Meclis Üyeleri

Ziraat ve Sanayi Komisyonu³³³ adıyla 1838’de teşkil olunan meclisin başkanlığı Hariciye Müsteşarı Nuri Efendi’ye verilmiştir.³³⁴ Mecliste beş üye bulunurdu. Üyelerin seçiminde alanında bilgili olmaları gözetilir. Ziraat ve ticaret konusunda deneyimli olan Fransa tebasından Mösyö Baraşin ile Mösyö Kor üye tayin edilirler. Mösyö Baraşin’e 6.500, Mösyö Kor’a da 2.500 kuruş maaş bağlanmıştır.³³⁵ Bu üyelerden başka Đngiliz tüccarından Mösyö Says 1.000 kuruş maaşla meclise üye olarak dâhil edilmiştir.³³⁶ Meclisin tercüme faaliyetlerinin yürütülmesi için Tercüme Odası memurlarından Fuad Efendi ile meclisin yazı işleri için de Hariciye Nezareti kâtiplerinden Tevfik Efendi bu meclise üye kabul edilmişlerdir.³³⁷ Başkanın

331 BOA T TŞK 3125/27, 6 Safer 1297/19 Ocak 1880; BOA T TŞK 3133/3, 24 Muharrem 1297/7 Ocak 1880; Düstûr, I. Tertip, C. IV, s. 684-690; Karakoç, age, C. II, s. 634.

332 Nafia Meclisi bayındırlık işlerine dair önemli konularda nizamnameler hazırlamış, imtiyaz layihalarını düzenlemiştir. Bkz. Meclis-i Nafia tarafından hazırlanan “Osmanlı Devleti’nde Demiryollarının Nakliye Đşlerine Dair Nizamname” BOA BEO 135/10117, 18 Cemaziyelahir 1316/3 Kasım 1898. Selanik ve Đzmir elektrik ve Şam tramvayı imtiyazları için gerekli nizamnamenin düzeltilerek Meclis-i Nafia’dan kaleme alındığına dair bkz. BOA BEO 2123/159185, 27 Rebiülahir 1321/23 Temmuz 1903.

333 Bab-ı Âli’de teşkil olunmuş olan meclisin tam adı “Hıraset ve Ziraat ve Hırf ve Sanayi Meclisi” olarak belgelerde geçmektedir. Bkz. BOA C ĐKTS 18/861, 15 Cemaziyelevvel 1254/6 Ağustos 1838. 334 Takvim-i Vekayi, Nr. 167, 14 Rebiülahir 1254/7 Temmuz 1838.

335 BOA HAT 1188/46823, 1 Rebiülahir 1254/24 Haziran 1838. 336 BOA C ĐKTS 18/861, 15 Cemaziyelevvel 1254/6 Ağustos 1838.

85

bulunmadığı zamanlarda vekâleti Meclis-i Ahkâm-ı Adliye üyesi Kânî Bey yürütüyordu.³³⁸

Meclisin adı Eylül 1838’de Nafia Meclisi’ne çevrilmiştir. 9 Şubat 1839’da Kâni Bey’in yerine vekâleten Dâhiliye Müsteşarı Sarım Bey meclis başkanlığına atanmıştır. Bu dönemde meclisin üye sayısı da artıtılarak 8’e yükseltilmiştir. Paris Maslahatgüzarı Talat Efendi, eski Beyşehri Mütesellimi Edhem Efendi ile hangi amaçla atandığı belirtilmeyen müftülüğe de Müderris Arif Hilmi Efendi 4.000’er kuruş maaşla tayin edilmişlerdir.³³⁹ Üyelerin sayısına paralel olarak maaş harcamalarında da artış gözlenmektedir. Bu anlamda meclis görevlileri için aylık maaş tutarı 11.500 kuruştur.340

Haziran 1838 ile Şubat 1839 tarihleri arasında meclisin üyeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 13: Haziran 1838 ile Şubat 1839 Yılları Arasında Nafia Meclisinin Üyeleri Umur-ı Nafia Meclisi

Görevi Adı

Meclis Başkanı Nuri Efendi

Başkan Vekili Kânî Bey daha sonra Sarım Efendi

Aza Mösyö Baraşin Aza Mösyö Kor Aza Mösyö Says Aza Talat Efendi Aza Edhem Efendi341 Müftü Arif Hilmi Efendi Kâtip Tevfik Efendi Tercüman Fuad Efendi

Ticaret Nezareti’ne bağlanan Nafia Meclisi’nin kadrosunda 5 Eylül 1839’da değişiklik yapılmıştır. Halka türlü zahmedler veren ve fakirleştiren zahire mübayaa usulünün ve zahire hazinesinin342 kaldırılarak zahire konusu da Umur-ı Nafia

338 BOA HAT 486/23823, 25 Zilkade 1254/9 Şubat 1839; Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez

Teşkilâtında Reform, s. 259.

339 BOA HAT 486/23823, 25 Zilkade 1254/9 Şubat 1839; BOA C NF 55/2739, 1 Zilhicce 1254/15 Şubat 1839 ; Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, s. 259; Talat Efendi’nin Nafia Meclisi’nde aza yapılmasıyla 2.000 kuruş olan hulefalık maaşına 2.000 kuruş zam yapılmıştır. Hilmi Efendi’nin maaşı sonradan 5.000 kuruşa çıkarılmıştır. BOA C NF 13/630, 25 Zilkade 1254/9 Şubat 1839. Bu dönemde Nafia Meclisi’ne atanmak itibarlı bir görev olduğundan bu meclise atananlar elde ettikleri maaş ve imtiyazlar sebebi ile padişaha teşekkürlerini iletmişlerdir. A DVNSBUY ĐLM d., Nr. 3, s. 26-27.

340 BOA C NF 56/2771, 25 Şevval 1254/11 Ocak 1839.

341 Edhem Efendi sonradan Edirne Muhassıllığına atandığından Nafia Meclisi’nden ayrılmıştır. BOA HAT 1631/4, 29 Zilhicce 1255/4 Mart 1840.

342 Đstanbul’daki asker, hastane, imaret, saray ve fırınlar özetle Đstanbul’un zahire ihtiyacının karşılanması için mübayaacı denilen memurlar tarafından Akdeniz ve Karadeniz iskelelerinde gerekli

86

Meclisi’nin görevleri arasına katıldığından bu gibi işlerle ilgilenecek yeni üyeler atanmış ve meclisin kadrosu genişletilmiştir.³⁴³ Ticarethane mütercimlerinden Yanko Morobiros meclis üyeleri arasına katılmış, 1.500 kuruş olan maaşı da 2.500 kuruşa çıkartılmıştır.³⁴⁴ Daha önce Bab-ı Âli’de görevli olup henüz bir göreve atanmamış olan bazı kimseler 7 Eylül 1839’da meclis üyeliğine getirilmişlerdir. Bunlar 10.000’er kuruş maaşla Mehmed Efendi, Salih Efendi, Dain(?) Efendi ve 7.500 kuruş maaşla Tayyib Efendi’dir.345 Ticaret Nazırı Said Paşa’nın teklifi ile taşranın durumuna vakıf olduğundan Dergâh-ı Âli Kapıcıbaşılarından Đsmail Bey, aylık 3.000 kuruş maaşla Zahire Anbarı Emini Mustafa Reşid Efendi, Şehbender Mahmud Efendi ile ücret almadan görevlendirilen Gümrük Emini Tahir Bey 18 Aralık 1839 tarihinde meclise üye olarak atanmışlardır. Şehbender Mahmud Efendi’ye bir altın nişan, ticarî konularda görüşlerine başvurulan bazı Hayriye tüccarlarına meclis nişanı verilmesi uygun bulunmuştur.346 Zahire konusu da meclisin görevleri arasına dâhil edildiğinden beratlı Avrupa ve Hayriye tüccarlarının (şehbender) mecliste bulunmaları uygun görülmüştür. Üyelerden bazıları zaman içerisinde başka görevlere atandıklarından meclisten ayrılmışlardır. Üyelerden Mösyö Kor, Hariciye Nazırı’nın Paris ziyaretinde tercüman olarak görevlendirildiğinden meclisteki görevini bırakmak zorunda kalmıştır.347 Üyelerden Lib/Leyb (?) Efendi Karantina Nezareti’ne tayin edildiğinden Nafia Meclisi görevinden ayrılmış, meclis nişanınını da darbhaneye teslim etmiştir.348

Tüccar Cebel Aktarzade Sadık Efendi’ye 4 Mart 1840 tarihinde hocalık rütbesi verilerek meclise tayin olunmuştur.349 Meclisin kitabetinde istihdam edilen Tevfik ve Fuad Efendiler başka bir göreve atandıklarından yerlerine sadaret mektupçuluğu hulefasından Bahir Efendi 4.000 kuruş maaşla kâtib-i evvel, Nafia Meclisi mukayyidi olan Nazım Efendi ise kâtib-i sani sıfatıyla 3.000 kuruş maaşla mecliste

zahire rayic üzerinden satın alınırdı. Devlet kıtlık zamanlarında üreticiye tohumluk ve yemeklik zahire dağıtır, hasat zamanında da verdiği miktarı normal fiyatın biraz altında satın alırdı. Zahire mübayaa usulü denilen bu sistem memlekette servet birikimine engel oluyor ve tarımı da olumsuz etkiliyordu. Zira çiftçi zahireyi devletten başkasına satamıyordu. Bunun engellenmesi için Đstanbul halkı ve devletin ihtiyacı karşılandıktan sonra üreticinin elinde kalan malı istedikleri yere satmalarına izin verildi. Böylece halkı sıkıntıya sokan mübayaa usülü kaldırılmış oldu. Bkz. Akyıldız, Tanzimat

Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, s. 127-128.

343 BOA BEO A DVNSBUY ĐLM d. Nr. 3, s. 13-14 ve BOA BEO A DVNSBUY ĐLM d. Nr. 3, s. 26-27.

344 BOA BEO AYN d. Nr. 766, s. 124.

345 BOA C NF 9/410, 27 Cemaziyelahir 1255/7 Eylül 1839.

346 BOA HAT 1623/36, 11 Şevval 1255/8 Aralık 1839; BOA BEO AYN d. Nr. 766, s. 141. 347 BOA C ML 46/2101, 25 Şevval 1255/1 Ocak 1840; BOA BEO AYN d. Nr. 766, s. 152. 348 BOA BEO AYN d. Nr. 766, s. 173.

87

görevlendirilmişlerdir. Ticaret mektupçusu Abdüllatif Efendi ise Meclis-i Nafia’da 1.500 kuruş maaşla mukayyidlik vazifesine getirilmiştir. Bu tarihte taltif anlamında nişanı olmayan üyelere da nişan verilmesine karar verilmiştir.350

Meclis, zaman içerisinde nüfuzlu kişilere iş verme makamı haline gelmiş, bu yüzden amacından uzaklaşmıştır. Padişahı öven bir mektup kaleme alan Fransa tebasından Mösyö Parte 2.000 kuruş maaşla meclise üye kabul edilmiştir.351 Nüfuzlu kişilere memuriyet verilmesi yanında nafia ile ilgili olmayan konuların da meclise gönderilmesi mecliste bir takım sıkıntılara yol açmıştır. Kadroların şişkinliği sebebiyle memur sayısı azaltılmıştır. Meclis bünyesindeki müftülük kaldırılmış, kâtiplerden birinin fazla olduğu düşünülerek Bahir Efendi’nin görevine son verilmiştir. Mustafa ve Necmi Efendilerin üyelikleri de düşürülmekle birlikte bu kişilerin bir işle görevlendirilene kadar maaşlarının yarısını almaları uygun bulunmuştur. Tasarruf tedbirleri gereğince mukayyidlik ile meclis kitabeti birleştirilerek Mukayyid Abdullatif Efendi maaşına 500 kuruş zam yapılarak 2.000 kuruş maaşla görevlendirilmiştir. Şehbender Mehmet Efendi, Muhtar Hacı Bekir Ağa, Avrupa tüccarı vekili Cemarke (?)’nin maaşları ticaret mahkeme hâsılatından karşılanmak şartıyla 1.500 kuruş maaş ile meclise üye tayin edilmişlerdir. Meclis başkanlığına Sarım Efendi’den sonra Salih Efendi getirilmiş, meclisin üye sayısı ise on ile sınırlandırılmıştır. Bu düzenlemelerden sonra meclis görevlilerinin aylık maaş tutarı 46.500 kuruştur.352

Ticaret Nezareti’nin Đstanbul Gümrük Emaneti’ne nakledilmesiyle 13 Aralık 1841 tarihinde Umur-ı Nafia Meclisi de kaldırılmış, nafia ile ilgili konuların Gümrük Emaneti’nde görüşülmesi kararlaştırılmıştır. Meclisi kâtipleri de önceki memuriyetlerine geri dönmüşlerdir.353

Nafia Nezareti’nin Ekim 1848 tarihinde ilk kuruluşunda görevlerinin benzerliği sebebiyle Ziraat Meclisi de bu nezarete bağlanmıştır. Meclisin adı nezarete uygun olarak Umur-ı Nafia Meclisi şeklinde değiştirilmiştir. 1851 yılında Nafia Meclisi, Ticaret Nazırı Đsmail Paşa başkanlığında 16 üyeden oluşmaktadır. Bu üyeler aynı

350 BOA HAT 1632/5, 29 Zilhicce 1255/4 Mart 1840. 351 BOA C HR 137/6828, 14 Zilkade 1256/7 Ocak 1841.

352 BOA C ĐKTS 41/2013, 29 Cemaziyelahir 1257/18 Ağustos 1841; Akyıldız, Tanzimat Dönemi

Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, s. 261.

353 BOA BEO AYN d. Nr. 767, s. 29, Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında

88

zamanda eski Ziraat Meclisi’nin üyeleriydiler. Meclis aşağıdaki üyelerden oluşmaktadır.³⁵⁴

Tablo 14: 1851 Yılında Nafia Meclisi Üyeleri

Umur-ı Nafia Meclisi

Görevi Adı Rütbe

Reis Ticaret Nazırı Đsmail Paşa Müşir Aza Hayrullah Efendi Ula355 Aza Edip Efendi Saniye-i Ula Aza Mevaliden Şakir Efendi Saniye-i Ula

Aza Đsmail Efendi Saniye-i Mütemayizi356 Aza Ali Bey Saniye-i Mütemayizi Aza Nuri Bey Saniye-i Mütemayizi Aza Şahab Efendi Saniye357

Aza Nihad Bey Saniye Aza Nuri Bey Saniye Aza Mehmed Efendi Saniye Aza Tahir Efendi Saniye

Aza Đzzet Bey Rikap Kapıcıbaşısı Aza Rıfat Bey Rikap Kapıcıbaşısı Aza Ahmed Bey Hacegan

Aza Mustafa Reşid Efendi Rikap Kapıcıbaşısı Kâtip Đsmail Bey Saniye

Ticaret Nazırının başkanlığında toplanan Nafia Meclisi’nin 1852 yılında üye toplamı 18’e, kâtip sayısı da 2’ye yükseltilmiştir. Böylece meclisin görevlileri 21’e ulaşmıştır. Meclis başkanı 1853 yılında Kamil Paşa olmuştur. 1854 yılında meclis başkanlığına Namık Paşa getirilmiş, meclis görevlileri 22’ye çıkmıştır. 1855 yılında meclisin üye sayısı 20’ye düşürülmüş, Vasilaki Efendi ile³⁵⁸ Tercüman Yanko meclise dâhil edilmişlerdir.³⁵⁹

Nafia Meclisi’nin 1857 yılında feshedilerek görevlerini Meabir Meclisi’ne devretmesi ile meclis üyelerinin bir kısmı emekli edilmiş, diğerleri de Ticaret Nezareti’nin çeşitli dairelerinde görevlendirilmişlerdir. Meclisin tekrar açılması 1867 yılında olmuştur. Meclisin 1867 yılında tekrar kurulması sırasında başkanlık görevi müsteşara bırakılmış ve bu göreve Müsteşar Ali Bey atanmıştır. Diğer bir değişiklik de üye sayısının azaltılması ve üyelerin Nafia Nezareti’ne bağlı birimlerin müdürlerinden ve fen memurlarından oluşmasıdır. Bu işlevi ile meclis daha teknik bir yapıya kavuşturulmuştur. Mecliste görev alan fen memurlarının büyük bir kısmını

354 1267 Devlet Salnamesi, s. 47-48.

355 Mülkiye rütbelerinden biridir. Askeri rütbelerden Ferikliğe karşılık gelmektedir. Pakalın, Osmanlı

Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, s. 542.

356 Mülkiye rütbelerinden birinin adıdır. Askeri rütbelerden Miralaya karşılık gelmektedir. Pakalın,

Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, s. 124.

357Mülkiye rütbelerinden biridir. Saliseden (binbaşı) büyük olup, askeri rütbelerden Miralaya karşılık gelmektedir. Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 124.

358 Vasilaki Umur-ı Nafia Meclisi’nin ilk kuruluşunda da tercüman olarak görev yapmıştı.

89

gayr-i müslimler oluşturuyordu. Buna göre Nafia Meclisi aşağıdaki üyelerden oluşmaktadır.

Tablo 15: 1867 Yılında Nafia Meclisi Üyeleri360

Umur-ı Nafia Meclisi

Meclisteki Görevi Adı Diğer görevi

Reis Ali Bey Nafia Nezareti Müsteşarı Aza Feyzi Bey Telgraf Müdürü

Aza Yaver Bey Posta Müdürü

Aza Kostan Efendi Turuk ve Maabir Müdürü Aza Rıza Efendi Maden-i Hümayûn Müdürü Aza Rüstem Bey Fabrikalar Memuru Aza Mojel Bey Nafia Nezareti Fen memuru Aza Mösyö Riter Nafia Nezareti Fen memuru Başkâtip Asım Bey

Đkinci Kâtip Tayyib Bey

Meclis 1871 yılına kadar nezaretin idaresi altında görevini yürütmüş, bu yıl Ticaret ve Nafia Nezareti olarak birleştirilen nezarete bağlanmıştır.³⁶¹ Bir yıl sonra nezaret ayrılarak Nafia Nezareti bünyesinde meclis faaliyetlerini sürdürmüştür. Posta, Telgraf ve Maden-i Hümayûn dairelerinden mecliste üye bulunmaması bu dönemdeki değişiklikler arasında sayılabilir. Yeni kurulan Demiryolu Đdaresi’nin müdürü de üye olarak alınmıştır.³⁶² Buna göre meclisin yeni yapısı aşağıda verilmiştir:

Tablo 16: 1872 Yılında Nafia Meclisi Üyeleri

Umur-ı Nafia Meclisi

Meclisteki Görevi Adı Diğer görevi

Reis Kadri Bey Nafia Nezareti Müsteşarı Aza Feyzi Paşa Demiryollar Müdürü

Aza Rüstem Bey Turuk ve Meabir ve Fabrikalar Müdürü Aza Mojel Bey Nafia Nezareti Fen memuru

Aza Mösyö Riter Nafia Nezareti Fen memuru Aza Mösyö Guşler Nafia Nezareti Fen memuru Başkâtip Mehmed Efendi

Fransızca Kâtip Mösyö Deloni Mütercim Kigork

360 1288 Devlet Salnamesi, s. 56. 1286 nizamnamesi ile mecliste oluşturulan yeni düzenin ancak 1288 Devlet Salnamesi’nde kaydedildiği görülmektedir. 1286 nizamnamesinde hukuk müşavirinin de Nafia Meclisi’nin üyeleri arasında olduğunun belirtilmesine rağmen devlet salnamelerinde mecliste hukuk müşaviri gözükmemektedir. Hukuk müşavirinin meclise ilk atandığı tarih ise 1873(1292) yılıdır.

361 1289 Devlet Salnamesi, s. 53; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. IV, s. 831.

362 1290 Devlet Salnamesi, s. 39. Umur-ı Nafia Meclisi’nde daimi olarak bir başkâtibin her zaman görev aldığı görülmüştür. Bundan sonra da bu görev değişik kişilere tevcih olunmuştur. Örneğin 25 Mayıs 1892 tarihinde sadaretten Ticaret ve Nafia Nezareti’ne giden yazıda Umur-ı Nafia Meclisi başkitâbetine daha önce bu nezaretin heyet-i fenniyesinde başkâtiplik yapan Haydar Bey’in atandığı, Meclis-i Nafia başkâtibi Vehbi Efendi’nin ise Encümen-i Ticaret başkitâbetine atandığı belirtilmiştir. Bkz. BOA BEO 9/612, 27 Şevval 1309/25 Mayıs 1892.

90

Meclisin 1873 ile 1877 yıllarını kapsayan dört yıllık sürede 2 hukuk müşavirinin atanması, fen memurlarının fen müşaviri olarak adlandırılması yapılan bazı değişiklikledendir.363 Bir yıl sonra mektupçu ve muhasebeci de meclise üye olarak kabul edilmiştir.³⁶⁴ Nafia Nezareti’nin 1880 yılında hazırlanan nizamnamesinde meclisin üyeleri müsteşar, muhasebeci, turuk ve meabir müdürü, demiryollar müdürü ile fen ve hukuk müiavirleri olarak belirtilmiştir.³⁶⁵

On yıllık süreçte başka bir değişiklik görülmemektedir. Nafia Nezareti’nin, Ticaret Nezareti’ne bağlanmadan önce 1886 yılında Nafia Meclisi’nin üyeleri aşağıda verilmiştir:

Tablo 17: 1886 Yılında Nafia Meclisi Üyeleri366

Umur-ı Nafia Meclisi

Meclisteki Görevi Adı Diğer görevi

Reis Sebald Efendi Nafia Nezareti Müsteşarı Aza Saidi Bey Muhasebeci

Aza Hayri Bey Demiryollar Müdürü Aza Mösyö Galan Turuk ve Meabir Müdürü Aza Servet Bey Mektupçu

Aza Miltiyadi Efendi Hukuk Müşaviri Başkâtip Nizamettin Efendi

Fransızca Kâtip Mösyö Deloni

Nafia Meclisi, 1887 yılından itibaren Ticaret ve Nafia Nezareti’nin idaresinde faaliyetlerini sürdürmüştür. Nezaretin birleştiği ilk yıllarda adını korumuş, bir süre sonra Ticaret ve Nafia Meclisi olarak adı değiştirilmiştir. Almanya’dan getirilip Nafia Müsteşarlığına atanan Sebald Efendi başkanlığında toplanan meclisin başkanlığına onun istifasından sonra Havran Efendi getirilmiştir. Ticaret ve Nafia Müsteşarı Havran Efendi³⁶⁷ bayındırlık konusuna hâkim olmadığından nazır bizzat meclise bir süre başkanlık etmiştir. Bu süre zarfında bayındırlığa ait konuların Nafia Meclisi’nde istenildiği gibi ele alınamadığı görüşü ağırlık kazanmıştır. Bu yüzden bayındırlık konularına vâkıf olduğu düşünülen Ticaret ve Nafia Muhasebecisi Saidî Bey başkanlığa getirilmiştir. ³⁶⁸ Saidî Bey meclise bir süre başkanlık etmiş ise de Ticaret ve Nafia Meclisi olarak adı değiştirilen mecliste tekrar nazır, başkanlığı yürütmüştür.

363 BOA Đ DH 699/48937, 27 Safer 1292/4 Nisan 1875 (Mösyö Emyabel’in Mösyö Taden’in yerine hukuk müşavirliğine atanması); 1291 Devlet Salnamesi, s. 39.

364 1295 Devlet Salnamesi, s. 141-142, 1296 Devlet Salnamesi, s. 66.

365 T TŞK 3133/3, 24 Muharrem 1297/7 Ocak 1880; Düstûr, I. Tertip, C. IV, s. 684-690. 366 1303 Devlet Salnamesi, s. 364.

367 Ticaret ve rüsumat işleri için Almanya’dan getirilmiş olan Havran Efendi’nin görev süresi dolduğunda kontratı uzatılmıştır. BOA Đ DH 1199/93858, 25 Rebiülevvel 1308/8 Kasım 1890. 368 BOA Đ DH 1245/94578, 21 Safer 1309/6 Eylül 1891/26 Eylül 1891.

91

Bu dönemde Nafia Müdürü, Ticaret Müdürü, Đstatistik Müdürü ve Sanayi Müdürü de mecliste yer aldıklarından üye sayısı 16’ya kadar yükselmiştir.

Tablo 18: 1900-1901 Yılında Ticaret ve Nafia Meclisi Üyeleri369

Meclisteki Görevi Adı Diğer görevi

Reis Mustafa Zihni Paşa Nazır

Aza Hayri Bey Demiryollar Müdürü Aza Cemal Bey Nezaret Muavini Aza Muhtar Bey Mektupçu

Aza Şerif Fikri Bey Turuk ve Meabir Müdürü Aza Ali Haydar Bey Nafia Müdürü

Aza Tevfik Bey Muhasebeci Aza Hacı Muhib Remzi Bey Ticaret Müdürü Başkâtip Hamid Vehbi Bey

Aza Miltiyadi Efendi Hukuk Müşaviri Aza Sinapyan Efendi Đstatistik Müdürü Aza Rosolato Bey Hukuk Müşaviri Fransızca Kâtibi Lambertedris Efendi

Aza Serviçen Efendi Fen Müşaviri

Aza Fahri Bey Heyet-i Fenniye Memuru Aza Holos Bey Sanayi Müdürü

Nafia Nezareti’nin Ticaret Nezareti ile birlikte idare edilmesi 1911 yılına kadar devam etmiştir. 1911 yılında Nafia Nezareti Ticaretten ayrıldığında Nafia Meclisi görev ve sorumluluklarını korumuş, üye sayısı azalmıştır. Nafia Meclisi’nin 1912-1913 yılındaki teşkilat yapısı, nazır, müsteşar, fen müşaviri, demiryollar müdürü, turuk ve meabir müdürü, nafia müdürü, muhasebe müdürü, hukuk müşaviri, kalem-i mahsus müdürü ve Fransızca bilen kâtiple birlikte 9 üyeden meydana geliyordu.³⁷⁰ 2.2.2. Meabir (Köprü) Meclisi

Tanzimatın ilanından sonra bayındırlık çalışmalarına ağırlık verilmiş, şose yolların yanında demiryollarının da yapımına başlanmıştır. Bu gayretlere rağmen devletin elde ettiği sonuçlar istenilen düzeyde olamamıştır. Ekonomik sıkıntılar ile deneyimli eleman yetersizliği buna neden olarak gösterilebilir. Ehliyetsiz kişilerin makam adına meclislere tayin edilmesi, çalışmaları aksatıyordu.³⁷¹ Açıklamaya çalıştığımız bu sebeplerle bayındırlık işleri Meclis-i Tanzimat’ta ele alınmaya başlanmıştır.372 Meclis-i Nafia’nın görevlerini yeterince yerine getirememesi yeni bir düzenlemeye olan ihtiyacı doğurmuştur. Bu anlamda 31 Ekim 1857’de Nafia

369 1318 Devlet Salnamesi, 304-305. 370 1328 Devlet Salnamesi, s. 388.

371 BOA BEO A AMD 88/44, 1274; Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, s. 264.

372 BOA BEO A AMD 68/18, 1272; Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, s. 264.

92

Meclisi’nin bir şubesi olmak üzere Meabir Komisyonu kurulmuştur.373 Bir süre sonra Meclis-i Meabir’e dönüştürülen komisyonun amacı demiryolları ile bağlantılı olacak şose yolların yapılmasına dair çalışmaları içeriyordu. Bazı demiryollarının yapımı devam ederken bir kısmı da hizmete açılıyordu. Demiryollarından daha fazla fayda sağlayabilmek, şose yolların yapılmasına bağlıydı. Fransa’dan iki mühendis getirtilmiş, Avrupa’ya öğrenim görmeleri için öğrenciler gönderilmiştir. Bu işlerin düzenli bir şekilde yapılmasına dair bir nizamname oluşturulmamıştı. Bu konular Nafia Nezareti’nin alanında olsa da nezaretin görev alanı tam olarak belirlenmediğinden konuların görüşülmesi Meclis-i Tanzimat’a havale ediliyordu. Meclis-i Tanzimat’ın görevi, bu konuların gerekli makamlara görüşülmek üzere havale edilmesiydi. Meclis-i Tanzimat’ta Nafia Nezareti’nin vazifelerini, sorumluluk alanlarını belirlemek üzere bir heyetin kurulması öncelikli yapılması gereken işler olarak görülmüştür. Heyet, Avrupa’dan getirtilen mühendisler yanında devlet hizmetinde yetişmiş Osmanlı tebasından mühendis ve mimarların da katılımıyla oluşturulmuştur.

Nafia Meclisi’nden istenilen fayda elde edilemediğinden kaldırılması düşünülmüş, ancak üyelerin elde ettikleri hakları kaybetmelerinin birtakım sıkıntıları ortaya çıkaracağı da öngörülmüştür. Bu meclis mevcut iken başka adla yeni bir meclisin kurulması da uygun bulunmamıştır. Yeni bir meclis yerine meclise bağlı olarak yol, köprü gibi imar işlerine bakacak komisyonun teşkili kararlaştırılmıştır. Nafia Nezareti, Ticaret Nezareti’ne dâhil edildiğinden Umur-ı Nafia Meclisi de bu nezarete bağlanmıştır. Yeni teşkil olunacak heyet de doğal olarak Ticaret Nezareti’ne bağlı olarak çalışacak ve ticaret muavini bu heyete başkanlık edecektir. Đşlerin yoğunlaşmasıyla Nafia Nezareti’ne bağlı Meabir Komisyonu’na da başkanlık etmek üzere ayrı bir muavin görevlendirilmiştir. Meabir Komisyonu’nun görevi iki ana başlık altında belirlenmiştir. Birincisi Nafia Nezareti ile Meclis-i Meabir’in vazifelerini belirleyecek layihaların hazırlanması, ikincisi de bu layihalar çerçevesinde kendisine havale edilen konular hakkında görüş bildirmektir.

Belgede Osmanlı Devleti'nde Nafia Nezareti (sayfa 113-125)