YILDIRIM BAYEZİD’İN VEFATI

Bu noktada belirtmek gerekir ki gerek Yıldırım Bayezid’in kafese kapatılması gerekse, intihar meselelerinde algı anlamında olumsuz bir durum söz konusu olsa da kaynaklar arasında ihtilaflı meseleler olmaları nedeniyle biz bu iki konuyu genel algı bölümü içerisinde değerlendirmeyi uygun gördük.

Kaynakların bu konuya bakış açısı ve konu hakkındaki rivayetler ise çeşitlidir. Bazı kaynaklar bu konuda suskun kalırken, bazıları Yıldırım Bayezid’in intihar ettiğini dile getirirler. İntihar için kaynaklar kendini zehirleme ve başını duvara çarpmak suretiyle intihar üzerinde dururlar. Bir kısım kaynak ise Yıldırım Bayezid’in hastalıktan vefat ettiği bilgisini verirler ve çeşitli hastalık isimleri üzerinde dururlar. Daha çok yabancı kaynakların verdiği bilgiye göre ise Yıldırım Bayezid Timur tarafından öldürülmüştür.

Şükrullah, Ahmedî ve Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, İbn Arabşah, Makrîzî, İbn Tagrıberdi gibi tarihçiler ise Yıldırım Bayezid’in vefatı ve vefat nedeni hakkında herhangi bir değerlendirme yapmadan olayı geçiştirmiş görünmektedirler.83

Oruç b. Âdil, “Yıldırım Han gayretli kişiydi. O zaman yüzüğünün taşında zehir vardı. Gayretinden hazırlamıştı. Orada kendi kaydını gördü” demektedir. Benzer bir kayıt Saltıknâme de mevcuttur.84

Bir Yeniçerinin Hatıratı isimli eserde ise Yıldırım Bayezid’in intiharı meselesi ile ilgili farklı ayrıntılar mevcuttur. Esere göre Timur Yıldırım Bayezid esir edilince eşi Despina’yı getirtmiş ve kendisine içki sunmasını emretmiştir. Bunu

82

Behiştî, “Behiştî Tarihi”, s.73; Hoca Sâdeddin, Tacü’t - Tevarih I, s.334.

83

Ahmedî, DTMAO, s.157; Şükrullah, Behçetü’t Tevârîh, s.218; Nişancı, Osmanlı Sultanları Tarihi, s.348; İbn Arabşah, Acâibu’l Makdûr, s.327; Kanat, “Makrizi’nin Kitab Es- Sulük’unda…”, s.233; İbn Tagrıberdi, En-Nücûmu’z-Zâhire, s.356.

84

53 yapmasının nedeni olarak eserde bir daha karısını savaşa beraberinde götürmemesi gibi inandırıcı olmayan bir sebep ileri sürülmektedir. Yıldırım Bayezid bu durumu içine sindiremeyerek yüzüğündeki zehir ile kendisini zehirlemiştir. Timur, onun kendini zehirlediğini görünce sinirlenmiş ve onun bütün halkını ve Despina’yı tazimle salıvermiştir.85

İntiharı rivayet eden bazı kaynaklar bu fiile sebep olarak Timur’un Yıldırım Bayezid’i Semerkand’a götürmek istemesini sebep olarak ileri sürerler.86

Örneğin Hadîdî ve Âşıkpaşazâde’ye göre Semerkand’a götürüleceğini duyan Yıldırım Bayezid hemen kendi kaydını görmüş yani intihar etmiştir.87

Anonim Tevârih-i Âl-i Osman’lar ve Boğdan Tarihi isimli eser de bu fikirdedir. Anonimler Timur tarafından Yıldırım Bayezid’in serbest bırakıldığını fakat padişahın üç gün sonra vefat ettiğine dair rivayetler bulunduğundan da bahsederler: “…Ve hem gayret itdi. Timur’un ili’ne varmasına hemandem kendü kaydın gördi, Allah rahmetine vâsıl oldı. Bazıları şöyle rivâyet ederler kim: Timur Han oturdı, dahi salıvirdi. Üç günden vefât itdi geliptururken…”88 _{Anonimlerin Yıldırım Bayezid’in} intiharı bilgisi yanında böyle bir rivayete ayrıca yer vermelerinin halk arasında yayılmış bazı rivayetlere doğruluğuna yanlışlığına çok fazla bakmadan eserlerinde yer vermiş olduklarını gösterdiğini düşünüyoruz.

Görüldüğü üzere Osmanlı kaynakları intihar etme anlamında “kaydını görmek” deyimini kullanırlar.

Dukas ve 16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Anlatı’da Yıldırım Bayezid’in intihar ettiği yazılıdır. Fakat Dukas intiharı zehir içerek yapılmış gösterir,

85

Bir Yeniçerinin Hatıratı, s.35.

86

Dukas’ta Timur’un Yıldırım Bayezid’i Semerkand’a götürme isteğini gösteren şu satırlara yer verir; “[Yıldırım Bayezid’i]…bunu İran'a götürüp, çocuklarımıza gösterelim ve bizi karılarımızı boşama şartları ile bağlamak istemesinin ne demek olduğunu kendisine öğretelim”. Bkz.: Dukas, Bizans Tarihi, s.39.

87

Âşıkpaşazâde, TAO, s.145; Hadîdî, TAO, s.131.

88

ATAO, s.49; Boğdan Tarihi adlı eserde kafese konan Yıldırım Bayezid’in Asya’ya götürüldüğü ve orada salıverildiği ancak sultanın kısa sürede utancından öldüğü kayıtlıdır. Romen Kaynak ve Eserlerinde Türk Tarihi, s.12; Bir Yeniçerinin Hatıratı isimli eserde de Timur’un Yıldırım Bayezid’e kötülük yapmak istemediği, bilakis kendisini bütün halkı ile birlikte memleketine salıvermeği düşündüğü kayıtlıdır. Bir Yeniçerinin Hatıratı, s.35.

54 Grekçe Anlatı ise intiharın Yıldırım Bayezid’in mahpus bulunduğu yerde kederinden başını duvara çarparak yapıldığını iddia eder.89

Neşrî ve Evliya Çelebi ise olaya farklı bir bakış açısı getirerek Timur’un Yıldırım Bayezid’i Semerkand’a götüreceğini ve oradan Tatar’ın onu yeniden ülkesine getireceğini söylemesi üzerine Yıldırım Bayezid’in ölümüne sebebiyet verecek şekilde kendisinde büyük bir üzüntünün görüldüğünü ve humma hastalığının ortaya çıktığını yazarlar. İbn Hâcer’de sultanın kahrından ya da başka bir sebepten öldüğünü yazar. 90

Ayrıca Neşrî, Kubbettin-oglı Şeyh’in babasından duyduğu Yıldırım Bayezid’i Timur dan satın alma olayını naklederken bu kişinin Yıldırım Bayezid’in hummâ-yı muhrikadan hasta olduğunu anlattığını bir şahidin ifadesi ile belirtmektedir.91

Müneccimbaşı, Yıldırım Bayezid’in boğmaca ve nefes darlığı veya başka bir rivayete göre şiddetli sıtma ve kalb çarpıntısı hastalıklarından muzdarip olduğunu belirtmesine rağmen Sultanın ölümüne asıl sebep olarak reayasından, çoluk çocuğundan ve saltanatından ayrı düşmesini gösterir. Hoca Sâdeddin ve Müneccimbaşı Ahmed Dede, Timur’un onu Akşehir'e gönderip tedavisi için, kendi tabiblerinden Mevlanâ Celaleddin el-Arabi ile Mevlana İzzeddin Mes’ud el-Şirâzî’yi görevlendirdiğini, fakat Sultanın devamlı Allah’tan canını almasını temenni ettiğini yazarlar.92 Hoca Sâdeddin’e göre Yıldırım Bayezid Timur katında esareti döneminde çok sıkıntılar yaşamış, ailesinden ayrı kalmış, ülkenin bakımlı şehirlerinin tahrip edilip yağmalanmasına tanık olmuş ve bu durum onun sıhhatine büyük zararlar vermiştir. Şeref ve haysiyeti incinince nefes darlığı göğsünü sıkıştırmaya başlamıştır. Hoca Sâdeddin Efendi’nin yazdıkların bakılarak Yıldırım Bayezid’in çok kilo kaybı yaşadığı ifade edilebilir. Neticede kendisinde yürek çarpıntısı ortaya çıkmıştır.

89

Dukas, Bizans Tarihi, s.47; Grekçe Anonim, s.106.

90

Neşrî, Cihânnümâ, s.163-164; Evliya Çelebi’de Yıldırım Bayezid’in ölüm sebebi için birçok yerde humma ve sıtma olarak gösterilir. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, C.10, s.53,97; a.g.e., C.5, haz. Seyit Ali Kahraman, 2010, s.86; a.g.e., C.3, s.268; Evliya Çelebi, Seyahatnâme, C.1, s.53; İnalcık, “İbn Hâcer I”, s.192.

91

Neşrî, Cihânnümâ, s.164.

92

55 Timur’un kendisine tahtını geri vermesiyle bile haysiyetini korumuş olamayacağını düşünen Yıldırım Bayezid hayattan sıkılmış ve ölümü arzular hale gelmiştir.93

Behiştî eserinde iki yerde Yıldırım Bayezid’in hastalıktan vefat ettiğini yazar. Müverrih eserinde humma hastalığı ile birlikte padişahın maraz-ı hafakan ve zıyku’n nefes gibi rahatsızlıklarından muzdarip olduğunu belirtir. İbn Kemal ise padişahın humma hastalığından vefat ettiğini zikretmekle birlikte onun hastalığının ağırlaşmasının sebebi olarak da hastalığın tedavi edilmeden yola çıkılmasını işaret eder.94

Gelibolulu Mustafa Âli ve Hoca Sâdeddin Efendi’deki kayıtlara göre Timur’un çok sevdiği torunu Muhammed Sultan’ın ölümü üzerine Yıldırım’ın da vefat etmesi ile Timur’un acısı artmış ve bu iki şahsiyetin ölümüne son derece üzülmüştür.95

Gelibolulu Mustafa Âli, Yıldırım Bayezid’in hunnak, diku’n-nefes, humma-yı muhrik gibi rahatsızlıkları olduğunu belirtmiş, bazı kaynakların Yıldırım Bayezid’in Timur tarafından Semerkand’a götürülme isteğini duyduktan sonra zehir içerek intihar ettiğini veya Timur tarafından zehirlendiğini yazmalarının yersiz olduğunu, Timur’un Yıldırım Bayezid’e iyi davrandığını bu nedenle onu zehirlemesinin anlamsız olduğunu ifade etmektedir.96

Hoca Sâdeddin’in bu konuda ayrı bir özelliği mevcuttur. Kendisi açıkça intihar rivayeti ve demir kafes rivayetini zikreden kaynakları başta Hadîdî olmak üzere ağır şekilde eleştirmiştir.

Bu noktada belirtilmesi gereken önemli bir mesele de Yıldırım Bayezid’in rahatsızlığının Timur ile aralarındaki mektuplara girecek kadar önemli olmasıdır. Zira basit bir rahatsızlık olsa Timur’un bunu mektubunda dile getirmemesi gerekirdi.97

Kaynaklarımızın bir kısmının özellikle Fuad Köprülü’nün makalesinde işaret ettiği şekilde saraya yakın olan müverrihlerin eserlerinde Yıldırım Bayezid’in intiharı

93

Hoca Sâdeddin, a.g.e., s.324-325.

94

Behiştî, “Behiştî Tarihi”, s.56,73; İbn Kemal, TAO, 4. Defter, s.455.

95

Gelibolulu Âli, Künhü’l-Ahbâr, s.173; Hoca Sâdeddin, a.g.e., s.330.

96

Gelibolulu Âli, a.g.e., s.131,172-173.

97

56 hakkındaki rivayetleri görmezden geldikleri veya karşı çıktıkları doğrudur. Elbette bu göz ardı edişin başından beri bahsettiğimiz müsbet Yıldırım Bayezid algısı’na halel getirmeme düşüncesiyle yapıldığı söylenebilir. Fakat sarayla yakın irtibatı olmayan başta Anonimler olmak üzere intihar rivayetine yer veren kaynaklarında daha çok halk arasında okunulması amacıyla yazıldıkları bir gerçektir. Sarayla bağlantıları kısıtlı müverrihlerin eserlerinin popülaritesini arttırmak amacıyla halk arasında ilgi çekecek intihar, kafes meselesi gibi konulara alâka duydukları ve bu tür yaygın rivayetleri eserlerine aldıklarnı düşünüyoruz.