Heyet-i Fenniye Komisyonu

Nafia Nezareti bünyesinde karayolu ve demiryoluna ait inşaat faaliyetlerinin denetlenmesi için zaman içerisinde geçici heyetler oluşturulmuştur. 13 Ekim 1873 tarihinde geçici olarak teşkil olunan Nafia Nezareti Heyet-i Fenniye Müdürlüğü’ne Mösyö Porber tayin olunmuş, hizmetine birkaç memur atanmış, bunların maaşının demiryolları tahsisatından ödenmesi kararlaştırılmıştır.⁴¹⁷ Geçici heyetler yerine başında müdürünün bulunduğu daimi bir fen heyetinin kurulması uygun bulunarak 30 Nisan 1886 tarihinde nezarete bağlı Heyet-i Fenniye Komisyonu oluşturulmuş ve fen müşaviri Mösyö Galan’ın bu komisyonun başkanlığını yürütmesi uygun bulunmuştur.⁴¹⁸ 1888 yılında Fen Heyeti Başkanlığı’nın aynı zamanda fen müşaviri olan kişiye verilmesi kesinleşmiş ve fen müşaviri Mösyö Galan Heyet-i Fenniye’nin başkanlığına geririlmiştir.419 Bu dönemde Heyet-i Fenniye’de Şerafeddin ve Fahri adında iki memur çalışmış ayrıca mühendisler ve ressamlar da görev almışlardır.420

414 Keskin, agt, s. 57.

415 BOA BEO 3286/246430, 4 Rebiülevvel 1326/6 Nisan 1908; BOA Y MTV 308/48, 7 Rebiülevvel 1326/9 Nisan 1908; BOA BEO 3306/247949, 5 Rebiülahir 1326/7 Mayıs 1908; BOA Y MTV 310/177, 7 Cemaziyelevvel 1326/7 Haziran 1908. Ahmed Öğreten, “Ereğli Kömür Havzasında Bahriye Nezareti Döneminde Madenler ve Madenciler (1865-1908)” Z.K.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S. 5, 2007, s. 143-144. Ereğli madenleri ile ilgili olarak ayrıca bkz. Donald Quataert, Osmanlı

Devleti’nde Avrupa Đktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), (Çev. Sabri Tekay), Đstanbul 1987, s. 44-55.

416 BOA Y MTV 310/177, 7 Cemaziyelevvel 1326/7 Haziran 1908; BOA Y MTV 310/203, 9 Cemaziyelevvel 1326/9 Haziran 1908; Levent Düzcü, “Osmanlı Bahriye Teşkilâtında Reform Çabaları” (1876-1922), Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, C. 3, S. 5, Kış 2009, s. 5.

417 BOA BEO A MKT MHM 466/57, 23 Şaban 1290/16 Ekim 1873. 418 BOA Đ DH 83/3567, 26 Receb 1303/30 Nisan 1886.

419 Umur-ı Nafia ve Ziraat Mecmuası, 4. Sene, Nr. 4, 1 Haziran 1303/13 Haziran 1887, s. 97.

420 1313 Devlet Salnamesi, s. 422-423. Heyet-i fenniyeye 2 mühendisin tayini gerekli görülmüş ve bunların tayini Mayıs 1894 tarihinde gerçekleşmiştir. Bkz. BOA BEO 400/29975, 5 Zilkade 1311/10 Mayıs 1894., Şerafeddin Bey Heyet-i Fenniyede görev almadan önce Harbiye’de Miralaylık rütbesinde bulunuyordu. Salnamede görülmemesine rağmen harbiyeden heyet-i fenniyeye binbaşı Sami Bey de atanmıştır. Hatta bu kişilerin maaşının ödenmesi hususu daireler arası yazışmalara sebep

101

Nafia Fen Heyeti, yapılan yolların keşfi, teftişi gibi fenne dair hususların yanında bunların maliyetlerinin tespiti ve kontrolü gibi işlerle de uğraşmıştır. Ankara demiryollarının çalışmalarını kontrol etmek üzere 20 Ağustos 1893 tarihinde Demiryollar Müdürü Hayri Bey’in yanında Heyet-i Fenniye Müdürü Mösyö Galan da görevlendirilmiştir. Bu komisyonun üyelerinin tamamı fen memurlarından oluşmaktaydı.⁴²¹ 4 Nisan 1894 tarihinde Đşkodra vilayetinde Boyana ve Kır nehirleri mecralarının düzenlenmesi, Drin nehri yatağının değiştirilmesi için Rıhtım Şirketi tarafından istenilen meblağ ile Heyet-i Fenniye’nin belirlediği fiyat arasında büyük fark olduğundan işin bir kere daha tetkiki için ayrı bir komisyon teşkili öngörülmüştür.⁴²² 27 Kasım 1898 tarihinde Heyet-i Fenniye ayrıca haritaların çizim işiyle görevlendirilmiştir.⁴²³ 16 Şubat 1909 tarihinde ise Mamuretülaziz vilayeti dâhilindeki Uluabad Ovası'nın sulanması için Heyet-i Fenniye görevlendirilmiş ve teftişe gönderilen görevlilerin masraflarının Ziraat Bankası'ndan karşılanması emredilmiştir.424

Kurulduğunda kısıtlı bir kadro ile çalışan Heyet-i Fenniye Komisyonu’nun üye sayısının ilerleyen senelerde arttığı görülmektedir. Bunun nedeni demiryolu, karayolu ve liman gibi bayındırlığa dair çeşitli işlerin yapılması ile teknik elemana duyulan ihtiyacın artmasından kaynaklanmaktadır.⁴²⁵ Yeni atamalarla birlikte 1897 yılında Ticaret ve Nafia Nezareti Heyet-i Fenniyesi aşağıdaki görevlilerden oluşuyordu:

olmuştur. Şerafeddin Bey’in maaşı 2.730, Sami Bey’in ise 1.550 kuruş idi. Bkz. BOA Đ MMS 121/5193, 16 Şevval 1308/25 Mayıs 1891.

421 BOA Đ HUS 15/1311/S-44, 8 Safer 1311/21 Ağustos 1893. 422 BOA MV 80/45, 29 Zilkade 1311/3 Haziran 1894. 423 BOA BEO 1232/92387, 12 Receb 1316/26 Kasım 1898. 424 BOA BEO 3492/261889, 24 Muharrem 1327/15 Şubat 1909.

425 Örneğin Ticaret ve Nafia Nezareti’nden Şura-yı Devlet’e gönderilen yazıda, her tarafta yapılmakta olan tamirat ve inşaat-ı nafianın keşiflerinin icrası için nezaretin heyet-i fenniyesinde istihdam olunan mühendislerin taşraya gönderildiklerinden merkezde mühendis kalmadığı ve merkezdeki fen işlerinin aksadığı belirtilmiştir. Ticaret ve Nafia Nezareti bu sorunun bir an evvel çözülmesi için birkaç fen memurunun daha ilaveten istihdam edilmesi gerektiğinden şimdilik Hendese-i Mülkiye Mektebi’nde yetişmiş, bu işlere vakıf 2 efendinin (öğrenciye efendi deniliyor) seçilerek bu heyete tayinini arzetmiştir. Bunlara turuk ve meabir 2. sınıf mühendislerine ödenen aylık 1.500’er kuruş maaşın temin edilmesi için nezaret bütçesine aylık 3.000 kuruş yıllık 36.000 kuruşun 1893 senesi bütçesine dâhil edilmesini talep etmiştir. Şura-yı Devlet’ten çıkan kararda bu paranın ancak 1894 senesi bütçesine dâhil edilebileceği belirtilmiştir. Bkz. BOA BEO 400/29975, 5 Zilkade 1311/10 Mayıs 1894.

102

Tablo 22: 1897 Yılında Nafia Nezareti Heyet-i Fenniyesi426

Memurun Đsmi Görevi

Mösyö Galan Heyet-i Fenniye Başkanı/Fen Müşaviri Fahri Bey Memur

Margosyan Efendi427 Demiryollar Müdür Muavini Yusuf Razi Bey Memur

Arslan Efendi Turuk ve Meabir Müdür Muavini Mösyö Kravs Efendi Memur

Serviçen Efendi Memur ve Müfettiş Mösyö Leklar Memur

Mösyö Rive Memur Çerkesyan Efendi Memur Tevfik Bey Memur Dacad Efendi Başressam Kirkor Efendi Başressam

Heyet-i Fenniye Komisyonu’nun 1897’de toplam on üç kişiden oluşan üye sayısı 1901 yılında yirmi üçe kadar yükselmiştir. Komisyondaki Turuk ve Meabir Đdaresi memurlarının sayısının artırıldığı görülmektedir. 1901 yılı Heyet-i Fenniye Komisyonu aşağıdaki üyelerden oluşuyordu.428

426 1314 Devlet Salnamesi, s. 432-433.

427 1852 Đstanbul doğumlu olan Aram Margosyan Efendi, Paris’te Şose Mektebi’nde eğitim almış, Fransa’ya giderek burada mühendislik eğitimini tamamlamıştır. Daha sonra Đstanbul’a dönen Margosyan Efendi, 25 yaşında 1750 kuruş maaşla Edirne başmühendisliğine atanmış, fakat aradan 2 ay geçmeden Rusya’nın burayı istilası sebebiyle tekrar Đstanbul’a dönmüştür. Ardından 3000 kuruş maaşla Aydın Vilayeti başmühendisliğine tayin olunmuş, vali ile arasında çıkan anlaşmazlık sebebiyle azlolunmuştur. Ağustos 1880 tarihinde Turuk ve Meabir Đdaresi sermühendisliğine atanan Margosyan Efendi, Rumeli demiryollarının hâsılatını tetkik için 2500 kuruş maaşla nezaret sermühendisliği yine kendisinde olarak merkez komiserliğine atanmıştır. 10 Temmuz 1887 tarihinde merkez komiserlikle beraber heyet-i fenniyeye dâhil olmuş ve demiryollar müdür muavinliğine atanmıştır. Daha sonra maaşına 500 kuruş zam yapılmış ve 3500 kuruşa çıkarılmıştır. Margosyan Efendi, Anadolu demiyollarının Lefke’den Bilecik’e kadar olan kısmının kabul-i muvakkat ve Đzmit’ten Adapazarı’na kadar olan kısmın kesin kabul işlemi için heyet-i fenniye azalığına tayin edilmiş, Anadolu Demiryolları Şirketi tarafından kendisine 75 Osmanlı altını, harcırah olarak ödenmiştir. Petersburg’daki Şimendiferler Kongresi’ne Hükümet tarafından gönderilmiş, kendisine bunun için 30.000 kuruş harcırah verilmiştir. Yine Anadolu demiryollarının Polatlı’dan Ankara’ya kadar olan kısmının keskin kabulü için heyet-i fenniye azası olarak görevlendirilerek bu şirket tarafından kendisine 80 adet Osmanlı altını harcırah verilmiştir. Selanik’ten Virenko’ya olan kısmının kabul-i muvakkati için 70 adet Osmanlı altını harcırah almıştır. Anadolu demiryolunun Ankara’ya kadar olan kısmının kesin kabulü için heyet-i fenniye ile beraber Ankara’ya gitmiş, 4 gün burada kalmış, Anadolu Demiryolu Şirketi tarafından kendisine 90 adet 100’lük Osmanlı altını harcırah olarak ödenmiştir. Selanik-Manastır demiryolunun Virenko’ya kadar olan kısmının kesin kabulünü yapmak üzere buraya gitmiş ve şirket tarafından kendisine 70 adet 100’lük Osmanlı altını harcırah verilmiştir. BOA DH SAĐD d. Nr. 6, s. 13. Aram Margosyan Efendi, Turuk ve Meabir Đdaresi başmühendisi iken aynı zamanda Hendese-i Mülkiye Mektebi’nde ders vermiş, burada okutulmak üzere bir kitap yazmıştır. Bunun üzerine Osmanlı Hükümeti Margosyan Efendi’nin rütbesini terfi ettirmiştir. BOA Đ DH 999/78968, 23 Zilkade 1303/23 Ağustos 1886.

103

Tablo 23: 1901 Yılında Heyet-i Fenniye

Memurun Đsmi Görevi

Serviçen Efendi Heyet-i Fenniye Başkanı/Fen Müşaviri Yusuf Razi Bey Demiryollar Müdür Muavini

Margosyan Efendi Demiryollar Müdür Muavini Fahri Bey Memur

Halid Ziya Bey Memur Ali Rıza Bey Memur

Arslan Efendi Turuk ve Meabir Müdür Muavini Mösyö Rive Heyet-i Fenniyeye Memur Mösyö Leklar Heyet-i Fenniyeye Memur Çerkesyan Efendi Heyet-i Fenniyeye Memur

Frankya Efendi Turuk ve Meabir Đdaresi Sermühendis Olambyos Efendi Turuk ve Meabir Seyyar Müfettişi Abdürrahman Efendi Đstanbul ve bağlı yerleri mühendisi Ali Daver Efendi Turuk ve Meabir Đdaresi Mühendisi Süreyya Efendi Turuk ve Meabir Đdaresi Mühendisi Ahmed Bedri Efendi Turuk ve Meabir Seyyar Müfettişi Mehmet Emin Efendi Turuk ve Meabir Seyyar Müfettişi Yusuf Kenan Efendi Turuk ve Meabir Seyyar Müfettişi Ahmed Rüşdü Bey Turuk ve Meabir Đstanbul Müfettişi Tevfik Bey Heyet-i Fenniyeye Memur Dacad Efendi Başressam

Kirkor Efendi Başressam

Besim Efendi Turuk ve Meabir Đdaresi Mühendisi

1906 yılında Turuk ve Meabir Đdaresi’ne bağlı Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi oluşturulmuştur. Yol ve köprü inşaatlarının fen işleri ile demiryolu, liman gibi diğer bayındırlık faaliyetlerinin çalışmaları birbirinden ayrılmıştır. 1906 yılında Nafia Nezareti Heyet-i Fenniyesi’nin üye sayısı on beşe düşürülmüştür. Nafia Nezareti’nin 1911 yılında yeniden müstakil olmasıyla Nafia Heyet-i Fenniyesi kaldırılmış, Turuk ve Meabir Đdaresi’ne bağlı Heyet-i Fenniye ise faaliyetlerine devam etmiştir. Nezaretin 1914 yılındaki teşkilat kanununda ise Turuk ve Meabir Đdaresi, Demiryolları ve Limanlar Müdüriyeti ve Umur-ı Nafia Đdaresi’ne ait birer fen heyetleri bulunuyordu.⁴²⁹