Miri Taycılık

Taycılar has ahır için yetiştirilen tayların hizmeti ile ilgilenen görevlilerdir. Bunlar başta Sultanönü, Eskişehir ve Karacahisar olmak üzere ülkenin muhtelif yerlerinde yaşamaktaydılar. Taycılar hizmetleri karşılığında vergilerden muâf tutulmuşlardı.

Taycıların amiri olan taylar ağası tımara mutasarrıftı. ⁴⁴⁸

Miri taycılarla ilgili olarak mühimme defterlerinden tespit edebildiğimiz hükümlerin bir kısmı miri taycılara muâfiyetlerine rağmen hizmet veya vergi teklif edilmesi ile ilgilidir. Bu hükümlerden miri taycıların muâf oldukları vergi ve hizmetleri tespit etmek mümkündür.

Bu durumla ilgili olarak mühimme defterlerinden tespit ettiğimiz ilk hüküm İnönü Kazası ile ilgili olup muâf olmalarına rağmen taycılara kanûna aykırı hizmet teklif edilmesi hakkındadır. Buna göre İnönü’nde vaki hassa yund, aygır ve taylara hizmet eden taycılara olagelene muhalif teklifler edilmiş ve taaddî olunmuştu. Bu durumu bildiren Eskişehir Kadısı’na gönderilen H. 3 Safer 982/M. 25 Mayıs 1574 tarihli hükümde İnönü’nde olan taycılara nazır olması ve defter edip göndermesi emredilmişti.⁴⁴⁹

Ergene Kazası’nda Emir Gazilü Karyesi ile ilgili hüküm taycıların muâf olduğu hizmeti gösterdiği gibi celeplik ve miri taycılık hizmetine yazılma prosedürü hakkında da bilgi vermektedir. Buna göre Emir Gazilü adlı karyede sakin reâyâdan bazıları miri çullu taylara hizmet ediyorlardı. Ancak mezkûrlardan bazı kimseler celep yazılmışlar, bu iki hizmeti yerine getirmeye güçleri olmadığını söyleyerek tazallüm etmişlerdi. Edirne Kadısı’nın bu durumu bildirmesi üzerine mezkûrları tahrir eden Hasan Çavuş’a sorulduğunda Varna Kadısı ile tahrir yaptıklarında kadim taycıları celep yazmadıklarını

448 Sertoğlu, (1986), 330.

449 BOA, MD, nr. 24, s. 307, hk. 831.

söylemişti. Bunun üzerine Ergene Kadısı’na gönderilen H. 26 Ramazân 977/M. 4 Mart 1570 tarihli hükümde celep yazılan kimseler kadimden taycı oğlu taycı oldukları için mi taycı yazıldıklarını, yoksa sonradan bir tarikle ağa ve çeribaşı tezkeresiyle mi taycı olduklarını, kadimden veya sonradan taycı olanların bilfiil ne kadar koyuna güçlerinin yeteceğini araştırması ve durumu bildirmesi emredilmişti.⁴⁵⁰

Aydos Kazası ile ilgili hüküm taycıların muâf oldukları vergiler hakkında bilgi vermekte ve mezkûrların akçe ile hizmet teklif edildiğinde bu teklifi yerine getirmek zorunda olduğunu da göstermektedir. Buna göre Aydos Kazası halkına Yanbolu’da vaki olan matbah-ı amire için arpa ve Edirne’de vaki olan matbah-ı amire için odun salındığı zaman kaza halkından bazı kişiler taycı yazıldıkları için, celep ve derbendçiler ise avârız-ı dîvâniyye ve tekâlîf-i örfiyyeden muâf olduklarına dair ahkâm-ı şerifleri olduğundan arpa ve odun teklifine itiraz etmişlerdi. Mektup gönderip bu durumu bildiren Yanbolu Kadısı’na gönderilen H. 19 Receb 981/M. 14 Kasım 1573 tarihli hükümde arpa ve odun akçe ile salındığından taycılardan ve ellerinde muâf olduklarına dair ahkâm-ı şerif bulunan müsellem ve derbendçilerden arpa ve odunu tevzii etmesi emredilmişti. ⁴⁵¹

Miri taycılarla ilgili olarak mühimme defterlerinden tespit edebildiğimiz hükümlerin bir kısmı ise celeplerin üzerlerine yazılı olan koyunları vermemek için taycı olduklarını iddia etmesiyle ilgilidir. Bu hükümlerden de miri taycıların muâf oldukları vergi ve hizmetleri tespit etmek mümkündür.

Bu duruma ilk örnek Yanbolu Kazası’nda sakin celeplerle ilgili hüküm olup hüküm esasen celeplerin hizmetten kaçmak için yaptıkları suistimalle ilgili olmakla birlikte taycı taifesinin celeplikten muâf olduğunu göstermektedir. Buna göre Yanbolu Kazası’nda vaki celepkeşan taifesinin üzerinde olan bahar ağnâmlarını ihraç etmek için Hüdaverdi Çavuş görevlendirilmişti. Ancak celeplerden bir kısmı taycı, voynuk, eşkinci ve müsellem olduklarına dair emr-i şerif ibraz etmişlerdi. Mezkûr çavuşun bu durumu bildirmesi üzerine Yanbolu Kadısı’na gönderilen H.20 Rebi‘ü’l-evvel 1000/M.5 Ocak 1592 tarihli hükümde celep defterinde kayıtlı olanlara taallül ettirmeyip üzerlerinde yazılı olan koyunları ihraç etmesi emredilmişti.⁴⁵²

450 BOA, MD, nr. 9, s.31, hk.85.

451BOA, MD, nr. 23, s.123, hk. 249.

452 BOA, MD, nr. 69 s.183, hk.367

Rumeli’de vaki bazı kazalarda sakin celeplerle ilgili hüküm esasen celeplerin hizmetten kaçmak için yaptıkları suistimalle ilgili olmakla birlikte taycıların celeplikten muâf olduğunu da göstermektedir. Buna göre Selanik, Avrethisarı, Yenice-i Vardar, Vodina, Ağustos, Karaferye, Filorina, Manastır Perladi, Cumapazarı ve … Kazaları’nda vaki celepler voynuk, doğancı, derbendçi, taycı, güreci ve çeltikçi oldukları gerekçesiyle İstanbul zahiresi için gerekli olan koyunları vermedikleri için İstanbul’da et sıkıntısı yaşanmaktaydı. Bu sebeple mezkûr kazaların kadılarına gönderilen hükümde⁴⁵³ celeplerin taycı, voynuk, doğancı, derbendçi, güreci ve çeltikçi olduk demelerine itibar etmeyip üzerlerine yazılı olan koyunları ihraç ettirmeleri emredilmişti. (hükmün bir sureti Şehirköy, Tırhala, Köprülü, Karakov, Tikveş, Radovişte (?), Üsküp (?) Vodina, Rahovir (?), Leskofça, … Kadıları’na da gönderilmişti. )⁴⁵⁴

Mühimme defterlerinden tespit ettiğimiz bu hükümlere göre miri taycılar Ergene Kazası’nda celeplikten, Aydos Kazası’nda matbah-ı amire için arpa ve odun vermekten yani avârız türü bir vergiden muâftılar. Yanbolu Kazası’nda güreciler celeplikten muâftılar.

Rumeli’de Selanik, Avrethisarı, Yenice-i Vardar, Vodina, Ağustos, Karaferye, Filorina, Manastır Perladi, Cumapazarı ve … Kazaları’nda yaşayan celeplerin üzerlerine yazılı olan koyunları vermemek için miri taycı olduklarını iddia etmeleri miri taycıların celeplikten muâf olduğunu göstermektedir. İnönü Kazası ile ilgili hüküm taycılara kanûna aykırı vergi teklif edilmesi hakkında olup muâf olunan vergi hakkında bilgi vermemektedir.

Yine bu hükümlere göre Yanbolu Kazası’nda celepler güreci olduklarına dair hükm-i şerif almışlardı. Ancak diğer hükümlerde taycı tayin edilme prosedürü hakkında bilgi bulunmamaktadır.

Miri taycılarla ilgili olarak tespit ettiğimiz bu hükümlere göre Aydos Kazası’nda celepler ve derbendçiler avârız-ı dîvâniyye ve tekâlîf-i örfiyyeden, Rumeli’de vaki bazı kazalarda voynuk, eşkinci, müsellem, doğancı, derbendçi, güreci ve çeltikçi taifeleri celeplikten muâftılar.

453 72 numaralı defterin tarih H.1002-1003/M.1593-1595’dir.

454BOA, MD, nr.72, s.15, hk.16