Heyet-i Fenniye

Vilayetlerde yapılacak yolların fenni işleri yanında, çalışacak mühendis ve kondüktörlerin tayini gibi idari hususlar da Turuk ve Meabir Đdaresi müdürünün sorumluluğunda idi. Yapılacak yolların keşifleri ise daha önce seyyar müfettiş tayin kılınan Selim Sırrı Paşa tarafından yürütülürken, Paşa’nın Đzmit Mutasarrıflığı’na tayin olunması ile bu iş demiryolları komiserleri tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır. Kondüktör ve mühendis tayini, demiryolları hâsılatlarının teftişi konusuna bu işlerden anlar birinin getirilmesinin daha uygun olacağı düşünülmüştür. Mösyö Galan’ın Heyet-i Fenniye başkanlığında kalması koşulu ile Turuk ve Meabir Đdaresi Müdürlüğüne bu idarenin başkâtipliğini yapan, tecrübeli Fikri Efendi’nin, yardımcılığına da Heyet-i Fenniyede bulunan Selanik vilayeti başmühendisi Arslan Efendi’nin getirilmesi kararlaştırılmıştır.476 Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi kendisine havale edilen konularda görüşlerini nezarete bildirecek, yolların keşfi, kontrolü gibi işlerle ilgilenecekti. Bu işlerin yürütülebilmesi için Turuk ve Meabir

470 BOA T 3127/19, 10 Zilkade 1328/13 Kasım 1910.

471 Bir yazının taslak çalışmasını, karalamasını yapan demektir. 472 Bir yazıyı temiz’e çeken, yazıya son halini veren demektir. 473 Evrakın kayıt işlerini yapan görevlidir.

474 BOA T 3131/35, tarihsiz

475 BOA T 3127/19, 10 Zilkade 1328/13 Kasım 1910; BOA T 3131/35, tarihsiz. 476 BOA ŞD 1182/4, 29 Receb 1304/23 Nisan 1887.

116

Heyet-i Fenniyesi’ne mühendis ve müfettişler tayin olunmuştur. Bu mühendis ve müfettişler, yapılan yollar ve köprülerle ilgili vilayetlerden gelen raporlar hakkında görüşlerini beyan ediyor, yolların yapımı ile ilgili problem olduğunda konu Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’ne havale ediliyordu.⁴⁷⁷

Yapılan düzenleme ile Turuk ve Meabir fen memurları daimî ve geçici olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Merkezde bulunan fen memurları, tecrübeli ve ehliyetli bir başkan ile onaltı mühendisten oluşacaktı. Heyet-i Fenniye’nin en fazla dört ressamı bulunacaktı. Vilayetlerde bulunan fen memurları vilayetin büyüklüğü ve ihtiyacına göre sermühendisler (başmühendis), liva ve şube mühendisleri ile kondüktörlerden meydana gelecekti. Her bir vilayette bir başmühendis ve livalarda birer liva mühendisi bulundurmak uygun bulunmuştur. Müstakil livalarda bir mühendis ile yapılan işin büyüklüğüne göre yardımcı elemanlar bulundurulması öngörülmüştür.⁴⁷⁸ Geçici fen memurları yapılan yolların önem ve aciliyeti, bütçenin müsait olması göz önünde bulundurularak Nafia Nezareti’nden verilecek izin doğrultusunda istihdam edilebileceklerdi.⁴⁷⁹

1904 yılında Teke sancağı nafia mühendisi Bartoli Efendi hakkında, inşa ettirilen yol ve köprülerin parasının müteahhitlere ödenmediği, yol ve köprü inşasının yapılışına önem vermediği şeklinde bazı şikâyetler Nafia Nezareti’ne ulaşmıştır. Bu şikâyetler üzerine Heyet-i fenniyeden müfettiş Kenan Bey Antalya’ya gönderilmiştir. Kenan Bey incelemelerinden ve Bartoli Efendi ile görüştükten sonra yolların mukavelelere uygun yapıldığını ve müteahhitlerin alacaklarının verilmesi gerektiğini raporunda belirtmiştir. Kenan Bey’in hazırlamış olduğu raporun yanında Konya vilayeti Nafia komisyonu ve Sancak Sermühendisi Takzoryan Efendi’nin hazırlamış olduğu raporlar da Turuk ve Meabir Đdaresi’ne gönderilmiştir.480 Bartoli Efendi’nin yolsuzluk yaptığı kanaatine varılmış, geçmişte yaptığı hizmetler göz önüne alınarak

477 Yolların yapımında karşılaşılan problemlerle ilgili Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’ne gönderilen evrak veya vilayetlerden gelen yolların yapımına dair olan Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’nde zabtedilen evraka dair Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde birçok kayıt bulunmaktadır. Biz bunlarla ilgili ancak birkaç örnek verebiliyoruz. Örneğin Teke sancağında yapılan yollarla ilgili yaşanan sıkıntı nedeni ile oraya müfettiş Kenan Bey gönderilmiş onun hazırladığı raporun ardından bu defa iki müfettiş daha Teke sancağına gönderilmiş ve hepsinin hazırladığı raporlar incelenmek üzere Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’ne havale edilmiştir. Bkz. BOA T TRM 2870/3, 17 Zilhicce 1321/5 Mart 1904. Trabzon vilayetinde yapılan yollar ile ilgili olarak buraya gönderilen Edirne Nafia müdürü Ragıp Bey tarafından gönderilen raporlar Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’ne gönderilmiş ve burada yapılan değerlendirme sonucu da Ticaret ve Nafia Nezareti’ne bildirilmiştir. Bkz. BOA T TRM 2871/25, 18 Receb 1323/18 Eylül 1905.

478 BOA T 3131/35, tarihsiz. 479 BOA T 3131/35, tarihsiz.

117

başka bir yerde görevlendirilmesi düşünülmüş ise de bu kişi başka bir yerde çılışmayacağını beyan etmiştir.⁴⁸¹

Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’nin merkez idaresi 1906 yılında aşağıdaki görevlilerden oluşuyordu.

Tablo 27: 1906 yılında Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi

Memurun Đsmi Görevi

Frankya Efendi Heyet-i Fenniye reisi Emin Bey

Mahmud Bey Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Ali Daver Efendi Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Süreyya Bey Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Besim Bey Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Salim Efendi Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Fikri Efendi Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Mehmet Tevfik Bey Heyet-i Fenniyeye Memur Mühendis Tevfik Bey Müfettiş

Bedri Efendi Müfettiş Kenan Bey Müfettiş

Ali Rıza Bey Turuk ve Meabir Seyyar Müfettişi

Bir başka belgede 1905-1906 yılında Turuk ve Meabir Đdaresi Heyet-i Fenniyesi’nde çalışan görevliler salnamelere göre biraz farklılık göstermektedir. Turuk ve Meabir Đdaresi Heyet-i Fenniyesi’nde çalışan görevliler belirtilmiştir.⁴⁸²

Tablo 28: 1905-1906 Yılında Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi Memurun Đsmi

Emin Bey Mahmud Bey Daver Bey Süreyya Bey Mehmet Tevfik Bey Tevfik Bey

Besim Bey Fikri Bey Salim Bey Kâtip Şevki Efendi Kâtip Ali Rıza Efendi Mülazım Đbrahim Efendi Mülazım Ahmed Efendi

Ticaret ve Nafia Nezareti’nin 1910 yılında hazırlamış olduğu Turuk ve Meabir Talimat-ı Umumîsi ile Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’nin görevleri ile çalışanlar

481 BOA BEO 2401/180042, 20 Cemaziyelahir 1322/1 Eylül 1904.

482 Bu belgede görevli memurların idarede bulundukları günlere dair imzaları da mevcuttur. Bu yüzden bu belgenin Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’nde çalışanlarla ilgili daha sağlıklı bir bilgi arzettiği kanaatindeyim. Bkz. BOA T 2871/42, 1323/1905.

118

yeniden belirlenmiştir. Heyet-i Fenniye genel müfettişin sorumluluğu altında ikinci bir başkan, Đstanbul’da bulunan şube müfettişleri, dört mühendisten oluşan Meclis-i Kebir-i Fenniye (Büyük Fen Meclisi) ile ikinci başkanın idaresi altında bulunan mühendis, ressam ve hattatlardan oluşan bir Heyet-i Muavine’den oluşmaktadır.

Meclis-i Kebir-i Fenniye’nin vazifesi Turuk ve Meabir Müdüriyet-i Umumîyesi’nden gönderilen çeşitli keşif, rapor vs. evrakı incelemekten ibarettir. Đncelenen evrak için hazırlanan raporda hazırlayanın ve başkanın imzası bulunacaktı. Eğer heyet-i tetkikiyenin raporunda ihtilaf hâsıl olursa tanzim olunacak rapora farklı görüşler ayrı ayrı eklenecek, çoğunluğun oyuna göre işlem yapılacaktı. Oylamada eşitlik olursa başkanın görüşünden yana karar kabul edilecektir. Turuk ve Meabir Müdüriyet-i Umumîyesi idarî işlere dair konularda Fen Heyeti’nin aldığı kararları uygulayıp uygulamamakta özgürdü.

Meclis-i Kebir-i Fenni Heyet-i Muavenesi üyeleri, başkanlıktan kendilerine havale edilen konuları tetkik edecekler ve hazırladıkları raporları Meclis-i Kebir-i Fenniye’ye sunaaklardı. Vilayetlere dair konularla ilgili hazırlanan raporlar doğrudan Turuk ve Meabir Müdüriyet-i Umumîyesi’ne sunulabilicekti.⁴⁸³

Nafia Nezareti, Ticaret Nezareti’nden ayrılıp müstakil hale dönüştürüldükten sonra Turuk ve Meabir Đdaresi’nin Heyet-i Fenniyesi devam etmiştir. Devletin sona erdiği 1922 yılında Turuk ve Meabir Heyet-i Fenniyesi’nde müdür ile üç mühendis görev yapıyordu.484