Bir Yerleşim Yerinin Yol Üzerinde Olması

Bir yerleşim yerinin ulaşım ağı üzerinde, orduların geçtiği askerî güzergâh ve ticaret yolu üzerinde olması yerleşim yerinin değerini artıran hususlardı.⁶⁴⁹ Ancak bir köy ya da kasabanın yolcuların, ordunun ve tüccarın geçtiği yol üzerinde olması, bu kişilerin ve ordunun bu mahallerde konaklaması karye halkının bu durumdan maddi açıdan olumsuz şekilde etkilenmesine de yol açıyordu. ⁶⁵⁰ Ayrıca hükümet işini yapmakla görevli olan memurlar bu görevlerinin kendilerine yüklediği yolluk harcamalarını geçtikleri ve vardıkları yerlerin kadılarına ödetiyorlardı. ⁶⁵¹ Bu durumla karşılaşan halkın bir kısmı bazen yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalıyordu. Halkın yaşadıkları sorunları iletmesi üzerine devlet bu mahallerde yaşayan halkın da isteğiyle, onların gördükleri zararların karşılığı olarak ya da cela-yı vatan edenlerin yerlerine dönmelerini sağlamak amacıyla halka bazı vergilerden muâfiyet tanımaktaydı.⁶⁵²

Mühimme defterlerinden konu ile ilgili tespit ettiğimiz beş hükmün de Rumeli’de sağ kol üzerinde olan⁶⁵³ Vize Sancağı ile ilgili olması mezkûr sancağın coğrafi konumu ve güvenlik durumu hakkında bilgi vermeyi gerektirmektedir. Buna göre Osmanlı Devleti’nde – daha öncede belirtildiği üzere - XVI. yüzyılın ortalarından itibaren kargaşa ve karışıklıklar yaşanmaya başlanmıştı. Vize ve çevresi dağlık coğrafi konumundan dolayı eşkıyalık faaliyetleri için elverişli bir durumdaydı. Eşkıyalar bölgenin şartları sayesinde takipten rahatlıkla kaçabilmekte ve izini kaybettirmekteydi.⁶⁵⁴

İlk hüküm Bınarhisar Kazası ile ilgili olup bir karyenin yol üzerinde olmasının sebep olduğu sıkıntılar ve halkın bu sebeple bazı vergilerden muâf olması hakkında bilgi

649 Güneş Yağcı, Z. (2016). Osmanlı Menzil Teşkilatı İçerisinde İzmit Menzili Ve Önemi, basılmış bildiri, Kocaeli Belediyesi Karamürsel Alp Sempozyumu, 03-05 Nisan 2015 Kocaeli. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı yayınları no: 35, s.338.

650 BOA, MD, nr. 7,s. 849, hk.2325, BOA, MD, nr. 15,s.171, hk.1433.

651 Akdağ, (2010), 550.

652 BOA, MD, nr. 7,s. 849, hk.2325. BOA, MD, nr. 15,s.171, hk.1433.

653 Osmanlı Devleti’nde devlet merkezinde alınan kararların eyalet, sancak ve kazalardaki ilgililere zamanında duyurulması ve gerekli koordinasyonun sağlanması gerekiyordu. Bu amaçla ana yollar üzerinde belirli aralıklarla menzilhaneler adı verilen posta istasyonları kurulmuştu. Osmanlı Devleti’nde menzilhaneler Anadolu ve Rumeli’de sağ kol, sol kol, orta kol olmak üzere üçlü ana yol sistemi üzerinde kurulmuştu. Rumeli’nde Sağ Kol ana ulaşım aksıydı. Sağ kol İstanbul’un Batı Karadeniz ve Kırım‘la irtibatının sağlardı. Sağ kol güzergahı başkent İstanbul‘dan (Dersaadet) başlayıp Büyük Çekmece, Çatalca, Vize, Kırkkilise (Kırklareli), Prevadi, Karasu, Babadağ, Akkirman yolu ile Özi ve Kırım‘a kadar uzanmakta idi. Bu menzillerin çoğu günümüzde Bulgaristan, Romanya, Moldavya ve Ukrayna topraklarındadır. bkz:

Altunan, (2002), 913-914.

654 Ertürk, (2012), 100,102.

vermektedir. Buna göre Bınarhisar Kazası’nda vaki Burgaz Kasabası yol üzerinde olduğundan buradan gelen geçen çok oluyordu. Kaza halkı gelen geçen sebebiyle zahmet ve müzayaka yaşıyordu. Bu sebeple mezkûr kasaba halkı dergah-ı muallaya adam göndermiş, sıkıntılarını anlatmış, kendilerine bu sıkıntıları yüzünden nüzul, avârız ve sair tekâlîf-i örfiyyeden muâfiyet verilmesini rica etmişlerdi. Bınarhisar Kadısı’na gönderilen H. 28 Rebi‘ü’l-âhir 976/ M. 20 Ekim 1568 tarihli hükümde mezkûr kasaba halkına nüzul, avârız ve sair tekâlîf-i örfiyyeden muâfiyet verilmesi ve halktan nesne talep edilmemesi emredilmişti. ⁶⁵⁵

Vize Sancağı’nda vaki Kulballuca (?) Karyesi ile ilgili hüküm bir yerin yol üzerinde olmasının, muâfiyete aykırı vergi teklif edilmesinin sebep olduğu sıkıntılar ve yol üzerinde olan karye halkına muâfiyet verilen vergiler hakkındadır. Buna göre Kulballuca (?) adlı karye Babaeski ile Havsa arasında, Söğütlü Dere (?) yakınında yol üzerinde yer almaktaydı. Kulballuca (?) Karyesi’nin ahalisi yerlerini terk ettiklerinden karye hâlî kalmış, ehl-i fesat burada toplanmıştı. Bu sebeple mezkûr karye halkının yerlerine geri götürülmeleri ve tekâlîf-i örfiyyeden muâf olmaları için hükm-i şerif verilmişti. Ancak hükm-i şerifte otluk, samanlık ve zahire hususu belirtilmediğinden halka bu konuda müdahale edilmiş ve halkın bir kısmı yerlerini tekrar terk etmişti. Mezkûr karye halkının bu durumu dergah-ı muallaya bildirmeleri üzerine H. 17 Cemazeyilahir 979/ M. 6 Kasım 1571 tarihli hükm-i şerife göre mezbur karye halkına otluk, samanlık ve zahire hizmetinden de muâfiyet buyruldu.⁶⁵⁶

Vize Sancağı’nda Kırkkilise’de yer alan Bergos Kazası ile ilgili hüküm esasen yol üzerinde olan karyelerin muâfiyetlerinin iktidarı olmayanlar tarafından sefere gitmemek için kullanılmak istenmesi hakkında olmakla birlikte yol üzerine olan karyelerin halkının muâf olduğu vergiler hakkında da bilgi vermektedir. Buna göre Bergos Kazası yol üzerinde olduğundan konak mahalli idi. Bu sebeple ahalisinin tüm tekâlîf-i örfiyyeden muâfiyetleri vardı. Ancak etraftan pir, sağır, sefere iktidarı olmayan eşkinci, yağcı, müsellem ve ellici taifesinden bazı kimseler karye halkının muâfiyetlerinden yararlanmak amacıyla karyeye gelerek yerleşmişlerdi. Bergos Kadısı’nın bu durumu bildirmesi üzerine

655 BOA, MD, nr. 7, s. 849, hk.2325.

656 BOA, MD, nr. 15, s.171, hk.1433.

kendisine gönderilen H. 27 Safer 981/ M. 28 Haziran 1573 tarihli hükümde kadının sonradan gelip karyeye yerleşenleri defterden çıkarması bildirilmişti. ⁶⁵⁷

Bergos Kazası ile ilgili diğer bir hüküm esasen muâf halka kanûna aykırı vergi teklif edilmesiyle ilgili olmakla birlikte mezkûrların muâf olduğu vergiler hakkında da bilgi vermektedir. Buna göre Nefs-i Bergos yol üzerinde olduğundan konak mahalliydi. Bu sebeple ahalisine cemî tekâlîf-i örfiyye ve avârız-ı dîvâniyyeden muâfiyet verilmişti ve buna dair muâfnâmeleri vardı. Ancak Bergos Kadısı tarafından miri tavarlar için saman istendiği ve bunun mümkün olmadığı, Vize Kazası’ndan Bergos’a ilhak olunan Çatalca’ya irsali ferman olunan saman Bergos’ta her sene deranbar olunursa miri tavar için saman hususunda muzayıka çekilmeyeceği bildirilmişti. Bunun üzerine mezkûr kadıya gönderilen H. 27 Safer 981/ M. 28 Haziran 1573 tarihli hükümde Bergos’a ilhak olunan Çatalca Karyesi’nden irsali ferman olunan samanın Nefs-i Bergos’a gönderilip burada deranbar ettirilmesi emredilmişti. ⁶⁵⁸

Vize Sancağı’nda vaki Silivri Kazası ile ilgili hüküm yol üzerinde olan bir yerin halkına bazı hizmetleri yerine getirmek şartıyla muâfiyet verilmesi hakkındadır. Buna göre Silivri Kazası işlek bir yol üzerinde idi. Kaza ahalisi hazine beklemek, kılavuz olmak, acemi oğlanı beslemek, avârız vermek ve otluk çekmek hizmetlerini yerine getirdikten sonra kendilerinden kürekçi vermeleri talep olunursa mücrimlerini kürekçi vermek şartıyla kürekçi hizmetinden muâf olmalarını rica etmişlerdi. Bu durumu bildiren Silivri Kadısı’na gönderilen H.20 Şevval 980/M. 23 Şubat 1573 tarihli hükümde yukarıda belirtilen şartlar karşılığında halka kürekçi hizmetinden muâfiyet verildiği bildirilmişti. ⁶⁵⁹

Yol üzerinde olmak ile ilgili olarak mühimme defterlerinden tespit edebildiğimiz bu hükümlere göre Rumeli Beylerbeyliği’nde Vize Sancağı’nda Bınarhisar Kazası’nda vaki Burgaz Kasabası (1568) halkı nüzul, avârız ve sair tekâlîf-i örfiyyeden muâftı. Bergos Kazası’nda (1573) halkın sefere gitmekten, avârız-ı dîvâniyye ve tekâlîf-i örfiyyeden muâfiyeti vardı. Kulballuca Karyesi’nin halkı (1571) tekâlîf-i örfiyyeden muâftı. Silivri Kazası’nın (1573) halkı kürekçi vermekten muâftı. Hükümler muâf olma prosedürü açısından incelendiğinde Burgaz ve Silivri Kazaları’nda halkın muâf olmak için

657 BOA, MD, nr. 22, s.97, hk.199.

658 BOA, MD, nr.22,s.97, hk.200.

659 BOA, MD, nr. 21, s.120, hk.292.

başvurduğu görülmektedir. Hükümlerde Bergos Kazası’nda ve Kulballuca Karyesi’nde halkın muâf olma prosedürü hakkında bilgi bulunmamaktadır.