulmuştur. Bunun ilk örneğine Boğdan’da rastlamaktayız. Tuna Vilayet Nizamname’sinin 11. maddesi uyarınca 2 Haziran 1865 tarihinde burada bir Nafia Müdürlüğü oluşturulmuş ve Nafia Müdürünün vazifelerine dair bir nizamname hazırlanmıştır. Geçici olarak hazırlanmış olan nizamname 19 maddeden oluşmaktadır. Her ne kadar bu nizamname Tuna vilayetindeki görevli nafia müdürlerinin görevlerini belirleyen bir nizamname olsa da daha sonra diğer vilayetlere de nafia müdürü atanmış ve onlar için ayrı bir nizamname çıkarılmamıştır. Tuna vilayeti Nafia Müdürleri için çıkarılan nizamname, diğer vilayetlere atanan nafia müdürleri için de emsal teşkil etmiştir.

627 Bkz. Selanik Vilayeti Salnamesi, sene 1325, s. 121 ve 131; Edirne Vilayeti Salnamesi, sene 1314, s. 59; Manastır Vilayeti Salnamesi, sene 1314, s. 68; Adana Vilayeti salnamesi, sene 1309, s. 50. 628 BOA ŞD 495/19, 23 Zilhicce 1285/6 Nisan 1869.

153

Nafia Müdürü yol, köprü inşası ve halkın menfaatleri için yapılması gerekli teşebbüslerde bulunmak, bunların keşif ve muayenelerini yapmakla görevlidir. Nizamnamenin 2., 3., 4. ve 5. maddeleri Nafia Müdürünün maiyetinde çalışacak daimi ve geçici görevlilere aittir. Nafia Müdürü maiyetinde bulunan daimi memurlar, mühendis ve amelebaşı olup, bunların miktarı Nafia müdürünün isteği, valinin başvurusu ile Nafia Nezareti tarafından belirlenirdi. Daimi memurlardan başka inşaat mevsiminde geçici olarak bir takım amelebaşı, işbaşı ve mutemed istihdam olunup, bunların miktarı Nafia Müdürünün isteği üzerine vali tarafından tayin olunurdu. Her bir mühendisin çalışma yerleri Nafia Müdürünün isteği üzerine vali tarafından belirlenecekti. Amelebaşının çalışma yerini ise mühendisin isteği üzerine Nafia Müdürü belirleyecekti. Her bir mühendis maiyetinde amele başı veya mutemed için kalıcı veya geçici bir çalışma bölgesi tayin edecekti. 6 ile 19. maddeler arası Nafia müdürünün görev ve yetkilerini anlatmaktadır. Buna göre Nafia Müdürü inşaatın keşif ve muayenesi işlerini mühendislere paylaştırıp gerekli talimatları verecek, mühendisler tarafından tanzim kılınan layihaları inceleyerek eksiklikleri giderecek, Nafia Nezareti tarafından verilen talimatlara göre düzenleyerek bu layihaları valiye teslim edecekti. Valinin yazısı ile bu layiha Nafia Nezareti’ne gönderilecekti. Mühendis inşaata dair görüşlerini Nafia Müdürüne beyan edecek, Nafia müdürü bunu kendi görüşü doğrultusunda valiye iletecekti. Nafia Müdürü Nafia Nezareti ile Turuk ve Meabir Müdürlüğü tarafından verilecek talimat doğrultusunda hareket edecekti. Talimatta kendisinin uygun bulduğu değişikliği valiye aktaracak vali de Nafia Nezareti’ne bildirecekti. Acilen ve önemle yapılması gereken bir iş olduğunda Nafia Nezareti’nden bir emir gelmesini beklemeden gerekeni yapacak fakat mesuliyet kendisine ait olacaktı. Nafia Müdürü gelecek yıl zarfında inşa edilecek inşaatın müfredatını ve inşaat için çalışacak memur maaşları ve tahsisatı içeren bir takrir kaleme alıp Vilayet Umum Meclisine sunmadan önce valiye sunacaktı. Valinin görüşünü içeren takrir meclise sunulduktan sonra en son Nafia Nezareti’ne gönderilecekti. Nafia müdürü her sene vilayette inşa edilmiş olan yol ve köprülere, istihdam edilen memurlara ve inşaatın gidişatına dair özet bir layiha ve haritayı inşaat mevsiminin sonunda Nafia Nezareti’ne göndermekle yükümlüydü. Đnşaat için kullanılan malzemelere dair yapılan masraf için Nafia Nezareti’ne bilgi verecekti. ⁶²⁹

629 BOA T 3125/5, 7 Safer 1282/2 Temmuz 1865/2 Temmuz 1865; Ayrıca bkz. BOA DH MKT 1342/50, 17 Safer 1301, Edirne'de 1881 senesi Ekim ayına kadar yapılan yol yapım çalışmasına ilişkin vilayet nafia müdürlüğünce hazırlanan cetvelin Nafia Nezareti'ne yollandığına dair belge.

154

Nafia Müdürü yol ve köprülerin yanında bataklıkların kurutulması, nehir ve göllere sedler inşası gibi kamuya hizmet edecek mülkiye mühendislerinin vazifeleri arasında olan bütün işlerin keşif ve muayenesinin yapılmasına memurdu. Nafia müdürü yapmakla mükellef olduğu keşif ve muayene işleri veya imalatı vali tarafından verilecek emre göre yapacak ise de fenni konularda Turuk ve Meabir nizamnamesinin 15. maddesi uyarınca yalnız Nafia Nezareti’nden talimat alıp, talimat verilmediği takdirde sorumluluğu kendisine ait olmak üzere kendi insiyatifini kullanacaktı.630 Osmanlı Devleti’nin ilk olarak büyük vilayetlerinde Nafia Müdürlükleri kurulduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan birisi Edirne vilayetidir. Her ne kadar Edirne Valisi bayındırlık işlerini bizzat kendisinin yürütebileceğini ifade etse de Nafia Nezareti tarafından vilayetin büyüklüğü sebep gösterilerek bayındırlık işleri için bir Nafia müdürünün bulundurulmasının zarurî olduğu ifade edilmiştir.631

II. Abdülhamid döneminde Tuna ve Bosna’nın haricinde Aydın ve Selanik gibi vilayetlere de Nafia Müdürleri atanmıştır. Zamanla görevlerinin birbirine benzemesinden dolayı Nafia ve Ziraat Müdürlükleri birleştirilmiştir. Önce Bosna’da sonra Edirne’de Nafia ve Ziraat Müdürlüklerinin birleştirilip, buralara uygun memur ve mühendislerin tayini istenmiştir.⁶³² Nafia Müdürlerinin yolsuzluk yaptıklarında nasıl bir muamele ile karşılaştıklarını da belgelerden takip edebilmekteyiz. 25 Haziran 1885 tarihli bir belgeye göre Edirne Nafia Müdürü Faso Efendi, 500 kuruşun üstündeki harcamalar için bir Nafia Meclisi oluşturması gerekirken, bunu yapmadan köprü ve yol inşasında bulunarak fazladan harcama yaptığı gerekçesiyle soruşturma geçirmiş ve görevinden alınmıştır.633 Yine Edirne’de 1907 yılında vilayetin bayındırlık işlerinin kötü gittiği ve Nafia müdürünün yolsuzluk yaptığına dair vilayetten Sadarete suç duyurusunda bulunulması üzerine Ticaret ve Nafia Nezareti’nin buraya bir müfettiş göndererek tahkikat yapması istenmiştir.⁶³⁴

Daha sonra bazı vilayetlerde kaldırılan Nafia Müdürlükleri⁶³⁵, 1902 yılında Rumeli vilayetlerinde olmak üzere yeniden teşkil olunmuştur.⁶³⁶ 7 Mayıs 1903

630 BOA BEO A MKT MHM 351/74, 5 Zilkade 1282/22 Mart 1866. 631 BOA T MCM 699/20, 13 Muharrem 1283/28 Mayıs 1866.

632 BOA AMKT MHM 349/88, 16 Şevval 1282/4 Mart 1866; BOA MVL 1013/68, 18 Muharrem 1282/13 Haziran 1865; BOA Đ DH 807/65256, 30 Receb 1297/8 Temmuz 1880.

633 BOA Đ DH 955/75556, 12 Ramazan 1302/25 Haziran 1885. 634 BOA BEO 3160/236949, 28 Şaban 1327/14 Eylül 1909.

635 BOA DH MKT 1933/11, 17 Şaban 1309/17 Mart 1892. Edirne’de 12 Mart 1890 tarihinde nafia müdürlüğü lağv edilmiştir. BOA MV 52/23, 20 Receb 1307/12 Mart 1890; BOA Đ MMS 110/4724, 28 Receb 1307/20 Mart 1890.

155

tarihinde yapılan bir düzenleme ile Rumeli vilayeti nafia müdürlerinin görevleri yeniden belirlenmiştir. Buna göre Nafia Müdürleri vilayetin bayındırlık hizmetlerinin idari işlerinden, sermühendisler ise fenni hususlarından mesuldürler. Nafia müdürleri fenni işlerde ve fen memurlarının vazifelerinin belirlenmesinde sermühendise danışmak zorundadır. Aralarında bu konularda görüş ayrılığı çıkarsa nezaretin heyet-i fenniyesine iletilmek üzere konu Nafia Nezareti’ne bildirilir.⁶³⁷

Nafia müdürleri valilerin maiyetinde olup, bayındırlığa dair iletişim vilayet ile nezaret arasında yapılmakla beraber Nafia Müdürü gerektiğinde nezaretle irtibata geçebilirdi. Nafia müdürleri vilayet Nafia fen memurlarının üstünde olup, vilayet Nafia Komisyonu azasındandır. Nafia Müdürleri valilerin yokluğunda komisyona vekâleten başkanlık ederler. Vilayet sermühendisleri bu komisyonda bulundukları gibi Nafia kâtipleri de hem komisyona hem de Nafia Müdürlerine kâtiplik ederler.⁶³⁸

Nafia müdürleri Turuk ve Meabir Nizamnamesi’nin maddeleri çerçevesinde yapılması ticarî, siyasî ve askerî açıdan aciliyet gerektiren inşaat ve tamirat ile bunların korunmasını sağlamak, tramvay, omnibüs arabaları tesis ile nehir mecralarının kurutulması, selin engellenmesi için gerekli inşaatı yapmak, bataklıkların kurutulması, kara ve deniz ticaretin geliştirilmesi için gerekli mülahazaları vilayet makamına ve Nafia Nezareti’ne bildirmekle yükümlüdür.639

Bedelen mükellefiyet yapılan mahallerde yolların nezaretten verilecek izin doğrultusunda münakasa ile yapılması için ihaleyle, talip çıkmazsa emaneten inşası ile; bedenen mükellefiyet yapılan yerlerde mükelleflere yaptırılmasına nezaret etmek Nafia Müdürünün görevidir. Bunun için nüfus idarelerinden alacakları defterlere göre her sene yol ve köprü inşası ile mükellef ahaliyi tespit, bedelen ya da bedenen yapacakların miktarını vakti zamanında tetkik edeceklerdi. Bedenen mükellefiyet yapacakların inşaat mahalline sevki, bedelen yapacaklardan paranın zamanında toplanması, gerekli evrakın düzenlenmesi, bayındırlık işleri için vilayet gelirlerinden ayrılacak % 5’in teftişi Nafia Müdürlerinin görevleri arasındadır. Keşif, harita, resim gibi evrakın düzenlenmesi fen memurlarına ait işler olsa da bunların muntazam olarak tertibine, bu evrakın dosyalanarak Nafia Nezareti’ne gönderilmesine nezaret etmek Nafia Müdürlerinin işidir. Đnşaatın yolunda gidip gitmediğinin denetlenmesi fen

636 BOA BEO 1966/147446, 24 Ramazan 1320/25 Aralık 1902.

637 BOA T 3126/15, 9 Safer 1321/7 Mayıs 1903; BOA TFR I A 6/571, 11 Safer 1321/9 Mayıs 1903. 638 BOA BEO 3160/236949, 28 Şaban 1327/14 Eylül 1909.

156

memurları ile beraber Nafia Müdürlerinin de vazifesidir. Bunun için Nafia Müdürü inşaat mahallini, harcırahını Mal Sandığından almak üzere teftiş edecektir. Emaneten ve ihale suretiyle yapılan inşaatların masrafları başmühendis ve Nafia Müdürlerinin tasdiki, Nafia Komisyonlarının kararı ve valinin emri ile Ziraat Bankası şubelerinden ödenecektir.⁶⁴⁰

Nafia Müdürü her sene sonunda bir önceki senenin tahsisât ve tahsilât miktarlarına göre gelecek yıl bedelat-ı nakdiye ile vilayet gelirlerinin % 5’inden ne kadar miktar hâsıl olacağını, ne kadar nüfusun bedenen mükellefiyet yerine getireceğini hesap edecek ve böylece bir sene zarfında yapılacak inşaatın masrafını bildiren bir cetveli Nafia Nezareti’ne göndermek üzere Nafia Komisyonunda tasdik ettirdikten sonra valiye verecektir.⁶⁴¹